Catharijne Onderwijs Interne Geneeskunde Regio Utrecht

Transcriptie

1 Catharijne Onderwijs Interne Geneeskunde Regio Utrecht Module Wet- en Regelgeving 2017

2 WET- EN REGELGEVING Documentkenmerken COIG Moduleboek COIG: Wet- en Regelgeving Datum: Dinsdag 6 juni 2017 Docenten : Mevrouw mr. A.M. Franse De heer mr. A.J. Verbout De heer dr. T.J.M. Tobe De heer dr. A.A. Kruize De heer R. Heijligenberg Coördinator: Mevrouw dr. H.E. Westerveld Opleiding Interne Geneeskunde: (Regionaal) COIGsecretariaat : Sanne Brons E. opleiding-interne-geneeskunde@umcutrecht.nl T HPN G Centrale COIGcoördinator: De heer dr. J.J. Oosterheert Locatie: Business Center Nederland (BCN) Daltonlaan BJ Utrecht T

3 WET EN REGELGEVING Inhoud 1. Introductie Belangrijke wetten en regels voor de dagelijkse praktijk Leerdoelen COIG Wet en Regelgeving Kennis- en inzichtdoelen Vaardigheidsdoelen Competenties Dagprogramma module Wet en Regelgeving Voorbereiding en werkwijze Aanbevolen literatuur

4 WET- EN REGELGEVING 1. Introductie Als arts (in opleiding) krijg je te maken met klachten. Misschien onverwacht, misschien vond je dat de zorg inderdaad beter had gekund. Als je het perspectief van de patiënt goed voor ogen blijft houden dan kan dat je helpen bij een goede afhandeling van een klacht en natuurlijk ook bij het voorkomen ervan. De gezondheidszorg maakt grote veranderingen door. Zo draagt de marktwerking in de zorg eraan bij dat verwachtingen van patiënten hoger worden. Ook is er behoefte aan transparantie, denk bij voorbeeld aan publicatie van ziekenhuis resultaten. Daarnaast wordt het publieke vertrouwen in de kwaliteit van de zorg geschaad door het disfunctioneren van enkele medisch specialisten en door het uitvergroten van fouten in de media. Patiënten hebben verwachtingen van de zorg, artsen zelf hebben dat ook. Wat mag je van je arts verwachten? En, wat mag je van je patiënt verwachten? Mag je als arts ook grenzen stellen en welke dan? Wanneer mag je bijvoorbeeld een behandel overeenkomst beëindigen? Tijdens de COIG worden grove contouren geschetst van de juridische kaders waarbinnen je werkt en wordt ingegaan op enkele belangrijke wetten waar je veel mee te maken hebt in de dagelijkse praktijk. Er zijn teveel wetten en vooral teveel nuances in de toepassing ervan om één kort overzicht te kunnen geven waarmee je juridisch gezien klaar bent. Naast de WGBO zal tijdens de COIG ook aandacht worden besteed aan de nieuwe wet waarin het klachtrecht geregeld is, de wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz). Wat betekent deze wet voor het ziekenhuis en voor jou als arts? In het UMC Utrecht is het patiënten portaal real time opengesteld voor alle patiënten. Welke juridische vragen roept dit op en hoe gaan we daar mee om? Ook hier wordt tijdens de COIG bij stil gestaan. Geleidelijk is er minder aandacht voor het begrip hoofdbehandelaar en wordt regie in de zorg steeds belangrijker. Weet je in iedere situatie wie de regie over de zorg voert, welke verantwoordelijkheden de regievoerder heeft, en waar jouw verantwoordelijkheden dan liggen? Binnen het UMCU is er een handleiding hoofdbehandelaarschap c.q. regievoering: zie Je zult tijdens de COIG merken dat juristen meer op internisten lijken dan je wellicht tevoren dacht. Ook bij een juridische aanpak kunnen er meerdere wegen naar Rome leiden en is het vaak een kwestie van juridisch redeneren binnen gestelde kaders. Of anders gezegd: het gaat om het afwegen van belangen en argumenten binnen wetten en jurisprudentie. Het juridisch redeneren wordt geïllustreerd aan de hand van door jullie zelf ingebrachte en voorbereide casuïstiek. Soms zal er een pasklaar juridisch antwoord zijn. In andere gevallen zal het een afweging zijn, waarbij de context mede bepalend is voor de uiteindelijke (juridische) stap die gezet wordt. Natuurlijk is het vooral belangrijk om te proberen klachten te voorkomen. Hiervoor krijg je handvatten aangereikt. Maar als er toch een klacht ingediend wordt, is het belangrijk daar goed op voorbereid te zijn. Het kennen van het juridische kader waarbinnen je werkt en het kennen van mogelijkheden tot en wegen naar hulp, maakt dat je zo weinig mogelijk voor onaangename verrassingen komt te staan. Zoek tijdig hulp en steun. De jurist kan daarbij een belangrijke rol spelen. 4

5 WET EN REGELGEVING Deze COIG heeft een vertrouwelijk karakter en er geldt een geheimhoudingsplicht t.a.v. alle casuïstiek die besproken wordt. Wij realiseren ons als docenten dat deze COIG staat of valt met een veilige leeromgeving. 5

6 WET- EN REGELGEVING 2. Belangrijke wetten en regels voor de dagelijkse praktijk Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) De WGBO bevat bepalingen over de volgende onderwerpen: informatie; toestemming; het dossier; informationele privacy; onderzoek met gegevens; onderzoek met anoniem lichaamsmateriaal; ruimtelijke privacy; minderjarige patiënten; wilsonbekwame patiënten; de schriftelijke wilsverklaring; de zorg van een goed hulpverlener; inlichtingen door de patiënt; betaling door de patiënt; opzeggen van de behandelovereenkomst; centrale aansprakelijkheid. Al die bepalingen bieden daarmee het juridisch kader voor de dagelijkse relatie hulpverlener-patiënt. De WGBO valt onder het privaat- of burgerlijk recht. Het belangrijkste verschil met bestuursrechtelijke wetten is dat de wetgever bestuursrechtelijke wetgeving niet alleen vaststelt, maar de toepassing en controle ook door overheidsorganen geschiedt. Met de privaatrechtelijke WGBO is derhalve een kader geschapen voor de onderlinge verhouding tussen private partijen, te weten de hulpverlener enerzijds en de patiënt anderzijds. Daarbij zijn de rechten van de zwakkere partij expliciet vastgesteld. In beginsel zal handhaving door de partijen zelf moeten geschieden. De IGZ, maar ook zorgaanbieders zullen echter eveneens een zorgaanbieder aanspreken indien die in strijd met de wet handelt. De WGBO is dwingend recht. Er kan dus niet ten nadele van de patiënt worden afgeweken (dus ook niet als de patiënt daarmee akkoord zou zijn). De overeenkomst komt tot stand door een concrete afspraak, maar kan ook van rechtswege ontstaan (acute zorg). Iedere hulpverlener die een dienstverband heeft gaat de behandelovereenkomst namens de werkgever aan. De juridische wederpartij is in die gevallen dus de zorginstelling. Hoofdlijnen wetgeving over klachtrecht Het is duidelijk dat een patiënt het recht heeft een klacht in te dienen, maar het is voor de arts lang niet altijd duidelijk wat een goede manier is om met een klacht om te gaan. Hoe moet je reageren? Wat zijn de do s and dont s? Sinds vele jaren wordt in de literatuur het klachtrecht onder de patiëntenrechten gerangschikt. Het klachtrecht is het recht op een behoorlijke interne of externe afhandeling van een klacht tegen een instelling of een beroepsbeoefenaar. Sinds 1 januari 2016 valt het klachtrecht onder de Wet Kwaliteit, klachten en geschillen zorg (WKKGZ). Met inwerkingtreding van de WKKGZ komt (onder andere) de Wet Klachtrecht te vervallen. Op 1 januari 2017 diende de wet in de praktijk geïmplementeerd te zijn. De reden voor de invoering van de WKKGZ is dat weinig vertrouwen bestond bij de politiek in de opvang van klachten en behandeling van claims. Over het algemeen wordt het standpunt ingenomen dat de positie van de patiënt te zwak is om daadwerkelijk voldoende tegenkracht te vormen tegen de medische wereld. De WKKGZ stelt de klachtencommissies, die op grond van de Wet klachtrecht bestonden, niet langer meer verplicht, maar regelt de positie van de klachtenfunctionarissen wettelijk zodanig dat iedere instelling een dergelijke 6

7 WET EN REGELGEVING functionaris dient te hebben. Voorzien dient te worden dat de klachtenfunctionaris zo gepositioneerd wordt dat die persoon niet bevreesd hoeft te zijn voor sancties van de werkgever. Dit laatste om de onpartijdigheid van de functionaris te borgen. Nieuw is dat de klachtenfunctionaris zorg moet dragen dat binnen 6 weken na ontvangst van de klacht de instelling een oordeel moet hebben ingenomen dat naar de klager wordt gestuurd. Voor bijzondere zaken geldt een maximale verlenging van die termijn met vier weken. Als de klager niet tevreden is met het oordeel kan die de klacht voorleggen aan een externe geschillencommissie. Mogelijkheden tot het indienen van een klacht Een ontevreden patiënt heeft de keuze uit een aantal mogelijkheden om actie te ondernemen. In plaats van het indienen van een klacht op grond van de WKKGZ (en nu nog de Wet klachtrecht) kan hij een tuchtklacht indienen bij één van de regionale tuchtcolleges, de officier van justitie trachten te bewegen tot het entameren van een strafzaak, of een civiele schadevergoedingsactie instellen. Is de zorgaanbieder een bestuursorgaan dan kan de patiënt ook kiezen voor de klachtprocedure van hoofdstuk 9 van de Algemene wet bestuursrecht. In principe kan de ontevreden patiënt elk van deze middelen tegelijk of na elkaar te baat nemen, maar erg praktisch is dat niet. Welke weg de patiënt kiest, zal kunnen afhangen van zijn doeleinden. Wil hij schadevergoeding dan zal hij een schadeclaim kunnen indienen, al dan niet voorafgegaan door een tuchtzaak of een klachtzaak omdat hij op die manier denkt te kunnen beschikken over gegevens en een deskundig oordeel. Wil hij een uitvoeriger onderzoek dan kan dat via een klachtencommissie, overweegt hij de mogelijkheid van individuele klacht c.q. sanctie tegen een beroepsbeoefenaar, dan kan hij (eventueel na een klachtenbehandeling) kiezen voor een tuchtprocedure. Daarnaast kan een patiënt onder bepaalde voorwaarden terecht bij de Inspectie voor de Gezondheidszorg, de Nationale Ombudsman of zijn zorgverzekeraar. Recent heeft de minister van VWS het toezicht op de klachtafhandeling in ziekenhuizen verscherpt. Via het zorgloket IGZ kan een klager zijn klacht melden en advies vragen. De IGZ neemt dan na drie maanden opnieuw contact op met de klager. Als dan blijkt dat de klacht daadwerkelijk is ingediend, doet de IGZ navraag bij de instelling over de gevolgde procedure, de opvang en afhandeling en welke lering de instelling uit de klacht heeft getrokken. De IGZ vraagt ook naar de ervaringen van de klager en legt die naast de rapportage van het ziekenhuis. Als leidraad voor het toetsingskader wordt verwezen naar de CBO-Klachtenrichtlijn uit De IGZ beoordeelt de klacht niet inhoudelijk en doet dus geen uitspraak over de (on)gegrondheid van de klacht. Gedragscode: Openheid medische incidenten; betere afwikkeling Medische Aansprakelijkheid (GOMA) In 2012 is de laatste versie van de GOMA geaccepteerd door de ziekenhuizen (NVZ en NFU). In die code wordt als uitgangspunt genomen dat artsen open omgaan met incidenten in de patiëntenzorg en dat instellingen eraan meewerken de vergoeding van schade door incidenten zo adequaat mogelijk te regelen. Het doel is dat fouten die nu eenmaal voor kunnen komen de (behandel)relatie tussen de beide partijen niet onnodig belast. Informatie verplichtingen Naast informatieplicht jegens patiënten over de behandeling, is in de Wet Marktordening Gezondheidszorg (WMG) voorzien in een informatieplicht van zorgaanbieders over de tarieven die in rekening worden gebracht. In de beleidsregel TH-BR-012 van de Nederlandse zorgautoriteit (Nza) wordt die open norm specifiek 7

8 WET- EN REGELGEVING uitgewerkt voor de medisch specialistische zorg. Doel van deze beleidsregel is om vast te leggen welke informatie de zorgaanbieder de patiënt minimaal wettelijk moet verstrekken en welke ontoereikend en misleidend is. In het kort komt die verplichting erop neer dat zorgaanbieders verplicht zijn tijdig voorlichting te geven (face to face) over tarieven wanneer die rechtstreeks met de patiënt worden verrekend en/of wanneer de patiënt daarom vraagt. Beroepsgeheim Het medisch beroepsgeheim bestaat uit zwijgplicht en het verschoningsrecht. De zwijgplicht en het verschoningsrecht zijn nauw met elkaar verwant, maar niet synoniem. Het zijn twee zijden van een medaille. De zwijgplicht is de plicht om te zwijgen over alles wat de medisch hulpverlener bekend is geworden in de uitoefening van zijn beroep. Het verschoningsrecht is het wettelijk beschermde recht om af te zien van het afleggen van een verklaring voor een rechter. Terminologisch lijkt er een groot verschil te zijn tussen geheimhoudingsplicht en verschoningsrecht. De zwijgplicht is een plicht die op een medisch hulpverlener rust, terwijl het verschoningsrecht een recht is waarop de hulpverlener zich kan beroepen voor de rechter. Het gevolg is dat een medisch hulpverlener moet motiveren als hij niet voldoet aan zijn plicht en (weliswaar in mindere mate) als hij gebruik maakt van zijn recht. In deze COIG zal naar voren komen dat het verschil tussen plicht en recht minder duidelijk is dan deze termen doen vermoeden en dat er een nauw verband bestaat tussen geheimhoudingsplicht en verschoningsrecht. Als gevolg daarvan komt ook de plicht tot het motiveren van gemaakte keuzes in een ander daglicht te staan. Het stoppen van een bestaande behandelrelatie Een veel gestelde vraag is of, en zo ja onder welke voorwaarden het mogelijk is de behandelrelatie met een patiënt te beëindigen. Uitgangspunt in de WGBO is dat de arts dat alleen maar mag doen als voldaan is aan het wettelijk vereiste van gewichtige redenen. Het zwaarwegende belang van patiëntenzorg laat niet toe dat de arts een behandelrelatie zo maar kan opzeggen. Wat onder gewichtige redenen wordt begrepen hangt sterk af van de concrete omstandigheden van de casus. Zie daarvoor de uitvoerige richtlijn van de KNMG: Niet aangaan van of beëindiging van de geneeskundige behandelovereenkomst. 8

9 WET EN REGELGEVING Nieuwe ontwikkeling: het patiënten portaal. Binnen het UMC Utrecht was het patiënten portaal al enkele jaren ingepast in de werkwijze van teams op diverse poliklinieken, zoals Reumatologie en Dermatologie/Allergologie. Inmiddels hebben alle patiënten van het UMCU, als zij dat willen, via het portaal toegang tot hun volledige medische dossier inclusief de mogelijkheid tot e-consult. De patiënt kan zijn / haar eigen dossier lezen: decursus, brief decursus, en real time, dus zonder vertraging, ook alle laboratorium gegevens, inclusief microbiologie uitslagen, röntgen uitslagen, OK verslagen en brieven. Het patiënten portaal kan een positieve bijdrage leveren aan de kwaliteit van zorg aan de individuele patiënt en aan de maatschappelijke behoefte tot transparantie. Wel doen er zich vragen voor over hoe om te gaan met de toegang van de patiënt tot het dossier, wat betekent de toegang voor je informatie plicht jegens de patiënt, wat vertel je wel, wat vertel je niet, in hoeverre beïnvloedt de toegang je verslaglegging, je medisch handelen, welke invloed heeft de toegang op de relatie tussen jou als behandelaar en de patiënt, wat betekent dat in een diagnostische fase met mogelijk verdenking op maligniteit of kans op andersoortig slecht nieuws. Bovenbeschreven wetten en regels komen aan de orde in de plenaire introducties en bij de bespreking van de door AIOS zelf ingebrachte casuïstiek. 2.1 Leerdoelen COIG Wet en Regelgeving De hierna gespecificeerde leerdoelen vormen een leidraad voor de kennis en vaardigheden waarover je na afloop van het volgen van deze module tenminste zou moeten beschikken. Dat wil niet zeggen dat alles ook tijdens de COIG dag aan de orde kan komen Kennis- en inzichtdoelen a) De deelnemer beschikt over voldoende kennis met betrekking tot de grondslagen van het klachtrecht in relatie tot de relevante patiëntenrechten en de ontwikkeling daarvan. b) De deelnemer beschikt over voldoende kennis met betrekking tot de grondslagen van het beroepsgeheim en de ontwikkeling daarvan. c) De deelnemer heeft inzicht in de wijze waarop het patiënten perspectief in het klachtrecht/beroepsgeheim een rol speelt en kan dat inzicht relateren aan een casus. d) De deelnemer kan de maatschappelijke ontwikkelingen ten aanzien van het klachtrecht, beroepsgeheim en patiëntenrechten benoemen. e) De deelnemer weet welke informatiebronnen geschikt zijn voor aanstaande internisten om de onder a t/m d genoemde gegevens op te zoeken (d.w.z. welke handboeken, toonaangevende tijdschriften, websites). f) De deelnemer weet wanneer hij hulp in moet roepen/moet overleggen. g) De deelnemer heeft inzicht in de wijze waarop het patiëntperspectief bij de bovengenoemde situaties een rol speelt en kan dit inzicht relateren aan een casus. h) De deelnemer kan maatschappelijke aspecten die bij deze situaties en bij de gevolgen van dergelijke situaties van betekenis zijn identificeren en toepassen op casuïstiek, zoals: arbeids(on-)geschiktheid, transculturele aspecten, sexe specifieke aspecten, stigmatisering. 9

10 WET- EN REGELGEVING Vaardigheidsdoelen a) De deelnemer laat zien dat hij in de context van een casus kan omgaan met een klacht van een patiënt en daarbij de relevante rechten van de patiënt kan herkennen. b) De deelnemer laat zien dat hij de specifieke ontwikkelingen met betrekking tot het beroepsgeheim herkent en mede daardoor adequaat advies kan inwinnen. c) De deelnemer kan in de dagelijkse praktijk de kiem van een klacht tijdig herkennen, en er tijdig op reageren waardoor de klacht wellicht voorkomen kan worden. d) De deelnemer toont dat hij de aanbevolen informatiebronnen adequaat kan raadplegen (het formuleren van een vraagstelling, het destilleren van "antwoorden" uit de geraadpleegde bronnen. Het kunnen extrapoleren "van statistiek naar casuïstiek". Het toepassen van bronvermelding.). e) De deelnemer laat zien dat hij in de context van casus kan omgaan met de eerder genoemde richtlijnen en protocollen. f) De deelnemer laat zien dat hij in de context van een casus herkent wanneer advies en hulp van collega's van een andere discipline moeten worden ingewonnen Competenties De volgende algemene competentie van de medisch specialist komen aan bod in deze COIG: Maatschappelijk handelen De AIOS handelt volgens de relevante wettelijke bepalingen. De AIOS is in staat om te gaan met juridische aspecten van het systeem van de gezondheidszorg en handelt in overeenstemming hiermee. De AIOS is in staat om te gaan met binnen Nederland vigerende gedragscodes en handelt in overeenstemming hiermee. De AIOS treedt adequaat op bij incidenten in de zorg. De AIOS kan omgaan met fouten van zichzelf of anderen, durft bij eigen fouten deze te erkennen tegenover patiënten en collega s en kan daar lering uittrekken; 10

11 WET EN REGELGEVING 2.2 Dagprogramma module Wet en Regelgeving Dagvoorzitter: De heer T.J.M. Tobé Ontvangst met koffie Registratie en groepsindeling Introductie: Wat verwachten patiënten? Belangrijke wetten voor de dagelijkse praktijk en nieuwe ontwikkelingen Mr. A.M. Franse Eerste interactieve bespreking casuïstiek ingebracht door AIOS Mr. A.M. Franse, dr. T.J.M. Tobė, dr. A.A. Kruize Pauze Het patiënten portaal Dr. A.A. Kruize, mr. A.M. Franse Tweede interactieve bespreking casuïstiek ingebracht door AIOS Mr. A.M. Franse, dr. T.J.M. Tobė, dr. A.A. Kruize Lunch Hoofdbehandelaar, medebehandelaar, consulent; wie is waar verantwoordelijk voor? Mr. A.J. Verbout en dr. T.J.M. Tobé Uit de praktijk a. Een fout gemaakt en dan? b. Verbreken behandelovereenkomst Dr. T.J.M. Tobė Pauze Derde interactieve bespreking casuïstiek ingebracht door AIOS Mr. A.J. Verbout, dr. T.J.M. Tobė, dr. A.A. Kruize Afsluiting 11

12 WET- EN REGELGEVING 3. Voorbereiding en werkwijze Ten behoeve van de plenaire interactieve casusbesprekingen leveren alle deelnemers voorafgaand aan de COIG (zie mail voor datum) een casus in of een beschrijving van een moeilijke situatie op het gebied van wet en regelgeving. Een casus waarbij je dacht dat je er een klacht of een claim van zou kunnen krijgen, of gekregen hebt. Of een casus waarbij je juridisch gezien niet goed wist wat je moest doen. Geen casus over medische ethische kwesties. Dat komt aan de orde in de COIG Medische Ethiek. Je casus graag inleveren bij de coördinator van de COIG Wet en regelgeving: Stramien voor aan te leveren casus: Korte beschrijving van de situatie. Probleem/perspectief van de patiënt. Wat is zijn/haar kernprobleem? Probleem/ perspectief van de AIOS. Wat is jouw kernprobleem? Met wie heb je de casus besproken en in welke stadium? Wat heb je gedaan? Welke wetten waren hier van toepassing? Hoe was het beloop? Wat ging goed? Wat kon beter? / Wat had je achteraf anders willen doen? De casus zullen anoniem besproken worden en in het perspectief gezet worden van de wetten die erop van toepassing zijn. 12

13 WET EN REGELGEVING 4. Aanbevolen literatuur Ad Belangrijke wetten voor de dagelijkse praktijk en nieuwe ontwikkelingen Website Overheid of via: Gedragscode Openheid medische incidenten; betere afwikkeling Medische Aansprakelijkheid (GOMA) ( WGBO: burgerlijk wetboek boek 7 als zoekterm invoeren onder in de titel. De Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst begint bij artikel 447 van het Burgerlijk Wetboek Ad Patiëntenportaal Juridische aspecten van een real time patiëntenportaal. Albert Vermaas, Tinga Kleefman en Alexia Franse Tijdschrift Zorg & Recht in de Praktijk, juli 2015, nr 5 Ad Hoofdbehandelaar, mede behandelaar, consulent Het hoofdbehandelaarschap revisited: van normen naar concrete invulling Mr. A.M. Vermaas, mr. A.J. Verbout & mr. A.M. Franse Tijdschrift voor Gezondheidsrecht 2014 (38) 1 Handleiding Regievoering, mits deze dan al beschikbaar is (momenteel in laatste fase van voorbereiding) Ad Uit de praktijk Richtlijn Hoofdbehandelaarschap Diakonessenhuis Utrecht