1. DEPRESSIE: OORZAKEN. Biopsychosociaal / stress-kwetsbaarheidsmodel. Kwetsbaarheid
|
|
- Albert de Vries
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 1. DEPRESSIE: OORZAKEN Biopsychosociaal / stress-kwetsbaarheidsmodel Kwetsbaarheid Het biopsychosociaal substraat Het concept kwetsbaarheid wordt bekeken vanuit psychologisch (geest) en biologisch (hersenen en lichaam) oogpunt: beide systemen zijn essentieel en onlosmakelijk met elkaar verweven. Genen, biologie, psychologie en stressoren dienen in harmonie te werken om een depressieve episode op te wekken. Genetische factoren beïnvloeden de sensitiviteit of kwetsbaarheid van personen voor het depressie-inducerende effect van stressvolle levensgebeurtenissen. Het risico om een depressieve stoornis te ontwikkelen bij vrouwen is het resultaat van drie brede interagerende pathways die staan voor internaliserende symptomen (neuroticisme en vroeg ontstane angststoornissen), externaliserende symptomen (gedragsstoornissen en middelenmisbruik) en tegenslagen op psychosociaal vlak in de verschillende levensfasen. Genetische risicofactoren voor majeure depressie blijken bij te dragen tot de drie paden. Dit illustreert de complexe verwevenheid van en interacties tussen psychosociale en genetische factoren. Psychotherapeuten weten reeds lang dat ernstige traumatische ervaringen in de kindertijd (zoals misbruik, verwaarlozing of mishandeling) desastreuze effecten kunnen hebben op de meeste vlakken van het volwassen functioneren en de kwetsbaarheid voor depressie verhogen. Onderzoek toont aan dat dergelijke psychologisch traumatische ervaringen ook belangrijke en dikwijls permanente verstoring tot gevolg hebben van verschillende aspecten van het biologische functioneren (HPA as, stress parameters, hartritme, neurotransmitters en hormonale en immunologische parameters). Een verdere illustratie van de verwevenheid van het psychologische en biologische is de vaststelling dat wanneer psychotherapeutische - cognitieve gedragstherapeutische, interpersoonlijke en psychodynamische - interventies effectief zijn, men meetbare effecten kan terugvinden op verschillende aspecten van het biologische functioneren. We beschouwen het concept kwetsbaarheid vanuit dit psychobiologisch standpunt waarbij biologische en psychologische factoren continu in een (dis)harmonieus samenspel optreden en de kwetsbaarheid voor depressie bepalen.
2 Risicofactoren en beschermende factoren Fig.1 Biogenetische risicofactoren Genetische factoren Temperamentele predisposities Psychologische risicofactoren Vroeger(e) traumata; schema Gedragsrepertoires: copingstijl Intergenerationele factoren Biologische kwetsbaarheid Psychologische kwetsbaarheid Protectieve factoren Somatische risicofactoren Somatiek Middelengebruik Sociale en maatschappelijke risicofactoren Veranderingen en onveiligheid Milieufactoren De psychobiologische kwetsbaarheid voor depressie: risico- en protectieve factoren Biogenetische risicofactoren Bij het concept biologische kwetsbaarheid wordt vaak verwezen naar genetische factoren. Uit familieonderzoek blijkt inderdaad dat unipolair depressieve stoornissen beduidend frequenter voorkomen bij familieleden van depressieve patiënten. Alhoewel er tot op heden bij moleculair biologisch onderzoek geen genetische factor gevonden werd die met zekerheid in verband kan gebracht worden met een aanleg voor stemmingsstoornissen, kan men toch veronderstellen dat biologische disregulaties die met depressie in verband gebracht worden, mede het gevolg kunnen zijn van genetische variaties. Eveneens kan men veronderstellen dat bepaalde temperament karakteristieken zoals vermijden van gekwetst worden en afhankelijkheid van beloning die geassocieerd worden met specifieke biologische functies (beïnvloed door genetische factoren), de kwetsbaarheid voor depressie verhogen. Psychologische risicofactoren Psychologische risicofactoren voor depressie worden beschouwd in de cognitieve gedragstherapeutische aanpak van therapie, die stelt dat cognitieve fenomenen zoals schema s en automatische gedachten depressieve emoties en gedrag mediëren. Schema s vertegenwoordigen de fundamentele opvattingen over de eigen persoon, over anderen en over de wereld en worden gedefinieerd als georganiseerde representaties van vroegere levenservaringen die de huidige informatieverwerking sturen. Disfunctionele schema s zijn immatuur, absolutistisch en representeren vb. thema s zoals hulpeloosheid of niet-geliefd-zijn. Stresserende levensgebeurtenissen kunnen deze disfunctionele schema s activeren, faciliteren cognitieve distorties en automatische gedachten. De inhoud van depressieve automatische gedachten reflecteren de negatieve cognitieve triade over het zelf, de wereld en de toekomst. Basiselementen van de therapie omvatten het opsporen en uitdagen van de automatische gedachten en schema s. (vb) Daarbij komt dat
3 disfunctionele schema s en gedragsrepertoires zichzelf steeds weer bevestigen en de problemen die ermee geassocieerd zijn zich steeds weer herhalen: ze zijn bijgevolg sterk geassocieerd met chronische stress en belasten voortdurend het psychobiologisch substraat. Het is een feit dat het voorkomen van depressie in de familie de psychobiologische kwetsbaarheid om depressie te ontwikkelen verhoogt. Naast de genetische risicofactoren zijn er intergenerationele aspecten. Het kan zijn dat het meemaken van een depressie bij één van de ouders voor de kinderen een leerervaring is die de psychobiologische kwetsbaarheid voor een latere depressie verhoogt. Vanuit de interpersoonlijke context worden drie domeinen voor kwetsbaarheid onderscheiden. Verminderde sociale vaardigheden, uitgesproken interpersoonlijke afhankelijkheid en uitgesproken interpersoonlijke remming kunnen mensen kwetsbaar maken om in de toekomst een depressie te ontwikkelen. Somatische risicofactoren Depressie komt vaak voor bij somatische stoornissen (comorbiditeit met pijn, schildklieraandoeningen, immuniteitsproblemen, kanker, virale infecties, cardiovasculaire stoornissen, huidziekten..). Bij lichamelijke ziekten neemt de kans op depressie sterk toe, vooral bij ouderen. Het omgekeerde kan ook: depressie leidt tot verhoogde morbiditeit en mortaliteit bij een aantal somatische ziektebeelden (gevoeligheid voor hartziekte, verhoogd risico voor borstkanker bij vrouwen). De kwetsbaarheid voor depressie wordt ook in verband gebracht met misbruik, intoxicatie of onthouding van middelen zoals alcohol, amfetamines en kalmeermiddelen. Socioculturele risicofactoren In de economisch welvarende landen wordt enerzijds een economische groei geobserveerd, aan de andere kant ziet men een toename in indicatoren voor sociale recessie zoals sterke vermindering van de sociale verbondenheid en toenemende echtscheiding, suïcide, geweld en depressiecijfers. De nucleaire familiale en extrafamiliale structuren worden afgebroken en er wordt minder belang gehecht aan familiewaarden. Sociale netwerken zijn belangrijk en beschermen het individu: sociale desintegratie of zwakke sociale netwerken leiden tot allerlei problemen zoals middelenmisbruik, geweld binnen gezinnen, verwaarlozing, suïcide en psychopathologie. Voor velen in het westen worden sociale structuren onzeker en onduidelijk, terwijl het belangrijk is voor mensen om zich bewust te zijn van hun afkomst (wortels) en deel uit te maken van sociale netwerken. Een goed voorbeeld hiervan is het immense succes van nieuwe sociale netwerken zoals GSM, sms-jes, chatten via internet, facebook,.. Door in te schakelen in een elektronisch netwerk, heeft men het gevoel er bij te horen en deel uit te maken van een groot maar in vele gevallen artificieel sociaal netwerk. Sinds de vrije markt economie en globalisering worden ethische en sociale waarden ondergeschikt gemaakt aan winst en winstneming. Onze leef-, sociale en ideologische wereld veranderen razendsnel. Mensen ervaren hun leefwereld als instabiel, onvoorspelbaar, onduidelijk en onveilig. De (post)moderne mens heeft het moeilijk met het vinden van een eigen plaats, identiteit en rol: deze onzekerheid is stresserend en ondermijnt de kwaliteit van het leven. Verder is er een verband tussen armoede en verhoogde kwetsbaarheid voor depressie. Verder kunnen we ons afvragen of de verhoogde prevalentie van depressieve klachten en uitputtingsklachten in verband kunnen gebracht worden met
4 milieufactoren zoals blootstelling aan contaminaties of schadelijke stoffen in water, lucht, bodem, voedsel of veranderingen in de dagelijkse voeding. als een risicofactor voor psychobiologische kwetsbaarheid Het is een vrij constant epidemiologisch gegeven dat de prevalentie van depressieve stoornissen bij vrouwen ongeveer dubbel zo hoog is dan bij mannen. Zoals reeds geschetst in fig. 1 dient men in elk van de verschillende risicogroepen het geslacht als factor te weerhouden. Socioculturele opvattingen over vrouwelijke en mannelijke identiteit hebben zo een impact op de ontwikkeling van het zelfbeeld dat vrouwen meer internaliserende stoornissen vertonen, zoals depressie en angst, en mannen meer externaliserende problemen zoals antisociaal gedrag en middelenmisbruik. Vrouwen hebben een sterkere identificatie met de gevoelens van anderen, meer inter-persoonlijke afhankelijkheid en meer behoefte aan emotionele steun. Vergeleken met mannen ervaren vrouwen het welzijn van hun familieleden als een grote bron van zorgen; stresserende levensgebeurtenissen bij belangrijke anderen zijn geassocieerd met meer stress bij vrouwen dan mannen. Vrouwen hebben een rol die meer stress met zich meebrengt en waarbij de persoonlijke autonomie en toegang tot middelen beperkter zijn en de onzekerheid groter is. Zo worden werkende moeders bvb blootgesteld aan hoge druk en dikwijls tegengestelde verwachtingen tussen de rol op het werk en in de familie. Dus de verantwoordelijkheden en verplichtingen geassocieerd met de vrouwelijke rol maken vrouwen kwetsbaarder en geven een hoger risico op depressie wanneer ze geconfronteerd worden met gebeurtenissen die het vervullen van hun taken in gedrang brengen. Op een meer somatisch vlak zijn er talrijke psychologische en lichamelijke problemen geassocieerd aan de vrouwelijke reproductieve cyclus en spelen geslachtsgebonden hormonen bij depressie zeker een rol. Beschermende factoren Beschermende factoren zoals materiële welstand, onthaasting, een goede gezondheid, opgegroeid zijn in een warm en liefdevol gezin, geliefden hebben, een goed functionerend en ondersteunend sociaal netwerk, sociale verbondenheid, goed ontwikkelde sociale vaardigheden en het hebben van zinvolle bezigheden kunnen een buffer bieden tegen of de kwetsbaarheid voor depressie verminderen. Verder zijn beschermende factoren fysieke activiteit en sport, een langdurige intieme relatie of getrouwd zijn, een gezonde voeding..
5 Distress: gevolg van interacties tussen stressoren en kwetsbaarheid De pathogenese van depressie ligt in dynamische interacties tussen psychobiologische kwetsbaarheid en stressoren of levensgebeurtenissen. Tussen 66 en 90% van de depressieve episodes bij volwassenen worden voorafgegaan door één of meer levensgebeurtenissen die een langdurig of bedreigend impact hebben. De depressogene kwaliteit van de levensgebeurtenissen is erg afhankelijk van de persoonlijke interpretatie en betekenisverlening aan deze levensgebeurtenissen. De distress ervaren door een levensgebeurtenis wordt in grote mate bepaald door persoonlijke en omgevingsfactoren; de graad van intrinsieke stress is misschien minder van belang. Het is dus iets te simplistisch om te spreken van positieve en negatieve levensgebeurtenissen; de levensgebeurtenissen moeten bekeken worden binnen de individuele context van de patiënt en zijn cognitieve schema s en geïnterpreteerd worden in termen van samenhang met psychobiologische kwetsbaarheid. Een levensgebeurtenis zoals een scheiding, een verlies of promotie op het werk kan de ene persoon diep raken terwijl een ander hier nauwelijks door geraakt wordt. De waarschijnlijkheid op een depressieve reactie neemt toe wanneer het individu het gevoel heeft geen controle over de situatie te hebben of onbereikbare doelen na te streven. Karakteristiek is het ontwikkelen van een gevoel van hopeloosheid, van gevangen te zitten in een uitzichtloze situatie waar men zich blijft tegen verzetten en weigert te accepteren wat de krachten aantast en leidt tot een verminderde stemming en uiteindelijk uitputting. Naast acute levensgebeurtenissen vinden we bij mensen met een depressie dikwijls chronische stresserende factoren terug waarbij de druk van deze stressoren geleidelijk aan de psychobiologische weerbaarheid, de veerkracht sloopt. Depressie: ontwikkelen van een negatieve spiraal Ernstige, bedreigende levensgebeurtenissen zetten een stressreactie in gang of een emotionele toestand met verlaagde stemming wat een signaal is dat ingrijpen nodig is. Maar indien de toestand van distress te lang duurt, leidt dit tot een ontregeling van het stress feedbacksysteem, waarbij op een psychobiologisch niveau het individu vast komt te zitten in een continue toestand van hyperarousal. Deze hyperarousal zorgt voor belangrijke veranderingen in het centraal zenuwstelsel en de rest van het lichaam. Kenmerkend voor deze onaangepaste toestand is dat de normale flexibele coping mechanismen om stress te verminderen niet langer effectief zijn. De emotionele uitputting zet een negatieve spiraal in gang waarbij interacties tussen cognitieve factoren, biologische processen, depressieve symptomen en gedragingen en interactionele factoren elkaar versterken en het individu verder duwen naar een depressie. Op gedragsmatig vlak merken we dus dat mensen bij wie zich een depressie ontwikkelt vaak niet meer tot een adequate stresshantering kunnen komen: alhoewel men zich slecht voelt, ernstig gestresseerd en uitgeput, blijft men proberen de depressie te overwinnen en controle over de situatie te houden en kan men de klachten niet aanvaarden. Mensen verwaarlozen zichzelf dikwijls, ontzeggen zich de rust en ontspanning die ze nodig hebben en geraken vast in een depressieve toestand gekarakteriseerd door de combinatie van cognitieve hyperactiviteit eindeloze, angstige ruminatie en fysieke uitputting. Verschillende factoren beïnvloeden het ontsporen van distress of verlaagde stemming naar depressie: de ernst van psychobiologische kwetsbaarheid, de ernst van de levensgebeurtenissen, de copingvaardigheden van het individu, het aantal
6 voorgaande depressieve episodes, de mate waarin men het gevoel heeft in een uitzichtloze situatie vast te zitten, de ondersteuningsmogelijkheden van het sociale netwerk en een overgang tussen levensfases. Elke fase in het leven heeft zijn eigen specifieke ontwikkelingstaken met bijhorende sociale, psychologische en biologische aspecten. Vb in het midden van het leven wordt men verwacht een gezin te hebben gesticht, een duidelijke richting gevonden te hebben naar professionele carrière en verantwoordelijkheid te nemen naar hun kinderen en hun ouder wordende ouders en soms ook de gemeenschap. Dikwijls is er een ongelukkige samenloop van omstandigheden: te veel stress in verschillende gebieden van het leven op het verkeerde moment. Persoonlijkheidsfactoren zoals afhankelijkheid, perfectionisme, en de mogelijkheid zich aan te passen aan doelen en waarden zijn belangrijke mediërende factoren. Tot slot is de duur van de depressieve episode belangrijk: hoe langer een persoon geconfronteerd wordt met ernstige distress, zoveel te groter is de belasting op de psychologische en biologische veerkracht en zoveel te groter de kans op een lichamelijke en geestelijke uitputtingsslag resulterend in een depressief beeld dat moeilijker te behandelen zal zijn. Fig. 2 Biogenetische risicofactoren Somatische risicofactoren Psychologische risicofactoren Sociale en maatschappelijke risicofactoren Protectieve factoren Biologische kwetsbaarheid Psychologische kwetsbaarheid Distress Depressieve stemming Depressie Idiosyncratische stressoren
7 Recidiverende depressie Bij chronische, recidiverende depressies blijkt dat episoden kunnen ontstaan in afwezigheid van duidelijke levensgebeurtenissen. De verklaring voor dit endogene karakter ligt in het feit dat hoe groter het aantal depressieve episodes iemand doorgemaakt heeft, des te waarschijnlijker nieuwe episodes zullen ontstaan onafhankelijk van externe stressfactoren en des te hoger het risico op nieuwe episodes. Partiële remissie en residuele symptomen na een depressieve episode lijken sterk geassocieerd met herval. Herhaaldelijke depressieve episodes zijn een belasting voor het psychobiologische substraat en verhogen de kwetsbaarheid voor depressie. Het is mogelijk dat het substraat zo overgevoelig of kwetsbaar wordt dat stressoren die oorspronkelijk een redelijk lage depressie-inducerende kracht hebben een depressie kunnen doen ontstaan. Het herhaaldelijk ondergaan van depressieve episodes vormt op zich een zeer ernstige psychosociale stressfactor: chronische psychiatrische problemen brengen vanzelfsprekend een ernstige, chronische stress mee op individuele, relationele, sociale, professionele en financiële vlakken. Behandelingsimplicaties van het depressiemodel Bij de behandeling worden realistische verwachtingen voor herstel geformuleerd en korte (symptoomreductie) en lange (profylactisch) termijnstrategieën om de depressieve symptomen aan te pakken en de psychobiologische kwetsbaarheid van de patiënt te verminderen beschermende factoren verhogen en risicofactoren verminderen en het schadelijke effect van levensgebeurtenissen verminderen. Het doel van een behandeling voor ernstige depressie, zoals beschreven in het biopsychosociale model is niet enkel het verminderen van symptomen en het voorkomen van volgende episodes maar ook het optimaliseren van de levenskwaliteit, sociale (re)integratie en engagement in de gemeenschap. Het therapeutisch plan zou dus moeten gericht zijn op zowel symptoomvermindering als preventieve maatregelen en daarbij zowel de psychobiologische kwetsbaarheid en de stresserende, traumatische levensomstandigheden beïnvloeden. De combinatie van psychotherapeutische en farmacologische interventies lijken betere resultaten te geven in ernstige depressies over langere periodes dan monotherapie; en dit op het vlak van verbeterd herstel en een vermindering van het hervalrisico.
Inleiding. Familiale kwetsbaarheid en geslacht. Samenvatting
Inleiding Depressie en angst zijn veel voorkomende psychische stoornissen. Het ontstaan van deze stoornissen is gerelateerd aan een breed scala van risicofactoren, zoals genetische kwetsbaarheid, neurofysiologisch
Nadere informatieInformatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieInFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Titel: Cognitieve Kwetsbaarheid voor Depressie: Genetische en Omgevingsinvloeden Het onderwerp van dit proefschrift is cognitieve kwetsbaarheid voor depressie en de wisselwerking
Nadere informatieAngst Stemming Psychose Persoonlijkheid Gebruik middelen Rest
Ad Kaasenbrood, psychiater/psychotherapeut Congres Een te gekke wijk, Bunnik, 8 November 2017 Psychiatrische ziekten Komen vaak voor Zijn ernstig Zijn duur Zijn complex Verhouden zich tot geestelijke gezondheid,
Nadere informatieDiscussion Summary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae
chapter 7 Discussion Summary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae 140 chapter 7 SAMENVATTING De bipolaire stoornis (of manisch-depressieve stoornis) is een stemmingsstoornis waarin episodes van (hypo)manie
Nadere informatieStress, depressie en cognitie gedurende de levensloop
SAMENVATTING Stress, depressie en cognitie gedurende de levensloop Inleiding Cognitief functioneren omvat verschillende processen zoals informatieverwerkingssnelheid, geheugen en executief functioneren,
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4. Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4
Samenvatting SAMENVATTING 189 Depressie is een veelvoorkomende psychische stoornis die een hoge ziektelast veroorzaakt voor zowel de samenleving als het individu. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)
Nadere informatieSuïcide bij jongeren Studiedag Depressiepreventie bij adolescenten, Oss, 27/11/2015. G. Portzky
Suïcide bij jongeren Studiedag Depressiepreventie bij adolescenten, Oss, 27/11/2015 G. Portzky 1. INLEIDING 1. Definiëring Suïcide Suïcidepoging: Moet er suïcidale intentie aanwezig zijn om van poging
Nadere informatieKindermishandeling; Wel of geen diagnose? Drs. A van Dijke Drs. M. Reijns
Kindermishandeling; Wel of geen diagnose? Drs. A van Dijke Drs. M. Reijns Impact afhankelijk van aantal factoren: Eigenschappen van trauma zelf Eigenschappen van het kind Eigenschappen van omgeving Eigenschappen
Nadere informatieSuïcidaal gedrag epidemiologie, psychologie en biologie, en behandeling. Prof. dr. C. van Heeringen
Suïcidaal gedrag epidemiologie, psychologie en biologie, en behandeling Prof. dr. C. van Heeringen WHO 2004 de Europese context nu de Europese context toen Kruyt 1960 Suïcide in Vlaanderen SMR, per
Nadere informatieDepressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie,
Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie, 21-6-2017 Jan Spijker, psychiater, hoogleraar Chronische Depressie, Radboud Universiteit Nijmegen hoofd programma depressie Pro Persona, Nijmegen Indeling
Nadere informatiePsychologische behandeling van bipolaire patiënten. Dinsdag 17 januari 2017 Dr. Manja Koenders PsyQ Rotterdam/Universiteit Leiden
Psychologische behandeling van bipolaire patiënten Dinsdag 17 januari 2017 Dr. Manja Koenders PsyQ Rotterdam/Universiteit Leiden Omgaan met stessoren (1) Stressgevoeligheid Stress Generation theory The
Nadere informatieAdverse Childhood Experiences:
Adverse Childhood Experiences: Mentale en fysieke gevolgen bij jeugdigen met een verstandelijke beperking Jaarcongres Kinder- en jeugdpsychiatrie 30 oktober 2018 Esther Moonen, Verpleegkundig Specialist
Nadere informatieHoe ga je om met stress?
Hoe ga je om met stress? Bij stress ontstaat er in ons lichaam een natuurlijke reactie die ons in staat stelt om snel en alert te reageren op gevaar: onze polsslag en ademhaling versnellen, de spieren
Nadere informatieAngststoornissen. Verzekeringsgeneeskundig protocol
Angststoornissen Verzekeringsgeneeskundig protocol Epidemiologie I De jaarprevalentie voor psychische stoornissen onder de beroepsbevolking in Nederland wordt geschat op: 1. 5-10% 2. 10-15% 15% 3. 15-20%
Nadere informatieDeel 1: Positieve psychologie
Deel 1: Positieve psychologie Welkom bij: Positieve gezondheid. Jan Auke Walburg 2 Carla Leurs 3 4 Bloei Bloei is de ontwikkeling van het fysieke en mentaal vermogen. Welbevinden en gezondheid Verschillende
Nadere informatieStress, spanningen, en psychosociale problematiek na confrontatie met een hart- of longaandoening
Stress, spanningen, en psychosociale problematiek na confrontatie met een hart- of longaandoening 1. Wat is stress? 2. Een aandoening als oorzaak voor stress en psychosociale problematiek 3. Problematiek
Nadere informatieSAMENVATTING SAMENVATTING. Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender
SAMENVATTING Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender In de jaren negentig werd duidelijk dat steeds meer werknemers in Nederland, waaronder in
Nadere informatieSAMENVATTING bijlage Hoofdstuk 1 104
Samenvatting 103 De bipolaire stoornis, ook wel manisch depressieve stoornis genoemd, is gekenmerkt door extreme stemmingswisselingen, waarbij recidiverende episoden van depressie, manie en hypomanie,
Nadere informatieKwaliteit van leven bij hartfalen: over leven of overleven. Eva Troe, MANP Verpleegkundig Specialist Catharina ziekenhuis
Kwaliteit van leven bij hartfalen: over leven of overleven Eva Troe, MANP Verpleegkundig Specialist Catharina ziekenhuis Mijn wil is sterker dan mijn grens. (Paula Niestadt) Definitie kwaliteit van leven/qol
Nadere informatieDE NIEUWE ZORGPROFESSIONAL. BEN IK DAT?! DONDERDAG 30 MAART 2017
DE NIEUWE ZORGPROFESSIONAL. BEN IK DAT?! DONDERDAG 30 MAART 2017 GAME JE MEE??? Karin Nijhof Carina van Kregten GAME JE MEE???? Ballonoefening Verschillende soorten trauma Impact van trauma Hoe zou een
Nadere informatieSamenvatting Dit proefschrift beschrijft een aantal onderzoeken op het gebied van gehechtheid en psychosociaal functioneren in de volwassenheid. In hoofdstuk 1 wordt een overzicht gegeven van de gehechtheidstheorie.
Nadere informatieEen depressie. P unt P. kan u helpen. volwassenen
Een depressie P unt P kan u helpen volwassenen Iedereen is wel eens moe, somber en lusteloos. Het is een normale reactie op tegenvallers, een verlies en andere vervelende gebeurtenissen. Wanneer dit soort
Nadere informatieSamen op weg: communicatie met kinderen en jongeren met SOLK. Voorbij de scheiding tussen lichaam en geest. Yvette Krol, klinisch psycholoog,
Samen op weg: communicatie met kinderen en jongeren met SOLK. Voorbij de scheiding tussen lichaam en geest. Yvette Krol, klinisch psycholoog, Deventer Ziekenhuis Ingeborg Visser, GZ-psycholoog i.o. tot
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting 99 Nederlandse Samenvatting Depressie is een veel voorkomend en ernstige psychiatrisch ziektebeeld. Depressie komt zowel bij ouderen als bij jong volwassenen voor. Ouderen en jongere
Nadere informatieHoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3
Samenvatting Depressie is een ingrijpende ziekte, onder andere vanwege haar sterk recidiverende karakter. Veel mensen die eenmaal depressief zijn geweest, worden dat vaker. Bovendien lijkt de kans op depressie
Nadere informatieDag van de Zorg 2013. Depressie: watisheten watbrengthetteweeg? Met dank aan het team Vennen 3 en dr. Michel Dierick in het bijzonder.
Dag van de Zorg 2013 Depressie: watisheten watbrengthetteweeg? Met dank aan het team Vennen 3 en dr. Michel Dierick in het bijzonder. 1 Wat is stemming? + - 2 Gemoed, stemming: Constant aanwezige achtergrond,
Nadere informatieSamenvatting. (Summary in Dutch)
(Summary in Dutch) 142 In dit proefschrift is de rol van de gezinscontext bij probleemgedrag in de adolescentie onderzocht. We hebben hierbij expliciet gefocust op het samenspel met andere factoren uit
Nadere informatieRondom Suïcide. Nieuwe inzichten over preventie en ondersteuning van nabestaanden. 26 oktober Jos de Keijser
Rondom Suïcide Nieuwe inzichten over preventie en ondersteuning van nabestaanden 26 oktober 2016 Jos de Keijser onderdelen Suïcide in Nederland anno 2016 Preventie Richtlijnen Contact maken Impact van
Nadere informatieMindfulness. Aandachtsgerichte Cognitieve Therapie
Mindfulness Aandachtsgerichte Cognitieve Therapie Aandachtsgerichte cognitieve therapie is een training die bestaat uit acht bijeenkomsten. Het doel van de training is stress te verminderen en depressies
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING (SUMMARY IN DUTCH)
NEDERLANDSE SAMENVATTING (SUMMARY IN DUTCH) ACHTERGROND Depressie is een ernstige psychiatrische stoornis waar ongeveer één op de vijf à zes mensen gedurende de levensloop mee te maken krijgt. In Westerse
Nadere informatieEFFECTIEF OMGAAN MET SUÏCIDALITEIT BIJ PATIËNTEN MET SCHIZOFRENIE OF EEN AANVERWANTE PSYCHOTISCHE STOORNIS
EFFECTIEF OMGAAN MET SUÏCIDALITEIT BIJ PATIËNTEN MET SCHIZOFRENIE OF EEN AANVERWANTE PSYCHOTISCHE STOORNIS Dr. Berno van Meijel Lector GGZ-verpleegkunde Hogeschool INHOLLAND Congres Zorg voor mensen met
Nadere informatie18/03/2009 ZIEKTE DETERMINANTEN ER IS GEEN DUIDELIJK HOUVAST OVER VERLOOP AARD VAN ZIEKTE PROGNOSE BEHANDELING DIAGNOSE
ZIEK! RECHT OP ZIEK ZIJN & RECHT OP ONDERWIJS TUSSEN RISICO EN KRACHT Prof. Peter Adriaenssens Afdeling Kinderpsychiatrie UZ Leuven GROEIENDE GROEP EREN ASTMA 2% ECZEMA 1% EPILEPSIE 8 OP 1000 HERSENVERLAMMING
Nadere informatieJe vader en/of moeder verslaafd? Transgenerationele overdracht van verslaving
Je vader en/of moeder verslaafd? Transgenerationele overdracht van verslaving Drs. Margreet van der Meer Hoofd Kwaliteit Innovatie Centrum VNN Lectoraat Verslavingskunde Hanzehogeschool Je vader en/of
Nadere informatieHandycard Zorgmonitor 1 SDQ en KIDSCREEN-27
Handycard Zorgmonitor 1 SDQ en KIDSCREEN-27 SDQ (Strenghts and Difficulties Questionnaire) Meet de psychosociale aanpassing van de jeugdige. De SDQ wordt ingevuld door jeugdigen zelf (11-17 jaar) en ouders
Nadere informatieInFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Behandeling van psychose De rol van andere interventies
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieInformatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieKindermishandeling: Prevalentie. Psychopathologie
Wereldwijd komt een schrikbarend aantal kinderen in aanraking met kindermishandeling, in de vorm van lichamelijke mishandeling of seksueel misbruik, verwaarlozing, of gebrek aan toezicht. Soms zijn kinderen
Nadere informatiePerseverative cognition: The impact of worry on health. Nederlandse samenvatting
Perseverative cognition: The impact of worry on health Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Perseveratieve cognitie: de invloed van piekeren op gezondheid Iedereen maakt zich wel eens zorgen.
Nadere informatieManisch depressief of bipolaire stoornis
0000 2027 - SV - oktober 2012 Manisch depressief of bipolaire stoornis campus Sint-Vincentius Sint-Vincentiusstraat 20 2018 Antwerpen tel. 03 285 20 00 fax 03 239 23 23 www.st-vincentius.be GasthuisZusters
Nadere informatiePediatrische Medische Stress.
Pediatrische Medische Stress www.zorgvoorhetziekekind.nl @zorgvhziekekind Medisch traumatische stress Wat is het? Hoe herken je het? Wat kunnen we doen? www.nahetziekenhuis.nl www.hetouderkompas.nl www.opkoersonline.nl
Nadere informatieVoorkomen van. bij suïcidaliteit. Rol huisar ts. Vervolg Trimbos, Preventie. Voorkomen van suïcide
Suïcidaliteit Voorkomen van suïcidaliteit Remco de Winter: introductie Bert van Hemert: workshop met mindmapping mindmapping Voorkomen van suïcidaliteit Trimbos instituut iov Min. VWS Vermindering van
Nadere informatieAcademie voor Integratieve en Humanistische Psychologie en Psychotherapie vzw. Zelfdoding: Signalen, mythen en aanpak
1 Academie voor Integratieve en Humanistische Psychologie en Psychotherapie vzw Zelfdoding: Signalen, mythen en aanpak Masterclass Amsterdam NAP Stefaan Boel 11 januari 2017 2 3 4 Zelfdoding is een permanente
Nadere informatieSuïcidaal gedrag: Omvang van het probleem, oorzaken en risicofactoren, en mogelijkheden tot preventie. G. Portzky
Suïcidaal gedrag: Omvang van het probleem, oorzaken en risicofactoren, en mogelijkheden tot preventie G. Portzky 1. OMVANG VAN HET PROBLEEM 2.1. Suïcide Suïcide rates in Vlaanderen 2010 (Bron: Vlaams Agentschap
Nadere informatieChapter 8. Nederlandse samenvatting
Chapter 8 Nederlandse samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING Angst is een menselijke emotie die iedereen van tijd tot tijd wel eens ervaart. Veel mensen voelen zich angstig of nerveus wanneer ze bijvoorbeeld
Nadere informatieProfiel van de jonge suïcidepoger
Profiel van de jonge suïcidepoger Eva De Jaegere Eenheid voor Zelfmoordonderzoek Univeristeit Gent Prof. Dr. C. van Heeringen Studiedag Schemerjongeren: schaduw én licht 1. Definitie suïcidepoging 2. Suïcidecijfers
Nadere informatieOnverklaarde klachten: een houdbaar concept? Guus Eeckhout Polikliniek Onverklaarde Klachten Afdeling Ziekenhuispsychiatrie VUmc
Onverklaarde klachten: een houdbaar concept? Guus Eeckhout Polikliniek Onverklaarde Klachten Afdeling Ziekenhuispsychiatrie VUmc Netwerk OLK (NOLK) Conceptrichtlijn 2009: Somatisch Onvoldoende verklaarde
Nadere informatieInterpersoonlijke psychotherapie
Interpersoonlijke psychotherapie in een groep een behandelprotocol voor depressie Dina Snippe, Opleider-supervisor IPT en groepspsychotherapie Cora Versteeg, supervisor IPT en groepspsychotherapeut i.o.
Nadere informatiePersoonlijkheidsstoornis Cluster C
Persoonlijkheidsstoornis Cluster C Deze folder geeft informatie over de diagnostiek en behandeling van cluster C persoonlijkheidsstoornissen. Wat is een cluster C Persoonlijkheidsstoornis? Er bestaan verschillende
Nadere informatieKanker is niet voor watjes
Kanker is niet voor watjes SPKS 22 september 2018 2 ele Helen Dowling Instituut Mensen met kanker en hun naasten helpen de ziekte emotioneel te verwerken specialistische psychologische zorg (1100 cliënten
Nadere informatieStemmingsstoornissen bij de ziekte van Parkinson
Stemmingsstoornissen bij de ziekte van Parkinson Maastricht, 9 mei 2017 Dr. A.F.G. Leentjens, psychiater Afdeling Psychiatrie MUMC 1951-2014 1926-2002 Inhoud Depressieve klachten -wat is een depressie?
Nadere informatieIedereen is anders: de invloed van persoonlijke factoren na hersenletsel Caroline van Heugten
Iedereen is anders: de invloed van persoonlijke factoren na hersenletsel Caroline van Heugten Geprikkeld brein 19 okt. 2016, Swalmen Dept P&N, MHeNS, FHML Dept NP&PP, FPN Kent u haar? Kent u haar? Marlou
Nadere informatieVraag 1 Lees de tekst Internaliserend gedrag en co-morbiditeit en beantwoord daarna de vraag.
Feedbackvragen Casus Martijn Vraag 1 Lees de tekst Internaliserend gedrag en co-morbiditeit en beantwoord daarna de vraag. Bij Martijn is sprake van sociaal isolement, somberheid, niet eten. Dat duidt
Nadere informatieFactoren in de relatie tussen angstige depressie en het risico voor hart- en vaatziekten
Factoren in de relatie tussen angstige depressie en het risico voor hart- en vaatziekten In dit proefschrift werd de relatie tussen depressie en het risico voor hart- en vaatziekten onderzocht in een groep
Nadere informatieZorgpad Somatische symptoomstoornis en verwante stoornissen. Zorgpad Somatische symptoomstoornis
Zorgpad Somatische symptoomstoornis en verwante stoornissen Een zorgpad beschrijft hoe uw behandeling er uit gaat zien. En welke behandelmethode wordt gebruikt. Stap 1-5 zijn de standaard modules, voor
Nadere informatieHoe blijf ik (psychisch) gezond?! Simone Traa Klinisch psycholoog psychotherapeut Medische Psychologie, Máxima Medisch Centrum
Hoe blijf ik (psychisch) gezond?! Simone Traa Klinisch psycholoog psychotherapeut Medische Psychologie, Máxima Medisch Centrum Inhoud Definitie gezond Biopsychosociaal model Psychische gezondheid Stress
Nadere informatieEmotional Scars: Impact of childhood trauma on depressive and anxiety disorders. Nederlandse samenvatting. Jacqueline G.F.M.
Emotional Scars: Impact of childhood trauma on depressive and anxiety disorders Nederlandse samenvatting Jacqueline G.F.M. Hovens Inleiding Traumatische gebeurtenissen uit de jeugd zijn niet verloren maar,
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie bij autisme
Cognitieve gedragstherapie bij autisme Caroline Schuurman, gz-psycholoog Centrum Autisme Rivierduinen Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van autisme bij volwassenen Utrecht, 14 juni 2011 CGT bij autisme
Nadere informatie1 Wat is psychiatrie?
1 Wat is psychiatrie? KINDERPSYCHIATRIE: INLEIDING Psychiatrie MEDISCH MODEL Vakjesdenken (categoriaal) pathologiserend biologisch deterministisch medicatiegericht opnamegericht Psychologie MENSELIJK GEDRAG
Nadere informatieSCHEMA S STOORNISSEN KINDERPSYCHIATRIE
SCHEMA S STOORNISSEN KINDERPSYCHIATRIE Dyslexie Moeite met de techniek van het lezen en spellen, door problemen om het woordniveau en met als belangrijk kenmerk dat geen echte automatisering van het lezen
Nadere informatieWetenschappelijke Samenvatting. 1. Kwetsbaarheid en emotionele verwerking bij depressie
Wetenschappelijke Samenvatting 1. Kwetsbaarheid en emotionele verwerking bij depressie In dit proefschrift wordt onderzocht wat spaak loopt in de hersenen van iemand met een depressie. Er wordt ook onderzocht
Nadere informatieLeven met een hersenletsel: home sweet home?
Leven met een hersenletsel: home sweet home? Prof.dr. Caroline van Heugten ERNAH congres 17 sept. 2015, Hasselt Dept P&N, MHeNS, FHML Dept NP&PP, FPN Uw spreker... Mate van participatie Ziekte/aandoening
Nadere informatieBert Garssen Helen Dowling Instituut, begeleiding bij kanker, Bilthoven
De invloed van psychologische factoren op het ontstaan van kanker Bert Garssen Helen Dowling Instituut, begeleiding bij kanker, Bilthoven Uitgangspunt Zijn er fysiologische mechanismen die zouden kunnen
Nadere informatieBespreekbaar maken van kanker (en intimiteit) 03/02/2019
Bespreekbaar maken van kanker (en intimiteit) Kristel Mulders Coördinator oncopsychologen /oncoseksuoloog Jessa Ziekenhuis 03/02/2019 Betrekken van de partner Literatuur over psycho-oncologie: In de dagdagelijkse
Nadere informatieMarrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131. chapter 10 samenvatting
Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131 chapter 10 samenvatting Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 132 Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 133 Zaadbalkanker wordt voornamelijk bij jonge mannen vastgesteld
Nadere informatieOmgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten. Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest
Omgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest Van DSM IV naar DSM 5 DSM IV - somatisatie stoornis, - somatoforme
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie bij autisme. Psycho-sociale problemen. Uitingsvormen autisme. Autisme? Coping? Of? 12-7-2013
Cognitieve gedragstherapie bij autisme "Het resultaat telt, de weg er naar toe nog meer! Behandelmethodieken bij ontwikkelingsstoornissen." GGNet, Apeldoorn, 27 juni 2013 Caroline Schuurman gz-psycholoog,
Nadere informatiede jaren van de vorige eeuw lag de focus op de beschrijving van stressreacties en onderzoek van de (karakteristieken van) stimuli die een
Samenvatting Werkstress bij verpleegkundigen is al jaren wereldwijd een probleem. Werkstress kan negatieve gevolgen hebben voor de geestelijke en lichamelijke gezondheid en kan het plezier in het werk
Nadere informatieOpkrabbelen: gerechtvaardigd optimisme
Feestelijk symposium 45 jaar PgD De kracht van de psychologie in de ouderenzorg Bunnik, 6 oktober 2016 Opkrabbelen: gerechtvaardigd optimisme Debby van Rhijn Marieke Terwel Marja Vink Programma Een gezamenlijk
Nadere informatieBorderline in het gezin. Koos Krook, sr. preventiefunctionaris GGZ Midden Brabant
Borderline in het gezin. Koos Krook, sr. preventiefunctionaris GGZ Midden Brabant Inleiding - Stellingen. - Ontstaan psychiatrische aandoeningen. - Wat zien naastbetrokkenen. - Invloed van borderline op
Nadere informatieAspecten van partner relatie therapie bij complex trauma
Aspecten van partner relatie therapie bij complex trauma Het emotionele kwetsbaarheid model en Effectief problemen oplossen Dr. Jos Truyens Klinisch psycholoog - Psychotherapeut Instituut Systemische Psychotherapie
Nadere informatieMIDDELENMISBRUIK + angststoornissen depressie
MIDDELENMISBRUIK + angststoornissen depressie Enkele cijfers 17,9 % van de patiënten met een angststoornis lijdt aan een alcoholverslaving 19,4% van de alcoholverslaafden heeft een angststoornis (Addiction
Nadere informatieEEN NETWERKBENADERING
EEN NETWERKBENADERING VOOR PSYCHOSE DE ROL VAN SYMPTOMEN EN TRAUMA dr. Hanneke Wigman Januari 2017 De Amsterdamse School DISCLOSURES (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante
Nadere informatieHet herstelproces van individuen met burn-out gerelateerde klachten: Een emotionele rollercoaster! Dr. Lotte Smets
Het herstelproces van individuen met burn-out gerelateerde klachten: Een emotionele rollercoaster! Dr. Lotte Smets 1. Diagnosticeren 1.1 Definitie 1.2 Kernsymptomen 1.3 Draaagkracht vs draaglast Agenda
Nadere informatieDementie & diversiteit. Britt Fontaine Lid kenniskring lectoraat Psychogeriatrie
Dementie & diversiteit Britt Fontaine Lid kenniskring lectoraat Psychogeriatrie Wat ga ik doen? Leeftijd en Veroudering Dementie wereldwijd Is dementie een ziekte? wij en zij denken Vragen en een preekje
Nadere informatieNeDerLANDse samenvatting
CHAPTER 10 259 NEDERLANDSE SAMENVATTING Benzodiazepines zijn psychotrope middelen met anxiolytische, sederende, spierverslappende en hypnotische effecten. In de praktijk worden zij voornamelijk ingezet
Nadere informatie7/11/2016. HersenletselCongres B7 - Iedereen is anders: aandacht voor de persoonlijke factoren na hersenletsel. Succes Marlou van Rhijn?
Disclosure belangen sprekers B7 - Iedereen is anders: aandacht voor de persoonlijke factoren na hersenletsel Caroline van Heugten & Ieke Winkens (Potentiële) belangenverstrengeling De betrokken relaties
Nadere informatieDepressie en angst bij de ziekte van Parkinson Rianne van Gool Verpleegkundig specialist
Depressie en angst bij de ziekte van Parkinson Rianne van Gool Verpleegkundig specialist Dopamine Ziekte van Parkinson: minder dopamine Dopamine is een signaalstof die de communicatie tussen hersencellen
Nadere informatieZelfdoding in de psychiatrische kliniek: over het omgaan met de (on)draaglijkheid van het leven.
Zelfdoding in de psychiatrische kliniek: over het omgaan met de (on)draaglijkheid van het leven. Alix Kuylen Psycholoog intensieve behandeleenheid Susanne Cuijpers Verpleegkundig specialist GGZ Inhoud
Nadere informatieInterpersoonlijke psychotherapie
Interpersoonlijke psychotherapie in een ambulante groep een behandelprotocol voor depressie Dina Snippe, psychotherapeut Opleider-supervisor NVGP en NVIPT De genezing van de krekel Geacht somber gevoel,
Nadere informatieLeven met een amputatie. Chris Leegwater Vinke Psycholoog
Leven met een amputatie Chris Leegwater Vinke Psycholoog Amputatie 2 Amputatie is voor de geamputeerde meestal een ernstig trauma, niet alleen lichamelijk, maar ook geestelijk. Naast het verlies van de
Nadere informatieJos van Erp Hartstichting / De Hart&Vaatgroep. Stress en gezondheid
Jos van Erp Hartstichting / De Hart&Vaatgroep Stress en gezondheid Acute stress Het stressmechanisme is een overlevingsmechanisme Stressor Het stressmechanisme: Een fysiologisch systeem dat functioneert
Nadere informatieDe Obsessief-Compulsieve stoornis: behandeling in de praktijk. 2013 Universitair Ziekenhuis Gent
De Obsessief-Compulsieve stoornis: behandeling in de praktijk Dr. Leyman Lemke Deswarte Annelies 2013 Universitair Ziekenhuis Gent Inhoud workshop Kapstok: Het neurotische lussenmodel (NLM) (R. Schacht
Nadere informatieW o r k s h o p - N i e u w e l a n d e l i j k e r i c h t l i j n e n s u ï c i d e p r e v e n t i e M a r t i n S t e e n d a m
W o r k s h o p - N i e u w e l a n d e l i j k e r i c h t l i j n e n s u ï c i d e p r e v e n t i e M a r t i n S t e e n d a m D e n i e u w e m u l t i d i s c i p l i n a i r e b e h a n d e l r
Nadere informatieVermoeidheid na kanker. Anneke van Wijk, GZ psycholoog Helen Dowling Instituut Utrecht
Anneke van Wijk, GZ psycholoog Helen Dowling Instituut Utrecht Helen Dowling Instituut: Begeleiding bij kanker voor (ex-) kankerpatienten en hun naasten: Onder andere: Individuele begeleiding Lotgenotengroepen
Nadere informatieTerrorisme en dan verder
Terrorisme en dan verder Hoe kunt u omgaan met de gevolgen van een aanslag? - Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie.
Nadere informatieDe ontwikkeling en evolutie van posttraumatische stressklachten bij mensen met brandwonden na een ramp
De ontwikkeling en evolutie van posttraumatische stressklachten bij mensen met brandwonden na een ramp Nancy Van Loey Wetenschappelijk onderzoeker VSBN Corinne Reynders Onderzoekscoördinator België Inhoud
Nadere informatiePsychosociale begeleiding in het Oncologie Centrum
Psychosociale begeleiding in het Centrum Inleiding Als u te horen krijgt dat u kanker heeft of een hematologische ziekte, kan er veel veranderen in uw leven en dat van uw naasten. Niet alleen lichamelijk,
Nadere informatiecoping en emotionele aanpassing na NAH
Het venijn zit in de staart 29 maart historic perspective: the 1980s decade of the severe TBIs introduction of the concept golden hour coping en emotionele aanpassing na NAH Dr. S.Z. Stapert Neuropsycholoog
Nadere informatieGrensoverschrijdend gedrag. Les 2: inleiding in de psychopathologie
Grensoverschrijdend gedrag Les 2: inleiding in de psychopathologie Programma Psychopathologie; wat is het? Algemene functionele psychopathologie DSM Psychopathologie = Een onderdeel van de psychiatrie
Nadere informatiehet laagste niveau van psychologisch functioneren direct voordat de eerste bestraling begint. Zowel angstgevoelens als depressieve symptomen en
Samenvatting In de laatste 20 jaar is er veel onderzoek gedaan naar de psychosociale gevolgen van kanker. Een goede zaak want aandacht voor kanker, een ziekte waar iedereen in zijn of haar leven wel eens
Nadere informatieIedereen ervaart wel eens lichamelijke klachten. Soms is hiervoor een duidelijke oorzaak, zoals een beschadiging of een ontsteking, maar vaak is er ge
LEKENSAMENVATTING Iedereen ervaart wel eens lichamelijke klachten. Soms is hiervoor een duidelijke oorzaak, zoals een beschadiging of een ontsteking, maar vaak is er geen duidelijke medische verklaring
Nadere informatieEen depressie. PuntP kan u helpen. groep: volwassenen
Een depressie PuntP kan u helpen groep: volwassenen Iedereen is wel eens moe, somber en lusteloos. Het is een normale reactie op tegenvallers, een verlies en andere vervelende gebeurtenissen. Wanneer dit
Nadere informatieKansen voor gezondheid
10-6-2015 1 g Kansen voor gezondheid L a n g e r Jan Auke Walburg Vraagstelling Hoe kan je de gezondheid en het welbevinden van een populatie bevorderen zodanig dat: mentale en somatische ziektes afnemen
Nadere informatieDIPJE OF DEPRESSIE ONZEKER OF ANGSTSTOORNIS. Maaike Nauta Leonieke Vet. Klinische Psychologie RuG. Accare UC Groningen
DIPJE OF DEPRESSIE ONZEKER OF ANGSTSTOORNIS Maaike Nauta Leonieke Vet Klinische Psychologie RuG Accare UC Groningen Dit lukt me nooit Anderen vinden het niks Ik zie er niet uit Ze vinden me saai Maar wanneer
Nadere informatieVK+ Zelfrapportage. Vragenlijst over veerkracht. Henk Smit
VK+ Zelfrapportage Vragenlijst over veerkracht ID 255-17 Datum 26.05.2015 VK+ Inleiding 2 / 9 INLEIDING De VK+ is een vragenlijst die op basis van zelfrapportage de mentale veerkracht van volwassenen in
Nadere informatieGGZ aanpak huiselijk geweld
GGZ aanpak huiselijk geweld Wat is er nodig en wat helpt Jeannette van Borren Mei 2011 Film moeder en zoon van Putten Voorkomen van problemen is beter en goedkoper dan genezen Preventieve GGZ interventies
Nadere informatieWie zijn wij? Wie bent u? Waar bent u werkzaam? Welke setting en sector? Wat wilt u leren van deze workshop?
Wat kunt U daarmee? Alwies Hendriks, psychomotorisch therapeut Margje Mahler, ouderenpsycholoog Wie zijn wij? Wie bent u? Waar bent u werkzaam? Welke setting en sector? Wat wilt u leren van deze workshop?
Nadere informatieehealth solutions in de psychische zorg ehealth voor een gezonde toekomst!
ehealth solutions in de psychische zorg ehealth voor een gezonde toekomst! Een multideskundige ecommunity ter ondersteuning van ernstige psychische aandoeningen Een multideskundige ecommunity ter ondersteuning
Nadere informatie