Ministerie van Justitie. Inspectie voor de Sanctietoepassing. PI Ter Apel. Inspectierapport Doorlichting

Transcriptie

1 ϕ1 Ministerie van Justitie Inspectie voor de Sanctietoepassing PI Ter Apel Inspectierapport Doorlichting Januari 2008

2 Inhoudsopgave Voorwoord 1 Samenvatting 1 1 Inleiding Aanleiding en doel Reikwijdte van de inspectie Opzet Toetsingskader Objectbeschrijving Eerder onderzoek 10 2 Rechtspositie en bejegening Rechtmatige insluiting Screening Rapportage en registratie Huisregels en introductie Accommodatie en meerpersoonscelgebruik Dagprogramma en activiteitenaanbod Voeding en winkel Bejegening Discipline Hygiëne Toegang tot zorg Contacten buitenwereld Functioneren beklagregeling Conclusie 27 3 Maatschappijbeveiliging Beveiliging tegen ontvluchtingen Toepassing vrijhedenbeleid Conclusie 33 4 Interne veiligheid Veiligheidsvoorzieningen 34

3 4.2 Bestrijding drugsgebruik Bestrijding onderlinge agressie Conclusie 40 5 Maatschappelijke reïntegratie Reïntegratietrajecten Aansluiting nazorg Conclusie 43 6 Organisatieaspecten Personeelsmanagement Communicatie Integriteit Conclusie 49 7 Slotbeschouwing 50 Bijlage 1 Afkortingen 51 Bijlage 2 Bronnen 52 Bijlage 3 Inspectieprogramma 53 Bijlage 4 Geografische ligging locatie 55

4 Voorwoord De Inspectie voor de Sanctietoepassing (ISt) heeft in oktober 2007 een doorlichting uitgevoerd bij de PI Ter Apel. De Inspectie trof een overwegend goed functionerende inrichting aan, die zich bij de aanpak van nieuwe ontwikkelingen voortvarend opstelt. Deze inspectie is iets anders verlopen dan eerdere doorlichtingonderzoeken. Op grond van de inmiddels opgedane ervaringen heeft de ISt haar Toetsingskader Gevangeniswezen aangepast, hetgeen ook gevolgen heeft voor de werkwijze en de opzet van de rapportage. Zo is het voorheen gehanteerde aspect veiligheid nu gesplitst in een onderdeel maatschappijbeveiliging en een onderdeel interne veiligheid, en wordt dieper ingegaan op het aspect maatschappelijke reïntegratie. Ook is een onderdeel organisatieaspecten toegevoegd. De oordelen van de ISt worden nu geformuleerd op drie dimensies: beleid, uitvoering en borging. Teneinde deze nieuwe opzet een keer in de praktijk uit te kunnen testen heeft de doorlichting van PI Ter Apel als pilot gefungeerd. De ISt is positief over het verloop daarvan, zodat de werkwijze zoals die in dit rapport is neergeslagen de basis zal vormen voor toekomstige doorlichtingonderzoeken. W.F.G. Meurs hoofdinspecteur

5 Samenvatting De Inspectie voor de Sanctietoepassing (ISt) houdt toezicht op de sanctietoepassing in Nederland. Zij doet dit ondermeer door penitentiaire inrichtingen met een zekere regelmaat op hun functioneren te beschouwen. De PI Ter Apel is, tot aan deze inspectie, nog niet betrokken geweest bij onderzoek van de ISt. Omdat de inrichting desgevraagd begin dit jaar aangaf te willen meewerken aan de uitvoering van een pilot met een vernieuwd toetsingskader van de ISt is besloten om, op basis van dit vernieuwde toetsingskader, een doorlichtinginspectie uit te voeren. Het doel van de inspectie is te bezien hoe het in de PI Ter Apel is gesteld met de rechtspositie van gedetineerden, veiligheid, reïntegratieactiviteiten en daarmee samenhangende organisatorische aspecten. Deze samenvatting is grotendeels samengesteld uit de conclusies bij de onderzochte aspecten uit de rapportage en wordt afgesloten met een weergave van de aanbevelingen. Rechtspositie De ISt is in het algemeen te spreken over de wijze waarop de rechtspositionele criteria in de PI Ter Apel in de uitvoering vorm krijgen. Meer gespecificeerd naar de criteria is, afgezet tegen de dimensies beleid, uitvoering en borging, het volgende op te merken. Op de criteria screening, rapportage en registratie voldoen beleid, uitvoering en borging niet. Het lijkt erop dat hier niet voldoende kaders zijn gesteld en er daardoor door de medewerkers of per afdeling teveel naar eigen inzicht wordt gewerkt. Bij het criterium huisregels en introductie is het vooral van belang om regels en procedures te actualiseren en de introductieactiviteiten meer te harmoniseren. De accommodatie voldoet aan de eisen en dit geldt ook voor de wijze waarop het meerpersoonscelgebruik wordt toegepast. Op zichzelf is hierbij niet direct aanleiding voor een evaluatie van het toegepaste beleid, maar de ISt geeft hier de PI Ter Apel toch in overweging om eens te kijken naar het principe van celdeur-deling op basis van vrijwilligheid waarbij de gedetineerden zelf de keuze hebben met wie zij een cel delen. Het aangeboden dagprogramma en het activiteitenaanbod voldoen in ruime mate aan de verwachtingen van de ISt.

6 Ook de winkelvoorziening en voeding voldoen daar aan maar om te bepalen of de geboden voeding, qua technische samenstelling, voldoet aan het programma van eisen geeft de ISt de inrichting in overweging om de voeding daarop eens te doen controleren door een onafhankelijke instantie zoals het Voedingscentrum. Bij het criterium bejegening constateert de ISt dat de piw ers van de PI Ter Apel dicht bij de gedetineerden staan en daarbij een op samenwerking gerichte grondhouding hebben. Hiermee staat de onderontwikkeling van het mentoraat in contrast omdat, gegeven genoemde grondhouding en de evaluaties daarvan, het mentoraat binnen de inrichting al verder geïnstitutionaliseerd had kunnen zijn. Overigens nemen, afgezet tegen de grondhouding van piw ers, de bewaarder/complex-beveiligers van PI Ter Apel een nogal afstandelijke houding jegens gedetineerden aan. Mede gezien deze constateringen lijkt het de ISt van belang dat de inrichting een integrale visie op de omgang met gedetineerden vastlegt. De toepassing van disciplinaire maatregelen is in Ter Apel goed geregeld en er wordt altijd op een zorgvuldige wijze teruggeblikt op de uitgevoerde acties indien er disciplinair is opgetreden. De inrichting én de medewerkers maken op de ISt een verzorgde indruk. De toegang tot zorg is voor gedetineerden voldoende op orde maar het tot nu toe gevoerde beleid mag wel eens tegen het licht worden gehouden en zou, na evaluatie, onderdeel uit kunnen maken van de te formuleren inrichtingsbrede visie. De PI Ter Apel biedt aan gedetineerden voldoende mogelijk-heden om contact te onderhouden met buiten. Bezoekers zouden wel beter geïnformeerd kunnen worden over de spelregels tijdens bezoek en ook de uitleg van die spelregels kan eenduidiger. Tot slot is het bij dit aspect van belang dat de beklagcommissie uit de commissie van toezicht zich meer inspanningen getroost om binnen de daarvoor gestelde termijn uitspraak te doen op formele klaagschriften omdat de ISt heeft geconstateerd dat de wettelijke termijn daarvoor vaak wordt overschreden. Maatschappijbeveiliging De PI Ter Apel is zich in voldoende mate bewust van haar rol ten aanzien van maatschappijbeveiliging maar met name op de dimensies beleid en borging zijn nog verbeteringen mogelijk. Zo dienen de beschikbare dienstinstructies te worden aangepast aan de intussen gewijzigde regimes en is het noodzakelijk dat de besluitvormingsprocessen die zijn gerelateerd aan het toekennen van vrijheden aan gedetineerden beschreven worden.

7 Op het terrein van de statische beveiliging vindt de ISt het wenselijk dat voorzieningen worden getroffen om binnen de inrichting het (individuele) gedetineerdenverkeer te scheiden van activiteiten op de luchtplaatsen; er is hier, vanuit veiligheidsoptiek, teveel sprake van vermenging. Positief is de ISt over het zogenaamde beveiligingsplatform dat in de PI Ter Apel functioneert. Hierin worden door verschillende disciplines uit de inrichting de pro s en contra s van te nemen beveiligingsmaatregelen besproken en besluitvorming terzake kan zo op meer draagvlak in de organisatie rekenen. Interne veiligheid De PI Ter Apel is een veilige omgeving om te verblijven en te werken en de onderzochte criteria voldoen daarbij overwegend aan de verwachtingen van de ISt op de dimensies uitvoering en beleid. Op de dimensie borging dient nog wel een aantal zaken te worden aangepakt. Zo vraagt het resultaat van de scholing van met name piw ers en arbeidsmedewerkers op het gebied van fysieke vorming nog aandacht; er zijn hier teveel onvoldoende resultaten. De aangetroffen RI&E is gedateerd en zal, tegen de achtergrond van nieuwe voorzieningen en regelgeving van de DJI op dit punt, herzien moeten worden. De inrichting zet sinds enige tijd stevig in op de bestrijding van drugs en inspecteert daarbij ook intensief de ruimten waar gedetineerden verblijven. Hiervan zou aan de gedetineerden actief mededeling achteraf kunnen worden gedaan. De dienst- en werkinstructies dienen nog te worden aangepast aan deze praktijk. Op het criterium agressie en geweld is in de PI Ter Apel geen specifiek beleid vastgelegd, mede omdat de mate van het voorkomen van agressie en geweld daartoe niet direct aanleiding geeft. Toch zou de ISt het formuleren van beleid terzake en de borging daarvan willen aanbevelen. Maatschappelijke reïntegratie Zeker tegen de achtergrond van haar voormalige bestemming, die tot 2005 volledig was gericht op de insluiting van illegale vreemdelingen, zijn door de PI Ter Apel in korte tijd een aantal initiatieven ontplooid die kunnen bijdragen aan de maatschappelijke reïntegratie van gedetineerden. Het accent is daarbij tot nu toe vooral gelegd bij het ontwikkelen van relevante contacten die van belang zijn voor de aansluiting van detentie op nazorg. Hoewel dit op zichzelf een positieve ontwikkeling is, blijft het aanbod van daadwerkelijke reïntegratie-trajecten achter bij de behoefte daaraan. Het is daarom voor de PI Ter Apel zaak om de in- en externe activiteiten van voor reïntegratie relevante

8 functionarissen zodanig te organiseren en coördineren dat de resultaten op dit terrein beter aansluiten bij de vraag. Gesteld kan worden dat de uitvoering van activiteiten gericht op maatschappelijke integratie in de PI Ter Apel wel enigszins georganiseerd zijn, maar dat de samenwerking tussen de verschillende daarbij betrokken functionarissen nog beter moet worden afgestemd, vastgelegd en op werking moet worden geëvalueerd. De ISt is derhalve van mening dat de PI Ter Apel op dit aspect nog niet voldoet aan de verwachtingen. Organisatieaspecten De PI Ter Apel is een organisatie die haar medewerkers kansen biedt om zich te ontwikkelen. Alle respondenten bevestigen dit beeld. Er is echter ook kritiek op de interne communicatie die volgens een ruime meerderheid van de respondenten niet bevredigend verloopt. Er is (van oudsher) een eilandencultuur die, per onderscheiden afdeling, teveel langs elkaar heen werkt. Ondanks de onderkenning van dit gegeven bij middenkader en directie lijkt dit alles op een sluimerende wijze in stand te blijven. Mogelijk kan een gedegen communicatietraject samengaan met revitalisering van het integriteitsbeleid omdat het samenwerken op dit specifieke terrein in het recente verleden ondermeer heeft geleid tot de totstandkoming van een de ISt aansprekende, en inrichtingsbreed geformuleerde, gedragscode. Aanbevelingen 1. Neem het screeningsproces van gedetineerden bij binnenkomst nog eens onder de loep, integreer daarbij de onderscheiden screeningsactiviteiten, stem deze af en leg deze vast in een procesbeschrijving. 2. Doe bovenstaande eveneens met het interne rapportage- en registratieproces om zo te komen tot een eenduidig en vastgelegd proces van rapportage en registratie. 3. Actualiseer de in vreemde talen beschikbare huisregels en leg het introductieproces vast in een procesbeschrijving opdat voorzien wordt in de borging daarvan. 4. Onderzoek in hoeverre de vrijwillige keuze van een celmaat onderdeel kan worden van de plaatsingsprocedure op een meerpersoonscel.

9 5. Organiseer dat in het kader van de introductie van het programma Terugdringen Recidive de onderwijstekorten van gedetineerden systematisch worden geïdentificeerd en pas het scholingsaanbod daar op aan. 6. Overweeg om de (technische) samenstelling van de maaltijd door een onafhankelijke deskundige, bijvoorbeeld het Voedingscentrum, te laten controleren. 7. Bezie in hoeverre het mogelijk is om aan gedetineerden postzegels per stuk aan te bieden. 8. Leg een eenduidige visie op de omgang met gedetineerden vast en formuleer daarbij een sleutelrol voor het mentoraat. 9. Houdt het beleid met betrekking tot de zorg aan kwetsbare gedetineerden eens tegen het licht en betrek daarbij ook de mate van beschikbaarheid en toegankelijkheid van psycholoog en psychiater. 10. Informeer bezoekers van gedetineerden pro-actief over de gang van zaken bij het relatiebezoek en realiseer de handhaving van een eenduidig beleid met betrekking tot het fysieke contact tussen gedetineerden en hun bezoekende (kleine) kinderen. 11. De commissie van toezicht wordt aanbevolen om de werkwijze voor de behandeling van klaagschriften van gedetineerden zodanig aan te passen dat wordt voldaan aan de in de Penitentiaire beginselenwet opgenomen maximumtermijn om tot een uitspraak te komen. 12. Bezie de instructies en protocollen nog eens op actualiteit vanwege de gewijzigde regimes, de daar op aangepaste dagprogramma s en eventuele andere relevante wijzigingen. 13. Tref binnen het complex voorzieningen om (individueel) gedetineerdenverkeer te scheiden van (groeps)activiteiten op de luchtplaatsen. 14. Leg de processen gerelateerd aan besluitvorming in het detentieberaad vast en laat ook borgingsactiviteiten daarvan deel uitmaken.

10 15. Draag zorg voor een beter resultaat op het terrein van de fysieke weerbaarheid voor met name de executieve- en arbeidsmedewerkers en start op korte termijn met een herziening van de RI&E van de organisatie. 16. Pas de dienst- en werkinstructies van urinecontroles aan bij de huidige werkwijze en evalueer de resultaten van het drugsbestrijdingsbeleid. 17. Overweeg om gedetineerden expliciet te informeren over een in hun cel uitgevoerde inspectie op contrabande. 18. Overweeg het vastleggen van beleid ter voorkoming en/of beheersing van agressie en geweld tussen gedetineerden. 19. Laat het aanbod van reïntegratieactiviteiten beter aansluiten bij de behoeften van gedetineerden en houdt daarbij rekening met het uiteindelijke effect van deze activiteiten bij de aansluiting op nazorg na afloop van detentie. 20. Bezie de interne coördinatie en afstemming van de nazorgactiviteiten eens op effectiviteit, stel deze bij en leg de processen die daarbij van belang zijn vast. Houdt daarbij ook rekening met borging door -onder andere- een volledige registratie van de relevante prestatieindicatoren. 21. Voer op een consequente wijze de beoogde communicatiestructuur daadwerkelijk uit en beoordeel de uitvoering regelmatig op effectiviteit. 22. Breng met een zekere regelmaat en los van incidenten integriteitsdilemma s onder de aandacht van medewerkers.

11 1 Inleiding 1.1 Aanleiding en doel Aanleiding van de inspectie De Inspectie voor de Sanctietoepassing houdt toezicht op de sanctietoepassing in Nederland. Zij doet dit ondermeer door penitentiaire inrichtingen met een zekere regelmaat op hun functioneren te beschouwen. De PI Ter Apel is, tot aan deze inspectie, nog niet betrokken geweest bij onderzoek van de ISt. Omdat de inrichting desgevraagd begin dit jaar aangaf te willen meewerken aan de uitvoering van een pilot met een vernieuwd toetsingskader van de ISt is besloten om, op basis van dit vernieuwde toetsingskader, een doorlichtinginspectie uit te voeren.[ 1 ] Doel van de inspectie Het doel van de inspectie is te bezien hoe het in de PI Ter Apel is gesteld met de rechtspositie van gedetineerden, veiligheid, reïntegratieactiviteiten en daarmee samenhangende organisatorische aspecten. Daarnaast is de inspectie bedoeld om een vernieuwd toetsingskader voor de doorlichting van inrichtingen van het gevangeniswezen te beproeven. 1.2 Reikwijdte van de inspectie De inspectie omvat de PI Ter Apel die in de huidige bestuurlijke context van het gevangeniswezen fungeert als een zelfstandig cluster. 1.3 Opzet Methode De methodiek voor het uitvoeren van een doorlichting bestaat uit het verzamelen van feitelijke gegevens door middel van documentonderzoek, interviews met betrokkenen bij de inrichting en wordt aangevuld met observaties door de inspecteurs. Al deze informatie wordt afgezet tegen het gehanteerde toetsingskader (zie 1.4), en leidt tot een beoordeling van de te toetsen criteria op de dimensies beleid, uitvoering en borging. Deze beoordeling is gestoeld op een inschaling die uitgaat van de volgende waarderingen: [ 1 ] Dit toetsingskader kent meer toetsingsaspecten en -criteria dan het eerder door de ISt gehanteerde toetsingskader en informatie wordt op een systematischer wijze gegenereerd en beoordeeld op de dimensies beleid, uitvoering en borging. Als gevolg hiervan is de rapportage op een andere wijze ingedeeld dan in eerdere ISt rapportages van doorlichtingen (zie par. 1.4). 7

12 - voldoet - voldoet overwegend maar niet geheel - voldoet niet of slechts in beperkte mate. Tijdpad Op 5 september 2007 is de doorlichting formeel aangekondigd. De inspectie is op 2, 3 en 4 oktober 2007 uitgevoerd. Het concept-inspectierapport is op 7 december 2007 voor wederhoor aangeboden aan de directeur. Op 7 januari 2008 is het inspectierapport vastgesteld door de hoofdinspecteur ISt en aangeboden aan de staatssecretaris van Justitie. 1.4 Toetsingskader Het toetsingskader dat bij doorlichtingsinspecties wordt gehanteerd is gebaseerd op (inter)nationale wet- en regelgeving die van toepassing is op detentie.[ 2 ] Het gehanteerde toetsingskader omvat de aspecten rechtspositie en bejegening van gedetineerden, maatschappijbeveiliging, interne veiligheid, maatschappelijke reïntegratie en organisatorische aspecten.[ 3 ] Deze aspecten geven, in samenhang, een goed beeld van de stand (en gang) van zaken in een penitentiaire inrichting. Genoemde aspecten zijn opgedeeld in criteria die, zoals aangegeven, in dit vernieuwde toetsingskader door de ISt worden beoordeeld op de dimensies beleid, uitvoering en borging. Bij de dimensie beleid wordt bezien of in de inrichting ten aanzien van een te toetsen criterium (beschreven) beleid beschikbaar is, bij de dimensie uitvoering wordt bezien op welke wijze de uitvoering van dit beleid plaats vindt en bij de dimensie borging wordt bezien in hoeverre het beleid en de toepassing ervan met een zekere regelmaat wordt beoordeeld op toepassing en/of effectiviteit. Het toetsingskader is uitgewerkt in een aantal gestructureerde vragen- en checklijsten die het uitgangspunt vormen voor door de ISt af te nemen groepsinterviews en observaties. Op grond van de vooraf bekende documentatie die door de inrichting is verstrekt zijn door de ISt aanvullende informatievragen opgesteld. Vanwege de eerste toepassing van het vernieuwde toetsingskader is de inspectie uitgevoerd door drie inspecteurs in een periode van drie dagen.[ 4 ] [ 2 ] Het betreft internationale verdragen, gedragsregels, wetgeving, maatregelen, ministeriële regelingen, circulaires en aanwijzingen die van toepassing zijn op de tenuitvoerlegging van detentie; voor het volledige toetsingskader wordt verwezen naar de ISt website: [ 3 ] In het tot nu toe gehanteerde toetsingskader bij doorlichtingen waren de aspecten maatschappijbeveiliging en interne veiligheid samengevoegd en ontbrak het organisatorische aspect. [ 4 ] Het protocol voor de werkwijze gaat (tot nu toe) uit van de inzet van 2 inspecteurs bij een doorlichtingsinspectie. 8

13 1.5 Objectbeschrijving De PI Ter Apel is gesitueerd in Zuid-Oost Groningen. Een aantal gebouwen dat deel uitmaakt van de inrichting heeft eerder gefungeerd als opslag voor Amerikaans legermaterieel. In de tweede helft van de jaren 90 werd besloten dit zogenaamde mobilisatiecomplex op te heffen. Door de vestiging van een justitiële inrichting kon in de regio werkgelegenheid worden behouden. Sinds oktober 1998 is de PI Ter Apel operationeel en grotendeels gevestigd in nieuwbouw. De inrichting omvat een entreegebouw, bestaande uit een begane grond en verdieping. Op de begane grond bevindt zich de hoofdentree en, na doorgang van de remise, de gedetineerdentoegang.[ 5 ] Het bureau inschrijving, het bad en de bezoekafdeling zijn eveneens gesitueerd op de begane grond.[ 6 ] Op de eerste verdieping zijn de directie, ondersteunende diensten en een kantine ondergebracht. De cellen zijn gesitueerd in drie vrijstaande units. Iedere unit is opgesplitst in twee afdelingen. Iedere afdeling heeft, verdeeld over de begane grond en een verdieping 64 cellen waarvan 50, verspreid over vijf afdelingen, de mogelijkheid tot een dubbele bezetting (MPC) hebben (zie ook Tabel I). De units staan in carré-vorm. In het centrum van dit carré is het zogenaamde dienstencentrum gesitueerd dat onderdak biedt aan het primaire proces gelinkte diensten en dito functionarissen zoals bibliotheek, kerk/gebedsruimte en medische dienst. Ook de isoleerafdeling maakt deel uit van dit gebouw. Middels overdekte en door traliewerk afgesloten gangen zijn de units en het dienstencentrum met elkaar verbonden. Tussen deze gangen en gebouwen bevinden zich een viertal lucht/sportplaatsen. Een gebouw dat eerder dienst deed als opslag voor legermaterieel is omgebouwd tot sport- en arbeidsaccommodatie. Er bevinden zich een ruime indoor sportzaal, een fitnessruimte, een dojo, een viertal arbeidszalen, een magazijn en een distributiekeuken. Inmiddels kent het complex twee semi-permanente gebouwen ten behoeve van het bezoek zonder toezicht en activiteiten gericht op reïntegratie zoals onderwijs en training. Buiten het complex heeft de inrichting twee (voormalige defensie) opslagruimten in beheer, qua omvang gelijk aan het sport/arbeidscomplex. Eén van deze ruimten wordt gebruikt voor het IBT - oefencentrum, een ander ten behoeve van opslagcapaciteit voor de arbeid.[ 7 ] Tabel I: Bestemming en capaciteit [ 5 ] De remise is de sluis waardoor voertuigen vanaf de openbare weg toegang tot de binnenplaats van de inrichting verschaft kan worden. [ 6 ] Bad was oorspronkelijk de afkorting van binnenkomstafdeling delinquenten en is nu jargon voor het organisatieonderdeel van een inrichting dat verantwoordelijk is voor de ontvangst van gedetineerden en hun goederen. De werkzaamheden zijn gericht op veiligheid en hygiëne. In de PI Ter Apel wordt door de badmedewerkers DNA van iedere binnenkomende gedetineerde afgenomen. [ 7 ] Nagenoeg alle IBT-teams van inrichtingen uit Noord-Nederland hebben de gelegenheid om in dit complex te oefenen. 9

14 Unit Afdeling Bestemming Aantal cellen Aantal bedden I II III A Huis van bewaring B HvB - arrestanten C HvB - bijzondere zorg D Gevangenis E Gevangenis F Huis van bewaring Totaal Eerder onderzoek De Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) bezocht de inrichting ruim drie jaar geleden, op 18 maart De inrichting was toen nog geheel bestemd als inric hting voor de tenuitvoerlegging van vreemdelingenbewaring. De Raad had nagenoeg geen bemerkingen op de gang van zaken maar beval wel aan om de informatie over de aanwezigheid van de maandcommissaris en de terugkoppeling van gesprekken tussen gedetineerden en maandcommissaris te verbeteren. 2 Rechtspositie en bejegening 2.1 Rechtmatige insluiting Gedetineerden dienen op basis van een rechtmatige titel te worden ingesloten. Het is daarom zaak dat door een inrichting alle documenten rondom insluiting en identiteit goed worden gecontroleerd. Daartoe heeft de sectordirecteur gevangeniswezen in oktober 2006 een fiatteringsregeling bevolkingsadministratie vastgesteld die bij het insluitingsproces moet worden toegepast. Bevindingen De ISt heeft vastgesteld dat in de PI Ter Apel een actuele procesbeschrijving met betrekking tot de bevolkingsadministratie voorhanden is die ook daadwerkelijke toepassing vindt. Deze toepassing wordt door de daartoe in de procesbeschrijving aangewezen functionarissen stelselmatig geverifieerd. Oordeel 10

15 Het insluitingsproces voldoet in PI Ter Apel op de dimensies beleid, uitvoering en borging aan de relevante normen en verwachtingen.[ 8 ] Aanbevelingen Het oordeel leidt niet tot aanbevelingen. 2.2 Screening Zo snel mogelijk na binnenkomst in een inrichting dient een gedetineerde te worden gescreend op gezondheidsrisico s, het vereiste beveiligingsniveau, het risico voor medegedetineerden, zelfdestructief gedrag en de directe persoonlijke- en zorgbehoeften. Er zijn, met uitzondering van screening vanwege een meerpersoonscelplaatsing, momenteel nog geen landelijk voorgeschreven procedures voor de screening van gedetineerden bij binnenkomst. De ISt verwacht tenminste dat bij insluiting relevante informatie wordt gesignaleerd en geverifieerd en dat spoedig na insluiting in een persoonlijk gesprek met de gedetineerde wordt geïnformeerd naar zijn medisch/sociale omstandigheden en zorgbehoeften. Bevindingen De PI Ter Apel beschikt niet over een eenduidige en geïntegreerd beschreven inkomstenprocedure. Alle functionarissen die in de inrichting betrokken zijn bij het inkomstproces werken wel op basis van een soort van standaardprotocol maar dat is alleen van toepassing op de werkzaamheden van hun eigen afdeling. Zo wisselen de bevolkingsadm inistratie (bva) en het bureau selectie- en detentiebegeleiding hun opvallende bijzonderheden rond gedetineerden uit en meldt de bva bijzonderheden door aan relevante functionarissen -die functioneel op de hoogte moeten zijn van die bijzonderheid-. De medische dienst (md), de medewerkers maatschappelijke dienstverlening (mmd ers) en het bad doen hun eigen screening en ook op de afdeling waar de gedetineerde geplaatst wordt, vindt een intake plaats waarbij gebruik wordt gemaakt van een checklist. De directie bevestigt tijdens de inspectie dat deze lappendeken rond screening verbetering behoeft. Oordeel Hoewel er in de inrichting wel degelijk sprake is van screeningactiviteiten door verschillende disciplines, is de ISt van mening dat de samenhang tussen de verschillende screeningsactoren en hun activiteiten beter in beleid moet worden vastgelegd en de uitvoering daarvan beter moet worden gecoördineerd. [ 8 ] Dit oordeel wordt ook bevestigd door een in de documentatie aangetroffen auditverslag in opdracht van de sectordirecteur gevangeniswezen. 11

16 Bij de huidige vorm van screening is er wel sprake van enige borging, (zo beoordeelt de arts alle intakes van de verpleegkundigen en checkt een afdelingshoofd regelmatig of een intake daadwerkelijk heeft plaatsgevonden), maar bij een meer integrale benadering van het screeningsproces verdient zeker ook de borging daarvan aandacht. Aanbevelingen De ISt beveelt de PI Ter Apel aan om het hele screeningsproces nog eens onder de loep te nemen, te integreren en af te stemmen. 2.3 Rapportage en registratie Van iedere gedetineerde dient een penitentiair dossier te worden aangelegd waarin ondermeer de volgende documentatie: een overzicht van insluitingsperiodes en inrichtingen van verblijf, selectieen plaatsingsvoorstellen, registratiekaarten, overige bescheiden zoals uitslagen van urinecontroles, kopieën van strafrapporten e.d. Het penitentiair dossier is persoonsgebonden en wordt, indien een gedetineerde niet meer is ingesloten, bewaard in een centraal landelijk depot. Overige op het verblijf van de gedetineerde betrekking hebbende stukken kunnen worden verzameld en bewaard in een inrichtingsdossier dat bij vertrek in de inrichting blijft en op termijn wordt vernietigd. Bevindingen Op dit criterium is er in de inrichting weinig geregeld en georganiseerd. De ISt heeft geconstateerd dat de aan dit criterium gerelateerde disciplines van de inrichting grotendeels naar eigen inzicht handelen. Oordeel De ISt is van mening dat de inrichting op het criterium rapportage en registratie op alle drie dimensies niet of slechts ten dele voldoet. Aanbevelingen De ISt beveelt de PI Ter Apel aan om het interne rapportage- en registratieproces onder de loep te nemen en af te stemmen om zo te komen tot een eenduidig proces van rapportage en registratie; uiteraard dienen borgingsactiviteiten dan deel uit te maken van dit proces. 12

17 2.4 Huisregels en introductie Iedere gedetineerde moet bij binnenkomst in een inrichting zoveel mogelijk in een voor hem begrijpelijke taal op de hoogte worden gesteld van zijn rechten en plichten; daarbij moet hem expliciet duidelijk gemaakt worden hoe hij zich kan beklagen. Om die reden is de directeur van een inrichting (wettelijk) verplicht om huisregels voor de inrichting vast te stellen. De inhoud en structuur van deze huisregels moet aansluiten bij het door de minister van Justitie vastgestelde model huisregels penitentiaire inrichtingen. Daarnaast acht de ISt het van belang dat met iedere (op een afdeling) inkomende gedetineerde door medewerkers van de inrichting een intake-gesprek wordt gehouden met onder andere uitleg over de interne gang van zaken. Bevindingen De huisregels die in de PI Ter Apel voor gedetineerden beschikbaar zijn voldoen aan het model huisregels. De huisregels zijn in meerdere talen beschikbaar; deze vertaalde versies dateren uit De beschikbaarheid van de huisregels varieert per afdeling. Op afd. B (arrestanten) liggen de huisregels niet op cel maar op afd. F (hvb) wel. Ondanks deze verschillen zijn de gedetineerden en medewerkers waarmee de ISt sprak van mening dat de huisregels in voldoende mate beschikbaar zijn: als je er om vraagt krijg je ze. De gedetineerden zijn in het algemeen tevreden over de kwaliteit van de intakes. Daarbij valt wel op dat men de intakes in het hvb beter vindt dan die in de gevangenis. Deze mening wordt niet bevestigd door het resultaat van de gedetineerdensurvey 2007 waarbij op dit criterium geen verschil tussen de units wordt waargenomen.[ 9 ] Oordeel De ISt is van mening dat de PI Ter Apel op het criterium huisregels en introductie, afgezet tegen de dimensie beleid, overwegend voldoet aan de relevante normen en verwachtingen omdat de huisregels conform het (landelijke) model aanwezig zijn. De vertaalde versies van de huisregels moeten echter worden geactualiseerd. De uitvoering van introductieactiviteiten voor gedetineerden vindt structureel plaats en de gedetineerden zijn tevreden met de informatieoverdracht die hierbij wordt gerealiseerd. Qua uitvoering van de introductieactiviteit voldoet de PI Ter Apel derhalve aan de norm. [ 9 ] De gedetineerdensurvey is een door de DJI gebruikt gevalideerd instrument om de opinie van gedetineerden met betrekking tot de gang van zaken in de inrichting waar zij verblijven te meten. De survey is, na 2003 en 2004, in 2007 voor de derde maal landelijk afgenomen. In deze rapportage wordt gerefereerd aan de survey van

18 De borging van deze processen voldoet echter niet geheel omdat deze eerder ad hoc dan stelselmatig plaatsvindt en het introductieproces, inclusief borgingsactiviteiten, niet beschreven is. Aanbevelingen Actualiseer de in vreemde talen beschikbare huisregels en leg het introductieproces vast in een procesbeschrijving opdat voorzien wordt in de borging daarvan. 2.5 Accommodatie en meerpersoonscelgebruik In ministeriële regelgeving staat gedetailleerd omschreven waaraan een cel, qua uitvoering, moet voldoen. Sinds 2004 dient een inrichting, ingegeven door het toenmalige capaciteitstekort, ook de beschikking te hebben over een substantieel aantal meerpersoonscellen (MPC). Meestal zijn dit éénpersoonscellen die zodanig zijn aangepast dat er twee gedetineerden permanent in kunnen verblijven. Alvorens een gedetineerde wordt geplaatst op een MPC dient te worden nagegaan of er contra-indicaties zijn.[ 10 ] Bevindingen De uitvoering van de cellen van PI Ter Apel voldoet aan de eisen. De gedetineerden spreken over, gemiddeld genomen, voldoende frisse lucht. De inrichting heeft op vijf (van de zes) afdelingen tien meerpersoonscellen gerealiseerd en hanteert het principe dat iedere inkomende gedetineerde, tenzij er sprake is van contra-indicaties, enige tijd op een meerpersoonscel moet doorbrengen. Indien er geen gelegenheid meer is voor een medische screening, bijv. op vrijdag bij een verlate binnenkomst, dan fungeert een passantencel als voorportaal voor een mogelijke MPC-plaatsing. Bij aperte weigering van een gedetineerde om op een MPC geplaatst te worden volgt plaatsing in de isoleercel maar dit (pressie)middel hoeft zelden gebruikt te worden. Hoewel de gedetineerden in principe geen keuze hebben ten aanzien van een celgenoot wordt hier door de medewerkers in de praktijk wel rekening mee gehouden. Door de directie wordt benadrukt dat bij de vrijwillige keuze van een celmaat wel extra zicht wordt gehouden op (de achtergronden van) de match. Oordeel Ten aanzien van de accommodatie en het meerpersoonsgebruik daarvan hanteert de PI Ter Apel een beleid dat aan de gedetineerden geen keuze biedt. Meerpersoonsverblijf is, tenzij er sprake is van contra-indicaties, vast onderdeel van het verblijf in de inrichting. In mindere mate is gebleken dat het meerpersoonscelgebruik in haar huidige toepassing wordt geëvalueerd omdat de directie [ 10 ] Dit kunnen zijn verslavingsproblematiek, de (psychische) gezondheidstoestand, gedragsproblematiek, delictachtergrond en/of opgelegde beperkingen. De ISt is van mening dat ook rekening dient te worden gehouden met rookgedrag. 14

19 aangeeft dat het huidige beleid van meet af aan voldoet. Overigens wordt naar de mening van de ISt daarbij door de medewerkers wel actief gestuurd op een succesvolle match tussen gedwongen celdeurdelers. Aanbevelingen Het oordeel geeft geen aanleiding tot specifieke aanbevelingen behoudens dat onderzocht zou kunnen worden in hoeverre de vrijwillige keuze van een celmaat vast onderdeel van de MPCplaatsingsprocedure zou kunnen worden. 2.6 Dagprogramma en activiteitenaanbod Gedetineerden hebben wettelijk recht op een aantal regimesactiviteiten, zoals dagelijks een uur luchten, minimaal tweemaal per week drie kwartier sport, wekelijks bibliotheekbezoek, onderwijs en recreatie (minimaal zes uur per week). Daarnaast zijn er landelijke voorschriften voor de duur van het dagprogramma. Gedetineerden in een regime van beperkte gemeenschap (o.a. regulier huis van bewaring) dienen wekelijks minimaal gedurende 43 uur gemeenschappelijke activiteiten te worden aangeboden. Veroordeelden tot een gevangenisstraf met een regime van algehele gemeenschap hebben er recht op om wekelijks minstens 59 uur buiten de cel te verblijven. Arrestanten hebben een sober regime met wekelijks 28 uur gemeenschappelijke activiteiten. Bevindingen De dagprogramma s van de verschillende afdelingen van de PI Ter Apel zijn beschreven en bekend bij alle relevante betrokkenen. Hoewel het soms krap is gepland, is het programma volgens de medewerkers waarmee is gesproken, in de praktijk ook uitvoerbaar. De duur van het dagprogramma op alle afdelingen voldoet aan de landelijke normen. Er zijn daarop twee uitzonderingen. Het dagprogramma van de inkomstafdeling duurt circa 29 uur in plaats van minimaal 43 uur. Dat komt doordat de gedetineerden gedurende de inkomstenfase, die gemiddeld een week duurt, nog niet aan de arbeid kunnen deelnemen. Op de bijzondere zorgafdeling (bza) duurt het dagprogramma circa 32 uur. Dat heeft te maken met de aard van de doelgroep, die een intensiever dagprogramma niet aankan. Behalve op de inkomstafdeling van het huis van bewaring en op de afdeling voor de arrestanten worden gedetineerden op alle afdelingen in staat gesteld om aan de arbeid deel te nemen. Het arbeidsaanbod is gevarieerd; de gedetineerden kunnen werken in de wasserij, een werkzaal die klossen ontdoet van kunststofvezel en een tweetal houtwerkplaatsen. Daarnaast is er nog een reinigingsploeg werkzaam in het complex en is er een flink aantal huisdienstbanen.[ 11 ] Er zijn wachtlijsten voor de verschillende arbeidsvoorzieningen. Gemiddeld moeten de gedetineerden vier [ 11 ] Een huisdienstbaan impliceert veelal reinigings- en w aswerkzaamheden op een verblijfsafdeling. 15

20 weken wachten voordat ze op de arbeid kunnen worden geplaatst. Uit de gedetineerdensurvey bleek dat 87% van de respondenten in de PI Ter Apel aan de arbeid deelnam; 58% was tevreden over de arbeidsvoorzieningen. Uitval van arbeidsactiviteiten wordt zoveel mogelijk voorkomen. Zonodig worden daartoe bij afwezigheid van voldoende arbeidsmedewerkers piw ers op de arbeid ingezet. Indien de arbeid toch uitvalt dan worden gedetineerden uit de gevangenis niet op cel ingesloten maar bewegen zich vrij op de afdeling; voor hvb-gedetineerden geldt dit voor de helft van de arbeidstijd. Incidenteel worden arbeidsmedewerkers op de afdeling ingezet om te voorkomen dat gedetineerden bij uitval van arbeidactiviteiten op cel moeten worden ingesloten. Met betrekking tot de overige regimesactiviteiten heeft de ISt het volgende vastgesteld. Aan gedetineerden wordt daadwerkelijk een uur netto luchten per dag aangeboden. Sport wordt minstens tweemaal per week gedurende drie kwartier aangeboden. Op een aantal afdelingen wordt zelfs nog meer sport gegeven. Afhankelijk van de beschikbaarheid van een daarvoor opgeleide piw er wordt soms ook in het weekeinde gesport. De gedetineerden waren goed te spreken over de geboden sportfaciliteiten. Het is dan ook opvallend dat desondanks 47% van de respondenten in de gedetineerdensurvey ontevreden was over de sport. In het dagprogramma is voorzien in wekelijks bibliotheekbezoek voor alle gedetineerden. De gedetineerden zijn tevreden over het aanbod; dat geldt zowel voor de gedetineerden waarmee de ISt heeft gesproken als voor de gedetineerden die hebben deelgenomen aan de gedetineerdensurvey. De ISt heeft vastgesteld dat er in de bibliotheek een ruim aanbod is van juridische, religieuze en anderstalige literatuur. Op alle afdelingen wordt -soms royaal- voldaan aan de landelijke eis dat gedurende zes uur per week recreatieve activiteiten worden geboden. De gedetineerden zijn zeer te spreken over de gevarieerde recreatiemogelijkheden op de afdelingen; met name de mogelijkheid om zelf voeding te bereiden in de goed geoutilleerde keukens op de afdeling wordt gewaardeerd. Gedetineerden in de PI Ter Apel kunnen desgewenst deelnemen aan onderwijsactiviteiten. Zij kunnen een VCA-veiligheidscertificaat halen, computercursussen volgen of een schoonmaakopleiding. Deze cursussen worden verzorgd door eigen medewerkers. Er zijn voornemens om in 2008 samen met het ROC en met ESF-subsidie een nieuw arbeidstoeleidingstraject (KansRijk) te gaan organiseren.[ 12 ] Het onderwijsaanbod is niet gebaseerd op een analyse van de behoeften en onderwijstekorten van gedetineerden maar op ervaringsgegevens van de betrokken medewerkers. [ 12 ] ESF-subsidie is geld dat uit het Europees Sociaal Fond aan organisaties ter beschikking wordt gesteld om de sociale economische mogelijkheden van individuen en/of regio s te vergroten. De verstrekking van de subsidie is gebonden aan strikte spelregels. 16

21 Gedetineerden worden niet systematisch gestimuleerd om gebruik te maken van de beschikbare onderwijsfaciliteiten. Dat gaat vanaf 2008 wel gebeuren, als de werkwijze van het programma Terugdringen Recidive in de inrichting wordt geïntroduceerd. Ten tijde van de inspectie namen 28 gedetineerden deel aan een cursus en participeerden 14 gedetineerden bij de arbeid in een scholingstraject. Bij elkaar gaat het daarmee om circa 10% van de aanwezige populatie. Blijkens de gedetineerdensurvey was 41% van de gedetineerden niet tevreden over het onderwijsaanbod. De Inspectie heeft niet alleen geverifieerd of de wettelijk voorgeschreven regimesactiviteiten naar behoren worden aangeboden, maar ook in hoeverre het dag- en activiteitenprogramma worden geëvalueerd en zonodig worden bijgesteld. Dit blijkt het geval te zijn. Regelmatig is het activiteitenprogramma de afgelopen periode geëvalueerd en bijgesteld, mede in verband met wijzigingen van de doelgroep en het daarop af te stemmen regime. Oordeel Over het algemeen voldoen het dagprogramma en het activiteitenaanbod aan de geldende normen. In vergelijking met doorlichtingen van andere penitentiaire inrichtingen is de ISt positief over de flexibiliteit van de personeelsinzet bij (dreigende) uitval van activiteiten. Doordat personeelsleden over en weer bereid zijn om bij te springen kan worden voorkomen dat de gedetineerdenarbeid uitvalt. Eveneens is positief dat compenserende activiteiten worden geboden als uitval onverhoopt toch plaats vindt. Ook valt op dat piw ers actief zijn betrokken bij de begeleiding van (extra) sportactiviteiten. Daar staat tegenover dat het aanbod aan onderwijsactiviteiten beperkt is en dat de onderwijstekorten van gedetineerden nog niet systematisch worden geïdentificeerd. Aanbevelingen Organiseer dat in het kader van de introductie van het programma Terugdringen Recidive de onderwijstekorten van gedetineerden systematisch worden geïdentificeerd en pas het scholingsaanbod daar op aan. 2.7 Voeding en winkel In de artikelen 42 lid 2, en 44 lid 1 en 3 van de Penitentiaire beginselenwet (Pbw) is bepaald dat bij de verstrekking van voeding aan gedetineerden rekening moet worden gehouden met (medische) diëten en met de godsdienstige en/of levensovertuiging van gedetineerden. Door de DJI is daarnaast een programma van eisen (pve) opgesteld dat op landelijke schaal bepaalt aan welke eisen de voeding dient te voldoen qua variëteit en voedingswaarde. Aangezien binnen het 17

22 gevangeniswezen de voeding in meerderheid door cateringbedrijven wordt geleverd dienen zij te voldoen aan dit pve.[ 13 ] Op grond van art. 44 lid 5 Pbw dient de directeur van een inrichting zorg te dragen voor een winkelvoorziening. De wijze waarop dit plaats vindt varieert per inrichting. Bevindingen De PI Ter Apel hanteert als uitgangspunt voor de voeding genoemd pve van de DJI dat ook het uitgangspunt is geweest voor het huidige cateringcontract. De voeding wordt door een cateraar geleverd en in de inrichting gedistribueerd en op de afdeling van verstrekking opgewarmd. De gedetineerden zijn van mening dat de voeding vrijwel altijd voldoende warm wordt verstrekt en er voldoende rekening wordt gehouden met de aard van de voeding die zij, op grond van hun levensovertuiging en/of medische staat, nodig hebben. Zij zijn minder tevreden over de hoeveelheid en variatie maar wijken wat deze opinie betreft niet af van het landelijk gemiddelde uit de gedetineerdensurvey. De inrichting beschikt over een in eigen beheer ontwikkeld systeempje waarmee dagelijks over de kwaliteit van de geboden voeding gerapporteerd kan worden. Eén van de daartoe aangewezen medewerkers proeft de voeding en rapporteert daarover op basis van een standaardformulier aan het hoofd facilitaire en algemene zaken. Deze bewaart de bevindingen in een data-bestand. De (technische) samenstelling van de voeding, zoals voedingswaarde e.d., wordt daarbij niet getoetst. In de PI T er Apel wordt het assortiment van de winkel aangeboden per bestellijst en wekelijks per persoon afgeleverd in verzegelde boxen. De gedetineerden gaven aan niet tevreden te zijn met het winkelassortiment en de prijsvoering daarvan. De ISt heeft de winkellijst opgevraagd en het assortiment en de prijzen van een aantal gangbare produc ten vergeleken met de prijzen van een reguliere supermarkt. De stelling van de gedetineerden over te hoge prijzen werd niet bevestigd. Bovendien heeft de ISt vastgesteld dat de winkel, relatief gezien, over een ruim assortiment beschikt. Een serieus knelpunt is wel dat de winkel uitsluitend postzegels per 10 stuks aanbiedt waardoor gedetineerden bij de aankoop daarvan een groot deel van hun wekelijkse toelage moeten spenderen terwijl zij daarnaast behoefte hebben aan de aanschaf van andere (genot)middelen. Eén afdeling had dit opgelost door aan de op die afdeling verblijvende gedetineerden postzegels per stuk aan te bieden maar verzandde daarbij in veel administratieve rompslomp ten aanzien van de financiële afwikkeling daarvan. Oordeel De voeding wordt verstrekt op basis van het landelijke programma van eisen en in het algemeen zijn de gedetineerden tevreden over de geboden kwaliteit daarvan. Er is een intern systeem van [ 13 ] In een enkele inrichting van het gevangeniswezen wordt de voeding nog vers bereid in eigen keuken. 18

23 kwaliteitscontrole waarbij de smaak en hoeveelheid wel, maar de (technische) samenstelling van de maaltijd niet wordt gecontroleerd. De inrichting voldoet daarmee grotendeels aan de gestelde normen op de dimensies beleid, uitvoering en borging. Het assortiment en de prijsvoering van de winkel wijken niet substantieel af van het algemene beeld dat de ISt bij haar doorlichtingen ten aanzien van dit criterium waarneemt. Aanbevelingen De ISt geeft de PI Ter Apel in overweging om de (technische) samenstelling van de maaltijd door een onafhankelijke deskundige, bijvoorbeeld het Voedingscentrum, te laten controleren en te bezien in hoeverre het mogelijk is om postzegels per stuk aan te bieden. 2.8 Bejegening Respectvolle bejegening staat centraal bij dit criterium. De bejegening komt in belangrijke mate tot uitdrukking in de wijze waarop het (executieve) inrichtingspersoneel omgaat met gedetineerden. Impliciet betekent dit dat gedetineerden niet mogen worden gediscrimineerd. Voor gedetineerden is het van belang dat de medewerkers voor hen toegankelijk zijn en dat medewerkers alert reageren op (niet altijd expliciete) verzoeken daartoe. Bevindingen De visie van de inrichting op de omgang met gedetineerden is niet eenduidig geformuleerd en wordt vooral zichtbaar door de wijze waarop de respondenten hun opvatting met betrekking tot dit criterium aan de ISt kenbaar maken. Dit zelfde kan worden gezegd van het mentoraat.[ 14 ] De respondenten zijn zich bewust van het nut van het mentorschap in de inrichting maar dit bewustzijn is (nog) niet vastgelegd in een inrichtingsbrede visie op de vormgeving van het mentorschap. Hier staat tegenover dat er onder de gedetineerden ten aanzien van de praktische vormgeving van de bejegening een grote mate van tevredenheid bestaat. Er is in de PI Ter Apel relatief veel contact tussen gedetineerden en medewerkers en de gedetineerden weten zich met respect benaderd. Een voorbeeld hiervan is dat piw ers bijna altijd op de celdeur kloppen alvorens deze te openen. De gedetineerden maken wel een duidelijk onderscheid tussen de bejegening door piw ers en die door beveiligingsbeambten. De laatsten zien zij toch vooral als boemannen die de regels strikt hanteren, zich afstandelijk opstellen en weinig open staan voor contact met hen. Indien het voor een ingesloten gedetineerde noodzakelijk is om contact met een medewerker te hebben dan komt dit contact in het algemeen snel tot stand. De snelheid van de opvolgende reactie is afhankelijk van de aard van het verzoek van de gedetineerde. Het mentoraat is in de PI [ 14 ] Het mentoraat houdt in dat is vastgelegd dat een bepaalde piw er fungeert als vast contactpersoon (mentor) voor een bepaalde gedetineerde. 19

24 Ter Apel grotendeels niet aanwezig. Het is wel operationeel op de bijzondere zorg afdeling en op een enkele afdeling worden thans pogingen ondernomen het mentoraat (weer) op te starten. Hiermee in contrast staat de constatering dat de PI Ter Apel wel degelijk aandacht besteedt aan de evaluatie van de relatie tussen medewerkers en gedetineerden. Zo is deze relatie een vast onderwerp van de functioneringsgesprekken met piw ers en op een (geplande) werkconferentie tussen directie en leidinggevenden medio oktober 2007 is de bespreking van de resultaten van de gedetineerdensurvey een belangrijk thema. Oordeel Hoewel de bejegening op zichzelf voldoet kan niet worden gesteld dat de wijze waarop de bejegening dient plaats te vinden in de PI Ter Apel in voldoende mate in beleid is vastgelegd. Met name het mentoraat is een onderwerp dat naar de mening van de ISt nog aanmerkelijk verbeterd dient te worden. Dat lijkt geen probleem omdat de inrichting er blijk van geeft de uitvoering van de bejegening wel actief te evalueren. Aanbevelingen De ISt beveelt de PI Ter Apel aan om een eenduidige visie op de omgang met gedetineerden vast te leggen met daarin een sleutelrol voor het mentoraat. 2.9 Discipline (Inter)nationale regelgeving omschrijft hoe de inrichting dient om te gaan met de toepassing van disciplinaire- en dwangmiddelen om de orde in de inrichting te handhaven. Zo zijn er in de Pbw en in het model huisregels penitentiaire inrichtingen voorschriften opgenomen met betrekking tot de procedure en vormgeving van sancties, de wijze waarop afzondering ten uitvoer wordt gelegd en geweldsmiddelen mogen worden toegepast. De toepassing van geweld en het aanbrengen van mechanische middelen om veiligheidsrisico s rond gedetineerden te beheersen is expliciet geregeld in de ministeriële regelingen Geweldsinstructie penitentiaire inrichtingen en de Regeling mechanische middelen in penitentiaire inrichtingen. Deze regelgeving is samengebracht in het zogenaamde handboek IBT van de DJI. Bevindingen Als bijlage van de dienstinstructies van PI Ter Apel is een regeling toepassing mechanische middelen beschikbaar en ook het toe te passen sanctiebeleid is, weliswaar wat gedateerd, vastgelegd. De instructies met betrekking tot de inzet en het optreden van het interne bijstandsteam (IBT), dat veelal betrokken is bij de toepassing van dwangmiddelen, zijn gebaseerd op landelijke richtlijnen. Alle respondenten zijn van mening dat de toepassing van geweld in de inrichting proportioneel is. Als er disciplinair wordt opgetreden is daarbij altijd een directielid betrokken; voor het horen en 20

25 sanctioneren van een niet-nederlandstalige gedetineerde wordt altijd een passende oplossing gevonden. Indien mechanische middelen toegepast zijn wordt de gedetineerde permanent geobserveerd via een camera in de afzonderingscel. Indien gedetineerden in de afzonderingscel verblijven behouden zij de mogelijkheid tot (individueel) bezoek en hebben zij de mogelijkheid om naar hun advocaat en (10 minuten per week) naar hun relaties te bellen. Opvallend is nog dat gedetineerden op de afzonderingsafdeling, vanuit een raam in hun cel dat in ruime mate daglicht toelaat, zicht hebben op een buitenmuur waarop een tijdklok (type stationsklok) is aangebracht. Het voornemen bestaat om het sanctiebeleid regionaal af te stemmen met andere inrichtingen. Geweldsincidenten en het optreden van het interne bijstandsteam (IBT) worden altijd gerapporteerd en geëvalueerd. Oordeel Het beleid van de PI Ter Apel met betrekking tot de toepassing van disciplinaire dwangmiddelen is grotendeels vastgelegd op basis van landelijke richtlijnen. Er wordt op een beheerste en professionele wijze uitvoering aan gegeven en de uitvoering is in voldoende mate geborgd. Aanbevelingen Het oordeel geeft geen aanleiding tot aanbevelingen Hygiëne Het is van belang dat in een inrichting met name de ruimten waar gedetineerden verblijven goed worden onderhouden en aan hen de mogelijkheid wordt geboden hun kleding schoon te houden. Beddengoed moet regelmatig worden verschoond en minimaal twee keer per week moet kunnen worden gedoucht. In het model huisregels penitentiaire inrichtingen is een aantal op hygiëne betrekking hebbende zaken dwingend voorgeschreven. Bevindingen De inrichting maakt in z n geheel een goed verzorgde indruk. Voor een deel is dit gebaseerd op heldere regels met betrekking tot voorkomen en hygiëne maar bovenal ook door de houding en het gedrag van medewerkers op het terrein van (uiterlijke) verzorging van zichzelf en de werkomgeving. Ook gedetineerden bevestigen, respectievelijk via de gedetineerdensurvey en in het gesprek met de ISt, dat zij de inrichting schoon vinden en dat hen voldoende gelegenheid wordt geboden om kleding te wassen en zich lichamelijk te verzorgen. Beddengoed kan wekelijks verschoond worden. De afdelingshoofden geven aan toe te zien op de reinheid van hun afdeling maar tevens dat het niet vaak nodig is om hierover opmerkingen naar medewerkers of gedetineerden te maken. 21