IST. PI Overijssel. locaties De Karelskamp en. Niendure. Inspectierapport. Doorlichting

Transcriptie

1 IST PI Overijssel locaties De Karelskamp en Niendure Inspectierapport Doorlichting

2 Ministerie van Justitie a PI Overijssel locaties De Karelskamp en Niendure Inspectierapport Doorlichting Augustus 2005

3 Inhoudsopgave Voorwoord 4 Samenvatting 5 1 Inleiding Aanleiding en doel Aanleiding van het onderzoek Doel van het onderzoek Reikwijdte van het onderzoek Opzet van het onderzoek Methode Tijdpad Wet- en regelgeving Toetsingskader Objectbeschrijving Huis van bewaring De Karelskamp Zeer beperkt beveiligde inrichting Niendure Recent onderzoek 12 2 Bevindingen Rechtspositie Huis van bewaring Zeer beperkt beveiligde inrichting Veiligheid Huis van bewaring Zeer beperkt beveiligde inrichting Reïntegratie Huis van bewaring Zeer beperkt beveiligde inrichting. 26

4 3 Conclusies Rechtspositie Veiligheid Reïntegratie 31 4 Aanbevelingen Aanbevelingen voor de locatie Almelo Aanbevelingen voor de Dienst Justitiële Inrichtingen Aanbevelingen voor de Minister van Justitie: 35 Bijlage A: Bronnen 36 Bijlage B: Geïnterviewde functionarissen 37 Bijlage C: Toetsingskader 38

5 Voorwoord Dit inspectierapport betreft de eerste doorlichting van de Inspectie voor de Sanctietoepassing (ISt). Sinds de formele start van de ISt op 1 januari 2005 is veel tijd en energie gestoken in het ontwikkelen van een gezamenlijke visie en werkwijze, en in het ontwikkelen van geobjectiveerde toetsingsinstrumenten. Een laatste stap in dat proces is geweest het uittesten, in de vorm van een pilotonderzoek, van de ontwikkelde instrumenten. Deze eerste doorlichting is uitgevoerd in juli In het onderzoek zijn de drie aspecten uit het toezichtkader van de ISt betrokken: rechtspositie, veiligheid en reïntegratie. De ISt komt, afgaand op haar onderzoeksbevindingen, tot het oordeel dat de locaties in Almelo op de aspecten rechtspositie en veiligheid goed presteren, en plaatst een kanttekening bij het aspect reïntegratie. Passend bij dit overwegend positief getoonzette oordeel doet de Inspectie een beperkt aantal aanbevelingen. Die zijn goeddeels heel praktisch van aard, en kunnen door de inrichtingen zelf uitgevoerd worden. Daarnaast wordt een good practice benoemd, waarvan aan DJI wordt aanbevolen die bredere verspreiding te geven. W.F.G. Meurs Hoofdinspecteur 4

6 Samenvatting Op 13 en 14 juli 2005 is door de (ISt) een doorlichting uitgevoerd in PI Overijssel, locatie Almelo. Het betrof de eerste doorlichting van deze Inspectie. De doorlichting werd conform het toezichtkader van de ISt gericht op het functioneren van de inrichting op de terreinen rechtspositie, veiligheid en reïntegratie. Het onderzoek bestond uit het opstellen van een toetsingskader op grond van wet- en regelgeving, het analyseren van schriftelijk materiaal van de inrichting, en een onderzoek ter plaatse waarbij zowel observaties werden uitgevoerd als interviews met medewerkers van alle functiegroepen en met gedetineerden werden gehouden. De locatie Almelo kent twee regiems die los van elkaar gehuisvest zijn. Het betreft het huis van bewaring de Karelskamp en de zeer beperkt beveiligde inrichting Niendure. Op het terrein van de rechtspositie zijn de bevindingen van de Inspectie dat gedetineerden op de hoogte zijn van hun rechten en plichten. Activiteiten waar zij volgens de Penitentiaire beginselenwet recht op hebben worden uitgevoerd. Daarbij zijn de netto-uren gewaarborgd. Op de verblijfsafdelingen van het huis van bewaring en in de zeer beperkt beveiligde inrichting wordt een gedeelte van de gedetineerden ondergebracht in meerpersoonscellen. Er doen zich daarbij weinig incidenten voor. Er wordt in het huis van bewaring niet gewerkt met wisselroosters, zodat samengeplaatste gedetineerden gezamenlijk activiteiten verrichten en op cel verblijven. In de zeer beperkt beveiligde inrichting zijn de gedetineerden/bewoners overdag in principe altijd werkzaam in een baan buiten de inrichting. In de winterperiode vindt er echter ook arbeid op een werkzaal op het terrein plaats. Dit heeft te maken met het grote aanbod van seizoensarbeid in de omgeving van de inrichting. De werkzaal wordt overigens ook gebruikt als er naar werkgevers onbemiddelbare bewoners in de inrichting verblijven. 5

7 Er is regelmatig overleg tussen gedetineerden en de directie via de Gedetineerdencommissie. Het handhaven van orde en veiligheid in de inrichting geschiedt volgens duidelijke procedures. Er is sprake van weinig incidenten en als er geweld moet worden gebruikt staat de professionaliteit en ervaring van het Interne Bijstandsteam garant voor een proportionele toepassing van geweld. De inrichting is er op gericht door preventie te voorkomen dat zaken escaleren. Discriminatie komt niet of nauwelijks voor tussen personeel en gedetineerden. Tussen gedetineerden onderling vinden er wel vormen van discriminatie plaats, maar dit is vooral gericht op de gedetineerden van de bijzondere zorgafdeling. Communicatie tussen personeel en gedetineerden staat volgens de medewerkers onder druk als gevolg van het inkorten van de bedrijfstijden. Er is drugsbeleid met een daaraan gekoppeld sanctiebeleid dat ook daadwerkelijk wordt uitgevoerd. Inspecties vinden steekproefsgewijs of op indicatie plaats. Integriteitbeleid wordt actief uitgevoerd. Reïntegratie vanuit het huis van bewaring vindt zeer beperkt plaats. Er wordt niet gewerkt met een mentoraat. Er worden niet structureel detentieplannen opgesteld. Dit heeft mede te maken met de korte verblijfsduur en de snelle doorstroming van gedetineerden. In de zeer beperkt beveiligde inrichting (ZBBI) wordt wel met een mentoraatsysteem gewerkt. Er worden echter nagenoeg geen screeningen gedaan en reïntegratieplannen opgesteld omdat, zo redeneert men, dit is gedaan door de inrichting van herkomst en/of de reclassering. De ZBBI beschouwt zich in dit proces louter als uitvoerend orgaan binnen een -door de selectiefunctionaris vastgesteld- Penitentiair Programma en richt zich met name op het verwerven van een reguliere baan door de gedetineerde/bewoner. Uit het onderzoek komt naar voren dat het huis van bewaring een goed georganiseerde inrichting is waar de rechtspositie van gedetineerden en de veiligheid van gedetineerden en personeel gewaarborgd is. Het gebruik van meerpersoonscellen verloopt zonder noemenswaardige problemen. De uitvoering van het dagprogramma in het huis van bewaring staat echter onder druk als gevolg van de verkorte bedrijfstijden die binnen de penitentiaire inrichtingen zijn ingevoerd. Dit heeft negatieve consequenties voor kwaliteit en kwantiteit van contact tussen personeel en gedetineerden. De uitvoering van sommige activiteiten van groepen kwetsbare gedetineerden verloopt daarbij niet altijd goed. Het werken aan reïntegratie vanuit het huis van bewaring is, zoals dat voor meerdere huizen van bewaring geldt, moeizaam. 6

8 De zeer beperkt beveiligde inrichting functioneert op het gebied van rechtspositie en veiligheid goed. De mogelijkheden op het terrein van de reïntegratie lijken niet ten volle benut te worden; de Inspectie is van mening dat op dit aspect meer (eigen) initiatief ontplooid kan worden De doelgroep van deze regiemsvorm is overigens aan verandering onderhevig waarbij gedetineerden/bewoners aan minder hoge kwalificaties voldoen dan in eerdere jaren. Er worden op het niveau van de inrichting onder meer aanbevelingen gedaan op de aspecten meerpersooncelgebruik, rechtspositie, het werken met een mentoraatsysteem en het opstellen van reïntegratieplannen, specifiek in de zeer beperkt beveiligde inrichting. Voorts wordt de aanbeveling gegeven aan de Dienst Justitiële Inrichtingen om de praktijk in Almelo op het gebied van het gebruik van instructies in geval van incidenten en calamiteiten te verspreiden. Een aanbeveling voor de Minister van Justitie is om zich geregeld rekenschap te geven van de knelpunten in de uitvoering van het dagprogramma. 7

9 1 Inleiding 1.1 Aanleiding en doel Aanleiding van het onderzoek De doorlichting van PI Overijssel, locatie Almelo is de eerste doorlichting van de ISt. De keuze voor deze PI is door de ISt gemaakt mede op grond van een suggestie door de sectordirecteur Gevangeniswezen. Criteria bij de keuze zijn geweest: deze inrichting staat bekend als een stabiele inrichting, daarnaast is er sprake van een beperkt aantal differentiaties/regiems. Het betreft een reguliere doorlichting op de drie aspecten van het toezichtkader: rechtspositie, veiligheid en reïntegratie. De locatie Almelo bestaat uit de units De Karelskamp en Niendure 1. De vraagstelling van deze doorlichting luidt: hoe is de stand van zaken op de aspecten rechtspositie, veiligheid en reïntegratie in De Karelskamp en Niendure en welk kwalitatief oordeel heeft de ISt over deze stand van zaken? Voor deze algemene doorlichting heeft de inspectie een aantal specifieke vragen gesteld op grond van materiaal van de locatie Almelo dat vooraf werd bestudeerd. De vragen zijn: - Wat is de daadwerkelijke invulling van het dagprogramma van het hvb? - Komen gedetineerden van het hvb toe aan de netto invulling van de (minimaal) verplichte wettelijke activiteiten? - Hoe wordt het beleid rond meerpersoonscelgebruik in de praktijk ingevuld? - Hoe is het gesteld met geweld van gedetineerden tegen personeel in het hvb en in het bijzonder in de hvb/bza? I 1 In het rapport wordt vanaf hier onderscheidenlijk geschreven over De Karelskamp en Niendure, omdat het gaat om verschillende differentiaties die apart bekeken zijn door de ISt en die ook fysiek van elkaar gescheiden zijn. 8

10 - Wat is de beschikbaarheid van arbeid en arbeidsprojecten voor gedetineerden van de zeer beperkt beveiligde inrichting (zbbi) en op welke manier worden eventuele problemen daarmee opgelost? - Hoe wordt in de zbbi nader invulling gegeven aan de reïntegratie? Doel van het onderzoek Het resultaat van het onderzoek bestaat uit een beschrijving van de actuele situatie in De Karelskamp en Niendure en een beoordeling van de ISt over de kwaliteit van de sanctietoepassing op de aspecten rechtspositie, veiligheid en reïntegratie. 1.2 Reikwijdte van het onderzoek Het onderzoek betreft bovengenoemde units waarbij De Karelskamp een huis van bewaring is en Niendure een zeer beperkt beveiligde inrichting. 1.3 Opzet van het onderzoek Methode De basismethodiek voor het uitvoeren van een doorlichting bestaat uit het verzamelen van feitelijke gegevens die vervolgens getoetst worden aan de hand van een toetsingskader (zie ook par en bijlage C). Op grond van de vaststelling van een feitelijke situatie en het toetsen daarvan komt de Inspectie tot een beoordeling van de betreffende inrichting op een aantal aspecten. Concreet worden vragen opgesteld die de informatieverzameling leiden door het operationaliseren van de onderwerpen in het toetsingskader in hoofdvragen en informatievragen. Deze vragen zijn daarmee richtinggevend voor alle doorlichtingen van penitentiaire inrichtingen. In de doorlichting worden drie methoden gehanteerd voor het verzamelen van feitenmateriaal: - documentenonderzoek: voorafgaand aan het onderzoek ter plaatse is materiaal opgevraagd (zie bijlage A voor een overzicht). Op grond van het materiaal is een analyse gemaakt en zijn aanvullende informatievragen opgesteld; 9

11 - observatie tijdens de inspectie: de doorlichting is gestart met een rondleiding door het huis van bewaring en de zeer beperkt beveiligde inrichting; - gestructureerde interviews 2. Conform het protocol werkwijze van de ISt is het onderzoek door twee inspecteurs gezamenlijk uitgevoerd Tijdpad De doorlichting werd bij brief van 16 juni 2005 aan de locatiedirecteur aangekondigd. Aan de commissie van toezicht werd op 16 juni een brief gestuurd waarin zij eveneens in kennis werd gesteld van het voorgenomen onderzoek. Het inspectieprogramma en het te hanteren toetsingskader is op 29 juni aan de locatiedirecteur verstuurd. Op dezelfde datum werden aan de commissie van toezicht het toetsingskader en een korte vragenlijst gestuurd. Informatie van de inrichting om het onderzoek voor te bereiden is op 26 en 30 juni en 7 juli ontvangen. Er is geen overzicht van klachten en de afhandeling daarvan van de commissie van toezicht ontvangen. Deze commissie van toezicht blijkt geen jaarverslagen te maken, zodat van die zijde geen informatie vooraf kon worden bestudeerd. De doorlichting heeft op 13 en 14 juli 2005 plaatsgevonden. Het conceptrapport met betrekking tot de doorlichting is op 26 juli 2005 aan de locatiedirecteur gestuurd voor wederhoor over de feitelijke bevindingen. Op 5 augustus 2005 heeft de locatiedirecteur zijn commentaar aangeleverd. De hoofdinspecteur heeft op 25 augustus 2005 het inspectierapport vastgesteld en aangeboden aan de minister van Justitie Wet- en regelgeving In de voorbereiding van de doorlichting heeft de ISt de volgende wet- en regelgeving in ogenschouw genomen: - European prison rules; - Penitentiaire beginselenwet; - diverse uitvoeringsregelingen en circulaires. I 2 Zie bijlage B voor een volledig overzicht van geïnterviewde functionarissen. 10

12 1.3.4 Toetsingskader Aan de basis van het toetsingskader ligt het Toezichtkader van de ISt en de weten regelgeving. De drie grondslagen uit het toezichtkader, -rechtspositie, veiligheid en reïntegratie- zijn voor de doorlichting nader geoperationaliseerd in een toetsingskader (zie bijlage C). 1.4 Objectbeschrijving Huis van bewaring De Karelskamp. Capaciteit: 176 plaatsen waaronder 20 plaatsen voor meerpersoonscelgebruik. Het huis van bewaring betreft een als kruis opgetrokken gebouw met vier vleugels dat ongeveer 10 jaar operationeel is. Op de begane grond zijn o.a. gevestigd: de arbeidszalen, de sportzaal en de bezoekzaal. Op de 1 e etage bevinden zich de kantoren van diverse functionarissen zoals de BSD, de geestelijk verzorgers en de zorgstaf. Hier is ook een stiltecentrum, een kerkzaal en een onderwijslokaal. Op de 2 e en 3 e etage bevinden zich de gedetineerdenafdelingen. Daar zijn ook de afdelingshoofden gehuisvest. Differentiaties: op de A-afdeling is een Bijzondere Zorg Afdeling ingericht voor 26 gedetineerden met (ernstige) psychiatrische problematiek. Op de B-afdeling is de inkomstenafdeling gevestigd waar gedetineerden direct bij binnenkomst een korte periode verblijven voor (o.a. medisch) onderzoek alvorens zij naar de verblijfsafdelingen worden doorgeplaatst. De afdelingen D en E zijn de reguliere verblijfsafdelingen waarop ook de meerpersoonscellen zijn gesitueerd Zeer beperkt beveiligde inrichting Niendure Capaciteit: 33 plaatsen waaronder 4 kamers voor meerpersoonsgebruik. Huisvesting geheel apart van De Karelskamp op ongeveer 1 km. afstand. Niendure als gebouw is ouder en langer in gebruik dan De Karelskamp. Een deel van het gebouw is enkele jaren geleden in gebruik geweest als Jeugdwerkinrichting. Na het beëindigen van dat experiment werd de capaciteit toegevoegd aan de zeer beperkt beveiligde inrichting waarmee de capaciteit daarvan kon worden verhoogd naar 29 plaatsen. Er is een kleine werkzaal voor 11

13 arbeid. Deze wordt vooral in het winterseizoen gebruikt omdat dan het arbeidsaanbod in de omgeving minder is; er wordt veel seizoenarbeid in deze omgeving gedaan. Voor bewoners die op grond van gedragsstoornissen, medische ongeschiktheid of demotivatie niet bemiddelbaar zijn naar een werkgever wordt in de werkzaal arbeid aangeboden. 1.5 Recent onderzoek De RSJ heeft in december 2003 een rapportage uitgebracht naar aanleiding van een toezichtbezoek dat hij aflegde in augustus van dat jaar. In zijn rapportage concludeert de RSJ dat de rechtspositie van de gedetineerden niet volledig gewaarborgd is omdat zij bij binnenkomst niet stelselmatig op het bestaan van huisregels worden geattendeerd. De bekendheid van gedetineerden met de commissie van toezicht (cvt), de maandcommissaris en de huisregels wordt door de RSJ als onvoldoende bestempeld. Op het punt van de bejegening wordt de sfeer goed genoemd. Aangegeven wordt dat de BSD niet is toegerust voor het afhandelen van vragen die eerder door de reclassering werden opgepakt. Voorts wordt opgemerkt dat het aanbod voor maatschappelijke integratie door middel van de vakopleiding uitvoerende schoonmaak vorm begint te krijgen. Er zijn geen andere recente onderzoeken voorhanden. 12

14 2 Bevindingen 2.1 Rechtspositie Huis van bewaring Documentatiegegevens De tekst van de huisregels is over het algemeen duidelijk. Op het punt van het recht op dan wel de plicht tot arbeid is de tekst echter niet volstrekt helder. 3 In de tekst van de huisregels staat in begrijpelijke taal aangegeven op welke manier en in welke gevallen een verzoek- of bezwaarschrift en een beklag- of beroepsschrift kan worden ingediend. Er wordt in de huisregels niet vermeld of er mogelijkheden voor ondersteuning van de gedetineerde zijn bij het indienen van een klacht of een bezwaarschrift noch of er mogelijkheden zijn om de gedetineerde te ondersteunen tijdens de procedure waarin beklag of bezwaar wordt afgehandeld. In de huisregels is opgenomen hoe inzage in het dossier geregeld is. Het sanctiebeleid is eveneens in de huisregels opgenomen. Het dagprogramma houdt rekening met de eisen die in de Pbw worden gesteld ten aanzien van toegang tot medische zorg en omvang van contacten met de buitenwereld, bibliotheekbezoek, onderwijs, arbeid, bezoek, luchten en sport. Daarbij wordt expliciet benadrukt dat de aangegeven omvang ook daadwerkelijk netto is. Gedetineerden die in afzondering zijn worden in staat gesteld dagelijks te luchten. Mogelijkheden tot deelname aan arbeid zijn echter wel beperkt: niet alle gedetineerden kunnen er aan deelnemen. (De afspraak tussen hoofdkantoor DJI I 3 Eerst wordt geformuleerd dat men niet tot werken verplicht is (het is immers een huis van bewaring) terwijl even verderop vermeld staat dat men niet tot arbeid verplicht is op algemeen erkende feestdagen, tenzij men werkzaam is in de huisdienst. (pag. 7, Huisregels HvB de Karelskamp) 13

15 en inrichtingen houdt rekening met een deelname aan arbeid door 60% van de gedetineerden in het huis van bewaring). Er worden inspanningen gepleegd om door middel van het Arbeidsbedrijf gevarieerde en aansprekende arbeidsmogelijkheden te realiseren. Er is een businessplan van het Arbeidsbedrijf waarin doelen en middelen concreet worden beschreven en waaruit ambitie spreekt. Georganiseerd overleg met de directie is geregeld door middel van een gedetineerdencommissie (Gedeco). De gedetineerdensurvey geeft aan dat in de ervaring van gedetineerden hun rechtspositie behoorlijk gewaarborgd is. Ook komt naar voren dat gedetineerden zich niet gediscrimineerd voelen. Observatiegegevens De arbeidszalen zien er netjes uit en zijn goed ingericht. Voorraden en producten staan ordelijk opgesteld zodat doorgangen niet geblokkeerd zijn. De sportzaal is eveneens goed ingericht en schoon. De fitnessruimte ziet er verzorgd uit. Er staan veel toestellen in verhouding tot de ruimte. Deze ruimte wordt ook door personeelsleden gebruikt. Stiltecentrum en kerkzaal zijn adequaat ingericht met mogelijkheden voor verschillende geloofsovertuigingen. De bezoekzaal is niet groot maar er lijkt voldoende mogelijkheid te zijn om ongestoord met familie en vrienden te kunnen communiceren. Er zijn echter geen voorzieningen voor kinderen, zoals een legotafel o.i.d., in de bezoekzaal. De bibliotheek oogt ordelijk. Er is een onderwijslokaal ingericht met op iedere tafel een computer. Er zijn drie luchtplaatsen van verschillende grootte en met verschillende voorzieningen. De gedetineerdenafdelingen zijn ruim opgezet en zien er schoon uit. Er is een centrale post in het centrum van het kruis van de afdelingen waar vandaan zicht wordt gehouden op de vleugels en, via beeldschermen, op de afzonderingscellen. Door de toepassing van een one-way-screen is van buiten de centrale post niet te zien wie in de post aanwezig zijn. Als geheel is er een goed overzicht over wat zich op de vleugels afspeelt. De als meerpersoonscel ingerichte cellen op de reguliere afdelingen, oorspronkelijk éénpersoonscellen, waarborgen de privacy van het toilet door middel van een schaamschot. Op de meerpersoonscellen staan twee televisies (voor diegenen die er een huren) met oortelefoon. De huisregels zijn aanwezig in de bibliotheek en op de afdelingen. Zij worden 14

16 niet aan de gedetineerden uitgereikt. De reden die desgevraagd wordt gegeven is dat het gedetineerdenbestand snel wisselt en dat de gevolgde werkwijze voldoende zou moeten zijn. Er zijn twee telefoons op de A- en B- afdeling; op de D- en E-afdeling zijn drie telefoons, rekening houdend met de aanwezigheid van de meerpersoonscellen. Er is een arts in deeltijd verbonden aan de inrichting. Er zijn twee in deeltijd werkzame psychologen aanwezig. Er is geen mogelijkheid voor de psychologen om op hun kamer met gedetineerden te spreken omdat zij op een gang zitten waar geen direct toezicht op gedetineerden is. Zoals aangegeven houdt het dagprogramma rekening met de rechten van gedetineerden. Ten aanzien van privacy moet worden vermeld dat er geen wisselroosters gehanteerd worden bij de gedetineerden die op de tweepersoonscellen verblijven. Voorts is de privacy op deze cellen beperkt door het gebruik van schaamschotten in plaats van volledige afscherming van de toiletten. Interviewgegevens De huisregels zijn in meerdere talen beschikbaar. Gedetineerden geven aan bekend te zijn met de maandcommissaris; deze is ook aanspreekbaar en benaderbaar volgens de geïnterviewden. Celinspecties vinden steeds door twee personeelsleden plaats. Gedetineerden geven aan dat de cellen daarbij voldoende netjes worden achtergelaten. Er wordt een celinspectieformulier gebruikt en door de medewerkers achtergelaten als contrabande wordt gevonden. Daarmee is voor de gedetineerde duidelijk of er een sanctie zal volgen op de overtreding. Urinecontroles vinden plaats op indicatie. De afname vindt in een aparte kamer plaats. Er vindt bij de inkomsten altijd een medische keuring plaats waaronder een onderzoek op TBC. Het voorkomen van willekeur bij de uitoefening van geweld wordt mede gegarandeerd door te werken met een standaardprocedure waarvan onderdeel is dat na de toepassing van geweld binnen 15 uur een rapportage over de gang van zaken wordt opgesteld. Het intern bijstandsteam (IBT) is -zo mogelijk- altijd bij de voorziene toepassing van geweld betrokken. De professionaliteit van de leden van het IBT en het gegeven dat er altijd een evaluatie plaatsvindt moeten garantie geven voor het voorkomen van willekeur. De toegang tot de medische zorg wordt door verschillende respondenten, waaronder gedetineerden, goed genoemd. Door twee gedetineerden wordt 15

17 aangegeven dat er door de tandarts te makkelijk tot het trekken van tanden of kiezen wordt overgegaan in plaats van reparatie van het gebit. De beschikbaarheid van arts, verpleegkundige en psycholoog wordt als voldoende gezien. In het dagprogramma is niet alleen op papier maar ook in de praktijk voldoende tijd om de activiteiten waar gedetineerden volgens de Pbw recht op hebben uit te voeren in de netto-uren die daarvoor staan. Vanuit de diverse interviews komt echter een aantal knelpunten naar voren. Op het gebied van telefoneren wordt door gedetineerden en enkele medewerkers aangegeven dat nummers afgesloten zijn voor gedetineerden. Advocaten zouden regelmatig op dit soort (gratis) nummers aangesloten zijn. Dit zou betekenen dat gedetineerden kosten moeten maken om hun advocaat te bereiken. De bezoekzaal wordt door gedetineerden als klein en lawaaiig ervaren. Mogelijk dat het ontbreken van kinderspeelmateriaal daar een rol bij speelt. Het uitvoeren van het dagprogramma wordt zowel door de verschillende functiegroepen als door gedetineerden ervaren als moeizaam omdat de bedrijfstijd in relatie tot het activiteitenaanbod door iedereen als erg krap wordt ervaren. Alle groepen geven aan dat er nauwelijks tijd is voor een bejegeningsgesprek met gedetineerden. Hierdoor staat ook preventie van problemen onder druk. Medewerkers van de afdeling Bijzondere Zorg (BZA) geven aan dat er bijvoorbeeld problemen zijn met het luchten van gedetineerden van die afdeling. Vóór de inkorting van de bedrijfstijd werden zij apart gelucht, nu gezamenlijk met andere afdelingen. Mede door de kwetsbaarheid van deze gedetineerden, maar ook door het beeld dat andere gedetineerden van hun delicten hebben (van gedetineerden op de BZA wordt door andere gedetineerden vaak gedacht dat zij zedendelicten hebben gepleegd) zijn zij regelmatig mikpunt van intimidatie. Men geeft aan dat er te weinig toezicht is en dat die intimidatie niet kan worden voorkomen. Verschillende functionarissen zijn van mening dat de ondergrens bereikt is met de nieuwe bedrijfstijden gecombineerd met de bezuinigingen, zowel praktisch gezien als vanuit het standpunt van humane detentie. Gevraagd naar de ruimte voor persoonlijke verzorging komt naar voren dat gedetineerden na arbeid niet stelselmatig kunnen douchen terwijl zij soms vuil en stoffig werk verrichten. Dit heeft te maken met het gegeven dat er vier uur arbeid wordt verricht en dat na de arbeid geen ruimte in het programma is om te kunnen douchen. Diverse medewerkers van de zorg geven aan dat gedetineerden regelmatig stinken. Inkorting van de arbeidstijd zelf geeft verdere 16

18 problemen met de arbeid vanwege de financiële taakstelling, zodat hier sprake lijkt van een dilemma. De commissie van toezicht geeft bij dit onderwerp aan dat in andere inrichtingen (genoemd wordt Hoogeveen) de arbeid wel een half uur korter duurt om het douchen mogelijk te maken. Een ander voorbeeld dat naar voren komt is het uitreiken van post. In een huis van bewaring betreft dit vaak officiële stukken waaronder rechtbankstukken. Vroeger kon bij het uitreiken van post aan de gedetineerde uitgelegd worden wat in de brieven staat; daar is nu geen tijd meer voor. Ook dit wordt gezien als een element dat de spanning in de inrichting vergroot. Met name het executief personeel geeft aan die toenemende spanning te ervaren. In het gesprek met de commissie van toezicht komt naar voren dat men zich zorgen maakt over de toenemende spanning die samenhangt met de krappe tijden waarin het dagprogramma moet worden uitgevoerd. De maandcommissaris geeft aan dat het moeilijker is geworden om gesprekken met gedetineerden te plannen vanwege die bedrijfstijden. Waar voorheen vaak aan het einde van de middag gesprekken konden plaatsvinden kan dat niet meer. In vrijwel ieder gesprek in het huis van bewaring wordt de problematiek rond de uitvoering van het dagprogramma binnen de verkorte bedrijfstijd door de geïnterviewden gevraagd en ongevraagd naar voren gebracht. Overleg van gedetineerden met de directie is geregeld via de instelling van een gedetineerdencommissie, de Gedeco. In de Gedeco worden de D- en E- afdelingen vertegenwoordigd. Vertegenwoordiging van de A-afdeling (Bijzondere zorg) en B-afdeling (inkomsten) is zeer moeilijk te organiseren. De Gedeco vergadert zelf één keer per week. Overleg met de unitdirecteur vindt één keer per twee weken plaats. Er is over en weer vertrouwen tussen directie en de Gedeco. Als voorbeeld van de goede verhouding wordt benoemd de afspraken die werden gemaakt tussen directie en Gedeco rond het houden van een zitstaking van gedetineerden tegen de verkorting van de bedrijfstijden. Iedereen hield zich ook daadwerkelijk aan de gemaakte afspraken. Met betrekking tot het vóórkomen van discriminatie komt uit de interviews naar voren dat dit onderwerp niet sterk speelt. Door één gedetineerde wordt aangegeven dat het wel eens voorkomt. Medewerkers uit diverse functiegroepen geven aan dat discriminatie naar huidskleur of geloof niet speelt, zeker niet tussen personeel en gedetineerden. Wel wordt in dit verband nog eens verwezen naar de gedetineerden van de Bijzondere zorg afdeling: de wijze waarop gedetineerden van de andere afdelingen met hen omgaan, -voor zover dat althans plaatsvindt- en over hen spreken zou als discriminerend kunnen worden omschreven. De intimidatie die tijdens het luchten voorkomt is reeds genoemd. 17

19 In het verlengde van dit onderwerp blijkt uit de interviews dat er binnen de inrichting geen specifieke aandacht is voor mogelijke radicalisering van gedetineerden op het terrein van geloof. Werving voor de jihad is geen bewust aandachtsgebied voor medewerkers. De implementatie van het twee-op-één-cel gebruik is zonder veel problemen verlopen. Gedetineerden worden door de BSD gescreend op contra-indicatie voor samenplaatsing. Vervolgens hebben zowel de PIW-ers als de gedetineerden zelf invloed wie bij wie wordt geplaatst. Gedetineerden kunnen hun voorkeur voor een celgenoot uitspreken en daar wordt zo veel mogelijk rekening mee gehouden. Door de arts wordt aangegeven dat er niet altijd tijd is voor een medische screening op contra-indicatie voor samenplaatsing 4. In de praktijk van de samenplaatsing zijn er nauwelijks problemen of incidenten. Er wordt meerdere keren op gewezen dat veel gedetineerden bekend zijn en weer terug komen waardoor de medewerkers ook vaak al weten wie ze voor zich hebben. Door meerdere geïnterviewden wordt vermeld dat, terwijl er voornemens zijn het meerpersoonscelgebruik uit te breiden, er sprake is van leegstand van cellen, zij het in beperkte mate, maar wel over langere perioden. In alle gesprekken komt naar voren dat gedetineerden met respect behandeld worden Zeer beperkt beveiligde inrichting Documentatiegegevens De huisregels zijn duidelijk. Er staat echter geen specifieke informatie opgenomen over het gebruik van de meerpersoonskamers waardoor de tekst op het punt van de verblijfsruimte onvolledig is. Het dagprogramma is conform de regelgeving voor deze detentievariant. De bewoners zijn niet vertegenwoordigd in de Gedeco. Observatiegegevens Gebouwelijk is de inrichting geschikt voor deze vorm van detentie. Er is een keuken voor gezamenlijk gebruik. Er is een kamer waar twee dagdelen per week een medewerker van de BSD kantoor houdt. Het gebouw ziet er behoorlijk onderhouden uit. De kamers voor de bewoners zijn voldoende ruim en van goede kwaliteit. I 4 Conform Regeling selectie, plaatsing en overplaatsing; DJI. 18

20 De huisregels zijn beschikbaar voor iedere bewoner. Op medisch gebied, -arts, verpleegkundige en tandarts- maakt deze inrichting gebruik van de voorzieningen van het huis van bewaring. Interviewgegevens De huisregels worden uitgereikt in het begin van het verblijf. Ze zijn alleen in het Nederlands opgesteld omdat het uitgangspunt in dit regiem is dat iedereen die hier wordt geplaatst Nederlands spreekt. In de praktijk blijkt dat er bewoners zijn geplaatst die een erg gebrekkige beheersing van de Nederlandse taal hebben. Cel-/kamerinspectie vindt regelmatig plaats op basis van steekproeven. Het sanctiebeleid staat omschreven in de huisregels. Urinecontrole op drugs- en alcoholgebruik vindt plaats op indicatie. Bij drugsgebruik wordt de plaatsing in deze inrichting beëindigd en wordt de persoon in een gesloten setting teruggeplaatst. Toegang tot medische zorg is geregeld in samenwerking met het huis van bewaring. Daar is twee keer per week een spreekuur voor de bewoners. Ook toegang tot de tandarts is geregeld via een wekelijks spreekuur in het huis van bewaring. Er wordt op het gebied van voeding gebruik gemaakt van een cateringservice. De inspecteurs hebben de maaltijden bekeken. De hoeveelheden per portie lijken beperkt voor volwassenen die (zware) lichamelijke arbeid verrichten. In de praktijk zijn er weinig problemen omdat sommige bewoners vaak zelf koken en de anderen dan meer porties tot hun beschikking hebben. Het dagprogramma is hoofdzakelijk gericht op arbeid. In beginsel dient iedere bewoner overdag te werken bij een werkgever buiten de inrichting. In de zomer lukt dat wel, in de winter niet altijd omdat in deze omgeving veel sprake is van seizoensarbeid. Daarom wordt in de winterperiode ook nogal eens arbeid aangeboden in de eigen werkzaal op het terrein; dit wordt echter gezien als een noodoplossing. In de weekeinden zijn de bewoners op een adres buiten de inrichting. Dit kan zijn een eigen huis of kamer of een logeeradres. Medewerkers geven aan dat er meer mensen in dit regiem worden geplaatst die er voorheen niet voor in aanmerking kwamen. Dit is volgens deze respondenten een oorzaak dat de invulling van arbeid vaker een probleem is. Dit wordt opgelost door mensen die (nog) niet bij een reguliere werkgever te plaatsen zijn op het eigen terrein werk te laten doen. Dat was echter nooit de bedoeling van een zeer beperkt beveiligde inrichting. 19

21 Discriminatie is weinig aan de orde en is ook geen onderwerp dat op teamgesprekken op de agenda staat. Wel wordt aangegeven dat er sprake is van subculturen. Deze gaan wel met elkaar om. Er worden geen problemen gemeld. De verhouding is momenteel dat van de 33 bewoners 20 van allochtone herkomst zijn. Meerpersoonskamergebruik is operationeel. De medewerkers bepalen de kamerbezetting. Bewoners hebben daarop geen invloed. Er vindt meestal na enkele weken doorplaatsing naar een eigen kamer plaats. Er wordt door geen van de respondenten over problemen gesproken. 2.2 Veiligheid Huis van bewaring Documentatiegegevens Het veiligheidsbeleid is vastgelegd en gedocumenteerd in mappen. Het veiligheidsbeleid is gebaseerd op de Haagse Beveiligingsmethodiek 5. Er heeft vorig jaar een veiligheidsaudit plaatsgehad en deze zal binnen afzienbare tijd herhaald worden. Het sanctiebeleid is vastgelegd en is in de huisregels opgenomen. Daarnaast is er een overzicht van de sancties die volgen op bepaalde overtredingen. Het beschreven sanctiebeleid sluit aan bij de betreffende artikelen uit de Pbw. De huisregels geven aan dat er controle op contrabande plaats kan vinden, op welke manier en onder welke voorwaarden. Er is drugsontmoedigingsbeleid. De inhoud er van is dat er wordt gewerkt op grond van de landelijke drugsontmoedigingsnota. Het sanctiegebruik rond drugs in de inrichtingen is apart vastgelegd. Er is integriteitbeleid. Dit is vastgelegd in een jaarplan. Ook is er een brochure binnen de inrichtingen waarin op duidelijke wijze integriteit en de normen die de inrichting hanteert worden belicht. Het integriteitbeleid is gebaseerd op het landelijk integriteitbeleid van DJI. Er is een bedrijfshulpverleningsorganisatie, BHV, die breed is samengesteld en goed is voorzien van middelen. Er wordt frequent geoefend. I 5 Een methodiek die inmiddels breed wordt gehanteerd binnen DJI en die leidt tot een systematische aanpak van beveiligingsvraagstukken in uitvoeringslocaties door -in samenhang- te kijken naar personele, organisatorische, bouwkundige en elektronische beveiligingsvoorzieningen. 20

22 Er is een intern bijstandsteam, IBT, dat eveneens een brede samenstelling kent en goed is opgeleid. Uit de gedetineerdensurvey komt naar voren dat gedetineerden zich over het algemeen voldoende veilig voelen in de inrichting. Observatiegegevens Gebouwelijk is de inrichting overzichtelijk geconstrueerd met een scheiding in zones met en zonder gedetineerdenverkeer. Op de plekken waar gedetineerden en functionarissen contact met elkaar hebben is altijd (in)direct toezicht (een uniform ) aanwezig. De inrichting is ommuurd met daarbinnen nog een penitentiair hekwerk tussen lucht/sportplaatsen en muur. In haar bestaan hebben zich twee (geweldloze) ontvluchtingen voorgedaan. Als reactie hierop zijn de beveiligingsvoorzieningen aangepast. De beveiliging van het complex voor wat betreft muren, sluizen en hekwerk is visueel goed zonder zichtbare zwakke plekken. Vanuit de centraalpost is er een goed overzicht op alle verblijfsafdelingen van de gedetineerden. Er komt veel daglicht naar binnen en de vlakken maken een ruimtelijke indruk. De centraalpost is de uitvalbasis voor de nachtdienst die met 3 personen wordt uitgevoerd. Overal in het gebouw bevindt zich in de ruimten voor personeel, direct naast de deuren, een vast aan de wand bevestigd losbladig instructiesysteem dat kort en bondig aangeeft hoe te handelen bij bijzonderheden/calamiteiten, zoals brand, gijzeling e.d. Iedere calamiteit kent een eigen kleurcode. De inhoud van de klapper wordt door het hoofd beveiliging up to date gehouden. De ruimten die een cruciale rol spelen in het beveiligingsproces, zoals entree en centraalpost, zien er verzorgd uit. De beveiligingsmedewerkers zijn standaard geüniformeerd. De badafdeling, waar de gedetineerden binnenkomen en vertrekken, is eveneens verzorgd. De wachtcellen worden regelmatig opgeknapt; graffiti op de wanden wordt verwijderd. De gangen bij de arbeidszalen kennen een duidelijke markering op de vloer die aanduiden waar tijdelijke opslag van goederen is toegestaan. Op deze wijze worden veiligheidsdeuren niet onnodig geblokkeerd. Het hoofd beveiliging is bekend met een aantal blinde vlekken in de veiligheidsvoorzieningen. Zo is er niet altijd direct toezicht in de trappenhuizen (van woonafdeling naar lucht/sportplaatsen). Hier vinden wel eens onopgemerkte incidenten tussen gedetineerden plaats. 21

23 De meerpersoonscel die de Inspectie bezocht wordt hoofdzakelijk in beslag genomen door stapelbed en (vast) meubilair. De volledige afsluiting van het toilet op cel was eerder uitgevoerd met een houten deur die aan de gedetineerde meer privacy bood. Uit veiligheidsoverwegingen voor personeel is deze deur vervangen door een klapdeur met concessies aan de privacy. De inspecteurs namen waar dat gedetineerden dit oplossen door een matrashoes voor het toilet te spannen. Dit wordt kennelijk gedoogd. Tijdens de observatie nemen de inspecteurs op een teamkamer (bestemd als kantoor/verblijfsruimte voor medewerkers) een TV toestel waar dat -tijdens bedrijfstijd- aan is. Interviewgegevens De dienstinstructies gericht op orde en veiligheid zijn beschikbaar en bekend bij de medewerkers. Er wordt een keer per jaar een oefening gedaan gericht op calamiteiten/gijzeling en twee keer per jaar een oefening gericht op ontruiming en bedrijfshulpverlening. Het toepassen van geweldmaatregelen vind vrijwel altijd plaats door het IBT. Aangegeven wordt dat er nauwelijks incidenten op dit gebied plaatsvinden. Doordat de IBT-leden goed getraind zijn komt disproportioneel geweld niet voor. Vanuit het gesprek met de commissie van toezicht komen geen signalen of klachten over disproportioneel geweld. Een bijkomende factor is dat het personeelsbestand zeer stabiel is, en daarmee het personeel zeer ervaren. Zowel medewerkers als gedetineerden menen dat er op het terrein van veiligheid professioneel wordt gewerkt. Voorkomende incidenten op het gebied van geweld worden geëvalueerd. Waar het interne arbeid betreft, bijvoorbeeld het optreden als schoonmaker, is afgesproken dat een gedetineerden niet langer dan vier maanden in een dergelijke functie werkt. Iemand krijgt daarmee niet een te grote binding met de werkzaamheden en de plaatsen waar die plaatsvinden. Bijkomend voordeel is dat duidelijk is dat een dergelijke functie, die veelal als een voorrecht wordt gezien, niet te lang wordt vergeven waardoor ook andere gedetineerden in aanmerking kunnen komen voor dat werk. Door alle respondenten wordt onderschreven dat bij het aspect veiligheid binnen de inrichting het primaat ligt bij het menselijke contact dat er tussen medewerkers en gedetineerden -nog steeds- is. Allen geven echter wel aan dat de inkorting van het dagprogramma zowel de kwantiteit als kwaliteit van de communicatie en het contact onder druk zet. De contacten met gedetineerden worden, met name bij de executieve functies, vluchtiger. Men onderkent dat 22

24 deze ontwikkeling consequenties kan hebben voor het detentieklimaat en daardoor indirect voor de veiligheidsbeleving van zowel medewerkers als gedetineerden. Op het terrein van drugsbeleid komt naar voren dat er geen actieve voorlichting aan gedetineerden over drugs wordt gegeven. Het sanctiebeleid ten aanzien van drugs is vastgelegd. Men stelt vast dat daarmee bij gedetineerden voldoende bekendheid is met het drugsbeleid van de inrichting. Er wordt regelmatig gecontroleerd. Tegen drugsgebruik wordt opgetreden. Medewerkers blijken goed op de hoogte te zijn van het integriteitbeleid. Het onderwerp komt in teams aan de orde. Er zijn ook contactpersonen integriteit. Men geeft aan dat het een kleine inrichting is waardoor er makkelijk met elkaar gesproken kan worden over bijvoorbeeld intimidatie door gedetineerden en hoe een medewerker daarmee omgaat. Procedures met betrekking tot vrijheden en overplaatsing zijn bekend en kunnen worden toegelicht door de BSD. PIW-ers rapporteren in TULP met betrekking tot overplaatsing. De doorlooptijden met betrekking tot de selecties nemen volgens de geïnterviewden af maar zijn soms nog steeds lang. Eerder had dit te maken met onderbezetting van de BSD. Daarnaast is er ook sprake van afhankelijkheid van opnemende inrichtingen. Aan de orde komt nog het belang van goede rapportage in het licht van een efficiënt gedetineerdenberaad. Uit de gesprekken blijkt een helder bewustzijn bij de medewerkers om hier zo goed mogelijk aan te werken Zeer beperkt beveiligde inrichting Documentatiegegevens Het sanctiebeleid is vastgelegd en in de huisregels opgenomen. Er is drugsontmoedigingsbeleid. Het IBT van het huis van bewaring is inzetbaar in deze inrichting. Observatiegegevens Gezien de aard van de inrichting is hier geen sprake van bijzondere veiligheidsvoorzieningen gericht op een detentiesituatie. Vluchtroutes bij brand zijn op een schema in de gang zichtbaar gemaakt. Kantoren/kamers waar zich niemand bevindt zijn op slot. 23

25 Interviewgegevens Uit het interview met medewerkers komt naar voren dat men zich voldoende veilig voelt. De afspraken met het huis van bewaring over mogelijke inzet van het IBT, bijvoorbeeld bij een uitplaatsing op grond van het overtreden van de regels, zijn goed. In de praktijk is dat recent een keer voorgekomen waarbij bleek dat de afspraken goed werkten. Ook het met één persoon uitvoeren van de nachtdienst acht men veilig. Aangegeven wordt dat de medewerkers vrijwel altijd afkomstig zijn uit gesloten settingen en goed weten hoe om te gaan met veiligheidsaspecten. Daarnaast gedragen gedetineerden zich in een open inrichting anders dan in een gesloten setting. Zij hebben meer oog voor hun eigen verantwoordelijkheid omdat zij veel vrijheid te verliezen hebben, aldus de medewerkers. Training en opfriscursus op het terrein van de FitKit (training omgang met agressie) is verplicht. Wel wordt aangegeven dat er in het nieuwe rooster geen sport en communicatie meer mogelijk is voor de medewerkers en dat men nu tracht om dat tussen de bedrijven door op de vrijdagen te doen. 2.3 Reïntegratie Huis van bewaring Documentatiegegevens Uit het jaarverslag 2004 blijkt dat er weinig nazorg gerealiseerd wordt voor gedetineerden. Op het gebied van arbeid is de plaatsing op een vakopleiding verwaarloosbaar klein. De meeste gedetineerden hebben bij ontslag uit detentie geen dagbesteding. De jaarplannen voor 2005 laten geen specifieke aandacht zien voor nazorg en reïntegratie. Ook een verwijzing naar Terugdringen Recidive (TR), -mogelijk te verwachten omdat PI Zwolle als cluster een pilot is in TR- is niet te vinden. Er is een convenant opgesteld waarin diverse ketenpartners zich verbinden aan afspraken over de omgang met veelplegers. Dit convenant is een uitvloeisel van het landelijk veiligheidsbeleid. Het convenant is overigens (nog) niet bekend bij de meeste medewerkers van de inrichting. Uit de gedetineerdensurvey komt naar voren dat een meerderheid van de gedetineerden van het huis van bewaring vindt dat zij niet goed worden voorbereid op de terugkeer naar de maatschappij. 24

26 Observatiegegevens Het meest opvallende gegeven is dat de werkzalen van goede kwaliteit zijn en geschikt lijken te zijn om vakarbeid te combineren met gerichte opleiding op onder meer het gebied van houtbewerking. Interviewgegevens Over het bestaan en de invulling van het mentoraat komt uit de interviews geen éénduidigheid naar voren. Er worden door en binnen verschillende functiegroepen uiteenlopende antwoorden gegeven. Er wordt niet stelselmatig gewerkt met een systeem van screening en het opstellen van detentie- en reïntegratieplannen. Duidelijk is wel dat er invloed van TR is op het denken binnen de inrichting: een aantal geïnterviewden weet van het bestaan en de doelen van TR. Andere medewerkers geven aan er niet veel van te weten. De opvattingen over nut en noodzaak om het in te voeren lopen uiteen. Daarnaast wordt vanuit de interviews de spanning merkbaar tussen de doelstellingen die met TR worden beoogd en de geplande invoering van de domeinen uit het beleidsprogramma van De Nieuwe Inrichting. Aangegeven wordt dat in dat beleid de mogelijkheden van een huis van bewaring om aan reïntegratie te werken erg beperkt zijn. Daarnaast wordt aangegeven dat de mogelijkheden om interventies aan te bieden gering zijn. Gevraagd naar de praktijk van de uitvoering van het genoemde convenant m.b.t. veelplegers komt naar voren dat dit nog niet concreet wordt ingevuld. Er wordt aangegeven dat iedere gemeente haar eigen beleid heeft met betrekking tot terugkerende ex-gedetineerden. De terugtrekking van de reclassering uit de penitentiaire inrichtingen komt eveneens naar voren als een factor die de reïntegratieactiviteiten bemoeilijkt. Wel wordt nog genoemd vrijwilligerswerk vanuit Exodus en Humanitas: vrijwilligers zoeken gedetineerden binnen op en proberen hun bij afloop van hun detentie op te vangen. Op het punt van de reïntegratie komt in het gesprek met de commissie van toezicht naar voren dat ook daar ongerustheid is over het gebrek aan mogelijkheden voor de inrichting om iets te doen voor gedetineerden. 25

27 2.3.2 Zeer beperkt beveiligde inrichting. Documentatiegegevens De reïntegratiedoelstellingen van de zeer beperkt beveiligde inrichting staan onder de titel Arbeid beschreven in de huisregels. Er is geen ander schriftelijk materiaal over dit onderwerp beschikbaar. Observatiegegevens Gebouwelijk biedt de inrichting de mogelijkheid om bijvoorbeeld cursussen of trainingen te organiseren in de avonduren. De ruimte die nu en dan in gebruik is als werkzaal is daar in beginsel voor geschikt. Interviewgegevens Er wordt gewerkt met een mentoraat. Iedere medewerker is mentor van een aantal bewoners. Het hoofd van de inrichting wijst de bewoners een mentor toe. Uit de gesprekken met medewerkers en met gedetineerden komt naar voren dat de mentoren veel zelfstandigheid van bewoners verwachten. Gedetineerden zeggen dat de mentor weinig voor ze doet en er niet aan bijdraagt dat bij hun vertrek zaken als werk en huisvesting zijn geregeld. Medewerkers geven aan dat in dit stadium van de detentie van de bewoners verwacht mag worden dat deze zelf het initiatief nemen om bijvoorbeeld ondersteuning te vragen bij problemen. Er wordt indien nodig door de mentor een intake gedaan. Soms is echter het beeld van de bewoner al duidelijk en ook wat er moet gebeuren in de inrichting. Dat is het geval als er eerder een duidelijk detentieplan werd gemaakt waarbij een laatste fase in de zeer beperkt beveiligde inrichting onderdeel is van dat plan. Er wordt binnen de inrichting geen reïntegratieplan (of enig ander plan) opgesteld. De eerste doelstelling van het verblijf is dat een bewoner werk krijgt, indien dat nog niet het geval is. Er wordt ondersteuning geboden bij het vinden van een werkgever. Een andere belangrijke doelstelling die de medewerkers voor ogen hebben met de bewoners is dat deze na verloop van tijd een andere houding naar Justitie krijgen. Minder afhankelijk en meer gericht op hun eigen leven. Er wordt geen gebruik gemaakt van of verwezen naar reïntegratieprogramma s/interventies. Wel vindt er soms verwijzing plaats naar een behandelsetting. Groepsactiviteiten zijn zeer beperkt in omvang: af en toe een barbecue e.d. Medewerkers geven aan dat de werkwijze die ze hanteren met 26

28 de bewoners persoonsgebonden is. Er zijn beperkt contacten tussen de medewerkers van de inrichting en de reclassering. Indien de periode binnen de zeer beperkt beveiligde inrichting gevolgd wordt door een penitentiair programma bestaat ook dat vrijwel uitsluitend uit het werken bij de werkgever. Sommige gedetineerden geven aan dat zij geen interesse in het penitentiair programma hebben omdat zij meer vrijheid ervaren binnen de inrichting dan wanneer ze in het kader van een penitentiair programma onder elektronisch toezicht gesteld worden. Er wordt door de medewerkers, maar ook door de commissie van toezicht aangegeven dat het (zelfstandigheids)niveau van de bewoners daalt in de afgelopen tijd. De commissie van toezicht merkt daarbij op dat de werkwijze in het verleden goed aansloot bij de populatie, maar dat dit nu wellicht niet meer helemaal het geval is, te meer daar het steeds lastiger voor deze groep wordt om werk te vinden in de maatschappij. 27

29 3 Conclusies De conclusies worden geformuleerd aan de hand van de hoofdvragen uit het toetsingskader en de toegevoegde vragen zoals die in de inleiding van dit rapport zijn opgenomen (par ) Rechtspositie De gedetineerden worden voldoende geïnformeerd over hun rechten en plichten, alsmede over de klacht- en beroepsmogelijkheden. Er mag voldoende bekendheid verondersteld worden met het bestaan van de commissie van toezicht en de maandcommissaris. De huisregels geven daarover volledige en goed leesbare informatie. De huisregels worden bekend gemaakt aan de gedetineerden en zijn voldoende toegankelijk 7. In het huis van bewaring zijn de huisregels in meerdere talen beschikbaar. Met de rechten van gedetineerden wordt zorgvuldig omgegaan. Een voorbeeld van een goede praktijk in dit verband is dat na een celinspectie waarbij contrabande is aangetroffen een formulier voor de gedetineerde wordt achtergelaten waarop de bevindingen van de celinspectie vermeld staan. Gedetineerden die zich niet aan de regels houden worden daarmee direct en op een open wijze geconfronteerd. De Inspectie concludeert dat gedetineerden met respect worden behandeld. Proportionele toepassing van geweld en het voorkomen van willekeur worden voldoende gewaarborgd. Dit blijkt onder meer uit de interviews met gedetineerden. De professionaliteit en ervaring van de leden van het IBT worden door andere respondenten genoemd als een belangrijke basis voor die waarborg. De praktijk rond fouillering en visitatie verloopt naar behoren. I 6 Waar niet anders vermeld gelden de conclusies integraal voor het huis van bewaring en de zeer beperkt beveiligde inrichting. Op sommige punten zullen er voor het regiem specifieke conclusies of opmerkingen worden gemaakt. 7 Uitgezonderd enkele passages m.b.t. het verrichten van arbeid; zie ook voetnoot 3 in dit rapport. 28