ARBEIDSMARKT WEST-BRABANT

Transcriptie

1 gemeente Breda ARBEIDSMARKT WEST-BRABANT Regionale ontwikkelingen en baanopeningen arbeidsmarkt West-Brabant Breda, juli 2014 Publicatienummer 1749 Onderzoek in opdracht van rpa West-Brabant en gemeente Bergen op Zoom Uitgevoerd door Onderzoek en Informatie Bedrijfsbureau Ontwikkeling gemeente Breda 1

2 2

3 Inhoudsopgave Bladzijde Inleiding 5 1 Ontwikkelingen arbeidsmarkt 7 Landelijk beeld 7 Beeld van West-Brabant 8 Effect sluiting productie Philip Morris 10 2 Beroepsbevolking West-Brabant 11 Geslacht 11 Leeftijd 11 Opleidingsniveau 12 Bergen op Zoom 13 3 Werkloosheid West-Brabant 14 Leeftijd 14 Beroepsgroep 14 Bergen op Zoom 16 4 Vraagkant arbeidsmarkt Werkgelegenheid West-Brabant 17 Sectorale ontwikkelingen 17 Topsectoren 18 Uitzendkrachten 18 Zelfstandigen 19 Bergen op Zoom Vacatures West-Brabant 19 Sectorale ontwikkelingen 20 Beroepsgroepen 21 Bergen op Zoom 22 5 Baanopeningen arbeidsmarkt 23 Baanopeningen naar beroep 23 Kansrijke beroepen korte termijn 24 Kansrijke beroepen middellange termijn 25 6 Conclusie en samenvatting Hoofdconclusie Samenvatting 28 Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4 Begrippenlijst Literatuur Beroepen Gouden lijst West-Brabant SBI coderingen maintenance en logistiek 3

4 4

5 Inleiding Inleiding In verband met de sluiting van Philip Morris en de massaontslagen ontstaat een extra druk op de (regionale) arbeidsmarkt. Dit in een tijd waarin de arbeidsmarkt als gevolg van de crisis (werkgelegenheid) tóch al zwaar onder druk staat. Bovendien wordt de komende tijd de druk op de West-Brabantse arbeidsmarkt nog extra vergroot door onder meer de sluiting van Tetrapak in Moerdijk, het sluiten van de Koepel in Breda, Het ontslag van bijna 100 medewerkers bij Fokker Services in Woensdrecht en het dreigend ontslag van een groot aantal medewerkers in met name de ouderenzorg en thuiszorg. De gemeente Bergen op Zoom gaat, ondanks het feit dat de sluiting van Philip Morris de regio, de gemeente en inwoners zwaar treft, niet bij de pakken neer zitten en wil geëigende maatregelen treffen om medewerkers van werk naar werk te leiden. Dit betekent onder meer het creëren van (nieuwe) werkgelegenheid, een match te krijgen tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt en als die match er niet is, zorg te dragen voor de noodzakelijke opleidingen zodat die match alsnog ontstaat. Om te zorgen dat alle partijen goed voorbereid zijn op deze rol, maar ook ten behoeve van het regionaal arbeidsmarktprogramma, is het van belang dat er op korte termijn een foto komt van (de lokale- en) regionale arbeidsmarkt. De gemeente Bergen op Zoom en het rpa West-Brabant willen dit in kaart brengen aan de hand van een regionale arbeidsmarktanalyse. Doelstelling De doelstelling van de arbeidsmarktanalyse is als volgt: Uitgaande van de korte termijn economische verwachtingen van het Centraal Planbureau een beknopt inzicht krijgen in de ontwikkelingen op de regionale arbeidsmarkt in West- Brabant tot Meer inzicht geven waar baanopeningen en kansen op de West-Brabantse arbeidsmarkt liggen. In welke sectoren zijn relatief veel vacatures ontstaan en welke beroepsgroepen betreft dit. Wat zijn kansrijke beroep(sgroep)en op de arbeidsmarkt (met name ook op basis van landelijke informatie). In deze rapportage wordt vooral ingezoomd op de vraagzijde van de arbeidsmarkt. Er zal hierbij vooral worden ingegaan op de sectorale werkgelegenheidsontwikkeling en de ontwikkeling van het aantal vacatures naar sector en naar beroepsgroep in de regio. Daarnaast wordt beschikbare landelijk informatie met betrekking tot kansrijke beroep(sgroep)en in deze analyse meegenomen. Summier wordt de regionale situatie met betrekking tot de aanbodzijde beschreven. In deze rapportage is daar, waar relevant, gebruik gemaakt van originele teksten uit diverse rapportages en onderzoeken. Uitgangspunten Het RWB-gebied West-Brabant wordt als analysegebied gehanteerd. Ten behoeve van de indeling naar branches/sectoren wordt aansluiting gezocht bij de gehanteerde indeling naar de Standaard Bedrijfs Indeling (SBI). Bij het in kaart brengen van de regionale arbeidsmarkt wordt zoveel mogelijk aangesloten bij bestaande definities en gegevenssoorten zoals deze bij het UWV en het CBS in gebruik zijn. In afwijking van het UWV worden in deze analyse m.b.t werkloosheidsontwikkelingen de NWW-gegevens gebruikt in plaats van de WW-gegevens. De NWW-gegevens worden in dit rapport verder benoemd als de werkloosheid. Bij het opstellen van de arbeidsmarktanalyse zal aansluiting worden gezocht bij actuele arbeidsmarktschetsen van het UWV voor zover deze beschikbaar zijn. Er zal aansluiting worden gezocht bij de arbeidsmarktprognoses van het UWV (beschikbaar in week 23), waarin de belangrijkste arbeidsmarktindicatoren zijn doorgerekend tot Er wordt hierbij geen rekening gehouden met de mogelijke vestiging van nieuwe bedrijven in 2014 en Speciale dank gaat uit naar de medewerkers van de afdeling arbeidsmarktinformatie en advies van het UWV in Breda die veel basisgegevens en informatie voor deze analyse ter beschikking hebben gesteld. 5

6 1 Ontwikkelingen arbeidsmarkt 1.1 Landelijke beeld Voorzichtig herstel economische groei Na een periode van lage en negatieve groei treedt het herstel van de Nederlandse economie in 2014 daadwerkelijk in. De Nederlandse economie groeit in 2014 met ¾% en in 2015 met 1¼%. De CPB-groeiverwachtingen voor dit en volgend jaar zijn echter zeker niet uitbundig te noemen. Na een aantal positieve realisaties voor de economische groei in de laatste drie kwartalen van 2013, kromp het bbp in het eerste kwartaal van 2014 fors met 1,4%. Het CPB schat in dat dit een tijdelijke dip is, die in de komende kwartalen wordt goedgemaakt. In 2015 ligt het niveau van de Nederlandse economie naar verwachting nog altijd onder dat van Dit is niet ongebruikelijk. Na een financiële crisis treedt een scherpe daling van het bruto binnenlands product (bbp) op, die over het algemeen niet wordt goedgemaakt door inhaalgroei. De binnenlandse bestedingen herstellen zich in 2014 en Huishoudens dragen via de consumptie voor het eerst sinds jaren niet meer negatief bij. Dit is een duidelijke omslag in vergelijking met 2012 en 2013 toen de krimp van het bbp vooral werd veroorzaakt door lagere binnenlandse bestedingen. Ondanks het herstel van de binnenlandse bestedingen levert de uitvoer ook in 2014 en 2015 de grootste bijdrage aan de bbp-groei vanwege de aantrekkende wereldhandel. Pas in 2015 lichte verbetering arbeidsmarkt De arbeidsmarkt reageert met enige vertraging op het economische herstel. Naar verwachting zullen bedrijven eerst hun winsten gaan herstellen via een hogere arbeidsproductiviteit, waardoor de werkgelegenheid pas in 2015 enigszins toeneemt. De werkgelegenheid neemt in 2014 nog af. Deze neemt dan in vrijwel alle sectoren af ten opzichte van Voor 2015 wordt door de toenemende economische groei een geleidelijk herstel van de arbeidsvraag verwacht. Het herstel wordt volledig gedragen door de marktsector. De bezuinigingen bij de overheid en zorg drukken het herstel. Meerdere arbeidsmarktindicatoren wijzen op een voorzichtig herstel van de werkgelegenheid. Het aantal vacatures loopt op, de gewerkte uren in de uitzendbranche stijgen en het aantal faillissementen en ontslagaanvragen begint te dalen. Het niveau van deze indicatoren geeft echter geen aanleiding tot al te groot optimisme op de korte termijn. Zo is het aantal vacatures nog steeds laag en het aantal faillissementen en ontslagaanvragen hoog. De beroepsbevolking daalt licht in Enerzijds blijft de arbeidsparticipatie trendmatig stijgen. Anderzijds melden minder mensen zich op de arbeidsmarkt en trekken ontmoedigde werkzoekenden zich terug. Door de ruime arbeidsmarkt zijn de kansen op het vinden van werk namelijk laag. Deze terugtrekking van werkzoekenden heeft zich eind 2013 al ingezet. Tot die tijd overheerste juist de stijging van het arbeidsaanbod door extra toetreding van mensen die voorheen niet participeerden op de arbeidsmarkt. Ook in 2015 zullen mensen zich nog ontmoedigd terugtrekken van de arbeidsmarkt vanwege lage baanvindkansen, maar dan overheersen andere factoren die het arbeidsaanbod doen groeien. Kleine werkloosheidsdaling in 2015 Het werkloosheidspercentage bedraagt in april van dit jaar 8,7% 1. In de rest van 2014 stijgt de werkloosheid nog licht, waardoor het jaargemiddelde uitkomt op 8¾%. Daarmee wordt de werkloosheidspiek bereikt. Door de voorzichtige ontwikkeling van de arbeidsvraag en een beroepsbevolking die nauwelijks toeneemt, neemt de werkloosheid naar verwachting pas in 2015 af en zal de werkloosheid in dat jaar dalen tot gemiddeld 8½%. In 2015 zijn dan gemiddeld ongeveer 680 duizend mensen werkloos. Dat ligt nog ver boven het gemiddelde van de afgelopen ennia. Het CPB verwacht dat in 2014 het aantal WW-uitkeringen harder stijgt dan de stijging van de werkloosheid. 1 Nationale definitie, zie bijlage 1 begrippenlijst 6

7 Momenteel is de kans voor een werkloze om werk te vinden laag (CPB). Per kwartaal slaagt slechts 18% van de werklozen daar in. In 2008 was dit nog 26%. Hierdoor is de werkloosheidsduur opgelopen. Dit zorgt er niet alleen voor dat werkzoekenden zich ontmoedigd terugtrekken van de arbeidsmarkt, maar ook voor een stijgend aantal langdurig werklozen. 1.2 Beeld van West-Brabant Nauwelijks herstel arbeidsmarkt in West-Brabant De situatie op de West-Brabantse arbeidsmarkt blijft minder gunstig. In 2012 en 2013 steeg de regionale werkloosheid fors met zes duizend personen, nam de werkgelegenheid met 3% af en daalde het vacaturevolume verder. Ook in 2014 en 2015 zal nauwelijks sprake van een herstel op de arbeidsmarkt zijn. De West-Brabantse arbeidsmarkt is momenteel zeer ruim (grote omvang werkloos arbeidsaanbod en relatief weinig openstaande vacatures) en daar zal de komende twee jaar niet veel verandering in komen. Daling aantal banen en verdere toename werkloosheid in 2014 De West-Brabantse werkgelegenheid is tussen 2011 en 2013 met 3% fors gedaald ( banen) tot banen. Ook in 2014 wordt geen herstel van de arbeidsmarkt verwacht: De werkgelegenheid zal in West- Brabant in 2014 met -1% verder dalen (- drie duizend banen) en in 2015 vrijwel stabiliseren (-0,1%). Pas in 2016 wordt in West-Brabant een licht werkgelegenheidsherstel verwacht van 0,1% groei. West-Brabant loopt hiermee achter bij de landelijke ontwikkeling. Voor de periode tot 2019 geven de prognoses een voorzichtig werkgelegenheidsherstel (gemiddeld 0,3%), waarbij West-Brabant iets achter blijft op de landelijke ontwikkeling. Figuur 1 : Ontwikkeling werkgelegenheid West-Brabant Bron: Werkgelegenheidsenquête West-Brabant, bewerking BBO Onderzoek en Informatie gemeente Breda. Vacatureomvang stijgt vooral door grotere vervangingsvraag In 2007 steeg het vacaturevolume in West-Brabant naar ruim 40 duizend vacatures. Vanaf 2008 nam het aantal vacatures met 36% fors af tot 27 duizend in Positief is dat er een omslag zichtbaar is in de ontwikkeling van het aantal ontstane vacatures. In 2013 daalde het aantal vacatures nog met bijna vier duizend. In 2014 wordt een behoorlijke groei verwacht. Het aantal ontstane vacatures zal ten opzichte van 2013 met zo n drie duizend toenemen als gevolg van een licht economisch herstel, en komt daarmee op een aantal van ruim 23 duizend vacatures uit. Dit aantal ligt daarmee nog altijd ver onder de recordniveaus in de periode

8 Figuur 2 : Ontstane vacatures West-Brabant Bron: UWV, CWI, CBS, bewerking BBO Onderzoek en Informatie gemeente Breda. In 2015 zal het aantal vacatures, met het verder aantrekken van de economie, met toenemen. Vacatures ontstaan door uitbreiding van de werkgelegenheid en vervanging van personeel. Van uitbreiding is bij het merendeel van de sectoren echter geen sprake. Het aantal vacatures heeft vooral betrekking op de vervanging van bestaand personeel. Beroepsbevolking afgenomen door terugtreders arbeidsmarkt De West-Brabantse beroepsbevolking nam in 2012 nog toe tot 324 duizend personen (+1%). Mede door de eerder genoemde ontmoedigingseffecten is de omvang van het West-Brabantse arbeidsaanbod in 2013 afgenomen tot 318 duizend personen (-2%). Figuur 3: Ontwikkeling beroepsbevolking West-Brabant Bron: CBS; UWV, bewerking BBO Onderzoek en Informatie gemeente Breda. Ook in 2014 zal de beroepsbevolking nog licht afnemen (-0,6%). In 2015 daalt de beroepsbevolking niet verder. Algemeen wordt verondersteld dat door een stijgende arbeidsparticipatie de beroepsbevolking tussen 2016 en 2020 licht zal toenemen, maar dat deze groei wel gaat afvlakken. Deze ontwikkeling is een optelsom van een krimpende bevolkingsomvang (15-64 jaar) en een stijgende arbeidsparticipatie tot medio Vanaf 2020 wordt in West-Brabant een krimp van de beroepsbevolking verwacht. 8

9 Werkloosheid daalt pas in 2015 Ook de relatief lange periode van economische krimp heeft regionaal zijn weerslag op de werkloosheid. Het aantal werkloze personen (NWW) is in de periode met ruim 50% toegenomen tot personen (+negen duizend personen). Per mei 2014 is de werkloosheid gestegen tot ruim 27 duizend personen. Wel werd de afgelopen twee maanden een werkloosheidsdaling zichtbaar. Gezien de verwachtingen voor 2014 zal dit van tijdelijke aard zijn. Figuur 4: Ontwikkeling werkloosheid (NWW) en WW West-Brabant jun jun jun jun jun jun jun jun mei 14 NWW WW Bron: UWV Het aantal personen met een WW-uitkering is de afgelopen jaren sterk gestegen. Het UWV verwacht in haar recente prognoses (van juni 2014) voor dit jaar een verdere toename van het aantal WW ers met bijna 7%. Pas in 2015 zal een voorzichtige daling van het aantal WWgerechtigden op gaan treden. Uitgaande van een verdere stijging van de werkloze beroepsbevolking (CPB) en de stijging van het aantal WW-gerechtigden (UWV) zal in 2014 de regionale werkloosheid toenemen met ruim 7% tot personen. Pas in 2015 zal werkloosheid door een enigszins aantrekkende arbeidsmarkt voorzichtig gaan dalen (-1,5%). Het werkloosheidsniveau stijgt in West-Brabant van 4,7% in 2011 naar 7,9% in Wordt de landelijke verwachting voor 2014 doorgetrokken naar West-Brabant,dan zal het werkloosheidsniveau in 2014 op 8,4% uitkomen en in 2015 op 8,1%. Tabel 1: Kerncijfers arbeidsmarkt West-Brabant (RWB-regio); (%) 2013 (%) Aandeel West- Brabant West ( %) Prognose 2014 (%) Prognose 2015 (%) Vraagzijde Economische groei ,2% - 0,8% - + 0,75% + 1,25% Werkgelegenheid ,3% - 1,0% 47% - 1,0% - 0,1% Vacaturemarkt ,5% % +12% Aanbodzijde Beroepsbevolking ,6% -1,9% 47% - 0,6% 0% Werkloosheid (NWW) % +30% 49% + 7,2% - 1,5% Werkloosheidsniveau 6,9% 7,9% + 2,2% + 1,0% - 8,4% 8,1% Bron: UWV, CPB, CBS, RWB, werkgelegenheidsenquête 2013; UWV vacaturegegevens 2012 en

10 Effecten sluiting productie Philip Morris Met de sluiting van de productieafdeling bij Philip Morris vervallen in de West-Brabantse regio ruim banen. Dit betekent dat de werkgelegenheid in 2015 niet zal dalen met -0,1% maar met -0,6%. Voor Bergen op Zoom is de impact groter. In de gemeente gaan ruim van de banen verloren. Dit is 4% van het aantal banen. De omvang van de beroepsbevolking zal hierdoor nauwelijks wijzigen. Wel zal wel binnen de beroepsbevolking een verschuiving plaatsvinden van werkzame naar werkloze beroepsbevolking. Uitgaande dat circa tweederde deel van de werkzame personen bij Philip Morris uit de West- Brabantse regio komt en daadwerkelijk werkloos raakt, betekent dit in 2014 een extra toename van 3% van het aantal niet werkende werkzoekenden. Hierdoor zal in 2014 de regionale werkloosheid met bijna 10% toenemen in plaats van met 7%. Het West-Brabantse werkloosheidspercentage zal dan niet dalen tot 8,1%, maar met slechts -0,1% tot 8,3%. 10

11 2. Beroepsbevolking West-Brabant Als gevolg van de economische crisis is de groei van de beroepsbevolking in 2013 tijdelijk omgebogen in een daling. Door het afnemend aantal banen en vacatures worden personen tijdelijk ontmoedigd om zich aan te bieden op de arbeidsmarkt. De West-Brabantse beroepsbevolking daalt van 324 duizend personen in 2012 naar 318 duizend personen in 2013 (-1,9%). Ook in 2014 wordt een afname verwacht (-0,6%) tot 316 duizend personen. Mede door een verwacht (voorzichtig) herstel van de economische groei stijgt vanaf medio 2015 het aantal toetreders op de arbeidsmarkt. Hierdoor zal ook de beroepsbevolking in 2015 niet verder dalen. In 2016 wordt weer een toename verwacht. In 2016 stijgt de beroepsbevolking met duizend personen tot 317 duizend personen (0,6% groei). Aandeel vrouwen stijgende In 2013 bestaat de beroepsbevolking in West-Brabant uit 175 duizend mannen en 143 duizend vrouwen. De vrouwelijke beroepsbevolking is inmiddels toegenomen tot 45% van de totale beroepsbevolking. In 2000 lag dit aandeel nog op 40%. Figuur 5: Ontwikkeling beroepsbevolking West-Brabant naar geslacht % 42% 44% 45% man vrouw Bron: CBS. Door de toenemende arbeidsparticipatie van vrouwen zal tot op middellange termijn (tot medio 2020) de groei van de vrouwelijke beroepsbevolking fors hoger uitvallen dan de groei van de mannelijke beroepsbevolking. Uit de beroepsbevolkingsprognose blijkt een verdere stijging van het aandeel vrouwen tot 46% in 2015 en 47% in De trendmatige groei van de beroepsbevolking wordt vooral veroorzaakt door het zogenaamde cohort-effect in de arbeidsparticipatie van vrouwen. Jongere generaties vrouwen participeren immers meer dan oudere generaties. Voor ieder cohort is de arbeidsparticipatie hoger dan het voorgaande cohort. Beroepsbevolking vergrijst West-Brabant vergrijst de komende jaren sneller dan landelijk. De verwachting is dat in 2020 het aandeel 65-plussers in de West-Brabantse bevolking 21% gaat bedragen, tegen 12% in Op landelijk niveau stijgt het aandeel ouderen van 13% in 1990 naar 19% in Waar tot 2000 de vergrijzing in West-Brabant nog achterliep op de landelijke en Brabantse gemiddelde, moet de vergrijzing van de bevolking vanaf 2010 juist sneller toenemen dan in de rest van Nederland. In 2014 ligt het aandeel ouderen boven de 65 jaar al ruim een procent boven het landelijk percentage. 11

12 De regionale beroepsbevolking vergrijst sterk. In de periode steeg het aantal ouderen al met meer dan 30% en in de periode met bijna 10%. Het aantal 45-plussers zal tussen 2014 en 2020 nog eens met 14% toenemen tot 145 duizend personen. Het aandeel ouderen zal in % gaan bedragen. In 2000 was dit aandeel 32%. De arbeidsparticipatie van ouderen zal de komende jaren nog verder toenemen en richting 2020 geleidelijk afvlakken. De komende jaren vergrijst de beroepsbevolking verder. De vergrijzing van de beroepsbevolking heeft een negatief effect op het arbeidsaanbod omdat de participatiegraad van de jarigen lager is dan voor de jongere leeftijdsgroepen. Toch blijft het arbeidsaanbod de komende jaren naar verwachting licht stijgen. De instroom zal namelijk de uitstroom voorlopig blijven overtreffen. Met name de participatie van vrouwen zal verder stijgen door de vervanging van oudere generaties vrouwen met een lage participatiegraad door jongere generaties met een hogere participatiegraad. De groei van het arbeidsaanbod zal door de vergrijzing op middellange termijn geleidelijk afnemen. De participatie van ouderen neemt verder toe door onder andere een latere pensionering, uitstel van de AOW en het verdwijnen van het vroegpensioen. Daarnaast blijven meer ouderen actief om een aanvullend inkomen te verwerven en/of actief te blijven/een doel te hebben. Tabel 2: Beroepsbevolking West-Brabant naar leeftijdscategorie leeftijdscategorie jaar % 12% jaar % -11% jaar % 6% jaar % 15% Totaal West-Brabant % -0,3% Bron: CBS De vergrijzing van de bevolking is ook van invloed op de samenstelling van de beroepsbevolking. De toename van de hogere leeftijdscategorieën (vanaf 45 jaar) bedraagt in de periode ruim viervijfde deel van de totale groei van de beroepsbevolking. Het aandeel ouderen (55+) in de West-Brabantse beroepsbevolking stijgt van 10% in 2002 naar ruim 17% in Toename hoger opgeleiden Circa 73% van de West-Brabantse beroepsbevolking heeft een middelbare of hogere opleiding (vanaf havo/vwo-niveau). Figuur 6: Ontwikkeling beroepsbevolking West-Brabant naar opleidingsniveau % % % lager middelbaar hoger Bron: CBS. 12

13 Tussen 2002 en 2013 groeit de beroepsbevolking vooral bij de hoger opgeleiden (+46%). In 2013 heeft West-Brabant 101 duizend hoger opgeleide personen. De ontwikkeling van middelbaar opgeleiden is beperkt en komt in 2013 uit op 139 duizend personen. Vanaf 2010 daalt de beroepsbevolking van middelbaar opgeleiden licht. De laag opgeleide beroepsbevolking (alleen lagere school en vmbo) is trendmatig dalende. Tussen 2002 en 2013 daalt de omvang van de beroepsbevolking met 24% tot 72 duizend personen. De komende jaren blijft de ontwikkeling in de beroepsbevolking doorzetten: - een afname van lager opgeleiden, - een geringe toename van middelbaar opgeleiden en - een verdere toename van hoger opgeleiden. De beroepsbevolking in West-Brabant kent in vergelijking met de aangrenzende regio Zeeland een hoger percentage hoger opgeleiden, en in vergelijking met Midden-Brabant en Rijnmond een vrijwel gelijk aandeel hoger opgeleiden (32%). De afgelopen jaren is er sprake van een verdringingsproces op de arbeidsmarkt. Middelbaar en hoogopgeleiden zijn in toenemende mate, bij gebrek aan passende banen op hun niveau, de functies van laaggeschoolden gaan vervullen. Laagopgeleiden zien hun positie op de arbeidsmarkt, versterkt door de hoge werkloosheid en gedaalde werkgelegenheid, verslechteren. Vooral laagopgeleide jongeren hebben het erg moeilijk bij de start van hun arbeidsloopbaan. Beroepsbevolking Bergen op Zoom is vrij stabiel De beroepsbevolking in Bergen op Zoom staat vanaf 2010 vrijwel stabiel op 31 duizend personen. Ook de samenstelling van beroepsbevolking naar geslacht is deze periode weinig veranderd. Tussen 2002 en 2013 is wel een kleine verschuiving zichtbaar van mannen (-2 duizend) naar vrouwen (+2 duizend). Figuur 7: Ontwikkeling beroepsbevolking Bergen op Zoom naar opleidingsniveau tot 25 jaar 25 tot 45 jaar 45 tot 55 jaar 55 tot 65 jaar Bron: CBS. Ook de samenstelling van de beroepsbevolking naar leeftijdscategorie is in Bergen op Zoom niet wezenlijk veranderd. In de gemeente stijgt de beroepsbevolking van 45-plussers geleidelijk van 9 duizend personen in 2005 naar 13 duizend personen in Deze trend zal de komende jaren doorzetten. 13

14 3. Werkloosheid West-Brabant Regionale werkloosheid sterk gestegen De West-Brabantse werkloosheid is vanaf juni 2012 sterk stijgende. Ook het aantal ww-uitkeringen loopt in deze periode flink op. De regionale werkloosheid stijgt tussen juni 2012 en maart 2014 met 71% tot bijna personen. Het aantal WW-gerechtigden neemt in deze periode met 53% toe tot personen. De werkloosheidsstijging is bij mannen iets hoger dan gemiddeld en bij vrouwen iets lager dan gemiddeld. De regionale werkloosheid is in de maanden april en mei van dit jaar licht gedaald. Aanhoudende werkloosheidsstijging ouderen Tussen juni 2012 en ember 2013 stijgt de werkloosheid vooral bij personen ouder dan 27 jaar. De werkloosheid stijgt in de leeftijdsklassen jaar en jaar met respectievelijk personen en personen. Het aantal werklozen in deze leeftijdsklassen is sinds juni 2008 vrijwel verdubbeld. Figuur 8: Werkloosheid West-Brabant (NWW) naar leeftijdscategorie jun jun jun jun jun jun tot 27 jaar 27 tot 44 jaar 45 tot 65 jaar Bron: UWV Eind 2013 houdt de toename van de werkloosheid onder 45-plussers in hetzelfde tempo aan en zwakt de werkloosheidstoename bij de middenleeftijdsgroep enigszins af. Eind eerste kwartaal 2014 zijn ruim personen tussen 27 en 44 jaar werkloos en zijn bijna personen 45 jaar of ouder. Jeugdwerkloosheid meer dan verdubbeld De jeugdwerkloosheid neemt tussen juni 2012 en maart 2014 met jongeren toe tot bijna drie duizend personen. In deze periode is de jeugdwerkloosheid meer dan verdubbeld. Alleen in het derde kwartaal van 2013 was tijdelijk een lichte afname zichtbaar. Landelijk is de jeugdwerkloosheid in deze periode met 60% gestegen. Werkloosheidsstijging vooral bij lagere en middelbare beroepsgroepen De West-Brabantse werkloosheid neemt tussen maart 2013 en maart 2014 vooral toe bij de lagere en middelbare beroepen met respectievelijk en personen. Bij alle onderscheiden beroepsgroepen, uitgezonderd de elementaire beroepen 2, stijgt de werkloosheid met meer dan een kwart. De werkloosheidstoename bij elementaire beroepenis met 13% minder groot. Tweederde deel van de werklozen staat ingeschreven voor een lagere of middelbare beroepsgroep en ruim een op de zes werklozen voor een hogere of wetenschappelijke beroepsgroep. 2 Beroepen waarvoor een opleiding met een niveau vergelijkbaar aan basisonderwijs voldoende is, worden beschouwd als een elementair beroep. 14

15 Figuur 9: Werkloosheid West-Brabant (NWW) naar beroepsgroep elementaire beroepen lagere beroepen middelbare beroepen hogere beroepen wetenschappelijke beroepen 0 mrt-2013 jun-2013 sept mrt-2014 Bron: UWV Van de werklozen bij de lagere beroepgroepen staat 95% ingeschreven bij vier beroepsgroepen: administratief-economische, technische, transport en verzorgende beroepen. De middelbare beroepen geven ongeveer eenzelfde beeld waarbij 85% ingeschreven staat bij administratief-economische (47%!), technische- en verzorgende beroepen. De werkloosheid onder bovengenoemde beroepsgroepen is het afgelopen jaar met minimaal een kwart toegenomen. Figuur 10: Werkloosheid West-Brabant (NWW) beroepsgroepen naar niveau maart 2014 lagere 24% 1% 29% 14% paramedisch 28% 0% 3% 1% 0% adm-commercieel agrarisch beveiliging docent sportvakken niet-specialistisch technisch transport verzorgend middelbare 1% 14% 2% 23% 1% 3% 4% 4% 1% 47% paramedisch adm-commercieel agrarisch gedrag en maatschappij docenten transport-, sportvakken juridische, bestuurlijke, beveiliging taalkundig, cultureel technisch transport verzorgend hogere 1% 4% 0% 2% 10% 5% 11% 1% 3% 17% 3% 43% paramedisch adm-econ-commercieel gedrag en maatschappij juridisch, bestuurlijk, beveiliging landbouwkundig pedagogisch taalkundig, cultureel technisch transport verzorgend wiskundig, natuurwetenschapp. managers wetenschappelijke 36% 8% 4% managers paramedisch gedrag en maatschappij 19% econ.-administratief juridisch, bestuurlijk pedagogisch 8% technisch 8% wiskundig, natuurwetensch. 9% 8% Bron: UWV, bewerking BBO Onderzoek en Informatie gemeente Breda Ook bij de werkloosheid onder hogere beroepsgroepen is een viertal beroepen beeldbepalend in de werkloosheidssamenstelling (samen 80%): administratief-economisch-commercieel (43%!), gedrag en maatschappij, pedagogisch en technisch. 15

16 De regionale werkloosheid onder wetenschappelijke beroepen heeft bij managers (35%) en pedagogische beroepen (19%) een zwaartepunt. De werkloosheid met betrekking tot de overige beroepsgroepen is meer gespreid en heeft ook een kleiner aandeel in de werkloosheid. Ook bij de meeste van de bovengenoemde hogere en wetenschappelijke beroepen is de werkloosheid het afgelopen jaar met minimaal 25% gestegen. Daarbij is de werkloosheid onder hogere pedagogische beroepen (+53%) en onder managers (wetenschappelijk, +42%) meer dan gemiddeld toegenomen. Na zomervakantie stijging werkloosheid in Bergen op Zoom verwacht De werkloosheid in Bergen op Zoom geeft een vergelijkbaar beeld als de regio. Tussen juni 2012 en maart 2014 stijgt de werkloosheid met 58% tot personen. Deze stijging ligt wel lager dan de West-Brabantse. De laatste drie maanden is ook in Bergen op Zoom sprake van een werkloosheidsafname. Figuur 11: Werkloosheid Bergen op Zoom (NWW) jun jun jun jun jun jun mei 14 Bron: UWV Na de zomervakantie zal de werkloosheid (NWW) in een aantal gemeenten, waaronder Bergen op Zoom een (flinke) stijging gaan vertonen omdat dan de effecten van de sluiting van productieafdeling van Philip Morris zichtbaar worden. Daarnaast is door seizoensinvloeden (schoolverlaters) over het algemeen ook (een tijdelijke) piek in de werkloosheid in het derde kwartaal te verwachten. Vooral in de gemeenten Bergen op Zoom, Tholen en Woensdrecht zal de werkloosheidtoename (als percentage van het aantal NWW ers) fors stijgen. Tabel 3: Effect sluiting productie Philip Morris op werkloosheid zes belangrijkste gemeenten Gemeente Werkloosheid (mei 2014) Instroom Philip Morris Bergen op Zoom % Reimerswaal % Roosendaal % Steenbergen % Tholen % Woensdrecht % Bron: UWV, Taskforce Operations t.b.v Philip Morris 16

17 4 Vraagzijde arbeidsmarkt 4.1 Werkgelegenheid West-Brabant Ook in 2013 eiste de recessie zijn tol. Voor het tweede jaar achtereen daalt de werkgelegenheid in West-Brabant. De daling in 2013 is relatief minder groot dan in Tussen 2011 en 2013 is 3% van de banen in de regio verloren gegaan. Banenverlies in vrijwel alle sectoren in periode Sectoren waar sinds 2011 relatief veel banen zijn verdwenen zijn Landbouw ( ), Bouwnijverheid ( ), Horeca (-1.550), Welzijn (-1100), Openbaar Bestuur ( ) en Industrie ( ). Slechts in enkele sectoren is er nog een (veelal geringe) groei te zien. Een groei van 12% ofwel ongeveer 650 banen doet zich in de periode voor in de sector Informatie en Communicatie. Ook in de specialistische en overige zakelijke dienstverlening is nog sprake van een lichte toename. Wat volume betreft doet zich de grootste banengroei voor in de Zorg met ongeveer 700 banen (2%). Verder is het beeld in deze periode behoorlijk somber. Tabel 4: Werkgelegenheid West-Brabant naar sector (aantal banen) West-Brabant Banen % Aandeel Prognose Prognose (incl. uitzend) 2012 en West -Brabant Sector West Landbouw en visserij % 63% - 1,3% - 1,1% Industrie % 59% - 1,9% - 3,0% waarvan Chemie en voeding % 65% Hout en bouwindustrie % 58% Metaalindustrie % 56% Overige industrie % 50% Bouwnijverheid % 46% - 2,1% + 1,9% Detailhandel % 47% - 0,9% + 0,3% Groothandel % 39% + 0,1% + 0,8% Vervoer en opslag % 51% - 0,2% + 0,3% Horeca % 43% + 0,1% 0% Informatie en communicatie % 32% - 1,3% 0% Financiële instellingen % 31% - 3,5% - 1,5% Verhuur van en handel in onroerend goed % 49% - 1,7% - 0,2% Specialistische zakelijke dienstverlening % 39% - 1,0% + 1,6% Overig zakelijke diensten % 43% + 2,1% + 3,2% Openbaar bestuur % 40% - 3,7% - 2,9% Onderwijs % 38% - 0,3% + 0,4% Gezondheidszorg % 50% - 1,7% -1,0% waarvan Zorg % 49% Welzijn % 53% Cultuur, sport en recreatie % 40% - 1,2% + 0,6% Overige Dienstverlening % 51% - 1,2% + 0,5% Overig % 58% Totaal % 47% - 1,0% - 0,1% Bron: Vestigingenregister West-Brabant, arbeidsmarktprognoses UWV Volgens de prognose van het UWV zal ook in 2014 regionaal nog een werkgelegenheidsdaling plaatsvinden (-1%). In 2015 zal de daling tot bijna nul zijn afgevlakt. Voorzichtige banengroei 2015 in de bouw, handel en zakelijke dienstverlening In 2014 is in alle sectoren nog een verdere daling van het aantal banen te verwachten, met uitzondering van de Overige zakelijke dienstverlening. In deze sector zal zich naar verwachting de komende twee jaar een banengroei van 5,3% ofwel ongeveer 850 banen voordoen. Daarnaast tekent zich in 2015 een (licht) werkgelegenheidsherstel af in met name de bouwnijverheid (2015), groothandel, horeca (2015) en specialistische zakelijke dienstverlening. 17

18 Figuur 12: Werkgelegenheid West-Brabant naar sector (aantal banen) Landbouw en visserij Industrie Bouwnijverheid Detailhandel Groothandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Verhuur / handel onroerend goed Spec. zakelijke dienstverlening Overig zakelijke diensten Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheidszorg Cultuur, sport en recreatie Overige Dienstverlening Overig Bron: Vestigingenregister West-Brabant, arbeidsmarktprognoses UWV Banengroei alleen in marktsector verwacht Tijdens de kredietcrisis in 2009 en 2010 nam het aantal banen in het bedrijfsleven flink af, maar gaf de collectieve sector nog behoorlijk tegenwicht. Voor 2015 is een tegengesteld beeld zichtbaar: een groeiende werkgelegenheid in de marktsector gaat samen met een krimp van de werkgelegenheid in de collectieve sector. Tussen 2013 en 2015 krimpt de werkgelegenheid voor werknemers in de collectieve sector met gemiddeld -1,3% per jaar en die van de marktsector met gemiddeld +0,2% per jaar. Topsectoren West-Brabant De sector heeft in 2013 een omvang van banen. Binnen het cluster bedrijven die tot de Maintenance behoren is de afgelopen twee jaar 4% (-1.950) van de banen verloren gegaan. Slechts binnen de afdeling reparatie en installatie van machines en apparaten heeft er nog een noemenswaardige groei van 300 banen plaatsgevonden. De bedrijven die geregistreerd staan als Biobased bedrijven laten samen een geringe groei van ongeveer 25 banen zien. Overigens is de werkgelegenheidsomvang met banen in 2013 ook bescheiden te noemen. De bescheiden banengroei is met name gelokaliseerd in Bergen op Zoom en Roosendaal. In deze gemeenten kwamen er in dit cluster bijna 60 banen bij. In de overige gemeenten is het aantal banen niet gegroeid danwel afgenomen. Binnen de sector logistiek is de werkgelegenheid de afgelopen jaren met werkzame personen (-3%) gedaald tot banen. Uitzendkrachten Gedurende de periode is het percentage uitzendkrachten in de regio gedaald van 3,9% tot 3,4% (elf duizend banen). Binnen de sector Overige zakelijke dienstverlening daalde dit percentage zelfs van 6,5% naar 3,8%; een verschil van bijna 400 uitzendbanen. Uitzendbureaus zullen in 2014 profiteren van het inzettende herstel en de werkgelegenheid groeit het meest van alle sectoren. Bedrijven zullen bij het aantrekken van de markt nog terughoudend zijn met het aannemen van vast personeel en zullen een beroep doen op tijdelijke arbeid. Het UWV verwacht dat deze trend zich voorzet waardoor het aantal banen met 4% zal toenemen. In 2015 zal het aantal uitzendbanen met 5% nog eens flink toenemen. 18

19 Zelfstandigen Door de economische situatie zullen enerzijds relatief veel werknemers starten als zelfstandige omdat zij worden geconfronteerd met (dreigend) ontslag. Zij zoeken dan naar mogelijkheden om toch aan het werk te blijven, bijvoorbeeld als ondernemer. Anderzijds zullen zelfstandigen stoppen door gebrek aan omzet. Bedrijven bezuinigen immers op inkoop van diensten door zelfstandigen. Het aantal zelfstandigen als totaal neemt al jaren trendmatig toe. De groei komt vooral voor rekening van de groep zelfstandigen zonder personeel (zzp), die vooral zijn arbeid aanbiedt en werkt met weinig kapitaal. Landelijk zijn qua aantal de meeste zelfstandigen in de sector specialistische zakelijke diensten (zoals adviesbureaus, administratiekantoren etc.), bouwnijverheid, detailhandel en landbouw. Ten opzichte van het totaal aantal banen komen de meeste zelfstandigen in 2014 voor bij de landbouw (55%), cultuur sport en recreatie (36%) en de bouw (30%). Het aantal zelfstandigen groeit het meest in de specialistische zakelijke diensten, bouw en zorg en welzijn. Het aantal eenpersoonsbedrijven in de regio stijgt al jaren gestaag, zowel in aantal als percentage van het totaal aantal bedrijven. Het aantal bedrijven stijgt in de regio van in 2011 tot in Op het totaal aantal bedrijven stijgt het aandeel van de eenpersoonsbedrijven van 48% in 2011 naar 50% in Het werkgelegenheidsaandeel van deze bedrijven is daarbij met 0,5% gestegen naar 9,7% in Werkgelegenheidsdaling Bergen op Zoom vrijwel gelijk aan regio De daling van het aantal banen in Bergen op Zoom is met -3% vrijwel gelijk aan die van de regio West-Brabant. Tussen 2011 en 2013 is de werkgelegenheid in Bergen op Zoom met 745 banen afgenomen. In de periode daalde de werkgelegenheid in Bergen op Zoom met-4%, terwijl deze in West-Brabant met 4% toenam. Figuur 13: Werkgelegenheid Bergen op Zoom (aantal banen) Bron: Vestigingenregister West-Brabant Met een arbeidsaanbod van 31 duizend personen en een werkgelegenheid van ruim 27 duizend fulltime banen is in Bergen op Zoom sprake van een zeer ruime arbeidsmarkt. Met de sluiting van de productieafdeling van Philip Morris zal de werkgelegenheid met ruim banen afnemen. Dit impliceert voor 2015 een werkgelegenheidsdaling van bijna 4%. Dit is twee maal zo groot als in 2012 en In 2013 was in de Bergse industrie, naast het onderwijs, al het grootste banenverlies in deze sector opgetreden. 19

20 4.2 Vacatures West-Brabant Het aantal ontstane vacatures reageert snel op economische ontwikkelingen. In 2014 zal het aantal ontstane regionale vacatures ten opzichte van 2013 met zo n drie duizend toenemen als gevolg van een licht economisch herstel. In 2013 daalde het aantal vacatures nog met bijna vier duizend. In 2015 zal het aantal vacatures, met het verder aantrekken van de economie, verder stijgen. De meeste vacatures zullen ontstaan door vervanging van vertrokken personeel. Mensen durven vaker van baan te wisselen. Daarnaast komt er een uitstroom van oudere werknemers door pensionering op gang. Vervulde vacatures en arbeidsmarkt Het vacature-onderzoek van het UWV naar vervulde vacatures geeft ook een aantal aandachtspunten met betrekking tot de toeleiding vanuit de arbeidsmarkt: De eigen website is het belangrijkste wervingskanaal en ook het voornaamste aannamekanaal. Relaties staan op de tweede plaats, maar ook open/spontane sollicitaties zijn voor ongeschoolden en ouderen de belangrijkste toegangspoort voor het vinden van werk. Een lage opleiding is nog steeds een belangrijke belemmering voor het vinden van werk. Relaties en open sollicitaties zijn van groot belang bij het aannemen kwetsbare groepen. Uitzendbureau is het meest effectieve wervingskanaal, ook voor ongeschoold personeel Ruim 40 procent van de vacatures wordt ingevuld met baanwisselaars. Verdringing van ongeschoold personeel door geschoold personeel Dit betekent dat veel mogelijkheden voor ongeschoolden niet werden benut, omdat werkgevers bij het aannemen van personeel, zeker bij de huidige ruime arbeidsmarkt, de voorkeur gaven aan geschoold personeel. Verdringing vindt vooral in de horeca, de agrarische sector en detailhandel plaats waar voor het grootste deel van de vacatures hooguit basisonderwijs werd vereist, terwijl het aangenomen personeel grotendeels bestond uit MBO ers. Vacatures in deze sectoren werden meer dan gemiddeld als bijbaantje vervuld door studenten/scholieren. Mensen met een zwakke arbeidsmarktpositie, zoals werkloze 55-plussers, hebben het extra moeilijk om (weer) een baan te vinden. De bereidheid om 55-plussers in dienst te nemen is groter bij bedrijven die al ouderen in dienst hebben. Sectorale ontwikkelingen De meeste vacatures ontstaan in de detailhandel, gevolgd door de zorg en de industrie. Tabel 5: Vacatures West-Brabant naar sector (ontstane vacatures) West-Brabant Vacatures Aandeel Groei Prognose* Prognose* Sector 2013 % Landbouw en visserij 580 2,9% - 58% +32% +16% Industrie ,4% - 11% +26% +13% Bouwnijverheid 755 3,7% - 16% +46% +43% Groot- en detailhandel, autoreparatie ,7% - 9% +13% +11% Vervoer en opslag 990 4,9% - 33% +34% + 8% Horeca ,3% - 20% +0,7% +12% Informatie en communicatie 550 2,7% - 30% +20% + 6% Financiële instellingen 370 1,8% - 33% +26% + 7% Verhuur van / handel in onroerend goed 140 0,7% - 4% +62% +14% Specialistische zakelijke dienstverlening ,9% - 10% +15% +13% Overig zakelijke diensten ,9% - 5% +21% +16% Openbaar bestuur 530 2,6% +112% - 187% - 3% Onderwijs 615 3,0% - 10% +23% + 9% Gezondheids- en Welzijnszorg ,3% - 29% - 0,5% + 3% Cultuur, sport en recreatie 275 1,4% + 21% +20% +14% Overige Dienstverlening 265 1,3% - 16% + 9% +21% Overige/onbekend 100 0,5% 0% - - Totaal ,0% - 17% + 15% + 12% *verwachtingen landelijk niveau Bron: UWV, arbeidsmarktprognoses UWV ; regionaal vacaturebestand In vrijwel alle sectoren zal het aantal ontstane vacatures in de periode toenemen. Uitzonderingen vormen de gezondheidszorg en het openbaar bestuur. In de zorg blijven, ondanks bezuinigingen en een dalende vraag, toch veel vacatures ontstaan. 20

21 De sterkste toename van het aantal vacatures is te vinden in de industrie, de bouw, de groot- en detailhandel (met name detailhandel), de transportsector en de overige zakelijke dienstverlening. Van uitbreiding is bij het merendeel van de sectoren geen sprake. Alleen bij de overige zakelijke dienstverlening neemt het aantal banen toe. Daar is ook sprake van een uitbreidingsvraag. Uit landelijke vacaturegegevens blijkt dat de groei in de overige zakelijke dienstverlening voor een kwart plaatst vindt bij uitzendbureaus en voor eenderde deel bij de schoonmaakbranche. Figuur 14: Vacatures West-Brabant naar sector (ontstane vacatures) 2013 gemiddeld Bron: UWV, arbeidsmarktprognoses UWV ; regionaal vacaturebestand Vacatures naar beroepsgroep De arbeidsmarkt is al langere tijd zeer ruim: de werkloosheid is de afgelopen jaren sterk toegenomen en het aantal vacatures is gekrompen. Zeker nu de economie aantrekt is het relevant om meer inzicht te krijgen op de vraag waar kansen liggen op werk. Figuur 15: Vacatures West-Brabant naar ROA beroepsklasse (ontstane vacatures) Landbouw en visserij Industrie Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële dienstverlening Verhuur/handel onroerend goed Specialistische zakelijke diensten overige zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Zorg en welzijn Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Bron: UWV regionaal vacaturebestand West-Brabant De meeste vacatures zijn de afgelopen twee jaar ontstaan bij de beroepsklassen economischadministratieve beroepen, technische en industrieberoepen en bij verzorgende- en dienstverlenende beroepen. 21

22 Alhoewel het aantal vacatures in alle onderscheiden beroepsklassen in 2013 is gedaald, mag op basis van de sectorale vacature verwachtingen, worden aangenomen dat ook het aantal vacatures in de meeste beroepsklassen in 2014 en 2015 zal toenemen. Zoals eerder vermeld zal het voornamelijk een vervangingsvraag betreffen. Momenteel is in vrijwel alle beroepsgroepen sprake van een ruime tot zeer ruime arbeidsmarkt. Tabel 6: Typering arbeidsmarkt naar beroepsgroep (ROA beroepsklasse) mei 2014 Typering Arbeidsmarkt elementaire beroepen lagere beroepen middelbare beroepen hogere beroepen wetenschappelijke beroepen Totaal zeer ruim zeer ruim zeer ruim zeer ruim gemiddeld Agrarische beroepen zeer ruim zeer ruim zeer ruim zeer ruim Economisch-administratieve beroepen zeer ruim zeer ruim zeer ruim zeer ruim ruim Informatica beroepen gemiddeld ruim Medische en paramedische beroepen ruim ruim ruim krap Openbare orde- en veiligheidsberoepen ruim zeer ruim Pedagogische beroepen zeer ruim zeer ruim zeer ruim Sociaal-culturele beroepen zeer ruim zeer ruim gemiddeld Technische en industrieberoepen zeer ruim zeer ruim zeer ruim zeer ruim krap Transportberoepen ruim zeer ruim Verzorgende en dienstverlenende beroepen ruim zeer ruim zeer ruim Bron: UWV; Krapte-indicator West-Brabant Alleen bij wetenschappelijke beroepen medisch en paramedisch en wetenschappelijke technische en industrieberoepen is momenteel sprake van een krappe arbeidsmarkt. Effecten Philip Morris op vacaturevraag Worden in de vacatureprognose de effecten van Philip Morris meegenomen, dan zal de groei van het aantal vacatures in de industrie (en regionaal) in 2014 en in 2015 met circa 100 vacatures 3 lager uitvallen. Het betreft in de industrie uitsluitend vacatures voor de vervangingsvraag. De omvang van het totaal aantal vacatures zal hierdoor in de periode regionaal met een ½% verminderen en in de industrie met 3½%. 3 Op basis van een vacaturegraad in industrie in 2015 van 8,1%. 22

23 5 Baanopeningen arbeidsmarkt Baanopeningen naar beroep Uit een verdere analyse over het vacaturebestand van 2013 komt naar voren dat er op de West- Brabantse arbeidsmarkt een 30-tal beroepen zijn die 150 baanopeningen of meer per jaar hebben. Echter voor vrijwel al deze beroepen geldt dat de arbeidsmarkt ruim tot zeer ruim is. Dit betekent dat voor deze baanopeningen ook veel arbeidsaanbod (werklozen) beschikbaar is. Tabel 7: Top 30 gevraagde beroepen West-Brabant 2013 (>=150 vacatures) Beroep(sgroep) aantal vacatures (2013) arbeidsmarktsituatie (mei 2014) Economisch-administratief Commercieel employés ruim Receptionisten en administratieve employés 745 zeer ruim Boekhouders en secretaresses 510 zeer ruim Commercieel medewerkers 380 ruim Productieplanners 270 zeer ruim Assistent accountants 210 zeer ruim Managers/leidinggevenden 225 zeer ruim Technisch-commercieel employés 160 zeer ruim Informatica Systeemanalisten 385 gemiddeld Programmeurs 245 ruim Medisch en paramedisch Verplegenden en doktersassistenten 285 zeer ruim Artsen 160 gemiddeld Technisch en industrie Monteurs 645 ruim Productiemedewerkers 495 zeer ruim Aannemers en installateurs 330 zeer ruim Bouwvakkers 225 zeer ruim Monteurs en controleurs elektrotechnische producten 200 zeer ruim Metaalarbeiders 175 zeer ruim Mechanisch operators 175 zeer ruim Elektromonteurs 150 zeer ruim Verzorgend en dienstverlenend Verkopers ruim Interieurverzorgers zeer ruim Hulpkrachten horeca en verzorging 930 zeer ruim Verzorgend personeel 860 zeer ruim Vakkenvullers 675 ruim Winkeliers 395 zeer ruim Overige Agrarische arbeiders 345 zeer ruim Medewerkers sociaal-cultureel werk en personeel en arbeid 190 zeer ruim Bron: UWV, regionaal vacaturebestand West-Brabant, Krapte-indicator West-Brabant In 2013 zijn in totaal vacatures (baanopeningen) ontstaan in de technische en industrieberoepen. Hiervan zijn er acht beroepen waarin vorig jaar 150 vacatures of meer zijn ontstaan, waaronder 645 voor monteurs, 495 voor productiemedewerkers en 175 voor mechanisch operators.. Baanopeningen in relatie tot Philip Morris Het aantal baanopeningen voor relevante beroepen in relatie tot Philip Morris 4 bedraagt in 2013 in West-Brabant 760 vacatures. Hiervan zijn er naar schatting 415 ontstaan in de regio West-Brabant West 5 (aandeel van 55% in de voedings- en genotmiddelenindustrie). Rekening houdend met een afname van het aantal baanopeningen voor technisch en productiepersoneel in verband met sluiting Philip Morris (gemiddeld 100 in ) en een gemiddelde groei van het aantal vacatures in de industrie (gemiddeld 20% ), betekent dit circa 380 baanopeningen per jaar die voor het productiepersoneel van Philip Morris op de arbeidsmarkt elk jaar in de directe regio ontstaan. 4 Productiemedewerkers (495), mechanisch operators (175), procesoperators (60) 5 Bij Philip Morris betreft het vooral lager en middelbaar geschoold personeel betreft. Algemeen wordt verondersteld dat naarmate het opleidingsniveau afneemt de bereidheid om ver naar het werk te reizen daalt. 23

24 Een behoorlijk deel van de medewerkers bij Philip Morris heeft een LTS-opleiding genoten. Mogelijk kan met een gerichte aanvullende training/opleiding de afstemming op het aantal baanopeningen/kansrijke beroepen voor technisch personeel worden vergroot. Uit het vacatureonderzoek van het UWV komt verder naar voren dat bij het aangenomen technisch en productiepersoneel met name eisen als relevante werkervaring en specifieke vakkennis van belang zijn om in aanmerking te komen voor een vacature. Voor meer dan de helft van de vacatures in de industrie werd mbo 3-4 of hoger gevraagd. Kansrijke baanopeningen korte termijn Het UWV ziet momenteel op landelijk niveau meer dan 20 beroepsgroepen met een krappe arbeidsmarkt. Het gaat vooral om functies op middelbaar, hoger en wetenschappelijk niveau. Er zijn geen beroepen op lager en elementair niveau gevonden met een krappe arbeidsmarkt, Hierbij gaat het vooral om technische beroepen, alsook om een aantal specifieke ict-, financiële, zorg- en onderwijsberoepen. Op middelbaar niveau bevat de lijst vrijwel uitsluitend technische beroepen of beroepen met een belangrijke technische component (bijvoorbeeld verkoopberoepen in de technische groothandel). Op middelbaar niveau is er krapte in uitvoerende technische functies (monteurs, cnc-verspaners, lassers) en technisch kader (tekenaars, constructeurs, calculators). Tabel 8a: Beroepen met een krappe arbeidsmarkt begin 2014 Bron: UWV kansrijke beroepen 24

25 Vaak is er ook een duidelijke link met het kunnen beheersen van computergestuurde technieken. Het UWV ziet krapte in enkele uitvoerende technische functies (monteurs, cnc-verspaners, lassers). Daarnaast gaat het om technisch kaderpersoneel (in sommige sectoren ook aangeduid als technici ): tekenaars, calculators, werkvoorbereiders. Over deze laatste beroepen wordt wel regelmatig opgemerkt dat niveau mbo-4 het minimum is; in toenemende mate wordt gezocht naar hbo ers. Ook op hoger en wetenschappelijk niveau betreft het vaak technische functies. Met name op hoger en wetenschappelijk niveau zijn er ook signalen van krapte in andere richtingen, bijvoorbeeld bepaalde ict-beroepen (programmeurs), het onderwijs (specifieke vakken) en specifieke financiële beroepen (bijvoorbeeld actuarissen en fiscalisten). In de zorg zijn op dit moment alleen signalen van krapte in hele specifieke functies (bijvoorbeeld in de wijkverpleging of specialisten ouderengeneeskunde). Tabel 8b: Beroepen met een krappe arbeidsmarkt begin 2014 Bron: UWV kansrijke beroepen In het onderwijs lijken vooral problemen te bestaan met het aantrekken van docenten voor specifieke vakken. Met name in de ICT en de techniek is het soms wel lastig om goed onderscheid te maken tussen hbo- en wo-niveau. De grens is daar niet altijd heel strikt te trekken. Dit geldt eigenlijk ook voor het onderwijs, waar het extra lastig kan zijn om eerstegraads docenten aan te trekken. Maar er kunnen ook kansen liggen in andere beroepen. Er zijn bijvoorbeeld ook beroepen waar zich weliswaar geen krapte voordoet, maar wel veel baanopeningen. Die kunnen voor bepaalde groepen zelfs kansrijker zijn dan de beroepen met een krappe arbeidsmarkt (zie top 30 gevraagde beroepen onder kopje baanopeningen naar beroep, blz. 24). Kansrijke vacatures middellange termijn Het UWV ziet voor de middellange termijn bijna 30 beroepsgroepen met een krappe arbeidsmarkt (2017/2019). Voor de middellange termijn komen voor een belangrijk deel dezelfde beroepsgroepen terug als voor de korte termijn. Er zijn bovendien prognoses van krapte in andere beroepsgroepen, bijvoorbeeld de meer procestechnische en laboratoriumberoepen of bijvoorbeeld productieplanners. Vanuit verschillende sectoren komt het signaal dat men zich zorgen maakt over de beschikbaarheid van personeel op het moment dat de economie blijvend aantrekt en de vergrijzing (uiteindelijk) leidt tot het vertrek van vakervaren personeel. Vaak is de instroom uit het onderwijs onvoldoende om in deze vervangingsvraag te voorzien. Tabel 9a: Krapte op middellange termijn lager niveau Bron: UWV kansrijke beroepen 25

26 Uitkomsten van enkele prognosemodellen duiden volgens het UWV op mogelijke problemen in de personeelsvoorziening in een aantal beroepen op lager niveau. Prognoses over het al of niet ontstaan van krapte zijn op deze niveaus het meest onzeker. Er komt bijvoorbeeld in de metaal op dit niveau wel een behoorlijke vervangingsvraag aan vanwege de vergrijzing, maar veel hangt ook af van het aantrekken van de economie of van de mate waarin werkgevers kunnen beschikken over andere groepen werknemers. Deels gaat het overigens om functies op de grens tussen lager en middelbaar niveau, bijvoorbeeld in de bouw en de metaal. Daarvoor is juist wel een specifieke opleiding vereist. In bijlage 3 is een overzicht opgenomen met specifieke kansrijke beroepen (Gouden lijst beroepen) in West-Brabant waar de meeste urgente tekorten te verwachten zijn (uitvoeringsprogramma rpa- West-Brabant). Ook op middelbaar niveau gaat het voor het grootste deel om technische functies. Baanopeningen worden voornamelijk veroorzaakt door vervangingsvraag. Vanuit verschillende sectoren komt wel het signaal dat het gevraagde opleidingsniveau geleidelijk aan verschuift naar de hogere mbo-niveaus, naar mbo-niveau 3 en zelfs niveau 4 of hbo. Dat komt door de steeds verdergaande automatisering en innovatie, waardoor minder mensen voor het gewone werk nodig zijn en juist meer mensen die hele processen kunnen overzien en die kunnen omgaan met de modernste technieken. Meer in het algemeen worden taken complexer, ook in beroepen waar automatisering geen hele grote rol speelt. Dat vraagt om een bepaald werk- en denkniveau. Overigens gaat deze ontwikkeling wel heel geleidelijk. Tabel 9b: Krapte op middellange termijn middelbaar niveau Bron: UWV kansrijke beroepen Op de hogere en wetenschappelijke niveaus gaat het eveneens in veel gevallen om technische functies, maar hier ziet het UWV ook in andere vakgebieden de komende jaren krapte ontstaan (of voortbestaan): ICT, financieel, medisch, onderwijs. Meer dan in het middelbare en lagere segment ziet het UWV hier bij sommige functies ook een behoorlijke uitbreidingsvraag. Zo groeit de vraag naar hbo ers en wo ers in sommige technische beroepen vanwege de voortgaande innovatie. 26

27 Tabel 9c: Krapte op middellange termijn hoger en wetenschappelijk niveau Bron: UWV kansrijke beroepen Overigens gaat het bij de toekomstige krapteberoepen nog steeds om specifieke technische functies. Er lijkt dus ook de komende jaren geen sprake van een generiek tekort aan technici. Zeker op hoger en wetenschappelijk niveau zijn de beschikbare prognoses vaak behoorlijk grofmazig. Kleinere beroepsgroepen waar zich mogelijk ook problemen in de personeelsvoorziening gaan voordoen komen hiermee in dit overzicht niet per se in beeld (de zeer specialistische functies). Of er daadwerkelijk tekorten ontstaan, en in welke omvang, is op dit moment moeilijk te voorspellen. Veel is afhankelijk van de vraag of de economie blijvend aantrekt en van de initiatieven die worden genomen vanuit sectoren om die tekorten te voorkomen. Ook het moment waarop de krapte ontstaat kan bovendien verschillen. Soms al op dit moment of vrij snel als de economie weer aantrekt, soms pas tegen het eind van het ennium. 27