M. van de Vall en C. King: Een ordinale vergelijking van medezeggenschapssystemen, Sociologische Gids, 17,4 (juli/aug. 1970).

Transcriptie

1 Discussie Opmerkingen naar aanleiding van: M. van de Vall en C. King: Een ordinale vergelijking van medezeggenschapssystemen, Sociologische Gids, 17,4 (juli/aug. 1970). De auteurs komen in dit artikel tot een waardering van drie verschillende medezeggenschapssystemen. Om tot deze waardering te komen hebben zij een algemene indeling opgesteld, om de onderscheiden mogelijkheden van medezeggenschap met elkaar te kunnen vergelijken. In de eerste plaats werd een indeling gemaakt naar de intensiteit van de medezeggenschap: de vraag in welke fase van het beleid inspraak mogelijk is. Er werden drie fasen in het beleid onderscheiden: de ontwikkelende, de voorbereidende en de uitvoerende fase. Voor ieder van de drie fasen worden weer twee mogelijkheden van inspraak onderscheiden: 1 - Het exploreren van alternatieven, 2 - Het mogen meebeslissen bij het kiezen uit alternatieven. Op deze wijze werden 6 beleidsstappen onderscheiden, waarbij inspraak mogelijk is. Daarnaast werd een onderscheid gemaakt naar de omvang van de inspraak: de vraag, op welk niveau de inspraak plaatsvindt; er worden drie niveaus onderscheiden: de werkgroep, het bedrijf en de industrietak (of staat). De onderverdeling van mogelijkheden van medezeggenschap werd toegepast op een drietal systemen (een Engels, een Duits en een Joegoslavisch systeem). Na een bewerking komen de auteurs tot verschillende waarderingen voor de verschillende systemen. Hoe nu zijn deze waarderingen tot stand gekomen? Als een waardering als antwoord verkregen wordt, dan moet op minstens één plaats een waarde-oordeel zijn geveld. De vraag is nu, waar dit in dit geval is geschied. Na het vaststellen van de waardeoordelen viel na het opstellen van twee formules het eindantwoord. In beide formules werden waardeoordelen al dan niet na weging bij elkaar opgeteld. Omdat optelling voor getallen wel, maar voor oordelen niet gedefiniëerd is, zijn deze formules evenwel zonder enige zin. Als wij de Intensiteit voorstellen door I, dan is I aan te duiden als I (systeem) = (Ai, B i, A 2, B 2, A 3, B 3). Voor A i en B i is de waardering in te vullen, die het betreffende systeem voor Ai (alternatieven explorerend) en B i (beslissend) bezit. Stellen wij de omvang voor als 0 ( 8y6teem), dan is O(systeem) = (C i,c 2,C 3 ), waarbij C i aangeeft de te waarderen groep, bedrijf of staat. De totale waardering is te schrijven als: W(systeem) = (A l,b i,a 2,B 2,A 3,B 3,C l,c 2,C 3 ) of als W (systeem) = (W i,w 2... W 9) de volgorde is hierbij van geen belang. Uiteraard dient een eenmaal vastgestelde volgorde wel te worden aangehouden. Wi.Wé,... W 9 noemen wij de coördinaten van het systeem. Hoe kunnen wij dergelijke systemen vergelijken in de zin van meer, evenveel of minder inspraak?

2 296 W(systeem 1) = W(systeem 2) als Wi1 = Wi2 voor alle i; W(systeem 1) < W(systeem 2) als Wi1 <i W;2 voor alle i en voor tenminste een i: W;i < Wi2; W(systeem 1) > W(systeem 2) als Wi1 Wi2 voor alle i en voor tenminste een i: Wi1 > Wi2. Er zijn dus slechts een beperkt aantal combinaties aan te duiden, waarbij een uitspraak in de zin van meer, evenveel of minder inspraak mogelijk is. Hoe kwamen Van de Vall en King nu tot hun waardering? Aanvankelijk drukten zij de waardering voor de intensiteit uit in ±, en +, later vullen zij hiervoor in: 0,1 en 2. De omvang kreeg aanvankelijk de waardering: definitief, voorgesteld en afwezig, later vervangen door resp. 2, 1, 0. Zo werd (1,0) Engeland = (0,1,1,0,0,0,1,2,2) (1.0) Joego-Sl. = (1,2,0,2,2,1,2,2,0) (1.0) Duitsl. = (1,1,1,2,2,2,1,2,1) Bij vergelijking van de systemen kunnen wij op deze wijze niet tot een uitspraak komen van meer, evenveel of minder. Zogenaamde wegingen kunnen ons niet uit dit probleem helpen. De getallen 0,1,2 hebben de oorspronkelijke waarderingen vervangen, dit kan zolang wij voor deze 0,1, 2 de uitgesproken waarderingen lezen, maar met de algebraïsche getallen 0, 1 en 2, die de eigenschappen hebben 0.1 = 0, 0.2 = 0 en = 2 hebben zij niets te maken en als zodanig zijn zij ook niet te gebruiken. Op een ordinale schaal is optellen niet mogelijk, omdat een optelling slechts dan uitvoerbaar is, wanneer de te meten grootheden (in dit geval inspraak in een der fasen der besluitvorming of in een der onderscheiden niveaus) in eenduidig te definiëren eenheden zijn uit te drukken. Een ordinale schaal kent slechts de termen meer, minder of evenveel (a > b, of a ^ b). a + b en a.b kunnen langs een ordinale schaal niet gemeten worden. De voorgestelde ordinale formules om de intensiteit en de omvang te berekenen kunnen dan ook geen ordinale vergelijkingen genoemd worden. A. HAKKENBERG Over een metrische concessie bij de ordinale vergelijking van medezeggenschaps systemen Evenals andere sociale wetenschappen, o.a. de psychologie, de econometrie en de ten onzent minder bekende Education, worstelt ook de sociologie bij een kwantitatieve vergelijking van waardeoordelen of scores met het probleem dat haar materiaal niet geheel beantwoordt aan de eisen die daaraan door de mathematische statistiek worden gesteld. Dit heeft ertoe geleid dat men in deze wetenschappen nogal eens uit gaat van een methodologisch leugentje om bestwil, nl. de veronderstelling dat de scores een min of meer geslaagde benadering vormen van een schaal met gelijke eenheden, waarbij een stijging van score correspondeert met een identieke toe-

3 297 discussie name in de sociaal wetenschappelijke variabele. In het artikel De Ordinale Vergelijking van Medezeggenschaps Systemen (Sociologische Gids, 17, 4, juli/ aug. 1971, pp ) is dit de variabele macht. Deze veronderstelling is naar de letter van de door Mej. Hakkenberg aangehaalde wet niets anders dan wat het woord zegt, nl. een onbewezen aanname van waarheid. Zolang de wiskundige statistiek nog geen adequater hulpmiddelen aan de sociale wetenschappen geboden heeft, is deze metrische concessie aan de twijfel nodig om de voordelen van kwantificering te bereiken. Zo zou men Mej. Hakkenberg s kanttekening dus ook kunnen interpreteren als een impliciete kritiek op de wiskunde, die zich weinig in constructieve zin om de problemen der sociale wetenschappen heeft bekommerd. Wij zijn er ons dus van bewust dat de in het artikel gehanteerde kwantificerende werkwijze vanuit mathematisch gezichtspunt bedenkelijke kanten heeft. Dat wij dit bewustzijn met vele andere beoefenaren van de bovengenoemde wetenschappen delen, doet aan de bedenkelijkheid ervan weinig af. Om aan dit dilemma te ontkomen duiden sommige onderzoekers deze werkwijze als quasi meting aan. Dat wij om de term meting geheel te vermijden van ordinale vergelijking spreken is van weinig principieel belang. Wél principieel belangrijk is de vraag of deze concessie aan de twijfel eigenlijk opweegt tegen de voordelen welke door kwantificering in onze analyse worden geboden. Dit is te herleiden tot de volgende vragen. Ten eerste: als gesproken wordt van de voordelen van kwantificering, met welke andere methode wordt er dan vergeleken? En ten tweede: welke specifieke inhoud hebben deze voordelen van kwantificering? Het antwoord op de eerste vraag is dat kwantificering voordelen biedt boven de impressionistische werkwijze die thans in de Nederlandse sociologie der medezeggenschap hoogtij viert. Zij stelt ons in staat om de - soms onbewuste, soms in ambigue terminologie verhulde - invloed van subjectieve of ideologische factoren op de uitkomsten zo niet geheel te elimineren, dan toch wel tot een minimum te reduceren. Het antwoord op de tweede vraag is dat, vanuit bovenstaande problematiek, kwantificering niet minder dan vijf voordelen oplevert. Deze zijn: (1) een objectiever beoordeling van het machtseffect dat elk van de geanalyseerde medezeggenschapssystemen kan opleveren; (2 ) een gemakkelijker door derden te controleren procedure van analyse en beoordeling; (3) de noodzaak om analytische begrippen scherper en in operationele termen te definiëren; (4) een hogere mate van vergelijkbaarheid van de verzamelde gegevens; (5) een exacter wijze van vergelijking dan door een niet-kwantitatieve beschrijvingswijze wordt geboden. Wat voordeel (1), van de grotere objectiviteit, betreft kennen wij bijvoorbeeld géén methode die ons in staat stelt om daar waar subjectieve factoren de conclusies kunnen beïnvloeden, de lezer niet met één doch met meerdere wijzen

4 298 van argumentatie te confronteren. In het artikel geschiedt dit door verschillende cijfermatige gewichten toe te kennen aan de drie fasen en twee stappen van het beleidsproces. Ten eerste wordt hiermede precies gelocaliseerd waar subjectieve elementen in de argumentatie optreden, en ten tweede wordt geïllustreerd welk effect de keuze van verschillende oordelen op de conclusies heeft. Dit proces van explicitering is vooral urgent in de emotioneel geladen sociologie der medezeggenschap. Het tweede voordeel, van de grotere controleerbaarheid, is aan het voorgaande verwant en weinig minder belangrijk. De betekenis ervan wordt door Mej. Hakkenberg s kanttekening eigenlijk al voldoende geïllustreerd. Zij springt nog sterker in het oog in vergelijking met de impressionistische sociologie der medezeggenschap, wier argumentatie en bewijsvoering vaak zo moeilijk te controleren zijn. Zo wordt er in sociologische kringen nogal eens gesuggereerd dat het Joegoslavische model van medezeggenschap democratischer zou zijn, zonder dat dit door een controleerbare wijze van vergelijking met andere systemen (bijv. Qualifizierte Mitbestimmung) is vooraf gegaan. Het derde voordeel, van de scherpere definiëring, sluit hier rechtstreeks op aan. Uiteraard wordt de socioloog in zijn onderzoek reeds gedwongen om zulke vage en veelzinnige termen als beleid en democratie scherp en operationeel te definiëren. De functie van de kwantificiering hierbij wordt geïllustreerd aan het zesdelig model van het beleidsproces dat op blz. 294 benut is om de Intensiteit van de participatie na te gaan. Hoewel dit op zichzelf reeds een bepaald facet van macht specificeert, verhoogt de toekenning van kwantitatieve waarden aan specifieke onderdelen van het model de realiteitswaarde ervan. Het vierde voordeel, van de grotere vergelijkbaarheid, is vooral vanuit wetenschappelijk gezichtspunt van waarde. Voor de ontwikkeling van een wetenschappelijke sociologie is het namelijk noodzakelijk dat haar door onderzoek verzamelde gegevens vergelijkbaar zijn. Door de drie medezeggenschaps systemen middels eenzelfde theoretisch model te analyseren, waren de onderzoekers gedwongen hun gegevens tot een hoog niveau van vergelijkbaarheid op te voeren. De rol van de kwantificering hierin kan door de lezer zelf worden gecontroleerd, aangezien de systemen op drie verschillende manieren, in oplopende graden van kwantificering, worden vergeleken. De eerste manier van vergelijking geschiedt door middel van diagrammen, in de figuren 1, 2 en 3 op resp. blz. 289, 290 en 292. Ofschoon de diagrammen op identieke wijze zijn opgezet is de vergelijkbaarheid ervan gering. De tweede wijze van vergelijking geschiedt door middel van de symbolen ( + ), (± ) en (-) in Tabel 1 op blz. 298 en van (A), (B) en (0) in Tabel 2 op blz Ofschoon gunstiger dan in de diagrammen, is de mate van vergelijkbaarheid hiervan nog steeds niet optimaal. De derde wijze van vergelijking geschiedt met behulp van kwantitatieve scores, in de Tabellen 3 en 4, resp. op blz. 304 en 305. Hiervan is de vergelijkbaarheid het grootst. Dit suggereert een positieve correlatie tussen

5 299 discussie mate van kwantificering en mate van vergelijkbaarheid. Voordeel No. 5, van de grotere exactheid, is ongetwijfeld het minst krachtige van de vijf. De reden daarvan ligt in het feit dat de exactheid van de uitkomsten bijna geheel teniet wordt gedaan door de grofheid van de gehanteerde methode. Er zal overigens nauwelijks op gewezen behoeven te worden dat gevolgtrekkingen over horizontale verschillen in de tabellen niet mogelijk zijn, en dat bijv. evenmin mag worden geconcludeerd dat de door Qualifizierte Mitbestimmung geboden Totale Invloed 3,6 maal zo groot is als die welke door Joint Consultation wordt verschaft (Tabel 4). Voorts is hier waarschijnlijk de plaats om een aanvulling aan te brengen op de formule voor Omvang waar rond (Ax2) + (Bxl) de accolades weggevallen zijn. In de bovenstaande discussie is op meer dan één punt de methodologische relatie tussen de wiskundige statistiek en de sociale wetenschappen beroerd. Deze relatie is in de praktijk van tweevoudige aard. Ten eerste vervult de wiskunde een corrigerende functie, doordat zij de beoefenaar van de sociale wetenschappen dwingt zich voortdurend op zijn methodiek te bezinnen. Hiervan biedt de discussie een duidelijk voorbeeld. Doch daarnaast vervult de wiskundige statistiek idealiter ook nog een constructieve functie, door nl. als hulpwetenschap aan de sociale wetenschappen technieken en methoden te bieden die aansluiten op de typische aard van hun materiaal. Naast onze eigen kwantificering heeft de discussie daarvan geen voorbeeld geboden. Toch zouden zulke bijdragen de sociologie der medezeggenschap zeer ten goede komen. M. VAN DE VALL