Gezondheid & veehouderij

Transcriptie

1 Gezondheid & veehouderij Visietraject veehouderij gemeente Venray 11 april Loes Geelen PhD sr. adviseur gezonde leefomgeving health impact assessment geurhinder

2 Wie ben ik?

3 Wat is gezondheid? Wereldgezondheidsorganisatie (WHO): een toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden, en niet louter het ontbreken van ziekte of gebrek Nieuw - Machteld Huber in Britisch Medical Journal: Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven Met deze definitie kunnen mensen dus gezond zijn, naast het hebben van een ziekte, het neemt de veerkracht van mensen mee Vermogen tot participatie in maatschappij

4 Wat bepaalt Biologische factoren Leefstijl GEZONDHEID Sociale/Fysieke omgeving (Zorg) voorzieningen Lalonde, 1974

5 Wat is een gezonde leefomgeving? beperken druk op gezondheid (luchtverontreiniging, geluid, geur, bodemverontreiniging) in deze fysieke leefomgeving voelen mensen voelen zich prettig (welbevinden, hinder, sociale veiligheid) in deze fysieke leefomgeving is gezond leven gemakkelijk (uitnodigend tot gezond gedrag zoals bewegen, ontmoeten, gezonde voeding, voorzieningen)

6 Beperken druk op gezondheid Behoefte Activiteiten Milieudruk Milieukwaliteit Blootstelling Effect op gezondheid Perceptie

7 Gezondheid & veehouderij: welke effecten in onderzoek aangetoond? COPD: Verergering COPD-klachten bij omwonenden en meer luchtwegmedicatie [Ref3,4] Verminderde longfunctie bij omwonenden van meerdere veehouderijen (meer dan 15 binnen 1 km) [Ref4] Minder astma en allergie rondom veehouderijen [Ref4] Infectieziekten zoals Q-koorts rondom geitenhouderijen [Ref3] 11% meer longontsteking rondom pluimveebedrijven <1,15 km [Ref1] Onderzoek wijst erop dat stof afkomstig van pluimveebedrijven zorgt voor veranderde keelflora waardoor pneumokokken meer kans krijgen om longontsteking te veroorzaken. Signalen meer longkanker door fijnstof Brabantse veehouderijen? [Ref2] Aangetoond voor fijnstof van verkeer en verbrandingsstoffen, maar geldt dat ook voor veegerelateerd fijnstof? Ruimtelijke verspreiding (oost-west Brabant) niet waarschijnlijk Via secundair fijnstof ammoniak? Dán juist niet lokaal maar regionaal. Nader onderzoek naar veegerelateerd fijnstof en endotoxinen.

8 Biologische agentia, zoals v-mrsa, ESBL-producerende bacteriën, Coxiella burnetii, campylobacter, Chlamydia psittacosi, Hepatitis E en aviaire influenza (AI). [Ref3] Fijn stof, ammoniak & endotoxinen [Ref5] Antibiotica [Ref6, nu niet behandeld] Geur [Ref7,8] Gezondheid & veehouderij: welke aspecten spelen mogelijk rol? Mestverwerking / biovergisting? [Nu niet behandeld]

9 Biologische agentia [Ref3] Biologische agentia zijn micro-organismen zoals bacteriën, parasieten, schimmels, gisten en virussen, of bestanddelen daarvan zoals endotoxinen en zijn overal aanwezig. Zoönose zijn Infectieziekte van dieren die besmettelijk is voor mensen. Endotoxinen zijn onderdelen van gramnegatieve bacteriën, cyanobacteriën of blauwalgen en komen vrij bij het afsterven van deze organismen. Endotoxinen lijken vooral afkomstig van mest en in mindere mate strooisel en verspreiden vooral via stof.

10 Fijnstof (particulate matter PM), ammoniak & endotoxinen [Ref5] Verzameling in de lucht zwevende deeltjes, die sterk kunnen verschillen in grootte, samenstelling en oorsprong. Hoe fijner des te dieper in de longen en zelfs in bloedbaan en daardoor schadelijker (verbranding en verkeer). Primair PM veehouderij: opdwarrelend stof, fecale deeltjes, huid- en verendeeltjes, biologische agentia en voedselbestanden. vooral fractie PM 2,5 -PM 10 en juist met biologische componenten. Secundair PM: chemische reacties van gassen, waaronder ammoniak (NH 3 ). Samenstelling en concentratie afhankelijk van diertype, dieraantal, stalsysteem, jaargetijde en bedrijfshygiëne. In NL (leg)pluimvee > varkens > kalveren > melkvee > vleesvee Gezondheidseffecten treden op óók beneden wettelijke norm

11 Fijnstof gezondheidsspoor [Ref5] Hogere concentraties hangen samen met longontsteking, verergering COPD, hart- en vaatziekten, longkanker, vroegtijdige sterfte, ziekenhuisopname, etc. Roet / elementair koolstof Secundair fijnstof (op wereldschaal 20% afkomstig van veehouderij) Endotoxinen onderdeel van fijnstof Hoge concentraties & Organic dust toxic syndrome Veehouders en werknemers Niet verwachten bij omwonenden Gezondheidsnorm: Werksituatie: 90 EU/m3 healthy worker 30 EU/m3 gedurende 4 tot 8 uur voor algemene bevolking; welke in omgeving pluimveebedrijven voor kan komen.

12 Fijnstof PM10 afkomstig van veehouderijen Venray

13 Endotoxinen en indicatieve norm

14 Geur & gezondheid [Ref7,8] Signaalfunctie geur, maar Waarnemen geur hangt niet altijd samen met toxiciteit en gevaar Sommige vieze geuren zijn niet gevaarlijk Sommige geuren die je niet ruikt, zijn wel gevaarlijk Effecten Geurhinder Verstoring van gedrag en activiteiten Zorgen over gezondheidseffecten Kan leiden tot stressgerelateerde gezondheidseffecten.

15 Subjectief maar wel reëel: biopsychosociaal model [Ref7,8] Aangenaam of niet? Duur, frequentie & concentratie Gewenning & acceptatie 1 5 Probleemgerichte copingstijl Geen band met de veroorzaker Verwachting dat de geur zal toenemen Bezorgd, angst voor gezondheidseffecten Negatieve attitude ten opzichte van de bron of overheid

16 Geurhinder volgens Wet Geurhinder Veehouderijen

17 P98 geurbelasting van alle diertypen (OU/m 3 ) Geurbelasting & hinder: Wgv of 2012? [Ref8] 80 geurhinder van alle diertypen (%) wgv achtergrond conc wgv achtergrond niet conc hinder (soms&vaak) hinder (mate van hinder) ernstige hinder (mate van hinder)

18 Afhankelijk van de [Ref8] bron

19 Relevant? [Ref7,8] Uitgangspunt beleid geur & gezondheid Meer dan 12% hinder = niet meer aanvaardbaar Streef naar 0% ernstige hinder In buitengebied meer milieuruimte gebruikelijk: Meer dan 20% hinder = niet meer aanvaardbaar Volgens huidige systematiek betekent dat voor milieukwaliteit: 12% geurhinder betekent volgens WGV 10 OU/m 3 in dorpskernen 20% geurhinder betekent volgens WGV 20 OU/m 3 in buitengebied Recente resultaten vertaald: 10 OU/m 3 resulteert in 20% hinder in dorpskernen i.p.v. beoogde 12% (OF 46%) 20 OU/m 3 resulteert in 29% hinder in buitengebied i.p.v. beoogde 20% (OF 60%)

20 Wat nu met Wgv & Omgevingswet? Wet begrenst individuele ondernemer om stoffen uit te stoten; tegelijkertijd leidt dat ertoe dat ondernemers dit recht veiligstellen door het volledig te benutten ( opvullen van de norm, recht op vervuiling ) Idee was hogere normen in landbouwontwikkelingsgebieden; strengere normen in verwevingsgebieden, extensiveringsgebieden en in woonkernen het strengst. In theorie zijn theorie en praktijk gelijk aan elkaar. In de praktijk niet Er treedt geurhinder op. En nu? burgers verwachten geen overlast als iedereen zich aan de regels houdt; boeren voldoen aan de wet en voelen zich onterecht in de hoek gezet; gemeenten kunnen moeilijk vergunning weigeren of ingrijpen als vergunning verleend is; Er treedt meer geurhinder op dan men verwacht Als het kán volgens de norm, móet je het dan willen? En waar? (Hoe) sturen we bij?

21 Andere uitdagingen voor gezondheid in Venray? Overgewicht en bewegen Risicogroepen: Laag opleidingsniveau lagere ervaren gezondheid & meer overgewicht Te weinig bewegen Eenzaamheid Trends: Vergrijzing, toename chronische aandoeningen en mantelzorg, toename overgewicht. Aanbevelingen: Vergrijzing vraagt aanpassingen op diverse domeinen Sociale domein: Verzorgingsstaat naar participatiemaatschappij voorlichting, communicatie en verwachtingenmanagement Zelfredzaamheid & gezonde leefstijl Vaker mantelzorg ook aanpassingen ruimtelijk domein?

22 Wat krijgt plaats in visie? Wat weegt mee? Wat zijn belangrijke positieve en negatieve effecten? Onder welke voorwaarde kunnen veehouderijen bijdragen aan gezondheid? Waar zijn kwetsbare plekken? Wie zijn kwetsbare groepen? Wat zijn punten van zorg? Wat vragen we ons nog af?

23 Loes Geelen PhD sr. adviseur gezonde leefomgeving health impact assessment geurhinder

24 Referenties 1. Memo Hoger risico longontsteking rondom pluimveebedrijf (maart 2017). Kennisplatform Veehouderij en humane gezondheid Memo Longkanker in relatie tot veehouderij en fijnstof emissie (juni 2016). Kennisplatform Veehouderij en humane gezondheid GGD-Richtlijn medische milieukunde Veehouderij. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). In voorbereiding. 4. Veehouderij en gezondheid omwonenden (VGO). RIVM Rapport Kennisbericht Fijnstof en endotoxinen (juli 2016). Kennisplatform Veehouderij en humane gezondheid Kennisbericht Antibioticaresistentie (april 2016). Kennisplatform Veehouderij en humane gezondheid GGD-richtlijn medische milieukunde - Geur en gezondheid, Onderdeel Veehouderij en geur. RIVM Rapport medische_milieukunde_onderdeel_veehouderij_en_geur_in_apart_rapport 8. Geurhinder van veehouderij nader onderzocht: meer hinder dan Handreiking Wgv doet vermoeden? Actualisatie blootstellingresponsrelatie tussen gemodelleerde cumulatieve geurbelasting en geurhinder in Noord-Brabant en Limburg-Noord. Geelen et al., t_geur_loes_geelen_23_3_2015.pdf Veel info te lezen op website Kennisplatform Veehouderij en humane gezondheid:

25 Welke biologische agentia zijn relevant? [Ref3] Veegerelateerde Meticilline Resistente Staphylococcus Aureus (v-mrsa) is een variant van stafylokok bacterie die resistent is voor behandeling met een aantal antibiotica welke in verband is gebracht met varkenshouderij. Overdracht van mens op dier maar van mens naar mens vrij laag. Verspreiding via ventilatie maar met verdunning. Extended Spectrum Beta-Lactamases (ESBL) zijn eiwitten/enzymen die belangrijke groep antibiotica, beta-lactam antibiotica, afbreken waardoor deze ESBL-producerende bacteriën ongevoelig zijn. Vooral probleem in ziekenhuizen maar ESBL-bacteriën komen veelvuldig voor in landbouwhuisdieren en vleesproducten alsook oppervlaktewater, wilde vogels, afvalwater. Risico voor dragerschap is nog onduidelijk. Coxiella burnetii bacterie is de veroorzaker van Q-koorts. Belangrijkste dierreservoirs zijn runderen, geiten en schapen, maar de bacterie is ook aangetoond bij vele andere dieren, waaronder andere zoogdieren, vogels, reptielen en geleedpotigen. Verspreiding vooral via vruchtwater en placenta bij (spontane) abortus en geboorte, maar ook via melk, urine, mest. C. Burnetti kan lang overleven in de omgeving en waarschijnlijk blootstelling via inademing van stof. Campylobacter is vooral bekend als voedsel-pathogeen. Komt voor in gevogelte, varkens, koeien, schapen, geiten. Aanwijzingen voor verspreiding via milieu. Chlamydia psittacosi is bacterie vooral bij vogelsoorten en NVWA schat voorkomen bij kromsnaveligen op 20%. Besmetting verloopt via lucht en leidt tot zo n meldingen van besmettingen bij mensen. Hepatitis E is leverontsteking veroorzaakt door virus en blijkt vaker gemeld te worden. Onduidelijk waardoor. Besmetting mogelijk via voeding, contact met besmette dieren/mest, besmet bloed of omgeving. Varkensbedrijven vaak actieve infectie. Aviaire influenza virus (AIV) is griepvirus bij vogels. Incidenteel kunnen subtypes van aviaire influenza leiden tot humane infecties. Vooral subtypen H5N1 en H7N9 kunnen (bij hoge blootstelling en/of een lage weerstand) een ernstig ziektebeeld veroorzaken, maar deze zijn in Nederland nog niet voorgekomen. Het hoogpathogene H5N8 is wel gevonden op Nederlandse pluimveebedrijven, maar dit subtype veroorzaakt waarschijnlijk geen ziekte bij mensen.

26 Hoeveel zit er in de lucht? Component Ammoniak (mg/m 3 ) Bacteriën (kve/m 3 ) Endotoxinen, in inhaleerbaar stof (EU/ m 3 ) In stallen met varkens 4-12 (range: 1-30) In kippenstallen 4-20 (?-57) Omgeving veehouderij ,020 0,007 (tot 500 meter) (omgeving pluimvee meter) Fijnstof (µg/m 3 ) Achtergrond

27 Omgevingswet? Wet geurhinder veehouderij: Omgevingswet avant la lettre? Kaders nationaal, beleidsvrijheid lokaal Normen afhankelijk van doelen in gebied Beoordelingskader: optreden van geurhinder Gezondheid: Onderzoek toont aan: méér hinder dan Handreiking Wgv verwacht Met geurhinder blijken andere gezondheidseffecten samen te hangen? Dáárvoor geen normen beschikbaar. Als het kán volgens de norm, móet je het dan willen?

28 Aanbevelingen promotie Kijk niet alleen naar normen, maar óók naar gezondheidsrisico s Gebruik óók beleving als input voor risicobeoordeling en risicomanagement Ook beleving moet je managen, naast werkelijke risico s Vergroot beheersbaarheid Voordelen ook voor omwonenden Open communicatie Bekendheid en vooral INTEGRAAL