D.3.5 Rapport over de implementatie van best practices inzake financieel haalbare energie-acties

Transcriptie

1 D.3.5 Rapport over de implementatie van best practices inzake financieel haalbare energie-acties Titel van de best practice: 1 Energie-efficiëntie en renovatie in gemeentelijke gebouwen door middel van energieprestatiecontracten EPC-coaching Indieningsdatum: Februari

2 INHOUD 1 Best practice: Algemeen Actiekader Beschrijving van het project Resultaten en output Financieringsplan Uitvoeringsindicatoren van het project Foto s

3 1 Best practice: 1.1 Algemeen Titel van de actie: Energie-efficiëntie en renovatie in gemeentelijke gebouwen door middel van energieprestatiecontracten EPC-coachingtraject. Uitgevoerd door de Provincie Vlaams-Brabant, Helpdesk voor Energiebeheer. Er werden 16 gemeenten in de provincie betrokken bij de EPC-coaching in de periode maart augustus Actiekader Gemeenten in Vlaams-Brabant zijn eigenaar van heel wat gebouwen, maar veel van die (openbare) gebouwen zijn eerder oud, met een lage energieprestatie en veel energieverlies. Bovendien beschikken de gemeenten niet over de financiële middelen die hen kunnen toelaten om energiebesparende maatregelen door te voeren en een lange-termijnstrategie te ontwikkelen om hun gebouwen duurzamer en energie-efficiënter te maken. Renovatie wordt daarom vaak uitgesteld. Tegelijkertijd wil de provincie Vlaams-Brabant tegen 2040 klimaatneutraal zijn. Als coördinator van het Burgemeestersconvenant steunen we 60 gemeenten om de CO 2-uitstoot tegen 2020 met ten minste 20% te verminderen. Om deze doelstellingen te behalen, moeten het verbruik en het verlies van energie in gebouwen drastisch naar omlaag. Daarom heeft de provincie Vlaams-Brabant (PFB) een vernieuwend EPC-coaching traject uitgewerkt om gemeenten te ondersteunen en te stimuleren tot het implementeren van energiebesparende maatregelen. Als businessmodel en als manier om fondsen te verkrijgen voor de investeringen, heeft de provincie Vlaams-Brabant gekozen voor het model van energieprestatiecontracten. Met het EPCcoaching traject stimuleert de provincie Vlaams-Brabant de ontwikkeling van EPC-projecten voor de gemeentelijke gebouwen door het gemeentepersoneel in 4 stappen te begeleiden naar de aanstelling van een EPC-facilitator. Binnen een energieprestatiecontractenproject voert een ESCO of een energiebedrijf maatregelen door op het vlak van energie-efficiëntie (en eventueel ook op het vlak van hernieuwbare energie), met de contractuele garantie dat de voorziene energiebesparingen zullen worden gehaald en dat ze behouden zullen blijven tijdens de duur van het contract. De inkomstenstroom die te danken is aan de energiebesparing wordt gebruikt om de kosten van de gerealiseerde investeringen af te betalen. Zo is het financiële risico voor de eigenaar van het gebouw, in dit geval de gemeente, beperkt. 1.3 Beschrijving van het project Het doel van de EPC-coaching is om te bepalen of energieprestatiecontracten haalbaar zijn voor de gebouwen van een bepaalde gemeente of van een groep van gemeenten, en om de scope van het EPC-project vast te stellen. Het project leidt tot de aanstelling van een EPC-facilitator, met behulp van een model van aanbestedingsdossier dat verstrekt wordt door de provincie. De facilitator zal 3

4 vervolgens onderhandelen met het energiebedrijf en zal de follow-up van de uitvoering van het EPCproject op zich nemen. Ten slotte zal hij ook de reële gegarandeerde besparingen evalueren. In de eerste fase volgden alle gemeenten een startup EPC-training, waarop alle belanghebbenden aanwezig moesten zijn (technisch personeel, financieel personeel, politici, duurzaamheidsambtenaar enz.). In de tweede fase voerde de provincie Vlaams-Brabant een pre-haalbaarheidsstudie uit, inclusief adviezen per locatie en gegevensinzameling inzake de gebouwen: energieverbruik, technische toestand van de gebouwen, overzicht van mogelijke maatregelen op het vlak van energieefficiëntie, maar ook andere aspecten, bijvoorbeeld demografische trends en noden, hergebruik en reconversie van bestaande gebouwen, bezettingsniveau enz. Hiervoor verzamelden de gemeenten zelf alle nodige data, met behulp van specifieke tools voor data-inzameling en analyse, ontwikkeld door de provincie. Na de gegevensinzameling en de analyse door de provincie, werden de conclusies besproken in een strategische workshop. Zo kregen het gemeentepersoneel en de politici inzicht in de haalbaarheid van energieprestatiecontracten voor hun gemeentelijke gebouwen. In de derde fase namen alle belanghebbenden van ten minste 3 gemeenten (de burgemeester, schepenen, technisch en financieel personeel, personeel van de milieudienst) deel aan een jamsessie, samen met verschillende experten op vlak van de juridische, technische en operationele aspecten van energieprestatiecontracten. De jam-sessies en de strategische workshops maakten duidelijk dat het erg belangrijk is om zowel psychologische als technische hinderpalen uit de weg te ruimen, om de volle aanvaarding door de stakeholders te verkrijgen en de gemeente te helpen bij het nemen van de eindbeslissing om van start te gaan met het EPC-project en de aanbestedingsprocedure. Tijdens de jamsessie konden deelnemers ervaringen uitwisselen met andere gemeenten en experten en konden ze meer diepgaande vragen stellen aan de deskundigen, vragen die vaak waren gerezen tijdens de pre-haalbaarheidsfase, de data-inzameling en de analyse. Op basis van het pre-haalbaarheidsrapport, de strategische workshops en de jamsessie, bereikten de deelnemende gemeenten een akkoord over de omvang van het EPC-project en de aanstelling van een EPC-facilitator. In de vierde en laatste fase stellen de gemeenten een EPC-facilitator aan, op basis van een voorbeeldbestek dat door de provincie werd opgesteld. 4

5 1.4 Resultaten en output De EPC-coaching was een groot succes. 11 van de 16 gemeenten die gestart zijn met de coaching, hebben besloten om een EPC-project op te zetten. Van de gemeenten die niet gestart zijn met een EPC-project, hebben 3 gemeenten besloten om de energiebesparende maatregelen zelf door te voeren via een traditionele openbare aanbesteding. 3 gemeenten hebben reeds een EPC-facilitator aangeworven, de andere zullen er een aanstellen begin Voor die gemeentelijke gebouwen of gemeenten waar het EPC-coaching traject ons leerde dat ze niet kunnen worden ondergebracht in een EPC-pool, gezien de geringe economische schaal om EPC in te voeren (kleine gebouwen met een lage energiekost), werd een alternatieve oplossing voorgesteld: er werden richtlijnen en een aanbestedingsdocument opgesteld om de technische installaties in de gebouwen opnieuw in gebruik te nemen. Verwachte besparingen: een reductie tegen 2020 van ton CO 2 en MWh (nietprimaire energie), als gevolg van een vermindering met 20-25% door energie-efficiënte investeringen voor een totaalbedrag van euro in 85 gebouwen van 11 gemeenten en van een energieverlaging van 5% door recommissioning-maatregelen in 35 gebouwen van 5 gemeenten. Overwinnen van de hindernissen Technische en onderhoudsteams van de gemeenten vrezen vaak dat zij de controle zullen verliezen over hun technische installaties wanneer men van start gaat met EPC, vermits ESCO s ook een zekere controle willen over de technische installaties om de contractueel overeengekomen besparingen te kunnen realiseren. Jam-sessies, waarin het technisch personeel kon overleggen met experten en training hielpen om het technisch personeel gerust te stellen dat er geen banenverlies zou volgen. Controle verlies over sommige technische zaken staat gelijk aan het winnen van controle over andere meer relevante aspecten zoals resultaten en kwaliteit. Omwille van de zesjaarlijkse verkiezingen hebben de meeste gemeenten een veeleer kortetermijnvisie inzake het onderhoud van hun gebouwen. De EPC-coaching en -training droegen ertoe bij om een langetermijnvisie en -planning voor het gemeentelijke gebouwenbestand te ontwikkelen. De gegevensinzameling van het gebouwenbestand (gebouwenschil, energieverbruik en technische informatie) was erg tijdrovend maar was nodig om een juiste identificatie van het project te kunnen maken en om de haalbaarheid van EPC te kunnen beoordelen. EPC is een tamelijk nieuw businessconcept voor de (lokale) markt in Vlaanderen. Dit zorgt voor een zeker wantrouwen bij de potentiële klanten van EPC. Door voorafgaande ondersteuning, informatie en gegevens over EPC en over besparingen op het vlak van energie en financiën te bieden en door het feit dat de coaching een traject van meerdere maanden betreft, kon men het vertrouwen van de gemeenten winnen. 5

6 Belangrijkste conclusies De EPC-coaching was een algeheel succes. Er namen meer gemeenten aan deel dan verwacht. De EPC-coaching is tijdrovend maar is een erg goede manier om de aanvaarding door stakeholders van een EPC-project binnen de gemeente te bewerkstelligen. De tijdsduur en de uitgebreide training zijn essentieel om aanvaarding door stakeholders te bereiken. EPC is nog steeds niet wijdverspreid in Vlaanderen en is tamelijk onbekend voor gemeentelijke gebouwen, maar desondanks leidde dit project tot meerdere EPC-projecten. Van de gemeenten die het programma hebben opgestart, heeft 70% besloten om EPC door te voeren en om effectief te zorgen voor een EPC-facilitator. Dit is een groot succes aangezien vorige ervaringen met lokale EPC-ontwikkelingsprogramma s, gebaseerd op een meer traditionele aanpak (bv. klassieke workshops, infovergaderingen enz.), aantoonden dat slechts 10 tot 20% van de gemeenten wou overstappen op EPC. Om een EPC-project op te starten, moeten er minstens voor euro (uitgangswaarde) energiekosten zijn om de transactiekosten voor de aanbesteding van de EPC-dienst te kunnen rechtvaardigen. Het gebouwenbestand van kleine gemeenten haalt dit niveau niet. Gebouwen uit verschillende gemeenten samenbrengen in een pool was noodzakelijk om het EPC-project te kunnen aanbesteden. Een deel van het gebouwenbestand van Vlaamse gemeenten komt niet in aanmerking voor energieprestatiecontracten, omwille van de geringe economische schaal (kleine gebouwen met een lage energiekost) die de transactiekosten per gebouw niet rechtvaardigen (bv. omvang en waarde van energiebesparingen). Er werd een alternatieve oplossing voorgesteld: er werden richtlijnen en een aanbestedingsdocument opgesteld om de technische installaties in de gebouwen correcter en energiezuiniger in te stellen. De EPC-pre-haalbaarheidsstudie en -coaching was nodig voor de gemeente om een aanpassing van hun gebouwenbeheer te bekomen: aangezien het gebouwenbestand doorgaans eerder onderhouden wordt op een ad-hoc-basis dan op een systematische manier met een langetermijnvisie, wordt een nieuwe structuur voor onderhoudswerkzaamheden voorgesteld aan de gemeente. Zonder basisinformatie kan de gemeente geen goede beslissing nemen over een onderhoudsbeleid of kan ze het vereiste budget voor renovatie en voor een stappenplan voor het onderhoud op de lange termijn niet inschatten. De EPC-business case focust op de identificatie van het project en op de financiële haalbaarheid om het streefniveau te halen van een verbetering van het gemeentelijk erfgoed zonder zich technisch en economisch vast te zetten en met de mogelijkheid van diepgaande modernisatiemaatregelen waar nodig. 1.5 Financieringsplan Rekening houdend met de uitvoeringskosten van een EPC-procedure, worden het businessmodel van EPC en de hoofdkenmerken ervan uitgelegd. 6

7 Afbeelding: Businessmodel van energieprestatiecontracten (Bleyl-Androschin, 2010) De hoofdkenmerken van EPC zijn: Een Energy Service Company (ESCO - energieonderneming) plant en realiseert maatregelen inzake energie-efficiëntie en is verantwoordelijk voor de uitvoering en het onderhoud tijdens de duur van het contract. De ESCO moet besparingen op het energieverbruik garanderen in vergelijking met het referentieniveau van energieverbruik. De investeringen in efficiëntie worden (deels) betaald met de toekomstige besparingen op energiekosten. De klant blijft dezelfde energiekosten als vroeger betalen (soms zelfs minder). Na het einde van het contract komen de volledige besparingen te goede van de klant. De vergoeding voor de ESCO is de contractprijs en hangt af van de bereikte besparingen. In het geval van minder goede prestaties moet de ESCO het verschil dekken. Bijkomende besparingen worden verdeeld tussen de eigenaar van het gebouw en de ESCO. Desondanks mag men bij het uitvoeren van energieprestatiecontracten de investering niet beschouwen als een financiering via derden zoals het concept oorspronkelijk bedoeld werd voor de gemeenten. Zelfs als ze voorgefinancierd wordt door een ESCO moet de totale investering van het renovatieproject beschouwd worden als een ovrheidsuitgave op het moment van de uitvoering van de maatregelen (de eerste twee jaar van het ESCO-contract) en de hieruit voortvloeiende activa moeten dan beschouwd worden als overheidsactiva (omwille van Eurostat 2015). Dit heeft een enorme invloed op de balans van de lokale overheid op de korte termijn terwijl de nettowinst gebaseerd is op de levensduur van de energie-installaties. Het meest interessante aspect is dat de ESCO de terugbetalingstijd om de geleende fondsen terug te betalen kan garanderen. Maar op dit 7

8 moment zijn private financieringsopties niet interessant om het probleem van de openbare schuld op te lossen. 1.6 Uitvoeringsindicatoren van het project Verwachte energiebesparingen kwh (nietprimaire energie) tegen 2020 (kwh): Verwachte geproduceerde energie op n.a. basis van hernieuwbare bronnen (kwh): Verwachte CO 2-reductie (ton CO 2): ton CO 2 tegen 2020 Verwachte investeringskost ( ) Foto s Workshop EPC-coaching Gebouw EPC-pool Gebouw EPC-pool Londerzeel Gebouw EPC-pool Meise 8

9 Gebouw EPC-pool Beersel Workshop Meise