Standaardtaal in de klas? De ambivalente houding van Vlaamse leerkrachten

Transcriptie

1 Welke (moeder)taal in de (multiculturele) klas? donderdag 20 april 2017 Gent Standaardtaal in de klas? De ambivalente houding van Vlaamse leerkrachten Steven

2 Wie ben ik? 1988, Izegem : opleiding Taal- en Letterkunde (Nederlands-Latijn), Universiteit Gent : assistent Nederlandse Taalkunde, Universiteit Gent Onderwijs: schrijfvaardigheid, taalzorg, woord- en zinsleer Onderzoek: doctoraatsonderzoek naar de taalpercepties van leerkrachten in het Vlaamse basis- en secundair onderwijs 2016-nu: aan de slag bij Onderwijscentrum Gent rond meertaligheid, OKAN, vluchtelingen en diversiteit

3 Inleiding Maatschappelijke veranderingen informalisering democratisering globalisering immigratie anti-autoritaire gevoelens (cf. o.a. Davies 2012, Fairclough 1992, Giddens 1991, ) toenemend aantal taalvarianten en taalvariëteiten

4 Inleiding Maatschappelijke veranderingen informalisering democratisering globalisering immigratie anti-autoritaire gevoelens (cf. o.a. Davies 2012, Fairclough 1992, Giddens 1991, ) toenemend aantal taalvarianten en taalvariëteiten wat gebeurt er met het (gesproken) Standaardnederlands?

5 VRT-Nederlands Inleiding standaardtaal dialect

6 VRT-Nederlands Inleiding standaardtaal dialect tussentaal ook wel: Verkavelingsvlaams/Soapvlaams/Schoon Vlaams Ge moogt in uw agenda schrijven ( ) Werkt ne keer mee! Ebde (gij) da voorbereid? Fonologisch, morfosyntactisch en lexicaal

7 VRT-Nederlands Inleiding standaardtaal dialect tussentaal ook wel: Verkavelingsvlaams/Soapvlaams/Schoon Vlaams Wat gebeurt er? Drie visies in de (Vlaamse) taalkundige literatuur Ge moogt in uw agenda schrijven ( ) Werkt ne keer mee! Ebde (gij) da voorbereid? Fonologisch, morfosyntactisch en lexicaal

8 Inleiding HYPERSTANDAARDISERING DESTANDAARDISERING DEMOTISERING Grootschalige initiatieven om de Nederlandse standaardtaal ingang te laten vinden in alle hoeken van de Vlaamse samenleving Standaardtaalideologie diep doorgedrongen in Vlaamse taalbewustzijn Standaardnederlands als onhaalbaar ideaal dat in niet-virtuele contexten in Vlaanderen amper wordt bereikt Andere, intermediaire variëteiten worden als dynamischer beschouwd (en winnen langzaamaan ook aan prestige) Standaardnederlands blijft de doeltaalvariëteit, met sterk prestige Maar wat nu precies standaardtaal is en wat niet, verandert

9 Inleiding HYPERSTANDAARDISERING DESTANDAARDISERING DEMOTISERING Grootschalige initiatieven om de Nederlandse standaardtaal ingang te laten vinden in alle hoeken van de Vlaamse samenleving Standaardtaalideologie diep doorgedrongen in Vlaamse taalbewustzijn Standaardnederlands als onhaalbaar ideaal dat in niet-virtuele contexten in Vlaanderen amper wordt bereikt Andere, intermediaire variëteiten worden als dynamischer beschouwd (en winnen langzaamaan ook aan prestige) Standaardnederlands blijft de doeltaalvariëteit, met sterk prestige Maar wat nu precies standaardtaal is en wat niet, verandert

10 Inleiding HYPERSTANDAARDISERING DESTANDAARDISERING DEMOTISERING Grootschalige initiatieven om de Nederlandse standaardtaal ingang te laten vinden in alle hoeken van de Vlaamse samenleving Standaardtaalideologie diep doorgedrongen in Vlaamse taalbewustzijn Standaardnederlands als onhaalbaar ideaal dat in niet-virtuele contexten in Vlaanderen amper wordt bereikt Andere, intermediaire variëteiten worden als dynamischer beschouwd (en winnen langzaamaan ook aan prestige) Standaardnederlands blijft de doeltaalvariëteit, met sterk prestige Maar wat nu precies standaardtaal is en wat niet, verandert

11 Inleiding Deredactie.be, Gazet van Antwerpen, De Volkskrant,

12 Inleiding Bron: 3 november 2014

13 Inleiding Van boven naar onder: Deredactie.be, Standaard.be, Deredactie.be, De Standaard,

14 Inleiding Leerkrachten zijn laks geen taalprofessionals taalamateurs slordig onkundig (citaten van Jan Hautekiet en Joël De Ceulaer in Reyers Laat, , Geert Van Istendael in De Standaard, , en Mia Doornaert op het Taaldebat op de Boekenbeurs, , en nogmaals in De Standaard, ) (en wij als sociolinguïsten zijn blijkbaar warrig, zielig en emotioneel, en kneuterig provinciaal, maar goed)

15 Achtergrond Vandenbroucke (2007) De lat hoog voor talen in iedere school. Goed voor de sterken, sterk voor de zwakken Smet (2011) Samen taalgrenzen verleggen Crevits (2014) Beleidsnota onderwijs

16 Achtergrond [W]e wensen dat elke jongere op een hoog, rijk niveau in het Nederlands (mondeling en schriftelijk) kan communiceren. ( ) De opgang van krom en regionaal taalgebruik, de veranderingen in taalgebruik onder invloed van ( ) allerlei subculturele taalvarianten, maken de talige communicatie erg complex. Sommigen stellen zich de vraag of het nodig is om de lat hoog te leggen en ernaar te streven elk kind en elke jongere tot correct Nederlands te brengen. (Vandenbroucke 2007:4) Bij het streven naar verzorgde taal en communicatie gaat het onderwijs vaak in tegen maatschappelijke tendensen. Scholen die aandacht besteden aan taalzorg, zijn vaak eilanden in een context waar slordige tussentaal getolereerd wordt. (Vandenbroucke 2007:11) In Vlaanderen groeien nog steeds veel kinderen op voor wie de moedertaal een regionale variant van het Standaardnederlands en dus niet het Standaardnederlands is. ( ) Nochtans is een rijke kennis van het Standaardnederlands dé voorwaarde voor wie in Vlaanderen wil leren, wonen, werken, leven. Wie van elders komt, en geen Standaardnederlands leert, blijft in de beslotenheid van het eigen gezin of de eigen gemeenschap leven, en leeft in Vlaanderen buiten Vlaanderen. (Smet 2011:3)

17 Achtergrond Onderwijstaalbeleid in Vlaanderen (overheid) Omgaan met (gepercipieerde) problemen van substandaardisering en meertaligheid door een strikt eentalig beleid Standaardnederlands wordt gepropageerd als de enige acceptabele schooltaalvariëteit Leerkrachten moeten handhavers van de norm (Van Istendael 2008: 31) zijn, en moeten die norm ook doorgeven aan hun leerlingen. Complexer beeld als je eindtermen en adviesrapporten (RNTL) bekijkt: open, onbevoordeelde (maar ook vage) houding t.a.v. taalvariatie

18 Achtergrond Van beleid naar praktijk Eerder onderzoek naar taalgebruik: frequent gebruik van nietstandaardtalige varianten in het doorsnee klaslokaal in Vlaanderen Bij leerkrachten (zie o.m. Delarue 2011, 2013) Bij leerlingen (zie o.m. Van Lancker 2016) Doctoraatsonderzoek naar taalpercepties: hoe staan leerkrachten tegenover Standaardnederlands en andere variëteiten van het Nederlands? Wat voor taalgebruik vinden ze aanvaardbaar, haalbaar of wenselijk in een klascontext?

19 Bron: Klasse TV, De eerste keer (

20 Achtergrond laten we zeggen dat dat tienduizend voor Christus is en je gaat dan telkens verder tellen tot je komt aan het begin van de prehistorie hoe kan je dat tellen? een vakje is honderd jaar

21 Bron: Klasse TV, De eerste keer (

22 Achtergrond mikado tijdens mijn les geweldig ( ) mannen webben (we hebben) een uur de tijd om de brief te schrijven mannen wa (wat) is er onduidelijk aan het overschrijven van een brief? stop me (met) uwen (je) mikado want ik word er onnozel van ( ) gewoon overschrijven Bart ( ) schrijf de brief Valil ( ) oké sht ( ) jongens ist (is het) genoeg ( ) mannen waarom gooien we eigenlijk? ( ) da (dat) is.. da (dat) kan voor (om) te lachen zijn nie (niet) in mij (mijn) les

23 Achtergrond Van beleid naar praktijk Eerder onderzoek naar taalgebruik: frequent gebruik van niet-standaardtalige varianten in het doorsnee klaslokaal in Vlaanderen Bij leerkrachten (zie o.m. Delarue 2011, 2013) Bij leerlingen (zie o.m. Van Lancker 2016) Doctoraatsonderzoek naar taalpercepties: hoe staan leerkrachten tegenover Standaardnederlands en andere variëteiten van het Nederlands? (Delarue 2016)

24 Achtergrond Van beleid naar praktijk Eerder onderzoek naar taalgebruik: frequent gebruik van niet-standaardtalige varianten in het doorsnee klaslokaal in Vlaanderen Bij leerkrachten (zie o.m. Delarue 2011, 2013) Bij leerlingen (zie o.m. Van Lancker 2016) Doctoraatsonderzoek naar taalpercepties: hoe staan leerkrachten tegenover Standaardnederlands en andere variëteiten van het Nederlands? (Delarue 2016)

25 Methodologie BRUGGE EEKLO ANTWERPEN TURNHOUT GENT BERINGEN IEPER LEUVEN VILVOORDE HASSELT Provinciehoofdsteden Kleinere centrumsteden ( inwoners)

26 Methodologie Per stad 3 leeftijden 8 leerkrachten Basisschool 6 e leerjaar 2 leerkrachten Secundaire school 3 e jaar ASO 3 leerkrachten (waarvan 1 leerkracht Nederlands) 82 lkr. Secundaire school 6 e jaar ASO 3 leerkrachten (waarvan 1 leerkracht Nederlands) Leeftijd lkr [20-30[ [30-40[ [40-50[ [50-[ 21% 27% 35% 17% Geslacht lkr M V 59% 41%

27 Methodologie Selectiecriteria Voor scholen Vrij gesubsidieerd onderwijs katholiek onderwijs ( colleges ) Potentiële verschillen met andere onderwijsnetten/-koepels vermijden Zelfde onderliggende systeem (leerplannen, pedagogische ondersteuning, ) Algemeen secundair onderwijs (ASO) Laag aantal leerlingen met thuistaal niet-nederlands (maar moeilijk vol te houden) Voor leerkrachten Geen selectie op leeftijd, geslacht of herkomst Geslacht: sowieso niet 50/50 Herkomst: leerkrachten zijn mobiel + heterogeen qua (talige) achtergrond School (directie) heeft invloed op de selectie (open vraag of zelf leerkrachten aanspreken) Onderwijssector overbevraagd voor onderzoek: selectiecriteria niet te fijnmazig maken

28 Methodologie 4 soorten data LESOBSERVATIE 1 les per leerkracht (50-60min) Audio-opnames (dictafoons) Guise: focus op taal van leerlingen SOCIOLINGUÏSTISCH INTERVIEW Na lesobservaties minuten Semigestructureerd interview VELDNOTITIES Beschrijving van het klaslokaal, de leerkracht, de lesstijl(en), interactie met leerlingen en onderzoeker, bordschema s, ENQUÊTE Na het interview Stellingen beoordelen: Wat voor taal zou je willen gebruiken? / verwacht je van je leerlingen?

29 Methodologie 4 soorten data LESOBSERVATIE 1 les per leerkracht (50-60min) Audio-opnames (dictafoons) Guise: focus op taal van leerlingen SOCIOLINGUÏSTISCH INTERVIEW Na lesobservaties minuten Semigestructureerd interview VELDNOTITIES Beschrijving van het klaslokaal, de leerkracht, de lesstijl(en), interactie met leerlingen en onderzoeker, bordschema s, ENQUÊTE Na het interview Stellingen beoordelen: Wat voor taal zou je willen gebruiken? / verwacht je van je leerlingen?

30 Methodologie Sociolinguïstisch interview (taalpercepties) Vier hoofdthema s 1. Inschatting taalgebruik van de leerlingen 2. Opleiding van de leerkracht, en de plaats van (correct) taalgebruik en Algemeen Nederlands daarin 3. Kennis en belang van taalbeleid (overheidsniveau en schoolniveau) 4. Eigen talige achtergrond als leerkracht, en talige verwachtingen ten aanzien van zichzelf (als leerkracht) en anderen 1. Taalgebruik leerlingen 2. (AN in) opleiding 3. Taalbeleid 4. Eigen taalgebruik/- percepties/-verwachtingen

31 Resultaten 1. Taalgebruik leerlingen 2. (AN in) opleiding 3. Taalbeleid 4. Eigen taalgebruik/- percepties/-verwachtingen (a) Wat voor taalgebruik verwacht u van leerlingen? Spreken ze standaardtaal/algemeen Nederlands? Waarom wel/niet? Spreken de leerlingen ST? Moeten de leerlingen ST spreken?

32 Resultaten 1. Taalgebruik leerlingen 2. (AN in) opleiding 3. Taalbeleid 4. Eigen taalgebruik/- percepties/-verwachtingen (a) Wat voor taalgebruik verwacht u van leerlingen? Spreken ze standaardtaal/algemeen Nederlands? Waarom wel/niet? Spreken de leerlingen ST? Moeten de leerlingen ST spreken? (b) Talenbeleidsnota s Smet en Vandenbroucke vragen overal standaardtaal op school. Haalbaar? Wenselijk? Waarom wel/niet? Moet standaardtaal overal op school gesproken worden?

33 Resultaten 1. Taalgebruik leerlingen 2. (AN in) opleiding 3. Taalbeleid 4. Eigen taalgebruik/- percepties/-verwachtingen (a) Wat voor taalgebruik verwacht u van leerlingen? Spreken ze standaardtaal/algemeen Nederlands? Waarom wel/niet? Spreken de leerlingen ST? Moeten de leerlingen ST spreken? (b) Talenbeleidsnota s Smet en Vandenbroucke vragen overal standaardtaal op school. Haalbaar? Wenselijk? Waarom wel/niet? Moet standaardtaal overal op school gesproken worden? (c) Vindt u van uzelf dat u tijdens het lesgeven standaardtaal spreekt? Waarom wel/niet? Vindt u dat moeilijk? Spreekt u standaardtaal?

34 Resultaten Inschatting / verwachting taalgebruik van de leerlingen Dalend woordenschatniveau Gebrekkige zinsbouw Afkortingen, sms-taal, chattaal, Spelfouten Respectvol / open / beleefd / vlot praten Standaardtaal, AN, uitspraak, accent,

35 Resultaten Inschatting / verwachting taalgebruik van de leerlingen SD: hoe zou u het taalgebruik van de leerlingen omschrijven? Ge(3S)2: euh.. ja tussentaal he SD: dus. dus geen standaardtaal? Ge(3S)2: geen. nee zeker niet. maar. ze gaan ook niet in dialect. allez echt plat dialect gaan ze ook niet spreken maar zo af en toe wat woorden die.. euh. ja. misschien dialect worden uitgesproken maar echt plat gaan ze ook niet praten het is zo. ja ertussen > Geen standaardtaal, maar ook zeker geen plat dialect V, 26, lkr. Geschiedenis

36 Resultaten Inschatting / verwachting taalgebruik van de leerlingen Ge(3S)3: ja. het valt mij op in de tien jaar dat ik lesgeef dat het taalgebruik van mijn leerlingen vooruitgaat SD: het gaat vooruit volgens u?. ja Ge(3S)3: ja. en euh ze spreken mooier Nederlands. ze letten ook op hun uitspraak. er zijn wel nog altijd een aantal problemen natuurlijk er zijn heel wat problemen te benoemen maar algemeen gaat het taalgebruik van die leerlingen hier bij ons op school zeker vooruit > Dialectverlies impliceert een verbetering van het taalgebruik M, 34, lkr. Nederlands

37 Resultaten Inschatting / verwachting taalgebruik van de leerlingen SD: verwacht u van leerlingen dat ze Algemeen Nederlands spreken in de les? Ge(3S)5: voor een groot stuk. ik ga niet zeggen dat ze bij mij puur goed echt Nederlands spreken maar k wil wel dat ze geen euh. ik wil eigenlijk niet dat ze dialect spreken k ga t zo zeggen. k wil toch dat ze proberen euh hun best te doen om het euh mooi algemeen uit te drukken ( ) V, 40, lkr. Wiskunde

38 Resultaten (a) Wat voor taalgebruik verwacht u van leerlingen? Spreken ze standaardtaal/algemeen Nederlands? Waarom wel/niet? Spreken de leerlingen ST? Moeten de leerlingen ST spreken? Leerlingen doen het vrij goed: woordenschat gaat achteruit, maar leerkrachten zijn vrij tevreden (over het gesproken taalgebruik) Voor sommigen spreken ze Algemeen Nederlands, voor sommigen tussentaal Het voornaamste is dat het geen dialect is Door dialectverlies wordt taalverandering aangevoeld als taalverbetering

39 Resultaten Overal standaardtaal op school? SD: zou het op school realistisch zijn om zoiets te vragen? Ge(6S)1: ja ik denk het wel SD: dus de leerlingen zouden als u dat vroeg of als dat in het taalbeleid van de school staat standaardtaal spreken op de speelplaats. bijvoorbeeld.. of op schoolreis of onder elkaar in de klas Ge(6S)1: ja we zouden dat kunnen doen. euh. ja V, 45, lkr. Geschiedenis

40 Resultaten Overal standaardtaal op school? Ge(3S)4: ( ) denk dat daarin de leerkrachten vooral het voorbeeld moeten geven dat ze. dat men leerlingen erop moet terechtwijzen ( ) SD: is t dan de. is t dan een. een wenselijk punt om voor leerkrachten Algemeen Nederlands te vragen. dat zij het zelf wel spreken in alle situaties? Ge(3S)4:.. dat. dat zou ik wel. het Algemeen Nederlands of toch zeker ja die standaardtaal te gebruiken hé. zeker ik vind niet dat je je als leerkracht kunt permitteren om. te beginnen euhm.. met dialect te spreken. of dialectwoorden te gebruiken > Voorwaarde: leerkrachten moeten eerst zélf systematisch AN gebruiken, dan pas de leerlingen V, 52, lkr. Godsdienst

41 Resultaten Overal standaardtaal op school? Ge(6S)8: euhm. het ja. het gaan opleggen en gaan sanctioneren als het niet gebeurt of bij leerlingen is natuurlijk niet realistisch maar je zou het kunnen opleggen aan leerkrachten. dat zij in communicatie met leerlingen euh toch die standaardtaal. dan blijft er wellicht iets hangen > Rekenen op een doorsijpelingseffect M, 60, lkr. Grieks

42 Resultaten (b) Talenbeleidsnota s Smet en Vandenbroucke vragen overal standaardtaal op school. Haalbaar? Wenselijk? Waarom wel/niet? Moet standaardtaal overal op school gesproken worden? Sterke focus op Algemeen Nederlands: iets anders kun je je als leerkracht niet veroorloven Doorsijpeling overheidstaalbeleid: taal, taal en nog eens taal elke leerkracht is een taalleerkracht

43 Resultaten (c) Vindt u van uzelf dat u tijdens het lesgeven standaardtaal spreekt? Waarom wel/niet? Vindt u dat moeilijk? Spreekt u standaardtaal? De gevoeligste van de drie vragen/perspectieven omdat het de ambivalente houding van leerkrachten t.a.v. standaardtaal blootlegt

44 Resultaten

45 Resultaten Ambivalente houding tegenover standaardtaal BELANG VAN STANDAARDTAAL Sterk benadrukt door (bijna) alle leerkrachten Echo s van het taalbeleid: elke leerkracht is een taalleerkracht (PERCEPTIE VAN) EIGEN TAALGEBRUIK WIJKT DAARVAN AF Gebruikt u standaardtaal wanneer u lesgeeft? Ja maar, Nee maar verschillende strategieën

46 Resultaten Ambivalente houding tegenover standaardtaal BELANG VAN STANDAARDTAAL Sterk benadrukt door (bijna) alle leerkrachten Echo s van het taalbeleid: elke leerkracht is een taalleerkracht (PERCEPTIE VAN) EIGEN TAALGEBRUIK WIJKT DAARVAN AF Gebruikt u standaardtaal wanneer u lesgeeft? Ja maar, Nee maar verschillende strategieën

47 Resultaten 1. Strategieën gericht op de leerlingen 2. Strategieën gericht op de leerkracht 3. Strategieën gericht op de relatie tussen leerkrachten en leerlingen 4. Strategieën gericht op hiërarchie i.h. takenpakket van leerkrachten 5. Strategieën gericht op de perceptie van taalvariëteiten 6. Strategieën gericht op verbreding van acceptabel taalgebruik in de klas 7. Strategieën gericht op de samenleving buiten de school

48 Resultaten Leerlingen letten op je taalgebruik Leerlingen verwachten dat je ST spreekt 1. Strategieën gericht op de leerlingen Leerlingen lachen je uit als je ST spreekt Leerlingen maken opmerkingen over niet-st Het is je taak/rol/job als leerkracht Leraren moeten moeite doen 2. Strategieën gericht op de leerkracht Ik denk er meestal niet zoveel over na Je moet jezelf zijn / authentiek / geen rolletje spelen Leraren hebben een (talige) voorbeeldfunctie Door ST te gebruiken kun je afstand bewaren 3. Strategieën gericht op de relatie tussen leerkrachten en leerlingen ST remt dynamiek/ spontaniteit/naturel ST creëert te grote afstand met leerlingen

49 Resultaten V, 27, lkr. Latijn Leerlingen lachen je uit als je ST spreekt SD: en of u dan. Verkavelingsvlaams of AN spreekt heeft daar niet zo n groot. niet zo n grote hand in Le(3S)4: euhm. goh ja. dat hangt ook van al. van de context af natuurlijk.. niet. ja niemand wilt dat Martine Tanghe. euhm. euh Verkavelingsvlaams spreekt. omdat dat. voor sommigen een probleem is. en ge wilt altijd zo weinig mogelijk wrevel opwekken bij uw luisterpubliek maar.. in de normale omgang denk ik dat euh. er niks mis is met een beetje een gekleurd. taalgebruik SD: uhu dus leerlingen hebben daar niks op tegen als dat geen. perfect Martine Tanghe-AN is Le(3S)4:.. ik denk het niet.. denk dat ze daar net.. opmerkingen over gaan maken als het wél AN is. denk ik ( ) k merk t aan mijn stagiairs die dan zo.. k heb er een aantal euh. iedereen die een beetje afwijkend spreekt van wat dat zij spreken. daar krijg je // wie wat. wat is die aan t doen euh. kan die niet normaal spreken? // dus. ja. daar reageren ze wel op

50 Resultaten Leerlingen letten op je taalgebruik Leerlingen verwachten dat je ST spreekt 1. Strategieën gericht op de leerlingen Leerlingen lachen je uit als je ST spreekt Leerlingen maken opmerkingen over niet-st Het is je taak/rol/job als leerkracht Leraren moeten moeite doen 2. Strategieën gericht op de leerkracht Ik denk er meestal niet zoveel over na Je moet jezelf zijn / authentiek / geen rolletje spelen Leraren hebben een (talige) voorbeeldfunctie Door ST te gebruiken kun je afstand bewaren 3. Strategieën gericht op de relatie tussen leerkrachten en leerlingen ST remt dynamiek/ spontaniteit/naturel ST creëert te grote afstand met leerlingen

51 Resultaten M, 43, lkr. Fysica Ik denk er meestal niet zoveel over na Tu(6S)3: omdat ik. ik hecht er weinig belang aan omda k te veel met de vakinhoud bezig ben. maar misschien dat t inderdaad voor een leerkracht interessant zou zijn van.. ook hier weer niet zwart-wit maar. te streven tot ergens een bepaald niveau probeer ik ook op te letten soms als ik het kan SD: uhu. en in welke situaties kan u t dan? Tu(6S)3: pff als ik niet te veel stress heb SD: uhu Tu(6S)3: en als ik. eraan denk van. als k eraan denk eigenlijk SD: ja. dus op sommige momenten denkt u er niet aan dan bent u gewoon aan t lesgeven op andere momenten probeert u er wel aan te Tu(6S)3: in t volle vuur bezig en dan SD:. op te letten Tu(6S)3: zal t. zal ik. misschien meer dialect dan anders praten dus

52 Resultaten Leerlingen letten op je taalgebruik Leerlingen verwachten dat je ST spreekt 1. Strategieën gericht op de leerlingen Leerlingen lachen je uit als je ST spreekt Leerlingen maken opmerkingen over niet-st Het is je taak/rol/job als leerkracht Leraren moeten moeite doen 2. Strategieën gericht op de leerkracht Ik denk er meestal niet zoveel over na Je moet jezelf zijn / authentiek / geen rolletje spelen Leraren hebben een (talige) voorbeeldfunctie Door ST te gebruiken kun je afstand bewaren 3. Strategieën gericht op de relatie tussen leerkrachten en leerlingen ST remt dynamiek/ spontaniteit/naturel ST creëert te grote afstand met leerlingen

53 ST remt dynamiek/ spontaniteit/naturel SD: vindt u van uzelf dat u in de klas standaardtaal spreekt? Ge(3S)3: hm.. delicaat ((lacht)) ( ) ik denk dat het voldoende is. maar er is zeker ruimte voor verbetering.. ik weet ook wel dat ik niet de je zal gebruiken. die ge ligt me gewoon veel makkelijker ( ) ---- Ge(3S)3: je leert die mensen zeer goed kennen en als. dat betekent toch ook dat je je taal automatisch gaat aanpassen. dat het formele er wat van tussen gaat. voor velen betekent het formele net de standaardtaal ---- Resultaten M, 34, lkr. Nederlands V, 48, lkr. Nederlands Tu(6S)5: ik vind daarin. wat ik gezegd heb het ongedwongene belangrijk dus dat dat je. ja jezelf blijft en dat t. gezellig en leuk blijft en je een persoonlijkheid bent die. ook in die taal zich thuisvoelt. vind k wel heel belangrijk

54 Resultaten 4. Strategieën gericht op hiërarchie i.h. takenpakket van leerkrachten Goed lesgeven > taalgebruik Inhoud > vorm ST is verstaanbaar voor alle leerlingen ST is preciezer / rijker 5. Strategieën gericht op de perceptie van taalvariëteiten ST is snobistisch, arrogant, te formeel, onpersoonlijk, geforceerd, Trots op lokale dialect of cultuur

55 Goed lesgeven > taalgebruik Ha(6S)6: ik vind dat ook heel ik vind dat ook heel moeilijk om te doen.. euhm.. en als ik daar moet op letten.. dan vergeet ik wat allez k bedoel dan vind ik t moeilijk om ook nog alle focus op mijn.. wat ik op t bord schrijf wat ik vertel aan de leerlingen qua inhoud én hun gedrag in de klas allemaal dan.. dat wordt te veel dat wordt te veel dat kan ik niet. dus ---- Ha(3S)2: euhm.. als ik moet gaan letten op mijn taalgebruik.. dan.. dan wordt het moeilijk. om een inhoud weer te geven SD: uhu Resultaten V, 45, lkr. Chemie V, 29, lkr. Godsdienst Ha(3S)2: dan ben ik te zeer gefocust. op mijn taalgebruik dan eigenlijk op t geen wat ik hen wil bijbrengen.. dus euhm. voor mij verloopt dat gewoon soepeler als.. er een doorgaanse taal wordt gesproken in de les

56 Resultaten 4. Strategieën gericht op hiërarchie i.h. takenpakket van leerkrachten Goed lesgeven > taalgebruik Inhoud > vorm ST is verstaanbaar voor alle leerlingen ST is preciezer / rijker 5. Strategieën gericht op de perceptie van taalvariëteiten ST is snobistisch, arrogant, te formeel, onpersoonlijk, geforceerd, Trots op lokale dialect of cultuur

57 Resultaten V, 27, lkr. Aardrijkskunde ST is snobistisch, arrogant, te formeel, onpersoonlijk, geforceerd, Be(3S)5:. pff ik vind taalgebruik nog altijd belangrijk maar ik vind niet dat. ik voel van mezelf aan als ik Algemeen Nederlands spreek maar da s misschien m n eigen gevoel. dat er. een grens komt zo van. die spreekt tot de letter oei oei. die heeft gestudeerd allez de. de mensen hebben dat idee dan of de kinderen hebben dat idee wel

58 Resultaten 6. Strategieën gericht op verbreding van acceptabel taalgebruik in de klas Zolang het geen dialect is Zolang het verstaanbaa r is Zolang het grammatica al correct is Zolang het gepast is Leraren zijn het laatste bastion van de ST Leraren moeten ST promoten 7. Strategieën gericht op de samenleving buiten de school Een school is geen eiland / buiten school ook geen ST Taalvariatie is normaal / logisch / reflectie van samenleving

59 Resultaten V, 52, lkr. Godsdienst Zolang het geen dialect is SD: vindt u van uzelf dat u standaardtaal spreekt als u lesgeeft? Ge(3S)4: ik weet dat niet ( ) ik doe mijn best maar of dat dat lukt dat weet ik niet ( ) ik zit daar mij niet op te concentreren ik probeer zo veel mogelijk zo spontaan mogelijk te spreken ( ) ik ga vooral zeker geen dialect spreken ( ) ---- Ge(3S)4:.. dat. dat zou ik wel. uw Algemeen Nederlands of toch zeker ja die standaardtaal te gebruiken hé. zeker ik vind niet dat ge als leerkracht u kunt permitteren om. te beginnen euhm.. met dialect te spreken. of dialectwoorden te gebruiken

60 Resultaten 6. Strategieën gericht op verbreding van acceptabel taalgebruik in de klas Zolang het geen dialect is Zolang het verstaanbaa r is Zolang het grammatica al correct is Zolang het gepast is Leraren zijn het laatste bastion van de ST Leraren moeten ST promoten 7. Strategieën gericht op de samenleving buiten de school Een school is geen eiland / buiten school ook geen ST Taalvariatie is normaal / logisch / reflectie van samenleving

61 Resultaten M, 32, lkr. 6 e leerjaar Een school is geen eiland / buiten school ook geen ST Ge(6L)10: ja maar dan ga je te veel school en. en thuis. op twee aparte eilanden zetten en. ik vind. nee ik vind een klas geen formele situatie k vind dat dat een onderdeel is van. u. leven en niet zoals van dit is school. en dan gebruik ik die taal en dit is thuis. of. of ik doe de deur van de leraarskamer open en. en. dan mag ik Gents praten met mijn collega s..

62 Conclusies Conclusies... wat de taalpercepties van leerkrachten betreft wat het (onderwijs)taalbeleid betreft

63 Conclusies Conclusies... wat de taalpercepties van leerkrachten betreft wat het (onderwijs)taalbeleid betreft

64 Tussen beleid > strikt officieel taalbeleid, met nadruk op Standaardnederlands als de enige aanvaardbare taalvariëteit in schoolcontexten Conclusies (Her)bevestigd door leerkrachten: Standaardnederlands is de mooiste, beste taalvariëteit Leerlingen moeten standaardtaal gebruiken als ze leerkrachten aanspreken Leerkrachten moeten standaardtaal gebruiken (of dat zouden ze toch moeten), aangezien ze een voorbeeldfunctie hebben en praktijk Wetende (of niet wetende?) dat er heel wat niet-standaardtalige varianten te horen zijn in een typisch Vlaams klaslokaal strategieën om die kloof tussen beleid en praktijk te overbruggen

65 Conclusies (1) Beleid (2) Enkel standaardtaal (3) Focus op autoriteit/afstand (1) Praktijk (2) Vrij taalgebruik, ook niet-standaardtalig (3) Focus op authenticiteit/jezelf zijn

66 Conclusies Conclusies... wat de taalpercepties van leerkrachten betreft wat het (onderwijs)taalbeleid betreft

67 Conclusies Wat met het beleid? 1 onderwijsdomein, 1 lerarenrol, en (dus) 1 soort taalgebruik huidig beleid 1 onderwijsdomein, maar erg veel verschillende rollen (en dito taalgebruik) praktijk

68 Conclusies Duidelijk Duidelijke definities van kernbegrippen als standaardtaal en norm, met aandacht voor geografische (BN vs NN), stilistische (formeel vs informeel), etnocentrische (barbarismen?) criteria Betere onderlinge afstemming van beleidsdocumenten én taaladvisering, ook met bv. woordenboeken Zinvol Focus op een duurzaam functioneel variëteitenmodel Belang van Standaardnederlands, maar in context Taalbeleid op schoolniveau, met concrete maatregelen niet in een vacuüm werken ( de school als eiland ), met open, positieve visie op de meertalige context Haalbaar Werken op verschillende domeinen: reflectie / attitude / productie Taalnormen in de klas: choose your battles Professionele vrijheid geven aan leerkrachten, ook op gebied van taalgebruik, maar ook de nodige ondersteuning en opleiding bieden (opdracht voor de lerarenopleidingen!)

69 Bedankt! Website