Lammertyn (1996): oude vragen, nieuwe antwoorden

Transcriptie

1 Innoveren kun je leren? Innovatie als proces - innovatieparadoxen Prof. dr. Koen Hermans LUCAS en CeSO Lammertyn (1996): oude vragen, nieuwe antwoorden Vermaatschappelijking van de zorg Persoonlijk assistentiebudget Zorgverzekering : zorg als nieuw sociaal risico Zorg op maat Participatie en ervaringsdeskundigheid Inclusie Casemanagement / zorgcoördinatie Gewoon waar mogelijk, speciaal waar nodig hulpverlening? 1

2 Verontrustende trends Kwaliteitszorg: kwaliteit van zorg vs efficiëntie Fragmentatie van de zorg als gevolg van specialisatie Valkuil van pseudo-participatie Vermarkting Witte woede Rechtskarakter onder druk : Selectiviteit in functie van tegenprestatie (voor wat hoort wat) Scheuren van de veil of ignorance Sinds 1996: zorg voor welzijn is succesverhaal Thuiszorgdiensten van in 1997 naar gezinnen in 2009 Jeugdzorg: van in 2004 tot kinderen en jongeren in 2010 Kinderopvang : van in 1990 naar in 2010 Residentiële ouderenzorg: Van in 1992 tot in 2010 VAPH Ambulante begeleiding van in 1993 tot in 2010 Residentieel: van in 1993 naar personen in 2010 hulpverlening? 2

3 Beleidsantwoorden : grootschalige verbouwingswerken Woonzorgdecreet Perspectief 2020 Integrale Jeugdhulp Vlaamse Sociale Bescherming M-Decreet Weerbarstige kritieken Wachtlijsten Inclusie : arbeidsmarkt, in onderwijs en in huisvesting? Toegankelijkheid en mattheüseffecten Kinderopvang Regulier onderwijs voor kinderen met handicap Betaalbaarheid van ouderenzorg Verkokering hulpverlening? 3

4 De innovatieparadox Weerbarstige kritieken vs nieuw beleid en praktijkinnovaties Innovatie : eerder incrementeel in gereglementeerd, complex en turbulent veld Oorzaak : drie logica s bij maatschappelijke dienstverlening Beleidslogica Organisatielogica Vraaglogica Maatschappelijke uitdagingen : samenleving in verandering Nieuwe doelgroepen en vragen : superdiversiteit, vergrijzing, toename kennis, Technologische ontwikkelingen Budgettaire situatie Mondige zorgvragers die het beste vragen Innovatie lijkt wenselijk en noodzakelijk hulpverlening? 4

5 Misvattingen over innovatie Bestaan er nog wel nieuwe ideeën? Innovatie begint pas na het idee ideeën valoriseren en realiseren Innovatie is geen opgave voor de koplopers Innovatie als proces Zijn voorzieningen wel klaar? the greater the potential of an idea, the harder it is to find anyone willing to try it (Berkun) Weerstand is menselijke reactie op verandering Belang van innovatieve capaciteit hulpverlening? 5

6 Zijn gebruikers er klaar voor? Gebruikers zelf aan het woord: Meer keuzemogelijkheden Meer informatie Dialogische zorg en partnerschap Betrek gebruikersorganisaties Gebruikersparticipatie Richting van zorginnovatie Voorzieningen en professionals aan het woord: Innovatie mag geen doel op zich vormen Innovatie moet bijdragen tot realisatie van zorgdoelen Erkenning van waardengebonden karakter van zorg hulpverlening? 6

7 Wervende zorgdoelen/waarden Wat verbindt professionals : Kwaliteit van leven Zelfredzaamheid Participatie Verbondenheid Inclusie Gebruikersgerichte doelen Definitie van zorginnovatie Zorginnovatie is : een initiatief om anders en vernieuwend zorg en ondersteuning te verlenen. als antwoord op huidige en toekomstige uitdagingen in de zorg en in de samenleving. Gestuurd door: de participatie van de gebruiker de creatie, de transfer en de valorisatie van nieuwe kennis netwerken in en over de grenzen van de welzijnszorg Om: transformatieprocessen op gang te brengen gebruikersgerichte zorgdoelen te realiseren hulpverlening? 7

8 Essentiële kenmerken van zorginnovatie Ten goede van de gebruiker Primaire processen als wervend kader Vernieuwend = nieuw voor organisatie en/of gebruikers Nieuwe doelgroepen en/of vormen van dienstverlening Zorginnovatie = leren, participeren en samenwerken Innoveren = leren Nieuwe kennis, methodieken, vaardigheden Welke kennis is al in huis? Waar vind je de kennis die je nodig hebt? Zijn er andere organisaties die gelijkaardige innovaties hebben doorgevoerd? Zijn er partners die kennis kunnen aanleveren of mee helpen zoeken? hulpverlening? 8

9 Innoveren is samenwerken Innoveren doe je niet alleen Wie zijn je strategische partners? lokaal en regionaal in eigen sector In eigen regio Onderwijsinstellingen in de regio Onderzoeksinstellingen Wie heeft kennis en expertise die je nodig hebt? Participatie als middel en als doel Micro-niveau: primaire proces van zorg en ondersteuning Meso-niveau : organisatieniveau Macro-niveau: overheidsbeleid hulpverlening? 9

10 Participatorische basishouding (micro) Erkenning en respect aandacht voor wat men wel kan (ipv focus op problemen Naast gebruiker staan Aandacht voor het levensverhaal van de gebruiker Dialoog, overleg en inspraak van en met de gebruiker Transparantie van beslissingsproces Samen doelstellingen formuleren Mondelinge en begrijpelijke informatie Participatie op meso- niveau Tijd, middelen en ondersteuning Overleg en transparante afspraken m.b.t. participatiemethoden Participatiemethoden / participatieladder Informatie: voorziening gebruikers Consulteren en advies: voorziening gebruikers Mee beslissen: voorziening gebruikers hulpverlening? 10

11 Wanneer participatie organiseren Traditioneel: behoeftenbevraging Achteraf via tevredenheidsmetingen Innovatief: in elke fase van het veranderingsproces Bij ontwikkelingsfase Bij implementatie Bij evaluatie Spanningsvelden - Instrument vs fundament - Rechtstreekse participatie vs via intermediairen - Eigen ervaring vs representatieve vertegenwoordiging - Gebruikers vs niet-gebruikers Hét perspectief van de gebruiker is moeilijk te vatten Participatie als proces hulpverlening? 11

12 De innovatielogica (Rogers) Innovatieve capaciteit Basis- of randvoorwaarden : innovatieve capaciteit Teamwerking Leiderschap Netwerken Wat moet er in de organisatie aanwezig zijn? hulpverlening? 12

13 Innovatieve teams Gedeelde verantwoordelijkheid op niveau van het team Harmonie is ondergeschikt aan zelfkritiek en feedback Open en concrete communicatie Systematische evaluatie- en leermomenten en bijsturen Focus op gebruiker, context en toekomst Innovatief leiderschap geëxpliciteerde visie op leren, zorgen en samenwerken Open communicatie Combinatie van visionair en ondernemer Ondersteunt de ontwikkeling van een gedragen visie op zorg, samenwerken en veranderen Onderneemt acties om organisatie bij te sturen en nieuwe dienstverlening uit te bouwen Richt blik naar de toekomst en naar buiten Leider neemt beslissingen en verantwoordelijkheid hulpverlening? 13

14 Organisatie is extern gericht Voorziening zet in op samenwerking Twee types van netwerken Eenvoudige netwerken binnen welzijn Complexe netwerken Innovatieparadox(en) overstijgen Paradox 1: Werken aan randvoorwaarden weinig motiverend Werken aan concrete innovaties: wordt bemoeilijkt als randvoorwaarden niet voldaan zijn Hoe beide combineren: vertrek van zorgdoelen en focus op meerwaarde voor gebruiker Paradox 2: Innovatie kan maar één keer gebeuren Overnemen van innovatie = heruitvinding Paradox 3: Nieuwe zorgverlening, maar ook gebruikers veranderen niet zo snel? Zet in op gebruikersparticipatie: betrek gebruikers in het innovatieproces hulpverlening? 14