JAARVERSLAG 2012 THUIS BIJ WONEN LIMBURG

Transcriptie

1 JAARVERSLAG 22 THUIS BIJ WONEN LIMBURG

2 Inhoudsopgave. THUIS BIJ WONEN LIMBURG 2. Activiteiten Onze opgave in vastgoed 2.. Ons bezit per 3 december Wat deden we aan nieuwbouw? 2..3 Percentage leegstand 2..4 Onze kosten voor onderhoud en renovatie 2..5 Woonruimteverdeling 2.2 Ons huurbeleid 2.3 Onze opgave in niet-vastgoed en speerpunten in Wonen-Zorg-Welzijn Wonen-Leren-Werken Leefbaarheid Duurzaamheid Arbeidsmigranten 3. Organisatie 3. Dit is onze organisatie 3.2 En dit zijn de familie- en nevenstructuren 3.3 Dochter- en zusterondernemingen 3.4 Medewerkersverdeling 3.5 Risicomanagement 4. Financieel verslag 4. Betrouwbaar financieel beleid 4.2 Investeren of uitgeven? 4.2. Marktwaarde is hoger dan beleidswaarde Bewust minder verdienen Geld lenen en huizen verkopen 4.3 Financiële continuïteit gegarandeerd door 4.3. het bewaken van de geldstroom het bewaken van het jaarresultaat het bewaken van de solvabiliteit het bewaken van de renterisico s 4.4 Beleggingen 4.5 Over onze rentabiliteitspositie 4.6 Het CFV beoordeelt 4.7 Wat staat ons te wachten? 4.8 Financieel gezond Jaarrekening 22 en overige gegevens 5. Jaarrekening Balans per 3 december Winst- en verliesrekening over Kasstroomoverzicht 5..4 Toelichting op de balans en winsten verliesrekening 5..5 Toelichting op de balans 5..6 Toelichting op de winst- en verliesrekening 5..7 Ondertekening van de jaarrekening 5.2 Overige gegevens Overige gegevens Controle verklaring van de onafhankelijke accountant 6. Verantwoord besturen 6. Bestuur 6.2 Raad van Commissarissen 6.3 GOH (Gezamenlijk Overleg Huurdersorganisaties) 6.4 Geschillencommissie 6.5 Ondernemingsraad Bijlage : Persoonlijke gegevens Bestuur en Raad van Commissarissen Bijlage 2: Hoofd- en nevenfuncties Bestuur en Raad van Commissarissen

3 . THUIS BIJ WONEN LIMBURG 22 was een onstuimig jaar voor Nederland. De aanhoudende crisis vroeg een steeds hogere tol en zette zich versterkt door. Zeker in combinatie met de vastzittende woningmarkt maakte de bouwsector een zwarte periode door, waarbij faillissementen aan de orde van de dag waren. Met de tussentijdse komst van het kabinet Rutte II wordt van de corporaties in Nederland een grote bijdrage gevraagd in het financieel op orde brengen van de staatsfinanciën. Een jaarlijkse bijdrage vanaf 23, die uiteindelijk oploopt tot 2 miljard euro op jaarbasis vanaf 27. Deze bijdrage doet in combinatie met de noodzakelijke saneringssteunbijdrage ter ondersteuning van in zwaar weer verkerende collegacorporaties, het corporatiestelsel piepen en kraken. Bovendien ligt, mede ten gevolge van een aantal grote incidenten in de sector, het speelveld en de legitimiteit van de sector onder een politiek vergrootglas. In dit strijdgewoel heeft Wonen Limburg het jaar 22 desondanks gebruikt om haar strategische koers voor de toekomst vorm te geven. Een koers gericht op het bieden van een welkom thuis voor onze huurders en onze medewerkers. Een koers waarin de mens centraal staat en we ons vastgoed als middel inzetten. En een koers waarin samenwerking, zelfredzaamheid en professionaliteit leidende principes zijn. Principes die we in 22 ook al in de praktijk hebben gebracht. Bijvoorbeeld in het initiëren van de samenwerking met collega-corporaties rond Zonnig Limburg, een provinciaal initiatief om ook Limburgse huurders de gelegenheid te geven op eigen dak zelf zonne-energie op te wekken. En we geven langs nieuwe wegen invulling aan de relatie met onze belangrijkste belanghouder: onze huurders. Zo hebben we het participatiemodel met onze huurdersorganisaties herijkt en organiseren we nieuwe verfrissende contactmomenten met onze huurders. Met een Wonen Limburg Dag op de Floriade en een Wonen Limburg Tour langs onze huurders in onze provincie als tastbare resultaten. En we realiseren nieuwe producten waar de huurder van vandaag om vraagt. Zoals 2 gemeubileerde Kort-Wonen, waar mensen met acute huisvestingsproblemen tijdelijk een thuis vinden en daarmee de tijd, de rust en de ruimte krijgen om vandaaruit weer een zelfstandige toekomst op te bouwen. 22 was ook een belangrijk jaar voor de interne organisatie: het ingezette reorganisatietraject heeft zijn beslag gekregen. Een groot deel van de backofficewerkzaamheden zijn begin 22 centraal in Roermond gehuisvest. Sturing op het verder terugdringen van zowel onze beheers- als organisatiekosten heeft prioriteit. Parallel daaraan zijn de voorbereidingen voor de realisatie van onze nieuwe thuisvesting in Roermond en de verschillende buurtwinkels in de provincie gestart. Op al die vlakken kunnen we in 23 verder oogsten. En natuurlijk investeerden we in 22 ook stevig in onze woningvoorraad. Bijvoorbeeld met de uitrol van ook dit jaar weer een flink aantal energieprojecten, in samenhang met ons planmatig onderhoud. In totaal brengen we daarmee de komende jaren ons bezit gemiddeld op een energie B-label. Een project dat we overigens in nauwe samenwerking met onze huurdersorganisaties uitvoeren en waarmee we de woonlastenstijging van onze huurders naar de toekomst toe beheersbaar kunnen houden. En samen met gemeenten, maatschappelijke partners en collega-corporaties geven we actief invulling aan de wijkenaanpak. Zoals in het Brukske in Venray en in de Donderberg in Roermond. Wijken die gezien hun kwetsbare positie een integrale aanpak verdienen op zowel economisch, sociaal en fysiek terrein. Wim Hazeu en Ger Peeters Bestuurders Wonen Limburg. THUIS BIJ WONEN LIMBURG 5

4 2. Activiteiten Onze opgave in vastgoed Prettig wonen begint bij een goede, betaalbare woning. Maar we zien het niet als een doel op zich. Ons vastgoed is een middel om maatschappelijke doelen te verwezenlijken. Het moet aansluiten bij wat de (toekomstige) huurder wenst. Dat zijn: acceptabele woonlasten, een woning waarin men zich thuis voelt of misschien wel de overstap naar een eigen woning, zodat men zich meer onafhankelijk voelt. We zijn er voor de primaire doelgroep. Extra aandacht gaat uit naar zorgbehoevenden, de oorspronkelijke BBSH-groepen (dak- en thuislozen etc.) en tijdelijk huisvestingsvragers. Maar we vergeten de huishoudens met een inkomen tussen de en 48. niet. Voor iedere groep maken we duidelijke keuzes en gaan we voor passende huisvesting. Gezien de trend van vergrijzing investeert Wonen Limburg meer in levensloopbestendige huisvesting en maatschappelijk vastgoed. Omdat onze huidige vastgoedportefeuille weinig ruimte biedt voor de middeninkomensgroep, verhogen we het aandeel duurdere huur. Ook ontwikkelen we nieuwe/slimme woonconcepten voor specifieke doelgroepen. En bij het realiseren, herstructureren, transformeren en verbeteren van onze wordt gekozen voor een energie neutrale, consumentgerichte en innovatieve aanpak. Daarbij ligt het accent op onze bestaande vastgoedvoorraad en inbreidingslocaties en minder op nieuwbouw en uitbreidingslocaties. aanbieders van zorg- en welzijnsdiensten. Bijvoorbeeld door het toepassen van domotica en het faciliteren van voorzieningen voor wonen, welzijn en zorg. Om aan onze maatschappelijke doelstellingen te voldoen, moeten we geld verdienen waar het kan. Dit doen we door te sturen op rendement. Zowel op een directe manier aan de inkomstenkant, als indirect via de waardeontwikkeling van ons woningbezit. En omdat ons vastgoed een aanzienlijke waarde vertegenwoordigt, vereist dit een goed vermogensbeheer. 2.. ons bezit per 3 december 22 Woningen Appartement Chalet Duplexwoning Maisonnette Seniorenwoning Woning Woonzorgwoning Begeleid wonen Verzorgingscentra Totaal Overige Bedrijfsruimte Beheer derden woning Bergruimte Garage Kantoor Logeerkamer Overdekte parkeerplaats Overig Parkeerplaats Peuterzaal Praktijk Standplaats woonwagen Wijkgebouw Winkel Woonwagen Kinderdagverblijf Ontmoetingscentrum Totaal Aantallen Aantallen Wonen Limburg heeft een brede taakopvatting. Naast investeren we ook in ander vastgoed. Dit doen we uitsluitend op basis van wederkerigheid en altijd in samenwerking met andere partijen. Met ieder zijn taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden. Ook met dit type vastgoed realiseren we hoger liggende doelen. Bijvoorbeeld: het bieden van ontmoetingsplekken voor bewoners of het aanpassen van een woning voor iemand met een beperking. Dat laatste vereist vaak aanpassingen in de woning, maar ook goede samenwerking met 6 2. ACTIVITEITEN 22 7

5 2..2 Wat deden we aan nieuwbouw? Cuppenpedje Horst 4 Tienray Tienray 8 Opgeleverde projecten Egchel Egchel 4 In het jaar 22 leverden we 27 projecten op met in totaal 77 eenheden, inclusief parkeerplaatsen. De aan de voorraad toegevoegde woongelegenheden en onroerende aanhorigheden zijn alleen gelegen binnen het statutair vastgestelde werkgebied. De Hoge Hoed De Hoge Hoed De Hoge Hoed Waterdael Venray Venray Venray Someren parkeerplaatsen Totaal Opgeleverd in 22 Appartement grond- MAAT- com- GROEPS- PARKEER- Projecten in uitvoering Naam Ringovenpark blok D&E Ringovenpark blok D&E Locatie Panningen Panningen Soort parkeerplaatsen Aantal 35 gebonden Aantal SCHAPPELIJK ONROEREND VASTGOED Aantal merciële RUIMTEN Aantal WONINGEN (PG) Aantal PLAATSEN Aantal 35 In 22 hadden we 24 projecten in uitvoering, waarbij het gaat om 86 eenheden, inclusief parkeerplaatsen. In het schema hieronder vindt u een overzicht van de projecten en eenheden in uitvoering. In 22 zijn enkel grondaankopen gedaan, waarbij de betreffende locaties direct in exploitatie zijn genomen ten behoeve van de realisatie van onroerend goed. De Afhang fase 2 Horst zorg 2 Serviliusflat dagbesteding Brede School Keent In uitvoering 22 Brede School Keent school gymzaal Brede School Keent kinderdagverblijf Appartement grond- MAAT- com- GROEPS- PARKEER- In de Bosch Maasbree 4 gebonden SCHAPPELIJK merciële WONINGEN PLAATSEN Nedermazehof zorg 86 ONTROEREND RUIMTEN (PG) Nedermazehof PG plaatsen 5 VASTGOED Nedermazehof parkeerplaatsen 86 Kerkstraat 22 Naam Locatie Soort Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal Kerkstraat parkeerplaatsen 3 Het Heem Baarlo 4 Amicitia Roermond Weltersweide / Horst 8 Amicitia Roermond commerciële ruimte Hegelsom Componistenstaete Roermond zorg 3 Blitterswijck Venray Componistenstaete Roermond huisarts/fysio 2 Blitterswijck Venray 6 Componistenstaete Roermond dagopvang Hendriklaan Roermond 25 Truppertstraat Tungelroy 8 Hoofdstraat Maasbracht 2 Blok 5 Parc Velt Venray 27 Hoofdstraat Maasbracht onmoetingsruimte Blok 5 Parc Velt Venray parkeerplaatsen 27 Minervaplein Linne 5 Schrames Helden 2 Cranendoncklaan Budel 28 Laarveld chalets 6 Cranendoncklaan Budel PG plaatsen 3 Brachterbeek Maasbracht sinti 8 Past Vullinghsplein Sevenum 3 Meezenbroekerweg Heerlen onzelfstandige 3 Eggendreef Someren 9 eenheden Dagpauwoog Someren 7 Meezenbroekerweg Heerlen parkeerplaatsen Stationskwartier 77 Viridaria Heerlen 8 Stationskwartier parkeerplaatsen 77 Ursulinenpark Kerkrade 36 Heidepark Heerlen 6 Akerstraat Heerlen commerciële ruimte 2 Klooster- Heerlen PG plaatsen 3 Viridaria Heerlen 8 Grasbroekerweg Zuidstaete Sittard 4 Sittarderweg Heerlen 8 Zuidstaete Sittard parkeerplaatsen 5 Sittarderweg Heerlen 6 Locatie 6 Eygelshoven Oudeakkerstraat 9 de Toerist Roermond 38 Oudeakkerstraat commercieel 3 de Toerist Roermond commerciële ruimte Oudeakkerstraat parkeerplaatsen ACTIVITEITEN 22 9

6 Molenbeek Sittard 8 Aan de Kreppel huur Heythuysen 2 Molenbeek Sittard parkeerplaatsen Aan de Kreppel huur Heythuysen 9 Hushoven 8 Aan de Kreppel huur Heythuysen 3 kavels Hushoven PG plaatsen 3 Aan de Kreppel huur Heythuysen koop 4 Ringovenparc Panningen (zorg) 94 Aan de Kreppel huur Heythuysen parkeerplaatsen Blok H,I en J Wozoco de Wiejerd Montfort 26 Parallelstraat Amstenrade 9 Wozoco de Wiejerd Montfort dagbesteding Ringovenparc Panningen kinderopvang 2 Wozoco de Wiejerd Montfort medisch centrum Blok H,I en J Infra de Wiejerd Montfort infra Ringovenparc Panningen school Kavels de Wiejerd Montfort 6 kavels Blok H,I en J Kavels de Wiejerd Montfort koop 9 Ringovenparc Panningen dagbesteding 2 Leunen Zuid Venray 2 Blok H,I en J Hornehoof fase 2 huur soc. 5 Akkerweg Venray Hornehoof fase 2 huur 6 Parc Velt blok 2 Venray dagbesteding Hornehoof fase 2 PG PG plaatsen 5 Parc Velt blok 2 Venray 4 Hornehoof fase 2 parkeerplaatsen 57 Baco Roermond kantoor parkeren Buurtwinkel Roermond Roermond winkel Kerkstraat Buurtwinkel Horst Horst winkel Ter Hofstadlaan Someren 5 Totaal Ter Hofstadlaan Someren 8 app. Ter Hofstadlaan kavels Someren 3 kavels Ter Hofstadlaan PG Someren PG plaatsen 2 Projecten in voorbereiding Ter Hofstadlaan PG Someren koop 8 In de onderzoeks- en voorbereidingsfase heeft Wonen Limburg momenteel 59 projecten in portefeuille. Hierbij gaat het om 358 eenheden, inclusief parkeerplaatsen. In het schema vindt u een overzicht. CP Leende CP Leende CP Leende CP Leende Leende Leende Leende Leende Bredeschool MFA 2 29 CP Leende Leende comm. ruimte 2 Johanna van 28 In VOORBEREIDING 22 Meursstraat Locatie Beenders 9 Appartement grond- MAAT- com- GROEPS- PARKEER- Hof te Berkel Horst 37 gebonden SCHAPPELIJK merciële WONINGEN PLAATSEN Hof te Berkel Horst 6 ONROEREND RUIMTEN (PG) RKONS Landgraaf PG plaatsen 3 VASTGOED Kuilveld Horst Herontwikkeling St. NNB Naam Locatie Soort Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal Petrusberg Odiliënberg 6 Maasbracht 2 Zuidsingel Venray 2 Brachterbeek Zuidsingel Venray 36 6 Maasbracht soc. huur 25 BRIM 4 Someren 2 Brachterbeek Carolusstraat Helden 8 Locatie 2 Eygelshoven 8 Van Harenterrein Venray 42 Locatie Eygelshoven 23 Gebr. Van Doornelaan Horst 7 Locatie 8 Eygelshoven Aan de Heuvel Venray 6 Locatie 7 Eygelshoven 4 Aan de Heuvel Venray 5 Locatie 5 Eygelshoven Aan de Heuvel Venray 8 Stegelenhof Oirsbeek 26 Vrouwehof fase 3 8 Aambosveld fase 3 Heerlen 8 Het Dal 2 Op den Tore Nuth renovatie 4 ECN Nuth 4 Peperstraat Sevenum 8 De Berkelaar fase 2 Venray School Melick Melick 6 Daelzicht Leyenbroek Sittard dagbesteding Politiebureau Herkenbosch 2 Ringovenpark blok B Panningen 8 2. ACTIVITEITEN 22

7 De Afhang fase 2 Katoenen Dorp Transf. Donderberg Kloosterstraat Sloop Brandstraat Torentjes de Kiosk Verbouwing pand WR&M Buurwinkel Venray Buurtwinkel Heerlen Horst Roermond Roermond Eygelshoven Venray Roermond Venray Heerlen PG plaatsen comm. ruimte comm. ruimte Onze kosten voor onderhoud en renovatie In 22 realiseerden we de volgende onderhoudsopdrachten: LASTEN ONDERHOUD ( ) Planmatig onderhoud, lasten van Wonen Limburg heeft na overleg met en advisering van het GOH besloten geen gebruik te maken van de mogelijke extra huurverhoging van 5%, met name ook vanwege de onduidelijkheid die op dat moment ontstond door mogelijke tekortkomingen die het politieke besluit met zich meebracht in relatie tot de Wet Bescherming Persoonsgegevens en de hierop volgende gerechtelijke besluitvorming rondom de rechtszaak tegen de vrijgave van de inkomenssituatie van de huurders door de Belastingdienst. Buurtwinkel Sitard aankoop Keulse Poort St Anna Sitard Roermond Venray comm. ruimte NNB 7 renovaties en markttechnische ingrepen Kosten niet-planmatig onderhoud De reguliere verhoging van het inflatiepercentage van 2,3% is wel per juli 22 doorgevoerd. Aankoop groeps Orbis Broekhuizervorst Stein PG plaatsen 9 9 Totaal Onze opgave in niet-vastgoed EN SPEERPUNTEN IN 22 Klooster Meterik Westeringlaan HTS Heerlen HTS Heerlen HTS Heerlen Totaal Meterik Maasbree Heerlen Heerlen Heerlen HTS oud HTS nieuw PERCENTAGE LEEGSTAND Percentage leegstand 22 SUBCORP. e kw. (%) e kw. (%) e kw. (%) 4e kw. (%) 2..5 Woonruimteverdeling Vanaf maart 2 bieden we onze huur- en koop samen met 8 Limburgse woningcorporaties aan via de website thuisinlimburg.nl. Thuis in Limburg is één centraal woonmarketingmodel voor woningzoekenden in de hele provincie Limburg met één centrale website. Een combinatie van de verschillende aanbiedingsmodellen (loting-, aanbod-, direct te huur-, optie- en bemiddelingsmodel) maakt het mogelijk om tegemoet te komen aan verschillende woningzoekenden: snelle zoekers, spoedzoekers en kritische zoekers. In 22 verhuurden we via Thuis in Limburg, verdeeld over de diverse modules: Wonen Limburg wil er zeker van zijn dat ze de goede dingen doet om leefbare wijken en buurten te krijgen. Daar wonen immers degenen die wij een thuis bieden. Voor onze inspanningen creëren we draagvlak. Alleen op die manier komen we tot beleid om optimaal te kunnen inspelen op wensen en behoeften in de samenleving. We zijn op diverse manieren in gesprek met onze huurders en belanghebbenden. Zowel offline als online (bijvoorbeeld via social media), aansluitend bij de doelgroep. Wonen Limburg maakt werk van maatschappelijk rendement. Dit betekent dat we onze activiteiten richten op effecten als veiligheid, ontmoetingsmogelijkheden voor bewoners en zelfstandigheid van huurders. Onze opgave gaat verder dan alleen het realiseren van vastgoedprojecten. Noord,23,45,4, Wonen-Zorg-Welzijn Midden Zuid Totaal WL 2, 5,39 2,8 2,28 5,96 2,48 3,6 5,46 2,69 3,3 4,27 2,45 Woonruimteverdeling Wonen Limburg 22 MODELLEN Alle modellen Aanbodmodel Bemiddelingsmodel Direct te huur Lotingmodel Optiemodel 2.2 Ons huurbeleid AANTAL In 22 heeft de Minister het voornemen bekend gemaakt om corporaties in de gelegenheid te stellen om naast een inflatievolgend huurdbeleid van 2,3% huurverhoging een extra huurverhoging van 5% toe te passen voor huishoudens met een inkomen boven 43.. % Op het gebied van de zorg verandert de financiering van het zorgvastgoed, het scheiden van wonen en zorg wordt ingevoerd en de bezuinigingen in de AWBZ van de afgelopen jaren worden doorgezet. De financieringsstromen veranderen en activiteiten die tot nu toe door de AWBZ vergoed werden, verschuiven naar de Wmo. Naast deze verschuivingen in wet- en regelgeving zal de bevolking in Limburg sterk vergrijzen. In de komende 3 jaar gaat in Limburg het aantal 75-plussers meer dan verdubbelen en de levensverwachting stijgt tussen 2 en 22 minimaal met 4 jaar. Met andere woorden: de groep ouderen wordt groter en leeft langer. Ook wel dubbele vergrijzing genoemd. Er ontstaat een grote behoefte aan zorg en geschikte ACTIVITEITEN 22 3

8 Kortom, genoeg redenen om het thema wonen-zorgwelzijn als speerpunt te benoemen. Begin 22 heeft Wonen Limburg een visie op wonen-zorg-welzijn gepresenteerd, die in de loop van het jaar is vertaald naar een concreet uitvoeringsprogramma. In de tussentijd zijn we met een zevental zorgpartners de diepte in gegaan om te komen tot langdurige strategische samenwerking. Samen zijn we er verantwoordelijk voor dat goede en betaalbare zorg de komende jaren een zekerheid is. Door de bezuinigingen in de zorg, de economische crisis en de druk op de financiële positie van de corporaties wordt samenwerken steeds belangrijker om dit te kunnen realiseren. Wonen Limburg is aan zet voor het realiseren van voldoende zorggeschikte huur en onze zorgpartner levert zorg. Daartussenin vinden we ons in het ontwikkelen van producten en diensten die het mogelijk maken dat mensen langer zelfstandig thuis kunnen blijven wonen. Ook uitdagingen in thema s als eenzaamheid, mantelzorg en bewegen pakken we samen met onze belanghebbenden op. In het kader van scheiden van wonen en zorg hebben we met een zorgpartner en de GGZ een 3 partijenhuurovereenkomst ontwikkeld. Deze huur- en samenwerkingsovereenkomst maken het mogelijk dat cliënten zelfstandig kunnen huren. Door gezamenlijke inspanning en wederzijds begrip voorkomen we dat cliënten terugvallen naar een intramurale setting. Er zijn dit jaar tal van zorggeschikte huur opgeleverd, zoals bijvoorbeeld de Laethof in Eygelshoven Wonen-Leren-Werken Limburg heeft te maken met een paradox op het gebied van de kennis- en arbeidsmarkt. Aan de ene kant heeft de provincie een oplopend tekort aan voldoende goede c.q. passende arbeidskrachten en aan de andere kant heeft zij te maken met hoge en langdurige werkeloosheid. Daarnaast kenmerkt Limburg zich door relatief veel laagopgeleide inwoners. Er zijn kansrijke sectoren en clusters in Limburg en direct aangrenzende gebieden, maar de factor arbeid is bepalend voor het realiseren van die kansen. Door met partners samen te werken op het gebied van Wonen-Leren-Werken stelt Wonen Limburg haar huurders in staat om een kwalificatieverbetering te realiseren, waardoor zij kansrijker worden op de arbeidsmarkt en er sprake is van meer zelfredzaamheid. Om deze redenen heeft Wonen Limburg Wonen-Leren- Werken tot haar speerpunt gemaakt. Wonen Limburg wil vooruit en haar bijdrage leveren aan de samenleving. Zij staat midden in de maatschappij en ziet het als haar taak die mensen te huisvesten die dat niet goed zelf kunnen. Maar tegelijkertijd wil ze er ook voor zorgen dat de groep mensen die haar écht nodig heeft steeds kleiner wordt. Om die reden stimuleert Wonen Limburg de mensen om zelf een bijdrage te leveren aan betere leefomstandigheden. Om dit te bereiken moet ze goed weten wat er in de maatschappij gebeurt. Daarom nodigt Wonen Limburg mensen uit hun wensen en behoeften te delen. Daarnaast worden eveneens partners/ belanghebbenden betrokken bij het vormen van beleid. Vanuit dit vertrekpunt kan Wonen Limburg aan de slag met het verbeteren van de omstandigheden in wijken en buurten. Door de samenwerking aan te gaan met partners versterkt en ondersteunt Wonen Limburg de eigen en gezamenlijke verantwoordelijkheden. Met deze vorm van samenwerking dragen we bij aan de ontwikkeling van het leer- en/of arbeidsproces. Dit vanuit het oogpunt van verbeterde leefbaarheid in wijken en buurten, maar ook vanuit persoonlijke ontwikkeling en zelfredzaamheid van (jeugdige) bewoners/huurders met het oog op de toekomstige arbeidsparticipatie. Wonen Limburg stimuleert met de keten Wonen- Leren-Werken tot kwalificatieverbetering. Het doel dat Wonen Limburg zich hierbij heeft gesteld is, om binnen een periode van 3 jaar (23-26) 375 mensen een kwalificatieverbetering te laten doormaken. Onder deze kwalificatieverbetering verstaan we een positieve stap tot of ontwikkeling binnen het arbeids-, leer- of begeleidingsproces. Vanwege de opstart van het speerpunt gaan we daarbij uit van een groeimodel, dat er als volgt uit ziet: GROEIMODEL JAAR e jaar 23 2e jaar 24 3e jaar 25 Totaal periode 3 jaar PERSONEN Om ons doel te bereiken kan de combinatie van de keten Wonen (huisvesting), Leren (onderwijs(voorziening)) en Werken (arbeidsmarkt c.q. het bedrijfsleven) nagenoeg niet los van elkaar worden gezien. Wonen Limburg streeft hierin dan ook naar een gestructureerde keten met haar ketenpartners. In dit kader zoekt Wonen Limburg de verbinding met haar partners. Want door ieders specifieke verantwoordelijkheid te bundelen, profiteren we van een situatie waarin we samen sterker worden. Enerzijds kan onze partner kennismaken met en een bijdrage leveren aan de samenleving door middel van projecten vanuit de onderwijs- en arbeidsmarkt uit te voeren. Anderzijds kan Wonen Limburg iets extra s doen in het wonen, de woonomgeving en het welzijn voor de gemeenschap en haar huurders. Door de krachten van beide partijen te bundelen maken we ons samen sterk voor het verbeteren van de samenleving waarvan we onderdeel uitmaken. Overzicht activiteiten: Opleveren van programmadocument c.q. beleidskader ten behoeve van het speerpunt Wonen-Leren-Werken; Oriëntatiegesprekken ketenpartners; Kamers met Toekomst te Horst; Inzet kansenmakelaar(s); Ondertekening WOP Donderberg; Go4it! Brukske; Kunst in de Stad in ; Ondertekening samenwerkingsovereenkomst To Do! In Venray (Rabobank Venray, Rotary Venray, gemeente Venray, Wonen Limburg en Stichting To Do); Wa-jongeren en stagiaires een plaats bieden binnen de organisatie Wonen Limburg Leefbaarheid Het begrip leefbaarheid is een ruim begrip. Alles wat met prettig wonen te maken heeft, kan hieronder verstaan worden. Het gaat bij leefbaarheid om het vooruit helpen van mensen in wijken en buurten. Zodat we bijvoorbeeld komen tot een schone omgeving, goede contacten met buurtbewoners en een veilig gevoel. Huurders die zich thuis voelen in hun buurt, daar draait het om. We dragen hieraan bij door ontmoeting te stimuleren, integratie te faciliteren en coöperaties op wijk- en buurtniveau te ondersteunen. Dat doen we door de inzet van bewonersbudgetten, het Leefbaarheidsfonds en ondersteuning via een Kansmakelaar. We dagen onze huurders uit zelf een bijdrage te leveren aan een prettige woonomgeving en faciliteren bij de uitvoering van hun initiatieven. Zij krijgen hierdoor grotere zeggenschap over en betrokkenheid bij hun woning en woonomgeving. Wat weer bijdraagt aan een duurzame samenleving. In 22 is een heldere visie en werkbaar beleid op het gebied van leefbaarheid ontwikkeld. Daarbij is onze herschreven visie We gaan uit van ieders kracht meegenomen. Op basis hiervan wordt een strategisch leefbaarheidsbeleid ontwikkeld op grond waarvan we nog beter inspelen op de wereld om ons heen. We gebruiken het voornoemde Fonds Leefbaarheid om initiatieven vanuit onze huurders te stimuleren. Hierbij onderscheiden we 2 categorieën: Bewonersparticipatie: hierin ondersteunen we bewonerscommissies en een wijkplatform bij het opstellen van een agenda voor leefbaarheid. De plannen kunnen daarna ter goedkeuring worden voorgelegd via het Fonds Leefbaarheid. Projectniveau: vanuit een bestaand initiatief zijn er al plannen gevormd om de leefbaarheid te verbeteren. Er worden concrete projecten aangedragen, zoals het opknappen van een wijk, het verbeteren van een grasveld en het veranderen van een jeu de boulesbaan in een zandbak. Een voorbeeld van een dergelijk project is Veilige en Leefbare Buurten (gemeente Venray). We verbeteren de veiligheid en leefbaarheid in de wijk op basis van burgerparticipatie en zelfredzaamheid. De bewoners bepalen mee wat er in de wijk gebeurt. Naast bovengenoemde mogelijkheden heeft Wonen Limburg ook een vastgesteld sponsorbeleid waarmee er extra mogelijkheden gecreëerd zijn om de maatschappelijke rol te vervullen. Ontmoeting met en verbinding tussen mensen in onze regio zijn hierbij belangrijke doelen. We doen dit niet enkel door een financiële bijdrage te leveren, maar dit kan ook door het beschikbaar stellen van onze specifieke expertise. Of door concrete middelen te leveren, zoals kantoormeubilair. In ruil daarvoor vragen we een tegenprestatie, bijvoorbeeld door de vermelding van onze naam. Wonen Limburg maakt duidelijke keuze in sponsoring. Zo moet de aanvraag passen bij onze doelstellingen en doelgroepen. Ook vinden wij het belangrijk als een project of activiteit de sociale samenhang vergroot in een wijk waar we actief zijn ACTIVITEITEN 22 5

9 Keuzes maken betekent ook aanvragen uitsluiten. Zo geven we geen steun aan projecten met een politiek of commercieel doel of individueel karakter. Ook verbinden we onze naam niet aan activiteiten die het milieu onnodig belasten. Tot slot sponsort Wonen Limburg ook geen verenigingen die gericht zijn op sport, muziek of andere vormen van ontspanning. In 22 hebben we 27 van de 3 begrote energieprojecten uitgevoerd, dit betrof 865 eenheden. 2 projecten zijn niet doorgegaan omdat we niet de benodigde 7% goedkeuring van de bewoners hebben gekregen en 2 projecten zijn niet doorgegaan in verband met strategische keuzes. De betreffende zijn gemiddeld van een label E naar een label B gegaan. 3. Organisatie In 22 heeft Wonen Limburg diverse projecten en activiteiten gesponsord. Dit betrof bijvoorbeeld een straatfeest in Sevenum, een buurtfeest in de GMS-wijk in Heerlen, het sponsordiner ten behoeve van de Belevingstuin in Maasbree, het evenement Baarlo Leeft, het moedercentrum in Venray en een symposium van de Seniorenraad. Het totale bedrag aan sponsoring bedroeg in , waarvan een substantieel deel ten bedrage van 2. persoonlijk is bijgedragen door inleenmedewerkers van Wonen Limburg en het directieteam Duurzaamheid Duurzaamheid staat hoog op onze agenda. We dragen bij aan een samenleving, waarbij we zuinig omgaan met schaarse grondstoffen en het uitstoten van schadelijke stoffen beperken. Het Kyoto-akkoord (vastgesteld tijdens de Klimaattop Kopenhagen 29) is daarbij ons uitgangspunt. De relatie met woonlasten van huurders is evident. Deze houden we op een acceptabel niveau. Maar ook binnen onze eigen organisatie speelt duurzaamheid een belangrijke rol. Denk hierbij aan een goed energielabel voor onze kantoren, apparatuur en vervoermiddelen. En we hechten aan een zorgvuldige communicatie richting huurders omtrent energiebesparing. Daar kunnen zij namelijk ook zelf aan bijdragen. Eén van de initiatieven waaraan Wonen Limburg op dit gebied een bijdrage heeft geleverd aan de totstandkoming ervan betreft het project Zonnig Limburg. Tussen 22 Limburgse woningcorporaties en de Provincie Limburg zijn in dit kader afspraken gemaakt om zonnepanelen ook bereikbaar te maken voor huurders (woonachtig in laagbouw, oftewel met een eigen dak). Dankzij deze samenwerking kunnen de huurders van de deelnemende corporaties 2 subsidies ontvangen. Eén subsidie komt uit de Limburgse Energie Subsidie (LES) van de Provincie Limburg. Een groot deel van deze subsidie is speciaal gereserveerd voor de huurders. De andere subsidie wordt beschikbaar gesteld door de deelnemende woningcorporaties. Om ervoor te zorgen dat huurders verzekerd kunnen zijn van panelen van een goede kwaliteit en scherpe prijs heeft Zonnig Limburg hierover afspraken gemaakt met marktpartijen. De totale uitgaven voor deze energieprojecten in 22 bedroegen: Energiekosten in 22 ( ) TotaaL ARBEIDSMIGRANTEN De beleidsnotitie Huisvesting arbeidsmigranten en woonurgente groepen is in april 22 vastgesteld en goedgekeurd door het bestuur en RvC. Naar aanleiding hiervan is de werkgroep Arbeidsmigranten opgestart en deze onderzoekt de mogelijkheden van het huisvesten van Woonurgente in, via transformatie van gebouwen, woonunits en nieuwbouw. Er zijn diverse trajecten ingezet, voornamelijk in Noord-Limburg. De eerste resultaten verwachten we in 23. We hebben diverse presentaties gegeven en meegewerkt aan workshops, zowel regionaal als landelijk. Dit aan overheden, woningcorporaties etc. Om meer inzicht te geven in de groep arbeidsmigranten, toekomst van komende stromen, de mogelijkheden. Verder heeft Rijksbouwmeester naar aanleiding van de positieve insteek van Wonen Limburg 2 trajecten gestart in Venray om onderzoek te doen naar de mogelijkheden van huisvesten van diverse groepen. Dit betrof het St. Annaterrein en het oude ROC-gebouw, dat tijdelijk dienst deed als gemeentehuis. Daarnaast heeft Wonen Limburg met enkele partners het idee ontwikkeld voor een bemiddelingspunt, waar de vraag naar tijdelijke huisvesting optimaal kan worden gematcht met het aanbod. Dit idee betreft de ontwikkeling van een website waarop tijdelijke huisvesting wordt aangeboden. Wij hebben 8 verhuurd via werkgevers en 6 verkocht aan de doelgroep. 3. DIT IS ONZE ORGANISatie Stuurlijn Mens & Maatschappij 3.2 en dit zijn de familie- en nevenstructuren Thuis in Limburg cv io RAAD VAN COMMISSARISSEN BESTUUR Stuurlijn Vastgoed Innovatie Kennis & Strategie Compliance & Risk Bestuurssecretariaat Stichting Wonen Limburg LEIGRAAF MIDDEN LIMBURG BV Stuurlijn Bedrijfsondersteuning WL Beleggingen bv WL Holding bv Kranenveld bv WL BEHEER DEELNEMINGEN BV WL ENERGIE BV WL PROJECTONTWIKKELING BV WL PARTICIPATIES BV ROPRO III BV LOVERBOSCH VOF VOF CENTRUMPLAN LEENDE 6 3. ORGANISATIE 7

10 3.3 DOCHTER- EN ZUSTERONDERNEMINGEN Wonen Limburg Energie BV Loverbosch VOF (5% deelneming) De Stichting Wonen Limburg is verbonden met diverse dochter- en zusterondernemingen. Die staan in het schema hieronder: Het doel van deze vennootschap is het ontwikkelen en realiseren van producten en het verlenen van diensten. Ook dit gebeurt in het belang van de volkshuisvesting in de ruimste zin van het woord. Het doel van deze vennootschap is: het gezamenlijk en voor gemeenschappelijke rekening en risico ontwikkelen, realiseren, en verkopen van koop op 2 percelen aan de Koestraat te Asten. Wonen Limburg Beheer Deelnemingen BV Leigraaf Midden-Limburg BV (25% deelneming) Naam BELANG EIGEN VERMOGEN ( ) JAARRESULTAAT ( ) VERSTREKTE LENINGEN ( ) Het doel van deze vennootschap is het: Het doel van deze vennootschap is het: (direct of indirect) Wonen Limburg Holding BV Wonen Limburg Participaties BV Wonen Limburg Projectontwikkeling BV Wonen Limburg Energie BV Wonen Limburg Beheer Deelnemingen BV Wonen Limburg Beleggingen BV ROPRO III BV % % % % % % 5% optreden als beherend vennoot; oprichten en verwerven van, deelnemen in, samenwerken met en besturen en financieren van andere ondernemingen die werken in het belang van de volkshuisvesting binnen ons werkgebied. Wonen Limburg Beleggingen BV Het doel van deze vennootschap is het: ontwikkelen en realiseren van bestemmingsplannen; realiseren van de daarin gelegen bouwprojecten; uitvoeren van alle werkzaamheden die voor de realisatie van bestemmingsplannen nodig zijn; het leveren van projectmanagement; bemiddelen bij aan- en verkoop van registergoederen; verwerven, handelen in en exploiteren plus financieren en vervreemden van registergoederen. Kraneveld BV 5% Loverbosch VOF Leigraaf Midden-Limburg BV VOF Centrumplan Leende Woningstichting Stichting Kantex Wonen Limburg Holding BV Het doel van deze vennootschap is het: 5% 25% 33% % % Wonen Limburg Projectontwikkeling BV Het doel van deze vennootschap is: verwerven, administreren en beheren van aandelen in rechtspersoonlijkheid bezittende vennootschappen; uitoefenen van alle aan die aandelen verbonden rechten; exploiteren, ontwikkelen, aan- en verkopen van registergoederen; het beleggen in roerende en onroerende zaken en het beleggen van vermogen. Ook hier geldt dat alles in het belang gebeurt van de volkshuisvesting binnen ons werkgebied. VOF Centrumplan Leende (33% deelneming) Het doel van deze vennootschap is het: ontwikkelen en realiseren van bestemmingsplannen; realiseren van de daarin gelegen bouwprojecten; verkrijgen, opleveren, vervreemden, beheren, bezwaren, exploiteren, huren, verhuren, uitgeven in erfrecht/opstal en splitsen in appartementsrechten van onroerende zaken. De partners in dit project zijn 2 andere corporaties. verwerven, administreren en beheren van aandelen in de rechtspersoonlijkheid bezittende vennootschappen; uitoefenen van alle aan die aandelen verbonden rechten; exploiteren, ontwikkelen, aan- en verkopen van registergoederen; beleggen in roerende en onroerende zaken; beleggen van vermogen in het belang van de volkshuisvesting binnen het werkgebied van Wonen Limburg. Wonen Limburg Participaties BV het ontwikkelen van bouwprojecten en bestemmingsplannen; het realiseren van deze bouwprojecten; de verwerving, exploitatie of vervreemding van registergoederen; het uitvoeren van alle werkzaamheden die voor de feitelijke realisatie van bestemmingsplannen nodig zijn; het leveren van management. Dit alles in het belang van de volkshuisvesting binnen het werkgebied van Wonen Limburg. Ropro III BV (5% deelneming) Het doel van deze vennootschap is het: ontwikkelen van bouwprojecten en bestemmingsplannen; realiseren van deze bouwprojecten; verwerven, exploiteren of vervreemden van registergoederen; uitvoeren van alle werkzaamheden die voor de realisatie van bestemmingsplannen nodig zijn; leveren van management. Thuis in Limburg In 2 is de Thuis in Limburg CV opgericht. Dit betreft een entiteit waarin 8 Limburgse woningcorporaties deelnemen met als doel het aanbieden van een overzichtelijke website waarop het woningaanbod in Limburg is opgenomen. Op de website worden huur, koop, parkeerplaatsen en garages aangeboden. Het doel van deze vennootschap is het oprichten en verwerven van, deelnemen in, samenwerken met en het besturen en financieren van andere ondernemingen. Deze andere ondernemingen zijn: commanditaire vennootschappen, vennootschappen onder firma en andere rechtspersonen die werken in het belang van de volkshuisvesting binnen ons werkgebied. Kraneveld BV (5% deelneming) In 995 is de besloten vennootschap Kraneveld BV opgericht. Wij nemen hierin deel voor 5%. De andere 5% is van Haegens Beheer BV Het doel van Kraneveld BV is het verwerven en ontwikkelen van gronden voor woningbouw. We kunnen hiermee veiligstellen dat we ook in het nieuwe uitbreidingsgebied van Horst voor de doelgroep kunnen realiseren ORGANISATIE 9

11 3.4 Medewerkersverdeling Hieronder vindt u een overzicht van de medewerkersverdeling per 3 december 22. medewerkersverdeling per 3 december 22 Full-time equivalents (fte s) excl. oproepkrachten en gedetacheerden Aantal medewerkers Afgelopen jaar organiseerden we workshops rondom strategisch en tactisch risicomanagement met de verschillende managementteams van de stuurlijnen. Met de Raad van Commissarissen en het directieteam actualiseerden we afgelopen jaar onze strategische risico s. Risicomanagement maakt onderdeel uit van de planning & control cyclus. Periodiek vinden gesprekken plaats met managers, organiseren we workshops en implementeren we meer en meer risicomanagementinformatie in onze managementinformatie. Project Control Framework Begin 22 rondden we het traject betreffende de beoordeling van de integrale projectportefeuille af. Naar aanleiding van deze beoordeling vond bijsturing plaats bij een deel van de projecten die niet voldoende passen bij onze huidige strategie. Daarnaast werden een paar projecten niet uitgevoerd of vond herijking van de projectstrategie plaats. Het gros van onze projecten past prima bij de core-business van een woningcorporatie, namelijk het huisvesten van sociaal zwakkeren in de samenleving. Percentage parttimers Percentage vrouwen Percentage mannen 32,9% 46,7% 53,3% Full-time equivalents (fte s) bij eigen onderhoudsdienst Aantal indiensttreders 22 Aantal uitdiensttreders 22 Aantal medewerkers in de leeftijdscategorie 2-35 jaar Aantal medewerkers in de leeftijdscategorie 35-5 jaar Aantal medewerkers in de leeftijdscategorie 5-65 jaar Gemiddelde leeftijd Wonen Limburg - totaal in jaren 3.5 Risicomanagement, één deel van de medaille Als Wonen Limburg zorgen we er continue voor dat we in control blijven en onze doelstellingen bereiken. De medaille kent 2 kanten: de prestatiekant en de risicokant. Om onze doelstellingen - vanuit de maatschappelijke opgave die er ligt - te bereiken, managen we onze risico s. Daarom willen we nog meer grip krijgen en houden op onze risico s. Graag leggen we uit hoe we risico s managen en blijven beheersen. Daarbij zijn we vanuit de Governance Code verplicht aan te tonen op welke manier we onze risico s beheersen. Risicomanagement Binnen Wonen Limburg zijn de volgende niveaus te onderkennen:. Strategisch; 2. Tactisch; 3. Operationeel. Op elk niveau brengen we de risico s in beeld en benoemen we de beheersmaatregelen. Operationeel Tactisch Strategisch Missie/Visie Stafafdeling De Cultuur We hebben niet alleen oog voor het voorkomen van schade, het gaat om het bereiken van onze doelstellingen. Hierbij hebben we ook aandacht voor risicogebieden als innovatie, projecten, productontwikkelingen en bijvoorbeeld samenwerking. Op tactisch en operationeel niveau geven we ook aandacht aan proces- en risicomanagement. Dit geven we vorm door het benoemen en monitoren van risico s op beide niveaus, samen met de verantwoordelijk manager of procesverantwoordelijke. Om te toetsen of we daadwerkelijk risico s beheersen bespreken we frequent de voortgang van projecten met de verantwoordelijk manager en voeren we audits uit. We brachten de operationele risico s per proces in kaart en benoemden daarbij de beheersingsmaatregelen. In 23 gaan we verder met het actualiseren en fine tunen van deze inventarisatie, door bij het uitvoeren van de audits deze risico s en beheersingsmaatregelen te bespreken met de proceseigenaren. Hierdoor neemt de kennis op het gebied van risicomanagement bij de proceseigenaren toe. In 23 professionaliseren we het risicomanagement verder op alle niveaus. We: brengen de risicostructuur in kaart; hoe is risicomanagement verankerd in de structuur, systemen en in de verschillende functies?; stellen onze risicostrategie vast; benoemen de risk respons op de benoemde strategische risico s; voeren nogmaals de maturity scan uit; actualiseren de benoemde risico s en de daarbij behorende beheersingsmaatregelen; blijven de vaardigheden op het gebied van risicomanagement verbeteren door middel van gesprekken en workshops; integreren risicomanagement in onze managementinformatie op bestuurlijk niveau, waarbij focus en integratie van risicomanagement centraal staan. En verder... Verder stonden ook deze punten op de agenda. We: voerden alle geplande audits uit, met uitzondering van de audits vastgoedsturing en grondportefeuille. Als gevolg van de beoordeling van de projectenportefeuille was het niet langer zinvol om een audit uit te voeren. De audit op vastgoedsturing voeren we in 23 uit;... voerden extra audits uit op het naleven van procedures, richtlijnen en afspraken op het gebied van nieuwbouw, onderhoud, renovatie en op het toepassen van het aanbestedingsbeleid voor specifieke projecten. De resultaten bespraken we met de proceseigenaar en met het bestuur. In 22 voerden we een follow-up meting uit op naleving van benoemde acties; pasten procuratieregelingen aan doordat er een organisatieaanpassing heeft plaatsgevonden; adviseerden mee in een aantal belangrijke projecten, zoals de overgang van NCCW naar SAP; startten we het visitatietraject op. De resultaten van de visitatie zijn medio 23 beschikbaar en worden dan gecommuniceerd met onze belanghebbenden; stelden voorafgaand aan het begrotingsproces een kadernota op. Daarin benoemden we alle uitgangspunten en kaders voor de begroting ORGANISATIE 2

12 4. Financieel verslag Beleidswaarde We kiezen er dus voor om niet de marktwaarde te realiseren, maar een lagere waarde die is gebaseerd op ons beleid. We noemen dat de beleidswaarde. Wij hanteren voor de beleidswaarde de volgende parameters: Beleidswaarde Verwachte jaarlijkse huurstijging op lange termijn gemiddeld Jaarlijkse variabele lastenstijging gemiddeld Stijging van de onderhoudslasten op basis van de meerjarenonderhoudsbegroting Disconteringsvoet Verwachte resterende levensduur van de betreffende activa 2,% 2,% 3,% 5,25% Minimaal: 5 jaar Maximaal: 5 jaar 4. Betrouwbaar financieel beleid Om maatschappelijke prestaties te kunnen blijven waarmaken, is een betrouwbaar financieel beleid nodig. 3 vragen zijn belangrijk om dat beleid te kunnen beoordelen:. Hoe zetten we onze financiële middelen in? 2. Hoe zorgen we ervoor dat we financieel gezond blijven? 3. Kunnen we méér met ons vermogen doen zonder dat we te grote risico s nemen? beleid en dat heeft tot gevolg dat onze veel minder opleveren dan de marktwaarde bedraagt. We noemen die lagere waarde de beleidswaarde. De beleidswaarde van ons woningbezit bedroeg eind 22 ongeveer.43 miljard. Het verschil tussen de marktwaarde en de beleidswaarde bedraagt dus 85 miljoen. Dat is het bedrag dat we verwachten niet te ontvangen, omdat we een maatschappelijk beleid voeren. De waarde van de is niet hetzelfde als ons vermogen. We hebben namelijk veel geld geleend om de te kunnen bouwen. Verderop in dit hoofdstuk geven we een overzicht. Voor inkomens meer dan 43. is gerekend met 7,% De hoogte van de beleidswaarde wordt niet alleen door ons beleid bepaald, maar ook door de regelgeving van de overheid. Als we de beleidswaarde vergelijken met de marktwaarde, zien we dat de marktwaarde hoger ligt: Deze 3 vragen beantwoorden we in dit hoofdstuk. marktwaarde/beleidswaarde 4.2 Investeren of uitgeven? In dit jaarverslag geven we een overzicht van onze activiteiten. Die activiteiten vinden we nodig om onze maatschappelijke doelen te bereiken. Daarvoor zetten we gericht geld in. Het is belangrijk daarbij een onderscheid te maken tussen onze investeringen en onze uitgaven. Het verschil is dat investeringen geld kosten, maar ook inkomsten opleveren. Bijvoorbeeld de bouw van een huurwoning kost geld, maar levert ook huur op. Bij uitgaven is dat niet het geval. Maar de overeenkomst is dat zowel investeringen als uitgaven maatschappelijk nuttig kunnen zijn Marktwaarde is hoger dan beleidswaarde Marktwaarde Beleidswaarde We beschikken over een groot vermogen. Dat vermogen staat niet op de bank, maar is geïnvesteerd, voornamelijk in huur. De marktwaarde van ons bezit bedroeg eind 22 ongeveer 2.28 miljard. Door al ons vastgoed te verkopen, zouden we in theorie deze marktwaarde kunnen omzetten in geld. Na aflossing van onze leningen zou er dan.583 miljard aan geld overblijven. Dat is veel geld. Maar wij zijn niet van plan de marktwaarde te realiseren. We willen de niet allemaal verkopen, omdat we de huren betaalbaar willen houden. En we willen zorgen voor leefbare buurten en wijken. We hebben een maatschappelijk FINANCIEEL VERSLAG 23

13 IPD/aeDex Corporatie Vastgoedindex (Marktwaarde) Al vanaf het eerste uur nemen wij deel aan de IPD/aeDex Corporatie Vastgoedindex, afgekort de IPD/aeDex. Deze landelijke benchmark meet de prestaties van Wonen Limburg als investeerder en als beheerder. De IPD/aeDex geeft inzicht in het financiële rendement op ons vastgoed, gesplitst naar direct rendement (saldo van inkomsten en uitgaven) en indirect rendement (de waardegroei van het vastgoed). Bovendien vergelijkt de IPD/aeDex onze prestaties met die van de andere deelnemers. Jaar Rendement IPD/aeDex Wonen Limburg 2 Totaal,7 -,7 Uit bovenstaand overzicht blijkt dat het rendement van de corporaties die aan de IPD/aeDex deelnemen in 22 -,6% bedroeg (Wonen Limburg 2,%). Dit rendement heeft betrekking op het gedeelte standing investments van de portefeuille. Het rendement uit de dagelijkse bedrijfsvoering bleef met 3,4% (Wonen Limburg 3,4%) op peil. Wij hebben rendement op het geïnvesteerde vermogen nodig om onze activiteiten op het gebied van betaalbaarheid, leefbaarheid alsook de verbetering en vernieuwing van wijken en buurten te kunnen blijven betalen Bewust minder verdienen 2 Direct 3, 2,7 Het belangrijkste resultaat van de grote investeringen is dat we daardoor in staat zijn om ruim 23. goede, betaalbare te verhuren. Dat dit financiële consequenties heeft, blijkt uit het volgende overzicht uit de IPD/aeDex cijfers 22 (= marktwaarde). Deze cijfers sluiten niet exact aan op de jaarrekening, maar op de cijfers welke gebruikt zijn ten behoeve van de IPD/aeDex. De inkomsten bestaan uit huur ( 26,9 miljoen) en overige opbrengsten (, miljoen). Van deze 27,9 miljoen aan inkomsten gaven we in 22 57,5 miljoen uit aan kosten. De verdeling van de kosten is te zien in de grafiek. Vooral het onderhoud is een grote kostenpost: 25% van de inkomsten gaven we uit aan onderhoud. Van de inkomsten uit verhuur resteert uiteindelijk na aftrek van bovenstaande kosten een resultaat van 7,4 miljoen. Ten opzichte van de marktwaarde van de, 2.28 miljard, betekent dat een rendement van 3,% voor het totale bezit van Wonen Limburg. 2 Indirect -,4-4,4 6% 22 Totaal -,5 2, 22 Direct 3,4 3,4 Verdeling totale kosten (X..,-) Onderhoud (3,8) Beheer (5,7) 5% 27% 3% 22 Indirect Verzekering/belasting (7,5) Overig (2,5) -3,9 -,4 Dit lage rendement wordt voor een groot deel veroorzaakt door ons maatschappelijke beleid. Het resultaat van 7,4 miljoen wordt aangewend om, buiten de bovengenoemde woning gerelateerde kosten, de betalingen van onder andere de rentelasten, de onrendabele investeringen, de rijks heffingen en de vennootschapsbelasting te doen Geld lenen en huizen verkopen Omdat ons vermogen niet zomaar op een bankrekening staat, moeten we bij nieuwe investeringen zorgen dat we aan de financiële middelen komen. Er zijn ruwweg 2 manieren. We kunnen geld lenen en we kunnen bestaande verkopen. Financiële instellingen zijn bereid om geld aan ons te lenen. Het WSW staat voor een groot gedeelte van deze leningen garant. Hierdoor kunnen wij goedkopere leningen aantrekken. De waarde van ons bezit geldt voor het WSW als onderpand op de leningen en de gemeenten en rijk staan in de achtervang op deze leningen. De WOZwaarde van het onderpand is leidend voor het maximale bedrag dat Wonen Limburg kan lenen. Het plafond is 5% van de WOZ-waarde. Voor Wonen Limburg bedraagt deze verhouding momenteel circa 23%; er is dus voldoende ruimte. 4.3 Financiële continuïteit gegarandeerd door Dat we er om maatschappelijke redenen voor kiezen om niet het hoogste rendement te realiseren, brengt extra risico met zich mee. Het vraagt om een solide financieel beleid. We moeten zorgen dat onze financiële continuïteit is gegarandeerd. De financiële continuïteit garanderen wij door voortdurend de volgende punten te bewaken: de ontwikkeling van de geldstroom (liquiditeit); de ontwikkeling van het jaarresultaat; de ontwikkeling van onze vermogenspositie (solvabiliteit); de ontwikkeling van de renterisico s. Kasstroom uit operationele activiteiten Kasstroom uit investeringsactiviteiten Kasstroom uit financieringsactiviteiten Toename/afname liquide middelen Jaarrekening het bewaken van de geldstroom Wij bewaken onze liquiditeit zorgvuldig. Dit doen we door de inkomende en uitgaande kasstromen te begroten en vervolgens voortdurend te bewaken of er bijstellingen nodig zijn. We onderscheiden daarbij: kasstromen uit operationele activiteiten; kasstromen uit investeringsactiviteiten; kasstromen uit financieringsactiviteiten. Het grootste deel van de afwijking ten opzichte van de begroting wordt veroorzaakt door het niet realiseren van geplande investeringskasstromen. De fluctuaties in de kasstromen uit nieuwbouw en verkopen vangen we op door de kasstromen uit treasury activiteiten - met name de aan te trekken financieringen - aan te passen en tijdelijke overtollige middelen bij banken uit te zetten. Begroting (x.,-) FINANCIEEL VERSLAG 25

14 Verkoop van huur Een deel van de vernieuwing van onze voorraad betalen we uit de verkoop van huur. Voor de komende jaren verwachten we 5 per jaar uit ons bestaande bezit te verkopen. In 22 hebben we 3 verkocht. Hierbij zijn 38 meegenomen die aan de Gemeente Horst aan de Maas zijn verkocht en door de gemeente zullen worden gesloopt. verkoop huur 45 Onrendabele investeringen Omdat het de bedoeling is dat het verkopen van bestaande huur minimaal voldoende opbrengt om alle tekorten te dekken, moeten we deze ontwikkeling nauwgezet volgen. Dit doen we door maandelijks de opbrengsten af te zetten tegen de investeringsbudgetten. De opbrengsten worden ingezet bij: onze investeringen in het bestaand bezit (renovaties en herstructureringen); onze investeringen in nieuwbouwhuur; onze investeringen in eventuele aankopen van huur Als het verkopen van huur méér opbrengt, is dat gunstig omdat we dan minder hoeven te lenen en daardoor in de toekomst minder rentelasten hoeven te dragen Hoe staan we ervoor? Hieronder laten we zien, van welk gedeelte van onze investeringen wij verwachten dat het onrendabel zal zijn. 2 Onrendabele investeringen (percentage van totale investeringen) 5 6% 5% 5 4% 3% Werkelijk Begroot 2% % % Werkelijk Begroot FINANCIEEL VERSLAG 27

15 Werkkapitaal Voor de ontwikkeling van de liquiditeit op de korte termijn letten we op het werkkapitaal en de verhouding tussen de vlottende activa en kortlopende schulden (de current ratio) Het werkkapitaal zijn de inkomsten die we binnen jaar verwachten te ontvangen, min de uitgaven die we binnen jaar moeten doen. De verhouding tussen die 2 heet de current ratio het bewaken van het jaarresultaat Het boekjaar 22 sloten we af met een positief resultaat van,3 miljoen. In de begroting hielden we rekening met een negatief resultaat van,7 miljoen. Dit positief verschil van 3 miljoen komt door: Verschil tussen de begroting en de realisatie (x..,-) Zo ontwikkelt ons werkkapitaal zich: Minder huuropbrengsten door hogere huurderving en latere oplevering van nieuwbouw -,2 (x.,-) Minder opbrengsten bij de verkopen van huur- en koop -,7 Jaarrekening Begroting Meer geactiveerde productie ten behoeve van het eigen bedrijf.6 Per 3-2 van jaar Meer overige bedrijfsopbrengsten.4 Vlottende activa Lagere afschrijvingskosten.2 Kort lopende schulden Meer overige waardeveranderingen materiële vaste activa -9.2 Werkkapitaal Minder onderhoud aan ; lagere uitgaven planmatig onderhoud 6, Current ratio , Meer overige bedrijfslasten -,7 De prognose van onze current ratio tot 27 laat zien dat er vanaf het jaar 22 een korte termijn liquiditeitsbehoefte ontstaat. Om deze korte liquiditeitsbehoefte te financieren, is met onze huisbankier op dit moment een faciliteit tot maximaal 3 miljoen overeengekomen. Minder financiële lasten door minder rente leningen (minder aangetrokken leningen) en meer rentebaten (meer liquiditeiten dan begroot) Belastingen: afname van actieve belastinglatenties (verkoopportefeuille en leningportefeuille) Deelnemingen Waardeverandering vastgoed o.b.v. stelselwijziging (implementatie nieuwe RJ 645), , Totaal verschil in begroot en gerealiseerd resultaat het bewaken van de solvabiliteit De solvabiliteit geeft aan welk deel van onze bezittingen is gefinancierd met eigen vermogen en welk deel met vreemd vermogen. Cruciaal bij de financiële beoordeling zijn de waarderingsgrondslagen van onze en het andere vastgoed (de materiële vaste activa). In de jaarrekening 2 gingen we nog van de waarderingsgrondslag historische kostprijs of lagere bedrijfswaarde uit. Voor 22 zijn we overgestapt naar een waardering op bedrijfswaarde voor ons maatschappelijk vastgoed en een waardering op basis van marktwaarde (in verhuurde staat) van ons commercieel vastgoed. Door de veranderende waarderingsgrondslag is het eigen vermogen in 22 hoger vastgesteld. De solvabiliteit zal hierdoor dan ook stijgen. Om een goede vergelijking van de solvabiliteit mogelijk te maken hebben we de huidige waardering met terugwerkende kracht ook toegepast op de balans per FINANCIEEL VERSLAG 29

16 Beleids- en marktwaarde het bewaken van de renterisico s Op basis van deze waarderingsgrondslag geeft de vermogenspositie van onze balans het volgende beeld: De leningenportefeuille (x.,-) In 22 stonden renteaanpassingen en eindaflossingen op het programma voor een totaalbedrag van 8 miljoen. In totaal hebben we in miljoen aan nieuwe leningen aangetrokken. Eigen vermogen Voorzieningen en egalisatierekening (x.,-) Vreemd vermogen op lange termijn Overzicht mutaties leningenportefeuille Vreemd vermogen op korte termijn Renteherziening Nieuwe leningen Eindaflossingen Totaal vermogen Bedrag mutatie Op basis van onze verhoudingen per 3 december 22 bedraagt de solvabiliteit 54,9% (per 3 december 2: 5,5%). Dit is de verhouding tussen het eigen vermogen en het totaal vermogen. De leningenportefeuille per 3 december specificeren we als volgt: De financiële faciliteit Om daarnaast nieuwe te kunnen bouwen of kopen moeten wij, net zoals de meeste particuliere huiseigenaren, leningen afsluiten. Deze financieringen trekken wij aan op de geld- en kapitaalmarkt. Hierbij is een goede solvabiliteit belangrijk om onze toegang tot de geld- en kapitaalmarkt te kunnen garanderen. Aantal leningen Bedrag aan leningen (x.,-) Gemiddelde rentevoet van de leningenportefeuille ,9% ,% Nieuw vreemd vermogen kunnen we tot op bepaalde hoogte aantrekken met garantie of borgstelling van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw, kortweg het WSW. Wij staan sinds 993 ingeschreven als deelnemer. Vanaf medio 27 beoordeelt het WSW ons volgens Het nieuwe financieren. Dit houdt in dat bij bepaling van de borgingswaarde van een corporatie het WSW in eerste instantie uitgaat van de verdiencapaciteit van de corporatie op basis van kasstromen. Uit de toekomstige operationele kasstromen moet voldoende geld komen om de financieringslasten te kunnen dragen. In tweede instantie kijkt het WSW naar de WOZ-waarde van het bezit, waarbij we maximaal 5% hiervan mogen financieren. De gemiddelde rentevoet in 22 is 3,9%. Hiermee is deze lager dan de gemiddelde rentevoet in 2. In 22 is er in totaal 28, miljoen aan rente betaald en is er 32,6 miljoen afgelost. Voor de periode mogen wij volgens deze toets 83 miljoen onder garantie van het WSW lenen. Ieder jaar bekijkt het WSW dit opnieuw. Per 3 april 23 mogen we nog 53,6 miljoen lenen. Dit is voldoende voor onze resterende financieringsbehoefte tot en met medio 23. In juni 23 zal het WSW weer een nieuwe beoordeling maken voor de periode op basis van de begroting FINANCIEEL VERSLAG 3

17 De renterisico s Het WSW schrijft voor dat er een maximaal renterisico mag zijn van 5%. Het WSW kijkt hiervoor naar de renteconversies en aflossingen uitgedrukt in een percentage van de omvang van de leningen in portefeuille aan het einde van het jaar. In de komende 5 jaren voldoet Wonen Limburg aan deze norm. De rode lijn in de grafiek ontwikkeling renterisico geeft het renterisico conform de WSW-methodiek weer. Aflossingsfictie De exploitatiekasstroom uit de begroting is voldoende om de rente en de normatieve aflossing van 2% te voldoen. In ons financieel beleid streven we naar een operationele kasstroom (inclusief rente en aflossingsfictie van 2%) groter dan nul over de totale prognoseperiode van 5 jaar. Voor de periode 23 tot en met 27 voldoen we hier ruimschoots aan en komen we uit op gemiddeld overschot van 6,5 miljoen. Het bedrijfseconomische renterisico geeft aan hoeveel renterisico er is als nieuwe financieringen worden meegerekend. Rekening houdend met renteconversies die al zijn afgesloten bedraagt het bedrijfseconomische renterisico in 23 nog 4,54%. Het bedrijfseconomische renterisico wordt in onderstaande grafiek weergegeven met een zwarte lijn. Onderstaande grafiek geeft weer hoe de exploitatiekasstroom zich ontwikkelt. Toetsing aflossingsnorm wsw (begroting 23) (x.,-) ontwikkeling renterisico 2. renterisico x.,- renterisico % , 2, 5,, Cashflow operationele activiteien Netto operationele kasstroom WSW Genormeerde aflossing Renteaanpassing niet afgedekt Eindaflossing niet afgedekt Financieringsbehoefte niet afgedekt Variabele lening (rente en terugstortfaciliteit) Leningen icm Derivaten niet afgedekt Bedrijfseconomisch renterisico Renterisico WSW 4.4 Beleggingen De beleggingsportefeuille ultimo 22 bestaat uit participaties in het WoonInvesteringsFonds (WIF). Het rendement op deze participaties bestaat in 22 uit een vaste component van 2,25% en een variabele component van maximaal 3,25%. De onder voorwaarden toe te kennen variabele rente wordt uitgekeerd na vaststelling van de jaarrekening 22 door de algemene ledenvergadering. Voor 22 is er geen variabele rente vastgesteld FINANCIEEL VERSLAG 33

18 4.5 Over onze rentabiliteitspositie Voor de bepaling van de rentabiliteitspositie zijn van belang: Eigen vermogen Jaarresultaat Rentelasten vreemd vermogen Totaal vermogen (x.,-) / De post rentelasten vreemd vermogen is gestegen doordat er voor een hoger bedrag leningen zijn afgesloten; de gemiddelde rente is echter gedaald naar 3,9% (was 4,%). Het jaarresultaat uitgedrukt in een percentage van het eigen vermogen bedroeg in 22,% tegen -/- 4,9% in 2. De rentabiliteit van het totale vermogen bedroeg in 22,%. Dit was -/-2,5% in Het CFV beoordeelt Het Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting, kortweg het CFV, houdt namens het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties toezicht op het financiële reilen en zeilen van woningcorporaties. Vanaf januari 28 hanteert het CFV een nieuwe beoordelingsmethodiek. Op basis van prognosegegevens heeft het CFV vastgesteld dat onze voorgenomen activiteiten in financieel opzicht passen bij onze vermogenspositie. Dit heeft tot een continuïteitsoordeel A geleid. Uit het solvabiliteitsoordeel blijkt dat onze vermogensontwikkeling voldoende is. 4.7 Wat staat ons te wachten? Gevolgen (voorgenomen) kabinetsmaatregelen Het huidige kabinet heeft in 23 het woonakkoord gesloten. Hierin zijn diverse (voorgenomen) maatregelen opgenomen die ook Stichting Wonen Limburg zullen treffen. Deze maatregelen betreffen onder meer: de Wet verhuurderheffing. Deze wet geldt voor alle verhuurders met meer dan huur in de gereguleerde sector. De heffing loopt naar verwachting op naar,7 miljard in 27; een door het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) opgelegde heffing voor saneringssteun voor 23 van 53 miljoen (4% van de huursom). Het CFV heeft reeds aangegeven dat rekening gehouden moet worden met een heffing voor saneringssteun in de jaren 24 tot en met 27 van respectievelijk 3%, 3%, 2% en % van de jaarlijkse huursom. De verwachte financiële gevolgen voor Stichting Wonen Limburg bedragen: JAAR Verhuurdersheffing ( ) Saneringssteun ( ) Stichting Wonen Limburg heeft de gevolgen van het kabinetsbeleid doorgerekend in haar kasstroomprognoses. De conclusie van Stichting Wonen Limburg naar aanleiding van deze berekeningen luidt dat zij aan de verwachte heffingen zal kunnen blijven voldoen zonder wezenlijke aanpassingen in de bedrijfsvoering (personeel, organisatie, onderhoud en investeringsvolume) te hoeven te doen en slechts in beperkte mate gebruik zal hoeven te maken van de verruiming van het verhuurbeleid. Derivaten Wonen Limburg gebruikt derivaten om toekomstig renterisico af te dekken. De marktwaarde van deze derivaten is afhankelijk van de rentestand en schommelt dus dagelijks. Omdat de rente nu lager is dan op het moment van afsluiten van de derivaten hebben de derivaten een negatieve marktwaarde. Een onderdeel van derivaat contracten houdt in dat Wonen Limburg, indien de marktwaarde een bepaalde threshold overschrijdt, geld moet storten bij de derivaatbanken als zekerheid. Dit geld blijft echter van Wonen Limburg. Een rentedaling kan dus een liquiditeitsrisico voor Wonen Limburg vormen. Om hieraan te voldoen heeft Wonen Limburg een extra faciliteit van het WSW in gebruik die alleen bestemd is voor margin calls. Hiermee heeft Wonen Limburg voldoende ruimte om aan een % en 2% rentedaling te voldoen. Dit is ook een vereiste vanuit het CFV. Per mei 23 heeft Wonen Limburg 4 miljoen aan onderpand gestort bij verschillende derivaatbanken. Belastingzaken Herbestedingsreserve De hoge Raad heeft op 3 januari 22 geoordeeld dat een woningcorporatie kan worden aangemerkt als een algemeen nut beogende instelling. Het voordeel voor Wonen Limburg van het verkrijgen van de ANBI-status is voornamelijk gelegen in de herbestedingsreserve. De herbestedingsresreve wordt gevormd ten laste van de in enig jaar behaalde fiscale winst. Met ingang van januari 22 is - vooruitlopend op de uitspraak van de Hoge Raad - de wet zodanig aangepast, dat een woningcorporatie niet langer een beroep kan doen op de herbestedingsreserve. Horizontaal Toezicht (samenwerken vanuit vertrouwen) Bij Horizontaal Toezicht gaat het om wederzijds vertrouwen tussen Wonen Limburg en de Belastingdienst, het scherper naar elkaar aangeven wat ieders verantwoordelijkheden en mogelijkheden zijn om het recht te handhaven en het vastleggen en naleven van wederzijdse afspraken. Horizontaal Toezicht staat of valt met het gegeven dat Wonen Limburg, dan wel onze adviseur, nu of in ieder geval in de nabije toekomst de belastingprocessen in voldoende mate beheerst. Het convenant voor horizontaal Toezicht is door het bestuur, de RvC en de Belastingdienst op 26 november 29 ondertekend. Door het toepassen van de ANBI-status zal Wonen Limburg in het kader van Horizontaal Toezicht een aantal tegenstrijdige aspecten met de Belastingdienst vooraf moeten bespreken. Actieve belastinglatentie Een voorziening voor latente belastingvorderingen treffen we indien er verschillen bestaan tussen de commerciële en de fiscale waardering van balansposten. De berekeningen van de latente belastingvorderingen geschiedt tegen de op het einde van het verslagjaar geldende belastingtarieven of tegen de in de komende jaren geldende tarieven, voor zover reeds bij wet is vastgesteld. Deze wordt vervolgens contant gemaakt tegen de disconteringsvoet voor de bedrijfswaardeberekening minus het geldend vennootschapsbelastingtarief. Voor Wonen Limburg betekent dit dat er met een netto rente van 3,94% wordt gerekend. Wonen Limburg heeft ultimo 22 2 actieve belastinglatenties gevormd. Eén actieve belastinglatentie heeft betrekking op de verkoopportefeuille over de jaren 23 tot en met 28 en de andere actieve belastinglatentie heeft betrekking op de lening portefeuille welke een gevolg is van de afspraken uit de ondertekende VSO2. Wonen Limburg heeft haar verkoopportefeuille over de periode 23 tot en met 27 naar boven bijgesteld. Het gevolg is dat de actieve belastinglatentie met 2,5 miljoen toeneemt. De actieve latentie voor de lening portefeuille neemt af met een bedrag van,3 miljoen. De toename van de actieve belastinglatentie bedraagt in totaal 2,2 miljoen en is ten gunste van het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belastingen geboekt. De actieve belastinglatentie voor de verkopen bedraagt voor het jaar 22 7,6 miljoen en voor de leningportefeuille,6 miljoen. De actieve belastinglatentie is in de jaarrekening 22 opgenomen onder de post financiële vaste activa. Acute belastingdruk Vanaf 28 tot en met het jaar 2 heeft Wonen Limburg gebruikgemaakt van de herbestedingsreserve. Hierdoor was de acute belastingdruk tot en met 2 nihil. Door gewijzigde wetgeving kan Wonen Limburg vanaf 22 geen gebruik meer maken van de herbestedingsreserve. Vanaf 22 heeft Wonen Limburg een aantal opties om het voorlopige fiscale resultaat tot nihil te reduceren. Deze opties vereisen bij het opstellen van de jaarrekening 22 meer onderzoek. Ondanks dat het onderzoek nog niet afgerond is, opteert Wonen Limburg voor een voorlopig fiscaal resultaat van nihil. 4.8 Financieel gezond We hebben laten zien hoe we ons vermogen inzetten en hoe we ervoor zorgen dat we financieel gezond blijven. Maar ook lieten we zien dat we verwachten dat de financiële positie de komende jaren niet beter wordt FINANCIEEL VERSLAG 35

19 5. jaarrekening 22 en overige gegevens VLOTTENDE ACTIVA 5 Voorraden 5. Vastgoed bestemd voor verkoop 5.2 Grondposities bestemd voor verkoop 5.3 Overige voorraden (x.,-) Onderhanden projecten Jaarrekening 22 7 Vorderingen 5.. Balans per 3 december Huurdebiteuren 7.2 Vorderingen op groepsmaatschappijen (x.,-) 7.3 Belastingen en premies sociale verzekeringen Activa Overige vorderingen 7.5 Overlopende activa vaste ACTIVA 8 Liquide middelen Immateriële vaste activa. Computersoftware.37 SOM DER VLOTTENDE ACTIVA TOTAAL Materiële vaste activa 2. Sociaal vastgoed in exploitatie Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie Vastgoedbeleggingen 3. Commercieel vastgoed in exploitatie 3.2 Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden 3.3 Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie Financiële vaste activa 4. Deelnemingen in groepsmaatschappijen 4.2 Vorderingen op groepsmaatschappijen 4.3 Andere deelnemingen 4.4 Latente belastingvordering(en) 4.5 Leningen u/g 4.6 Te vorderen BWS-subsidies 4.7 Overige vorderingen SOM DER VASTE ACTIVA jaarrekening 22 en overige gegevens 37

20 (x.,-) 5..2 winst- en verliesrekening over 22 (x.,-) passiva jaarrekening jaarrekening EIGEN VERMOGEN 9. Algemene reserve BEDRIJFSOPBRENGSTEN Huuropbrengsten Opbrengsten servicecontracten VOORZIENINGEN 5 Overheidsbijdragen 5. Voorziening onrendabele investeringen en herstructureringen Netto verkoopresultaat vastgoedportefeuille Voorziening reorganisatiekosten Geactiveerde productie ten behoeve van het eigen bedrijf Overige voorzieningen Overige bedrijfsopbrengsten Som der bedrijfsopbrengsten LANGLOPENDE SCHULDEN BEDRIJFSlasten. Schulden/leningen kredietinstellingen Afschrijvingen (im)materiële vaste activa en vastgoedportefeuille Verplichtingen uit hoofde van onroerende zaken verkocht onder voorwaarden Overige waardeveranderingen (im)materiële vaste activa en vastgoedportefeuille Lonen en salarissen Sociale lasten KORTLOPENDE SCHULDEN 23 Pensioenlasten Schulden aan kredietinstellingen Onderhoudslasten Schulden aan leveranciers Leefbaarheid Schulden aan groepsmaatschappijen Lasten servicecontracten Belastingen en premies sociale verzekering Overige bedrijfslasten Overige schulden..28 Som der bedrijfslasten Overlopende passiva BEDRIJFSresultaat TOTAAL Niet gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille Waardeveranderingen van financiële vaste activa, van effecten en van verplichtingen -5 3 Opbrengsten van vorderingen die tot de vaste activa behoren en van effecten Andere rentebaten en soortgelijke opbrengsten Rentelasten en soortgelijke kosten Som der financiële baten en lasten RESULTAAT UIT GEWONE BEDRIJFSUITOEFENING VOOR BELASTINGEN Belastingenresultaat uit gewone bedrijfsuitoefening Resultaat deelnemingen RESULTAAT UIT GEWONE BEDRIJFSUITOEFENING NA BELASTINGEN JAARRESULTAAT NA BELASTINGEN jaarrekening 22 en overige gegevens 39