Onderzoek naar de effectiviteit van ACT in ouderbegeleiding en systeemtherapie

Transcriptie

1 NVRG studiemiddag Onderzoek naar de effectiviteit van ACT in ouderbegeleiding en systeemtherapie Denise Matthijssen en Denise Bodden 18 mei 2017

2 Programma uur ACT in ouderbegeleiding (ACTief opvoeden) Achtergrond Interventie beschrijving Onderzoek Ervaringen van deelnemers (video) Pauze uur ACT in systeemtherapie (Samen ACTief in je gezin) Achtergrond Interventie beschrijving Opzet onderzoek Discussie Evaluatie en Afsluiting

3 NVRG studiemiddag ACT in ouderbegeleiding ACTief opvoeden Denise Matthijssen en Denise Bodden 18 mei 2017

4 Programma ACT in ouderbegeleiding (ACTief opvoeden) Achtergrond Interventie beschrijving Onderzoek Ervaringen van deelnemers (video) Pauze ACT in systeemtherapie (Samen ACTief in je gezin) Achtergrond Interventie beschrijving Opzet onderzoek Discussie Evaluatie en Afsluiting

5 Vooraf ACT gebruikt als hulpmiddel bij gedragsverandering in: - Ouderschap, opvoedstijl - Gezinsinteracties

6 Achtergrond Wat is ACT? Waarom ACT in ouderbegeleiding?

7 Wat is ACT? Acceptance & Commitment Therapy ACT is een 3 de generatie gedragstherapie Evidence based Evenals DGT (Dialectische Gedrags Therapy en MBCT (Mindfulness-Based Cognitive Therapy).

8 ACT visie op problemen. Psychologische inflexibiliteit. Te veel verzet tegen onvermijdelijke emotionele pijn (negatieve gedachten en/of gevoelens) en te weinig handelen vanuit gekozen waarden. Waardoor men vast komt te zitten in beperkt gedragsrepertoire.

9 ACT visie op verandering. Psychologische flexibiliteit. Bewust zijn van eigen waarden, toegewijd handelen en acceptatie van onvermijdelijke gedachten en gevoelens. Flexibel en effectief kunnen reageren. Doen wat er voor jou toe doet

10 Psychologische inflexibiliteit Aandacht in Verleden en Toekomst Experiëntiële Vermijding Richtingloosheid Psychologische Inflexibiliteit Cognitieve Fusie Gewoontereacties Gehecht aan zelfbeelden

11 Psychologische inflexibiliteit Cognitieve fusie Vastzitten in gedachten en deze zien als waarheid Experiëntiële vermijding De neiging om negatieve gedachten/gevoelens te willen vermijden of beheersen. Aandacht in verleden en toekomst Piekeren vanuit bezorgdheid over de toekomst, dingen die zijn mis gegaan blijven herkauwen Richtingloosheid Geen helderheid hebben over hoe je met elkaar om wil gaan en welke rol je daar in wilt hebben Gewoontereacties Automatische piloot reacties Gehecht aan zelfbeelden Gedachten over je zelf zien als vaststaand onveranderlijk feit

12 Psychologische flexibiliteit Contact met het hier en nu (mindfulness) Acceptatie Waarden Psychologische flexibiliteit Cognitieve defusie Doelgerichte acties Observerende zelf

13 Psychologische flexibiliteit Cognitieve defusie Gedachten zien als gedachten Acceptatie Toelaten wat je denkt en voelt Mindfulness Gerichte aandacht, opmerkzaamheid Waarden Je richten op wat er echt toe doet in jouw leven Doelgerichte actie Je gedrag stap voor stap veranderen in de richting van je waarden Observerende zelf Het innemen van een observerende positie naar eigen gedachten en gevoelens

14 ACT = Acceptatie, mindfulness en gedragsveranderings processen (Hayes et al., 2006). Acceptatie en Mindfulness proces Contact met het hier en nu Mindfulness Commitment en gedrag veranderingproces Acceptatie Waarden Cognitieve defusie Doelgerichte acties Observerende zelf

15 De doelstelling van ACT Het aanleren van acceptatie (Acceptance) van wat er op dat moment is, inclusief negatieve gedachten en gevoelens Zodat Actie kan worden ondernomen richting vastgestelde (Committed) doelen, in plaats van te proberen de negatieve gevoelens en gedachten zelf te beheersen of te vermijden (Eifert & Forsyth 2005).

16 ACT in een notendop. Struggling with Internal Hijackers-.mp4

17 Waarom ACT in ouderbegeleiding? Ouders zitten vast in gedrag: wat ongewild een negatieve invloed heeft op het contact met hun kind, waarmee ze onvoldoende invloed hebben op de ontwikkeling van hun kind, Wat incompetentiegevoelens versterkt Gedragsverandering van ouders is noodzakelijk om: - het contact te verbeteren en - invloed te hebben op de ontwikkeling van het kind en - zich weer competent te gaan voelen, Psycho-educatie en of reguliere OB is ontoereikend voor gedragsveranderingen van ouders.

19 Interventie beschrijving Wat is ACTief opvoeden Uitgangspunten Doel Praktische informatie

20 Wat is ACTief opvoeden? Gedragstherapeutische vorm van ouderbegeleiding in op basis van ACT (Acceptance and Commitment Therapy) in een 8-weekse cursus. Voor ouders van kinderen met ontwikkelings- en/of psychische, psychiatrische problemen

21 Uitgangspunt ACTief opvoeden 21

22 Psychologische Inflexibiliteit in het opvoeden Loslaten Controle houden Alleen doen samen doen Zelf laten oplossen Overnemen Emoties er laten zijn Emoties wegmaken Eigen mening laten volgen Aanpassing aan anderen vragen Toegeeflijk Consequent Beschermen Uitdagen 22

23 Psychologische inflexibiliteit bij ouders. Cognitieve fusie: Verstrikt in de gedachte ik moet mijn kind behoeden of ik moet zijn gedrag onder controle hebben, Experiëntiële vermijding: Conflictvermijding uit angst voor afwijzing. Over-controle/beschermen vanuit zich minder machteloos/incompetent willen voelen Aandacht in verleden of toekomst: Piekeren, zorgen maken, Richtingloosheid: De perfecte en gelukkige ouder proberen te zijn, doen hoe het hoort, Gewoontereacties: Impulsief, reactief handelen, opgeven, Gehecht aan zelfbeeld: Vast in zelfbeeld ik ben onzeker en incompetent of ik ben te ongeduldig. 23

24 Psychologische Flexibiliteit in het opvoeden Loslaten Controle houden Alleen doen samen doen Zelf laten oplossen Overnemen Emoties er laten zijn Emoties wegmaken Eigen mening laten volgen Aanpassing aan anderen vragen Toegeeflijk Consequent Beschermen Uitdagen 24

25 Psychologische flexibiliteit bij ouders. Defusie: Gedachten zien als gedachten: ik heb de gedachte dat ik faal of ik heb de gedachte ik schiet te kort`, Acceptatie: Bereid zijn mét onzekerheid of onmachtgevoelens toch opvoedsituaties (confrontaties) aan te gaan. Mindfulness: Opmerken dat je afgeleid raakt door onzekerheid en je aandacht weer richten op de opvoedsituatie, Waarden: Kiezen voor een rol die past bij wat hun kind nodig heeft, Doelgerichte actie: Stap voor stap doen wat nodig is in de opvoeding, Observerend zelf: Innemen van de positie van observator. 25

26 Psychologische inflexibiliteit van ouders zorgt voor : Psychologische flexibiliteit van ouders zorgt voor: Problemen in de ouder- kind interacties (automatisch herhalen van patronen) Positieve en effectieve ouder- kind interacties Geen/weinig invloed op de ontwikkeling doot onvoldoende afgestemde, eenzijdige en ineffectieve opvoedreacties Invloed op de ontwikkeling door bij de ontwikkeling passende en op het kind afgestemde en effectieve opvoedreacties Incompetentie- gevoelens Het ontwikkelen van competentie gevoelens 26

27 Doel ACTief opvoeden Ouders kunnen bewust kiezen voor gedrag waarmee zij: Een positieve invloed hebben op het contact (de interacties) met hun kind en, Aansluiten bij en invloed hebben op de ontwikkeling van hun kind en, Zich competent voelen om de opvoeding zelfstandig vorm te geven. 27

28 Doel ACTief opvoeden Psychologische flexibiliteit van ouders vergroten Zodat zij vanuit het contact, een stimulerende rol kunnen spelen in de ontwikkeling van hun kind 28

29 Praktische informatie Opbouw van de cursus: 1 intake, 8 wekelijkse bijeenkomsten en 1 terugkombijeenkomst (na 2 maanden) Duur van de sessies: 1 ½ uur Groepsgrootte: 6 a 10 personen Deelnemers: ouders (paren en alleenstaanden) Therapeuten: 2 personen (1 kan ook) Contra-indicatie: IQ < 85 Niet in staat tot zelfreflectie Risico op decompensatie 29

30 Opbouw van de cursus ACTief opvoeden in 5 stappen Stap 1: Bepaal je koers Stap 2: Kies je rol Stap 3: Ontdek wat je in de weg zit Stap 4: Besluit wat je meer of minder wilt doen Stap 5: Flexibel verder op weg 30

31 Opbouw per sessie Mindfulness oefening. Huiswerk nabespreken. Inleiding (theorie) Oefening(en) en uitwisseling. Huiswerk voorbespreken. Afsluitende Mindfulnessoefening. 31

32 Mindfulness oefening

33 STAP 1. Bepaal je koers Welke gebieden wil jij met je kind bezoeken?

34 Landkaart van kwaliteiten en vaardigheden

35 De ontwikkelingsgebieden Probleem-oplossings vaardigheden: Sociale vaardigheden: Emotionele vaardigheden: Wilskracht: Zelfvertrouwen: Veerkracht: Manieren bedenken om een situatie aan te pakken, Oplossingen uit proberen Een aanpak die niet werkt aanpassen Ervaringen opdoen in zelfgekozen oplossingen toepassen Ervaringen met leeftijdsgenoten uitwisselen over gevonden oplossingen Samen spelen en werken Je zelf laten zien Weerbaar zijn voor zichzelf opkomen Meningsverschil kunnen hebben Je in een ander verplaatsen Gevolg van eigen gedrag zien Hulpvragen Omgaan met angst, verdriet of boosheid Omgaan met frustratie, teleurstelling of kritiek Zelfbeheersing Laten steunen door anderen Geduld hebben Gedrevenheid Aanpakken Verantwoordelijkheid nemen Lef tonen Doorzettingsvermogen hebben Eigen kwaliteiten gebruiken Ondanks onzekerheid situaties toch aangaan Actief een rol spelen in activiteiten met leeftijdsgenoten en in het gezin Nieuwe situaties durven aan te gaan Complimenten kunnen ontvangen Trots zijn op iets wat je gedaan hebt Er op vertrouwen dat je zelf oplossingen kan verzinnen Kunnen aanpassen aan veranderingen Met tegenslagen kunnen omgaan Met spanning kunnen omgaan

36 Stap 2. Kies je rol Op welke manier wil jij je kind begeleiden? Een aanvaller Een baas Een bediende Een bemoeial Een bemiddelaar Een beschermengel Een bliksemafleider Een brandjes blusser Een bruggenbouwer Een coach Een consultant Een controleur Een criticus Een dictator Een dirigent Een gever Een helper Het luisterende oor Een manager Een ondertitelaar Een onderhandelaar Een organisator Een order uitdeler Een politieagent Een reddende engel Een regelaar Een reisleider Een sfeermaker Een scheidsrechter Een struisvogel (kop in het zand) Een steunpilaar Een toeschouwer Een verbinder Een verdediger Een vertaler Een verzorger...

37 Stap 3. Ontdek wat je in de weg zit

38 Stap 3. Ontdek wat je in de weg zit Vast in een (opvoed)stijl?? Loslaten Controle houden Alleen doen samen doen Zelf laten oplossen Overnemen Emoties er laten zijn Emoties wegmaken Eigen mening laten volgen Aanpassing aan anderen vragen Toegeeflijk Consequent Beschermen Uitdagen

39 Stap 3. Ontdek wat je in de weg zit Oefening:

40 Stap 3. Ontdek wat je in de weg zit. De ongewenste gast

41 Stap 4. Besluit wat je meer of minder wilt doen Vaardigheid om de observatorpositie KEER op KEER te gebruiken bij het beslissen: * wat jij in het opvoeden van je kind MINDER wilt doen * wat jij in het opvoeden van je kind MEER wilt doen

42 Stap 5. Flexibel verder op weg

43 Website: Mindfulness oefeningen ingesproken Formulieren

44 Programma ACT en ouderbegeleiding (ACTief opvoeden) Achtergrond Interventie beschrijving Onderzoek Ervaringen van deelnemers (video) Pauze ACT en systeemtherapie (Samen ACTief in je gezin) Achtergrond Interventie beschrijving Opzet onderzoek Discussie Evaluatie en Afsluiting

45 Effectiviteit ACTief opvoeden Onderzoek is schaars. Ouders zijn meer afgestemd op de problemen die zij in de opvoeding van hun kind met autisme tegenkomen (Blackledge & Hayes, 2006). Combinatie ACT + oudertraining voor ouders met kinderen met aangeboren hersenletsel > minder stress in de opvoeding, minder overreactief en laks opvoedgedrag t.o.v. alleen oudertraining (Brown et al., 2015) ACT kan ouders leren om hun competenties te vergroten waardoor de interactie met hun kind verbeterd (Coyne & Murrell, 2009) Case studies (Coyne & Wilson, 2004; Greco & Eifert, 2004) Conclusie; veel onderzoek nodig. 45

46 Effecten? 46

47 ACTief opvoeden Het onderzoek Het design De resultaten De conclusie

48 Voormeting Nameting 6 maanden follow-up 48

49 De hypotheses Na afloop van ACT-cursus: Is de psychologische flexibiliteit van ouders toegenomen. Zijn de opvoedvaardigheden van ouders verbeterd. Is de kwaliteit van de ouder-kind relatie toegenomen. Is de competentiebeleving van ouders toegenomen. 49

50 De vragenlijsten Primaire Uitkomstmaat: PAAQ/AAQ psychologische flexibiliteit CFQ cognitieve fusie Secundaire Uitkomstmaat: Psychopathologie ASR psychopathologie ouder Opvoeding PSOC opvoedcompetentie PDI consistentie NOV Responsiviteit PCS Psychologische controle VTH Gedragscontrole Autonomie Acceptatie Overbescherming LEE Expressed emotion; Gebrek aan emotionele steun, Intrusief, Irritatie, Kritiek, Positieve kritiek Ouder-kind relatie PCS Communicatie NRI Conflicten Non-specifieke therapie variabelen: PETS verwachting SPS satisfactie 50

51 De deelnemers Start november deelnemers aan ACT 101 respondenten (89%) 4 behandel drop-outs Praktisch; geen vrij krijgen Inhoudelijk; moeite om de opdrachten te begrijpen en een gemis aan aansluiting bij andere ouders Leeftijd m=47.1 (sd=6,8, range 30-66): 51

52 De deelnemers Voormeting Nameting 6 maanden follow-up 28% 72% n=101 25% 75% n=75 28% 72% n=43 52

53 ACTief opvoeden Het onderzoek Het design De resultaten De conclusie

54 Effect op nameting(n=75) Voormeting Nameting M (SD) M (SD) T ES Psy. Flexibiliteit 4.89 (1.02) 5.12 (0.90) -2.52* Psy. Flexibiliteit ouder 3.76 (0.58) 3.35 (0.45) 5.18** 0.79 Cognitieve fusie 3.82 (0.82) 3.34 (0.71) 4.92** 0.63 Int. psychopathologie 0.38 (0.22) 0.32 (0.21) 3,07** 0.28 Angst/depressie & Somatische klachten Ext.psychopathologie 0.25 (0.17) 0.20 (0.16) 2.74** 0.30 Aggressief gedrag **p<0.01, *p<0.05 Effectsize groot (>.50), Effectsize medium ( ), effectsize klein ( ) (Field, 2009) 54

55 Effect op nameting (n=75) Voormeting Nameting M (SD) M (SD) T ES Opvoed competentie 3.67 (0.59) 3.98 (0.65) -5.84** Consistentie 3.71 (0.94) 4.00 (0.83) -4.07** Responsiviteit 4.27 (0.82) 4.49 (0.79) -3.86** Psychologische controle 2.44 (0.68) 2.27 (0.69) 2.41* 0.25 Gedrags controle 3.09 (0.43) 3.07 (0.44) Autonomie 3.03 (0.63) 3.17 (0.58) Acceptatie 2.84 (0.86) 2.68 (0.83) Overbescherming 1.79 (0.37) 1.70 (0.39) LEE gebrek emo.steun 3.23 (0.37) 3.31 (0.36) -3.01** LEE Intrusie 2.55 (0.53) 2.79 (0.50) -4.72** LEE Irritatie 2.73 (0.58) 2.97 (0.58) -4.37** LEE Kritiek 2.99 (0.47) 3.11 (0.47) -2.61* LEE Positieve Kritiek 1.98 (0.40) 1.81 (0.43) 3.62** 0.41 Communicatie 3.82 (0.87) 4.01 (0.88) -3.32** Conflicten 2.13 (0.68) 1.95 (0.58) 3.88** 0.28 **p<0.01, *p<

56 Effect op follow-up(n=43) Voormeting Follow-up M (SD) M (SD) T ES Psy. Flexibiliteit 4.97 (0.95) 5.30 (0.92) -2.92** Psy. Flexibiliteit ouder 3.71 (0.57) 3.21 (0.44) 3.17** 0.98 Cognitieve fusie 3.66 (0.84) 3.31 (0.77) 2.44* 0.43 Int. psychopathologie 0.37 (0.22) 0.27 (0.18) 4.28** 0.50 Angst/depressie, Teruggetrokken & Somatische klachten Ext.psychopathologie 0.24 (0.15) 0.16 (0.16) 4,01** 0.52 Aggressief gedrag **p<0.01, *p<0.05 Effectsize groot (>.50), Effectsize medium ( ), effectsize klein ( ) (Field, 2009) 56

57 Effect op follow-up (n=43) Voormeting Follow-up M (SD) M (SD) T ES Opvoed competentie 3.63 (0.64) 3.97 (0.72) -4.29** Consistentie 3.72 (0.98) 4.00 (0.91) -3.04** Responsiviteit 4.27 (0.86) 4.50 (0.89) -2.95** Psychologische controle 2.40 (0.66) 2.18 (0.74) 2.29* 0.31 Gedrags controle 3.13 (0.42) 3.03 (0.47) Autonomie 3.06 (0.70) 3.36 (0.41) Acceptatie 2.78(0.95) 2.56 (1,07) Overbescherming 1.79 (0.31) 1.55 (0.33) 2.43* 0.75 LEE gebrek emo.steun 3.19 (0.40) 3.28 (0.39) -2.13* LEE Intrusie 2.51 (0.51) 2.84 (0.59) -4.16** LEE Irritatie 2.71 (0.61) 2.98 (0.49) -3.60** LEE Kritiek 2.91 (0.51) 3.10 (0.45) -2.87* LEE Positieve Kritiek 1.96 (0.45) 1.84 (0.45) 1.92# 0.27 Communicatie 3.79 (1.03) 4.05 (1.02) -2.78** Conflicten 2.24 (0.76) 1.97 (0.66) 3.29** 0.38 **p<0.01, *p<

58 Meningen van deelnemers 97% voelt zich geholpen als persoon 91% voelt zich geholpen als ouder 80% vindt de ouder-kind relatie verbeterd 75% vindt dat het kind geholpen is 60% vindt de partner relatie verbeterd door de ACT cursus Tevredenheid therapeut m=4,90 (1-6, sd=0,82) Tevredenheid therapie m=5,53 (1-6, sd=0,87) 58

59 ACTief opvoeden Inhoudelijke informatie Het onderzoek Het design De resultaten De conclusie Wat hebben ouders aan deelname? Wat kan jij met de cursus?

60 Voorlopige conclusie Na afloop van ACT-oudercursus: + Psychologische flexibiliteit - Cognitieve fusie + Opvoed competentie beleving - Internaliserend en externaliserend probleemgedrag + Opvoedvaardigheden + Kwaliteit Ouder-kind relatie Lange termijn effecten Goede beoordelingen 60

61 Voorlopige conclusie MAAR geen vergelijkbare controlegroep DUS Meer onderzoek nodig! 61

63 Meningen van deelnemers Ik denk dat ik het als ouder best goed doe Meer rust en minder speelbal van de situatie Niet meer op de automatische piloot gaan ACTcursus Bewust geworden van gedachten stroom en de eigen invloed daarop Ik kan mijn koers beter volgen en daar tevreden over zijn Bewust omgaan met gevoelens en gedrag van gezin Meer vertrouwen als ouder 63

64 Ervaringen van deelnemers Filmpje 64

65 ACTief opvoeden zelf aanbieden Opties: Individueel of in een cursus aan ouders Coaching Therapie Aan leerkrachten/leerlingen In het kader van begeleiding aan leerlingen In het kader van onderwijs

66 ACTief opvoeden zelf aanbieden Opties: Werkboek doorlopen met een ouder, leerkracht, leerlingen Cursus met experientiele oefeningen (8 weken) Aangepaste cursus

67 ACTief opvoeden zelf aanbieden Advies: Hou 5 stappen aan Hou voor ogen wat jouw doel is met aanbieden - coaching (verbeteren functioneren) - therapie (opheffen problemen als vastlopen) Alert op valkuilen Deel je ervaringen (FB actief opvoeden)

69 NVRG studiemiddag Samen Actief in je gezin Denise Matthijssen en Denise Bodden 18 mei 2017

71 Achtergrond

72 Daar gaan we weer Achtergrond

73 Achtergrond

75 Interventiebeschrijving De doelgroep Uitgangspunten Doel Toepassing Materialen Inhoud Stap voor stap Rol van de therapeut 75

76 Samen ACTief in je gezin Doelgroep: Gezinnen van jongeren (12-23 jaar) met problemen, waar in men met elkaar vast zit in interactiepatronen, coping-stijlen en/of rollen en verhoudingen die belemmerend zijn voor: Het verminderen van de problemen en/ of Het hanteerbaar houden van een blijvende kwetsbaarheid en/ of De algemene ontwikkeling van de jongeren Leerproblemen (o.a. Dyslexie), ontwikkelings- psychische problemen (ADHD, Angst, Depressie) en/of lichamelijke ziekten (Suikerziekte, epilepsie, chronische pijn en/of CVS.) 76

77 Samen ACTief in je gezin Uitgangspunten: Ontwikkeling Gezinsleden kunnen hun interactie en relatie met elkaar aanpassen aan bij de leeftijdsfase passende ontwikkelingstaken. Veerkracht Gezinnen hebben veerkracht in het omgaan met: Kwetsbaarheden van de kinderen (en ouders) Tegenslag Veranderingen

78 Samen ACTief in je gezin Uitgangspunten: Ontregeld raken als gezin = normaal Psychologische flexibiliteit van alle gezinsleden vergroten ruimte voor effectieve Interacties (positieve wederzijdse bekrachtiging) Copingstijlen Rollen en verhoudingen Samen positieve ervaringen op doen Invloed op de ontwikkeling van jongeren en Veerkracht van het gezin 78

79 Samen ACTief in je gezin Doel Vergroten psychologische flexibiliteit Uitbreiden gedragsrepertoire (variatie) Ontwikkeling stimulerende interacties en coping-stijlen Versterken veerkracht 79

80 Samen ACTief in je gezin Toepassing: Als zelfhulpboek Als werkboek tijdens gezinstherapie In verschillende samenstellingen - een ouder met kind(eren) of - het hele gezin. 80

81 Samen ACTief in je gezin Materialen Werkboek - Geschreven voor ouders (zij hebben de regie) Losse werkbladen voor jongeren Gespreksformulieren Therapeuthandleiding Website 81

82 Samen ACTief in je gezin 82

83 Samen ACTief in je gezin Inhoud 8 stappen Per stap Leesgedeelte Invuloefeningen Mindfulness oefeningen Handleiding voor het gesprek 83

84 Samen ACTief in je gezin 84

85 Samen ACTief in je gezin Neem een gezin in gedachte. Doe de oefeningen met dat gezin in gedachte Welke rol wil jij in dit gezin? 85

86 Samen ACTief in je gezin Stap 1. Klaar voor de start Inleiding voor ouders Motivatie kinderen Beloningen Chillex momenten Motivatie van het gezin versterken Uitleg over gedragsverandering Speedexperiment

87 Samen ACTief in je gezin Stap 2. Wat is je wens? Wens: o Samenwerken aan zelfstandigheid, o Jezelf zijn bij elkaar (je eigen identiteit ontwikkelen/behouden) o Met elkaar en anderen verbonden zijn Handige interactie-manieren (6-pack) Zoeken naar de veranderwensen, kwaliteiten en waarden Oefeningen: Kies een wens. Kies manieren om aan jullie wens te werken. Jullie persoonlijke krachten op een rijtje (pag 68)

88 Samen ACTief in je gezin Stap 3. Wat zit jullie (nog) in de weg? Onhandige interacties (6-pack) Iedereen heeft een aandeel (rol) Inzicht in belemmerende interactiepatronen, rollen en verhoudingen Oefening: Welke onhandige interacties zijn er in het gezin? Wie heeft welke aandeel?

89 Samen ACTief in je gezin Stap 4. Vast in de automatische piloot? Psychologische inflexibiliteit Je aandacht er niet bij Vast in overtuigingen Controle houden over wat je denkt/voelt Geen heldere koers volgen Verhelderen psychologische inflexibiliteit van de gezinsleden Oefening: Welk perfecte plaatje streven zij na?

90 Samen ACTief in je gezin Stap 5. Flexibel kiezen voor jouw acties Psychologische flexibiliteit Aandachtig zijn (mindfulness) Focussen op jouw koers Jezelf losmaken uit overtuigingen Toelaten wat je denkt en voelt ACTie-plan voor het Experiment Psychologische flexibiliteit van alle gezinsleden uitbreiden Verminderen automatische en belemmerende interactie-patronen Ervaring opdoen in nieuw gedrag Oefening: Mindful muziek luisteren Port sorteren Zo wil ik zijn

91 Mindful muziek luisteren (Louise Hayes, Londen 2014) HARD: De Heideroosjes Ik wil niks!.mp4 ZACHT: Love you more - Ilse de Lange en Racoon 91

92 Samen ACTief in je gezin Stap 6. Het experiment uitvoeren en registreren Nieuwe rol & flexibele ACTies Dealen met afleiding onderweg Psychologische flexibiliteit uitbreiden Bewustzijn over werkzaamheid van gedrag vergroten Leren omgaan met afleiding onderweg Wat werkt? Wat we blijven doen omdat het werkt!

93 Samen ACTief in je gezin Stap 7. Blijven doen wat werkt Jezelf sterker maken in wat al werkt Elkaar positief blijven versterken Positieve wederzijdse bekrachtigen versterken Bewustzijn over invloed op interacties versterken Oefening: Inzoomen op de veerkracht van jullie gezin We zijn TROTS op

94 Samen ACTief in je gezin Stap 8. Goede Tijden/ Slechte tijden plan maken Voorbereiden op terugval Veerkracht versterken Zelfredzaamheid van het gezin versterken Goede Tijden/Slechte tijden plan maken 94

95 Rol van therapeut Aandacht: aanwezig bij jezelf en de anderen Openheid: accepterende en oordeelvrije houding Gericht op werkzaamheid van gedrag (=wens van het gezin) Uitnodigend naar opdoen nieuwe ervaringen Bewaker van de rode draad Bewust van eigen valkuilen in relaties Actief vanuit eigen waarden 95

96 Rol van therapeut Wat zit jou (nog) in de weg om hiermee met gezinnen aan de slag te gaan? Wat zou je nog willen oefenen m.b.t. openheid? Welke overtuigingen en beelden over jezelf zitten jou nu nog in de weg? Welke emoties tijdens gesprekken met ouder-kinderen/gezinnen zijn lastig om mee om te gaan voor jou? Wat ervaar je als lastig m.b.t. het blijven volgen van jouw koers als therapeut Wat heb JIJ nodig om ACT in jouw therapie te kunnen toepassen? 96

98 Eerder effect onderzoek Geen eerder (internationaal) onderzoek 98

99 Onderzoek ACTief in je gezin 1. Validiteit protocol 2. Verwachtingen en tevredenheid 3. Pilot Onderzoek effectiviteit 99

100 Onderzoek ACTief in je gezin 1. Validiteit protocol Checklist Vragenlijst ACT en systeemtherapeuten Informatie Doelen 6 kernprocessen ACT Methoden 6 kernprocessen ACT Doelen systeemtherapie Methoden systeemtherapie Specifiek terugkerende client vaardigheden Therapeutische strategieën 2. Verwachtingen en tevredenheid 3. Pilot Onderzoek effectiviteit 100

101 Checklist voor het Protocol Acceptance and Commitment Therapie bij Jeugdigen en hun gezin. Inhoudelijk: Deel 1: Het werkboek A. Schaal: Informatie ACT gerelateerd Het introduceren van de interventie Het uitleggen van de gedragstheorie en achtergrond ACT-methoden Uitleg over mindfulness Uitleg over het gebruik van metaforen/beeldspraak Uitleg over experiëntiële oefeningen Systeemtherapie Uitleg over interactiepatronen binnen het gezin Uitleg over relaties (functies, rollen, bindingen) Uitleg over structuren binnen het gezin Uitleg over de rol van de relatie met de omgeving B. Schaal: De doelen van de zes kernprocessen (ACT) Mindfulness: contact met het Gedachten en gevoelens die er zijn kunnen observeren hier en nu Leren om niet met gedachten in het verleden of in de toekomst te zitten. De aandacht richten op de huidige situatie Cognitieve defusie Gedachten leren zien als gedachten (en niet als feiten) De directe impact van gedachten op het gedrag laten verminderen Acceptatie Bewustwording dat negatieve gedachten en gevoelens niet gecontroleerd/vermeden hoeven te worden Het leren om negatieve gedachten en gevoelens uiteindelijk de bereidheid hebben om deze te willen ervaren/voelen Waarden Het exploreren van de persoonlijke waarden, (waardeverduidelijking) Het bewust leren kiezen van gedrag op basis van de belangrijkste persoonlijke waarden Observerende zelf Bewustwording van eigen ervaringen (gedachten, gevoelens en lichamelijke sensaties) Leren bewust innemen van een observerende positie (observerende zelf) Doelgerichte acties Leren acties te kiezen en te ondernemen op basis van de gekozen waarden

102 Vragenlijst

103 Onderzoek ACTief in je gezin 1. Validiteit protocol Checklist Vragenlijst ACT en systeemtherapeuten 2. Verwachtingen en tevredenheid Client Therapeut 1. Pilot Onderzoek effectiviteit 103

104 Checklist tevredenheid Jongere Vraag 1: a) Was de uitleg over de stap op het werkblad duidelijk? b) Was de uitleg over de stap op het werkblad nuttig? Vraag 2: a) Was/waren de mindfulness oefening(en) die je moest doen duidelijk? b) Was/waren de mindfulness oefening(en) die je moest doen nuttig? Vraag 3: a) Waren de oefeningen duidelijk? b) Waren de oefeningen nuttig? Vraag 4: Hoe tevreden bent je over het verloop van de sessie? Vraag 5: Sloot de sessie aan bij jouw verwachtingen? Vraag 6: a) In hoeverre sloot de training aan bij jouw verwachtingen? b) In hoeverre vond je de training nuttig? c) In hoeverre ben je tevreden over de training? Vraag 7: Heb je iets gemist in de training, of is er iets waar juist meer of minder aandacht aan besteed zou moeten worden?

105 Checklist tevredenheid therapeut Opzet 1) Het doel van de sessie is duidelijk beschreven 2) Indien van toepassing, de stap van deze sessie is een logisch vervolg op de vorige stap 3) De tijdsduur van de sessie is voldoende Inhoud 4) Het nabespreken van de gemaakte oefening(en) is nuttig 5) De gezamenlijke oefening(en) is/zijn duidelijk 6) De gezamenlijke oefening(en) is/zijn nuttig 7) Het chillax-moment aan het eind van de sessie is nuttig Toepassing 8) Het beschreven doel van de sessie is goed toe te passen bij het gezin 9) De gezamenlijke oefening(en) zijn goed toe te passen bij het gezin 10) De handleiding biedt voldoende handvatten om de sessie uit te voeren Verloop sessie 11) Ik ben tevreden over het verloop van de sessie 12) De sessie sloot aan bij mijn verwachtingen 13 a) In hoeverre heeft u de training als toepasbaar ervaren? b) In hoeverre heeft u de training als nuttig ervaren? c) In hoeverre sloot de training aan bij uw verwachtingen? d) In hoeverre bent u tevreden over de training? 14) Heeft u iets gemist in de training, of is er iets waar juist meer of minder aandacht aan besteed zou moeten worden?

106 Onderzoek ACTief in je gezin 1. Validiteit protocol Checklist Vragenlijst ACT en systeemtherapeuten 2. Verwachtingen en tevredenheid Client Therapeut 3. Pilot Onderzoek effectiviteit 106

107 Effecten? 107

108 Voormeting Nameting 6 maanden follow-up 108

109 De hypotheses Na afloop van ACT-cursus: Is de psychologische flexibiliteit van ouders en kind toegenomen. Zijn de opvoedvaardigheden van ouders verbeterd. Is de kwaliteit van de ouder-kind relatie toegenomen. Is de competentiebeleving van ouders toegenomen. Is het gezinsfunctioneren verbeterd. Is psychopathologie verminderd. 109

110 De vragenlijsten-ouder Primaire Uitkomstmaat: PAAQ/AAQ psychologische flexibiliteit CFQ cognitieve fusie Secundaire Uitkomstmaat: Psychopathologie ASR psychopathologie ouder Kwaliteit van leven EuroQol kwaliteit van leven Opvoeding PSOC opvoedcompetentie NOV Responsiviteit VOOG Autonomie VOOG Overbescherming Ouder-kind relatie PCS Communicatie NRI Conflicten Gezinsfunctioneren Self Report Measure of Family Functioning Scale (SRMFF) ) Cohesie, Expressiviteit, Conflict, Actieve-recreatieve oriëntatie, organisatie, sociabiliteit, externe locus van controle, onbetrokkenheid, democratische familie stijl, laissez-faire familie stijl, autoritaire familie stijl, verstikking 110

111 De vragenlijsten-kind Primaire Uitkomstmaat: CFQ cognitieve fusie Secundaire Uitkomstmaat: Psychopathologie CBCL psychopathologie kind Kwaliteit van leven EuroQol kwaliteit van leven Opvoeding NOV Responsiviteit VOOG Autonomie VOOG Overbescherming Ouder-kind relatie PCS Communicatie NRI Conflicten Gezinsfunctioneren Self Report Measure of Family Functioning Scale (SRMFF) ) Cohesie, Expressiviteit, Conflict, Actieve-recreatieve oriëntatie, organisatie, sociabiliteit, externe locus van controle, onbetrokkenheid, democratische familie stijl, laissez-faire familie stijl, autoritaire familie stijl, verstikking 111

112 Reacties van therapeuten en deelnemers Herkenbare voorbeelden Beloning van zeurvrije dagen werkt goed Na jaren van strijd ineens een gezamenlijk doel gevonden Speedexperiment is leuk, verrassende effecten Er ontstond ruimte voor individuele verschillen zonder elkaar los te laten. 112

113 ACTief opvoeden Grotere steekproef onderzoek Subsidie onderzoek voor RCT Erkenning NJI ACTief in je gezin Checklist Tevredenheid en verwachtingen pilot effect onderzoek Subsidie? Toekomstplannen ACT your way (indiv) Checklist Tevredenheid en verwachtingen Pilot effect onderzoek Subsidie? 113

114 Producten, Supervisie Website: en Trainingen Supervisie: door Denise Matthijssen, zie denisematthijssen.nl Training voor trainers in de ACT-cursus ACTief opvoeden RINO SEE TRUE Publicaties Artikel; Matthijssen, D. & Bodden, D. (2012). Oudercursus op basis van ACT (Acceptatie en Commitment Therapie); beschrijving van een nieuw behandelaanbod en de eerste ervaringen. Kind en Adolescent Praktijk, 2, Hoofdstuk in boek: Matthijssen, D. & Bodden, D. (2015). ACT voor ouders van kinderen met ontwikkelings-en of psychische problemen in: Acceptance & Commitment Therapy, Theorie en Praktijk, Tweede herziene druk. Onder redactie van Jacqueline A-Tjak, BSL. Boeken Matthijssen, D. (2012). ACTief opvoeden. Hogrefe Matthijssen D & Bodden, D. (2015). Samen ACTief in je gezin: Werkboek voor ouders en jongeren, Lannoo. 114

115 Vragen? 115