IST. PI Noord-Holland Noord. locatie Zuyder Bos- Amerswiel. Inspectierapport. Doorlichting

Transcriptie

1 IST PI Noord-Holland Noord locatie Zuyder Bos- Amerswiel Inspectierapport Doorlichting

2 Ministerie van Justitie Inspectie voor de Sanctietoepassing j1 PI Zuyder Bos - Amerswiel Inspectierapport Doorlichting Juni 2008

3 Inhoudsopgave Voorwoord 1 Samenvatting 2 1 Inleiding Aanleiding en doel Reikwijdte van de inspectie Opzet Toetsingskader Objectbeschrijving Eerder onderzoek 13 2 Rechtspositie en bejegening Rechtmatige insluiting Screening Registratie en rapportage Huisregels en introductie Dagprogramma en activiteitenaanbod Toegang tot zorg Bejegening Discipline Contacten buitenwereld Voeding & Winkel Accommodatie Hygiëne Functioneren beklagregeling Conclusie 35 3 Maatschappijbeveiliging Beveiliging tegen ontvluchtingen Toepassing vrijhedenbeleid Conclusie 41 4 Interne veiligheid Veiligheidsvoorzieningen 43

4 4.2 Bestrijding drugsgebruik Bestrijding onderlinge agressie Conclusie 47 5 Maatschappelijke reïntegratie Reïntegratietrajecten Aansluiting nazorg Conclusie 53 6 Organisatieaspecten Personeelsmanagement Communicatie Integriteit Conclusie 59 7 Archiefbeheer Aanleiding en doel Werkwijze Overzicht van archiefbestanden Sturing Selectie en vernietiging Archiefruimten Communicatie tussen DJI en PI Conclusie 65 Bijlage 1 Afkortingen 66 Bijlage 2 Bronnen 67 Bijlage 3 Inspectieprogramma 68 Bijlage 4 Geografische ligging locatie 71

5 Voorwoord De Inspectie voor de Sanctietoepassing (ISt) heeft in maart 2008 een doorlichting uitgevoerd bij de PI Noord-Holland Noord, locatie Zuyder Bos - Amerswiel. Gelijktijdig met deze doorlichting heeft de Erfgoedinspectie onderzoek gedaan naar het archiefbeheer binnen de inrichting. Het was voor het eerst dat beide inspecties bij de uitvoering van een onderzoek samenwerken. De ISt constateert dat het met de rechtspositie en bejegening in deze inrichting over het algemeen goed gesteld is. Op een paar onderdelen worden aanbevelingen tot verbetering gedaan. Op het terrein van maatschappijbeveiliging stelt de ISt vast dat het veiligheidsbewustzijn de afgelopen jaren veel aandacht heeft gekregen, waarbij zij wel aanbeveelt meer uniformiteit en evenwicht te brengen in de wijze waarop de verschillende groepen functionarissen in de inrichting met veiligheid omgaan. De belangrijkste constatering op het terrein van interne veiligheid is dat de medewerkers en gedetineerden de PI als een veilige omgeving ervaren. Het meest kritisch is de ISt over reïntegratie en nazorg: daar staat de inrichting en haar relevante partners op dit terrein nog veel te doen. De Erfgoedinspectie concludeert dat vanuit het dagelijkse belang van de administratie zo goed mogelijk wordt gearchiveerd, maar dat op een aantal punten het archiefbeheer tekortschiet. Ook dit hoofdstuk van het rapport wordt daarom afgesloten met een aantal aanbevelingen. mr. W.F.G. Meurs hoofdinspecteur ISt mw. drs. S.E.B. Siregar directeur Erfgoedinspectie

6 Samenvatting De Inspectie voor de Sanctietoepassing (ISt) houdt toezicht op de sanctietoepassing in Nederland. Zij doet dit ondermeer door penitentiaire inrichtingen met een zekere regelmaat op hun functioneren te beschouwen. De PI Zuyder Bos - Amerswiel is, tot aan deze inspectie, nog niet betrokken geweest bij onderzoek van de ISt. Het doel van de inspectie is te bezien hoe het in de inrichting is gesteld met de rechtspositie van gedetineerden, veiligheid, reïntegratieactiviteiten en daarmee samenhangende organisatorische aspecten. Gelijktijdig met deze doorlichting is door de Erfgoedinspectie onderzoek gedaan naar het archiefbeheer binnen de inrichting.[ 1 ] Deze samenvatting is grotendeels samengesteld uit de conclusies bij de onderzochte aspecten uit de rapportage en wordt afgesloten met een weergave van de aanbevelingen. Rechtspositie De conclusie ten aanzien van het aspect Rechtspositie is dat het daarmee in de PI Zuyder Bos - Amerswiel voor gedetineerden behoorlijk goed is gesteld en dat de verhouding tussen medewerkers en gedetineerden is gericht op onderlinge samenwerking en respect. De PI voldoet, op twee uitzonderingen na, aan de gestelde criteria overwegend tot geheel. De orde wordt binnen de inrichting op een proportionele en transparante wijze gehandhaafd maar de ISt acht het tot nu toe ontbreken van een in vast teamverband opererend intern bijstandsteam (IBT) een risico voor de incidentbeheersing binnen de inrichting. Dit risico is zeker van toepassing op de avond, nacht- en weekeinddiensten wanneer ook recent in dienst getreden -en daardoor minder ervaren- beveiligingsmedewerkers voor de bedrijfsvoering worden ingezet. Op korte termijn dient de wijze van beschikbaarheid van een IBT, naar het oordeel van de ISt, dan ook beter georganiseerd te worden. Aandachtspunt is voorts het momenteel soms lange verblijf van gedetineerden op een mpc-cel. [ 1 ] Doelstelling van het gemeenschappelijk toezicht is onder andere een vermindering van de toezichtlast voor de objecten van toezicht. 2

7 Hoewel niet primair een verantwoordelijkheid van de PI dienen gedetineerden eerder uitsluitsel te krijgen over het oordeel van de beklagcommissie; de termijnoverschrijdingen die de ISt bij dit criterium heeft vastgesteld zijn te groot. Op de door de ISt beordeelde dimensies beleid en borging bij de verschillende criteria van het aspect rechtspositie dient nog vooruitgang geboekt te worden door binnen de PI meer zaken vast te leggen in beleid en dit beleid meer systematisch te evalueren; er is hierbij nog teveel sprake van (weliswaar goed of goedbedoelde) gewoonten in plaats van op basis van beleid uitgevoerd handelen dat regelmatig op functioneren wordt beoordeeld. Zo kunnen de screeningsactiviteiten van de verschillende functionarissen beter op elkaar worden afgestemd, de huisregels worden geactualiseerd en de introductieactiviteiten beter worden gereguleerd. Hoewel de bejegening in de PI op zichzelf goed is, ontbreekt een vastgelegde visie op de daarbij behorende en kenmerkende omgang met gedetineerden. Tot slot acht de ISt het een gemis dat het aanbod van arbeidsactiviteiten op het moment beperkt is. De directie geeft wel aan mogelijkheden te zien om dit perspectief te verbeteren. Dit vereist naar de mening van de ISt van meerdere partijen gerichte en intensieve aandacht voor de huidige gang van zaken bij de arbeid. Maatschappijbeveiliging Het beveiligingsbewustzijn binnen de PI heeft de afgelopen jaren veel aandacht gekregen; procedures zijn aangescherpt en hebben geleid tot merkbare veranderingen voor medewerkers, gedetineerden en bezoekers van de PI. De ISt acht dit een ontwikkeling die aansluit bij de landelijke trend om meer aandacht te geven aan penitentiaire scherpte. Bij dit alles constateert de ISt toch een zekere onevenwichtigheid binnen de organisatie doordat bijvoorbeeld de complexbeveiligers, qualitate qua, veel accent leggen op veiligheid terwijl andere functionarissen zoals bijvoorbeeld piw ers en geestelijk verzorgers daar, uit oogpunt van hun op relatie gerichte grondhouding naar gedetineerden, minder oog voor en/of respectievelijk belang bij, hebben. De PI zou er in de bedrijfsvoering naar kunnen streven om meer uniformiteit en evenwicht te brengen in het veiligheidsdenken en -handelen van de aan de inrichting verbonden functionarissen. 3

8 Interne veiligheid De belangrijkste constatering bij dit aspect is dat de medewerkers en gedetineerden de PI als een veilige omgeving ervaren. Veel van de interne veiligheidsvoorzieningen en veiligheidshandelingen zijn echter gebaseerd op daarover gemaakte afspraken en gewoonten. Hoewel er voor de meeste cruciale processen dienstinstructies beschikbaar zijn mist de ISt een integrale en door alle medewerkers gedeelde veiligheidsvisie op de bedrijfsprocessen binnen de inrichting die niet alleen aangeeft hoe veiligheid gestalte krijgt, maar ook duidelijk is over het wat en waarom ten aanzien van het creëren van die veiligheid en de rol die medewerkers bij de handhaving daarvan hebben. Maatschappelijke reïntegratie De organisatorische integratie van activiteiten op het terrein van reïntegratie en nazorg is in de meeste (GW) inrichtingen die de ISt tot nu toe heeft doorgelicht nog in ontwikkeling. Dit is zeker ook in Zuyder Bos - Amerswiel het geval. Het beeld dat bij de ISt is ontstaan is dat iedere functionaris die bij dit proces is betrokken, gemotiveerd is om resultaat te boeken maar nog niet precies weet welke richting zij/hij daar in moet volgen. Het is daarom zaak dat de directie nadrukkelijk betrokken blijft bij, en stuurt op de verdere integratie van de werkzaamheden van BSD, CB-TR, MMD en relevante externe partners zoals gemeenten. Organisatieaspecten De stevige en open onderlinge band tussen medewerkers is een belangrijke en solide factor in het functioneren van de PI Zuyder Bos - Amerswiel. Het belang van goed functionerend personeelsmanagement, onderlinge communicatie (en dan met name werkoverleg) en integriteitsbeleid lijkt wat ondergeschikt aan eerstgenoemde -bindende- factor van onderlinge solidariteit. De ISt zou er voor willen pleiten om binnen de PI meer aandacht te geven aan de introductie van systemen van personeelsmanagement, meer gestructureerde communicatie en een vitaal integriteitsbeleid, zonder daarbij overigens het belang van een goede onderlinge (horizontale) verstandhouding tussen medewerkers uit het oog te verliezen. 4

9 Archiefbeheer In archieven vastgelegde informatie is zowel belangrijk voor de dagelijkse administratie als voor de verantwoording achteraf. Daarbij is informatie bij een PI per definitie gevoelig, het is informatie die niet op straat moet liggen. Bij deze inspectie is onderzocht of het archiefbeheer bij PI Zuyder Bos - Amerswiel aan de archiefwettelijke normen voldoet, met daaraan gekoppeld de vraag of de regels die vanuit DJI worden gesteld ook toegepast (kunnen) worden bij de PI Zuyder Bos - Amerswiel. De algemene indruk is dat er vanuit het dagelijkse belang van de administratie zo goed mogelijk wordt gearchiveerd. Op een aantal punten schiet het archiefbeheer echter tekort. De belangrijkste conclusies betreffen de gefragmenteerde sturing van het archiefbeheer en het ontbreken van overzicht van, en samenhang tussen de verschillende archieven en archiefbestanddelen. Voorts is geconstateerd dat er archiefbescheiden worden vernietigd zonder wettelijke grondslag en dat er in één ruimte opslag van archiefbescheiden en preciosa van gedetineerden plaatsvindt.[ 2 ] De genoemde tekortkomingen kunnen ertoe leiden dat documenten of dossiers ongemerkt verdwijnen en/of verkeerd terecht komen. Een belangrijke conclusie is ook dat de van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) afkomstige regelingen niet altijd goed doorkomen. Voor een deel is dit toe te schrijven aan de eerder genoemde gefragmenteerde sturing op het archiefbeheer binnen de PI, maar voor een belangrijk deel ook aan de moeilijk te interpreteren circulaires en instructies van de DJI. Aanbevelingen Voor de locatie: 1. Toon vanuit de directie frequent functionele (en persoonlijke) aandacht voor de gang van zaken bij de interne organisatie en procesuitvoering van de bevolkingsadministratie. 2. Neem het screeningsproces onder de loep en leg vast welke functionaris daarbij welke verantwoordelijkheid draagt en op welke wijze relevante informatie wordt uitgewisseld en/of gedeeld. Borg dit proces. [ 2 ] Preciosa is de aanduiding van waardevolle persoonlijke goederen zoals identiteitspapieren en sierraden. 5

10 3. Beoordeel de registratie- en rapportageactiviteiten op actualiteit, samenhang en effectiviteit en pas deze zonodig aan. 4. Actualiseer de huisregels en beschrijf en borg het inkomstproces, inclusief de taken en verantwoordelijkheden van de daarbij betrokken functionarissen. 5. Herpositioneer de (inrichtings)arbeid binnen de organisatie en besteedt daarbij aandacht aan de rol van arbeidsmedewerkers en de continuïteit, variëteit en het rendement van de opdrachten. 6. Leg de (solide) en kenmerkende omgangscultuur van de PI vast in een fundamentele visie op de omgang met gedetineerden. 7. Ga over tot het instellen van een in georganiseerd teamverband opererend IBT. 8. Controleer het functioneren van de telefooncellen van unit Amerswiel en herstel deze zonodig. 9. Bezie in hoeverre de mogelijkheden van bibliotheekbezoek in Amerswiel kunnen worden verruimd. 10. Overweeg om bezoekers (pro)actief te informeren over de gang van zaken bij de entree van de inrichting en de bezoekactiviteit. 11. Overweeg om de in Zuyder Bos verstrekte maaltijden periodiek door een onafhankelijke derde, bijvoorbeeld het Voedingscentrum, op kwaliteit en samenstelling te laten beoordelen. 12. Overweeg een (brede) risicoanalyse te (doen) maken van de organisatie rond de winkelvoorziening van Zuyder Bos. 13. Evalueer periodiek het toegepaste mpc-beleid en beschouw de mogelijkheden om de doorstroom te vergroten. 14. Besteedt (nog) meer aandacht aan verbetering van, met name, de uitvoering van interne, op gedetineerden gerichte veiligheidsprocedures. 6

11 15. Bezie in hoeverre er nog verbeteringen kunnen worden aangebracht in de procedures met betrekking tot de voorbereiding, besluitvorming en evaluatie van het vrijhedenbeleid. 16. Ga na of er voldoende samenhang is in de toepassing van relevante veiligheidssystemen en -procedures door de verschillende daarbij betrokken functionarissen. Ga tevens na in hoeverre de borging van deze systemen en procedures kan worden verbeterd. 17. Overweeg de vastlegging van een integraal drugsbestrijdingsbeleid, inclusief de borging daarvan. De huidige toepassingspraktijk kan daarbij als uitgangspunt dienen. 18. Formuleer anti-agressiebeleid, handel als zodanig en bezie het beleid regelmatig op relevantie en actualiteit. 19. Draag zorg voor een volledige en actuele beschrijving van de werkprocessen en procedures van het BSD en investeer in een nauwe en effectieve samenwerking tussen het CB-TR en de inrichtingsfunctionarissen. 20. Integreer de werkzaamheden van de mmd ers meer in de overige op de gedetineerden gerichte activiteiten van o.a. BSD en TR-functionarissen en ga na in hoeverre de geconstateerde vertraagde uitvoering van screening in overeenstemming is met de zienswijze van de DJI op dit proces. 21. Bezie in hoeverre (onderdelen van) het personeelsmanagement kunnen worden verbeterd door een eenduidiger en evenwichtiger toepassing van de instrumenten die daarvoor beschikbaar zijn en bezie in hoeverre er mogelijkheden gecreëerd kunnen worden om de opleidingsmogelijkheden voor met name de functiegroep complexbeveiliging te vergroten. 22. Evalueer de huidige wijze van procesgewijze directievoering en investeer in mogelijkheden om het werkoverleg van executieve functionarissen effectiever te maken. Schenk daarbij in het bijzonder aandacht aan de wijze van communiceren binnen de (Z)BBI nu het de ISt is gebleken dat daar geen detentieberaad plaatsvindt. 7

12 23. Revitaliseer het integriteitsbeleid van de PI. 24. Stel een bestandsoverzicht op van de verschillende archiefbestanddelen, inclusief de digitale archiefbestanddelen en draag er zorg voor dat dit overzicht een logisch onderdeel vormt van het bestandsoverzicht van het cluster Noord-Holland Noord en de Bestandsopname van DJI. 25. Beleg coördinerende bevoegdheid voor het archiefbeheer bij een lid van het directieteam en benoem een centraal aanspreekpunt voor alle archiefbestanddelen binnen de PI. 26. Maak op basis van de selectielijsten van DJI een hanteerbaar selectieinstrument en hanteer dit instrument bij de selectie en vernietiging van archiefbestanden. 27. Bewaar archiefbestanden gescheiden van andere materialen zoals kantoorbenodigdheden, voorraden en preciosa. Voor de commissie van toezicht (cvt): 28. Bespoedig de afhandeling van klachten opdat gedetineerden binnen de daarvoor geldende wettelijke termijn op de hoogte worden gebracht van het oordeel van de beklagcommissie. Voor de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI): 29. Schrijf eenvoudig te begrijpen en uit te voeren circulaires als het over archiefbeheer gaat. 30. Onderhoudt regelmatig contact met de PI s over het archiefbeheer. 30. Maak voor de PI s een goed toepasbare selectielijst, inclusief uitvoerbare instructies. 8

13 1 Inleiding 1.1 Aanleiding en doel Aanleiding van de inspectie De Inspectie voor de Sanctietoepassing houdt toezicht op de sanctietoepassing in Nederland. Zij doet dit ondermeer door penitentiaire inrichtingen met een zekere regelmaat op hun functioneren te beschouwen. De PI Zuyder Bos - Amerswiel (hierna veelal de PI) is niet eerder doorgelicht door de Inspectie voor de Sanctietoepassing (ISt). Bij deze inspectie is eveneens onderzoek gedaan door de Erfgoedinspectie om inzicht te krijgen in de wijze waarop binnen de PI het beheer van (archief)bestanden is georganiseerd.[ 3 ] De werkwijze en bevindingen van de Erfgoedinspectie zijn in deze rapportage opgenomen in hoofdstuk 7. Doel van de inspectie Het primaire doel van de inspectie is te bezien hoe het in de PI Zuyder Bos - Amerswiel is gesteld met de rechtspositie van gedetineerden, veiligheid, reïntegratieactiviteiten en daarmee samenhangende organisatorische aspecten. Specifiek bij deze inspectie wordt, zoals gemeld, ook aandacht besteed aan het archiefbeheer binnen de inrichting 1.2 Reikwijdte van de inspectie De inspectie omvat de PI Zuyder Bos - Amerswiel die in de huidige bestuurlijke context van het gevangeniswezen wordt aangeduid als locatie 2 van het cluster Noord-Holland Noord. Dit cluster bestaat tevens uit locatie 1 : de inrichtingen Westlinge te Heerhugowaard en Schutterswei te Alkmaar en locatie 3 : de inrichting in Zwaag en de inrichting Het Keern in Hoorn. [ 3 ] Een recent incident waarbij archiefbestanden door tussenkomst van een ex-gedetineerde openbaar werden gemaakt was hiervoor mede aanleiding. 9

14 1.3 Opzet Methode De methodiek voor het uitvoeren van een doorlichting bestaat uit het verzamelen van feitelijke gegevens door middel van documentonderzoek, interviews met betrokkenen bij de inrichting en wordt aangevuld met observaties door de inspecteurs.[ 4 ] Al deze informatie wordt afgezet tegen het gehanteerde toetsingskader (zie 1.4) en leidt tot een oordeel over de te toetsen criteria op de dimensies beleid, uitvoering en borging. Het oordeel is geformuleerd in de volgende vier waarderingen: - voldoet niet; - voldoet in beperkte mate; - voldoet overwegend maar niet geheel; - voldoet. Indien een tijdens de inspectie aangetroffen werkwijze en/of voorziening, naar het oordeel van de Inspectie, als voorbeeld strekt voor andere, vergelijkbare, inrichtingen dan wordt dit als zodanig expliciet aangegeven. Tijdpad Op 21 januari 2008 is de doorlichting formeel aangekondigd. De inspectie is op 10, 11, 12 en 14 maart 2008 uitgevoerd. Het concept-inspectierapport is op 7 mei 2008 voor wederhoor aangeboden aan de locatiedirecteur. Op 10 juni 2008 is het inspectierapport vastgesteld door de hoofdinspecteur ISt en de directeur Erfgoedinspectie en aangeboden aan de staatssecretaris van Justitie. 1.4 Toetsingskader Het toetsingskader dat de ISt bij doorlichtingsinspecties hanteert is gebaseerd op (inter)nationale wet- en regelgeving die van toepassing is op detentie.[ 5 ] Het gehanteerde toetsingskader omvat de aspecten rechtspositie en bejegening van gedetineerden, maatschappijbeveiliging, interne veiligheid, [ 4 ] Zie bijlage 3 voor het inspectieprogramma. [ 5 ] Het betreft internationale verdragen, gedragsregels, wetgeving, maatregelen, ministeriële regelingen, circulaires en aanwijzingen die van toepassing zijn op de tenuitvoerlegging van detentie; voor het volledige toetsingskader wordt verwezen naar de ISt website: 10

15 maatschappelijke reïntegratie en organisatieaspecten. Deze aspecten geven, in samenhang, een goed beeld van de stand (en gang) van zaken in een penitentiaire inrichting. Genoemde aspecten zijn opgedeeld in criteria die door de ISt worden beoordeeld op de dimensies beleid, uitvoering en borging. Bij de dimensie beleid wordt bezien of in de inrichting ten aanzien van een te toetsen criterium (beschreven) beleid beschikbaar is, bij de dimensie uitvoering wordt bezien of en op welke wijze de uitvoering van dit beleid plaatsvindt. Daarbij dienen zowel beleid als uitvoering te voldoen aan de geldende wet- en regelgeving. Bij de dimensie borging wordt nagegaan in hoeverre de toepassing van het beleid is zeker gesteld en in hoeverre het beleid periodiek wordt geëvalueerd op effectiviteit en zonodig wordt bijgesteld. Het toetsingskader is uitgewerkt in een aantal gestructureerde vragen- en checklijsten die het uitgangspunt vormen voor de (groeps)interviews en observaties. Op grond van door de inrichting verstrekte documentatie zijn door de ISt aanvullende informatievragen opgesteld die tijdens de inspectie aan de orde komen. 1.5 Objectbeschrijving De PI Zuyder Bos - Amerswiel bestaat uit twee units binnen een geïntegreerd ommuurd complex dat is gesitueerd op een industrieterrein te Heerhugowaard. De inrichting Zuyder Bos is in 1994 in gebruik genomen en huisvestte toen zowel mannelijke als vrouwelijke gedetineerden. In 2000 is er, direct naast Zuyder Bos, een nieuwe inrichting in gebruik genomen: Amerswiel. Beide inrichtingen (ook wel: units) fungeerden onder één directie aanvankelijk tamelijk autonoom en gescheiden van elkaar maar vanaf medio 2001 is de bedrijfsvoering gaandeweg steeds meer gekoppeld. Vanaf de start tot 2004 verbleven er uitsluitend vrouwelijke gedetineerden in Amerswiel. De huidige bestemming is die van beperkt beveiligde inrichting (BBI) en zeer beperkt beveiligde inrichting (ZBBI) voor mannelijke gedetineerden. Zuyder Bos heeft een dubbele bestemming en is zowel huis van bewaring als gevangenis voor mannelijke gedetineerden. Fysiek zijn de inrichtingen van elkaar gescheiden door een multifunctioneel gebouw dat op de eerste verdieping grotendeels fungeert als arbeids- en activiteitencentrum voor Amerswiel en op de begane grond huisvesting biedt aan een gezamenlijk magazijn en de metaalwerkplaats van Zuyder Bos. 11

16 Er vindt geen vermenging van de populaties van beide inrichtingen plaats. Uitsluitend medewerkers van de arbeid kunnen zich tijdens bedrijfsuren binnen het complex van de ene naar de andere unit begeven; voor andere medewerkers is dit niet toegestaan. De verblijfsafdelingen van Zuyder Bos zijn gesitueerd in twee gekoppelde kruisvormige gebouwen. In het centrum van ieder kruis waren aanvankelijk bemensde statische posten die toezicht hielden op het gedetineerdenverkeer tussen verblijfsafdelingen, het activiteitencomplex en het entreegebouw. Door de bouwkundige opzet kan vanuit de statische post echter geen visueel toezicht worden gehouden op de verblijfsafdelingen. Mede om die reden zijn de statische posten nu onbezet en hebben alleen een functie bij calamiteiten omdat de technische voorzieningen om deuren e.d. te openen nog wel beschikbaar zijn. De vleugels aan de noordzijde hebben de bestemming van gevangenis met als bijzondere bestemmingen een individuele begeleidingsafdeling (IBA) en een verslavingsbegeleidingsafdeling (VBA). De zuidvleugels fungeren als huis van bewaring. Alleen het huis van bewaring beschikt over een inkomstafdeling. Groepen gedetineerden worden door medewerkers begeleid naar en van het activiteitencentrum; individuele gedetineerden verplaatsen zich zelfstandig. Het activiteitencentrum omvat de gehele lengterichting van de unit en huisvest op de begane grond de arbeidszalen, de winkel en de voorbereidingskeuken en in het midden, centraal in de inrichting, het strafcelcomplex. Op de eerste verdieping zijn hoofdzakelijk ruimten voor educatie en vorming, de kerkzaal, een sportzaal en bibliotheek gehuisvest. Het entreegebouw omvat op de begane grond de entree voor personeel, bezoekers en gedetineerden, de zgn. badafdeling en kantoorruimten voor beveiligingsfunctionarissen en zorgfunctionarissen. Op de eerste verdieping is de bezoekafdeling en kantine en de tweede verdieping biedt ruimte voor directie en ondersteunende functies zoals het bureau selectie- en detentiebegeleiding. De unit Amerswiel kent een andere opzet. Het complex geeft, eenmaal op de binnenplaats, niet direct de aanblik van een gesloten inrichting. Hoewel het entreegebouw, met uitzondering van een gescheiden toegang voor gedetineerden(bezoek) en personeel, dezelfde (technische) beveiligingsvoorzieningen kent als reguliere inrichtingen lijkt de binnenplaats op een woonplein met daarop een elftal geschakelde woonunits die zijn ondergebracht in een kleinschalig flatgebouw, een personeelsgebouw met daaraan annex een klein strafcelcomplex en een zogenaamd logeergebouw dat vanwege de huidige bestemming een ontmoetingsfunctie voor 12

17 gedetineerden heeft. De gedetineerdenverblijven zijn gesitueerd op de (twee) verdiepingen van iedere woonunit waarvan de begane grond bestaat uit o.a. een gemeenschappelijke woonkamer met keuken. Tabel I: Bestemming en capaciteit Unit Afdeling Bestemming Aantal cellen Aantal plaatsen MPCplaatsen in % Zuyder Bos A0 VBA HvB A0 VBA Gev A1 + B HvB C + E Gev D Gev. IBA Amerswiel Huis 1 t/m 5 ZBBI Huis 6 t/m11 BBI Totaal Eerder onderzoek De Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) bezocht de inrichting eind Het bezoekverslag vermeldt geen substantiële bijzonderheden. 13

18 2 Rechtspositie en bejegening 2.1 Rechtmatige insluiting Criterium Gedetineerden dienen op basis van een rechtmatige titel te worden ingesloten. Het is daarom zaak dat door een inrichting alle documenten rondom insluiting en identiteit goed worden gecontroleerd. Daartoe heeft de sectordirecteur gevangeniswezen in oktober 2006 een fiatteringsregeling bevolkingsadministratie vastgesteld die bij het insluitingsproces moet worden toegepast. Bevindingen Medio 2007 is middels een (externe) audit in opdracht van de sectordirecteur Gevangeniswezen (SdGw) vastgesteld dat de fiatteringsregeling niet volgens de vastgestelde procedures door de bevolkingsadministratie werd toegepast. Op basis van de bevindingen van deze audit is een verbeterplan gemaakt en is een 1 e medewerker bevolkingsadministratie aangesteld. Tijdens de inspectie had de ISt o.a. inzage in een vastgelegde procesbeschrijving van de werkprocessen die was gebaseerd op het voorgeschreven modelproces en die ook toepassing vond. De steekproefsgewijze controle van de insluitingsbescheiden door de directie behoeft, ook naar de overigens meer impliciet geuite mening van de medewerkers, nog wel enige verbetering. In deze zin is er ten aanzien van dit criterium nog sprake van een zekere broosheid van het beleid, de uitvoering en de borging daarvan. Oordeel Aansluitend bij de bevindingen is de ISt van oordeel dat ten aanzien van dit criterium het beleid, de uitvoering en de borging overwegend maar niet geheel voldoen. Aanbevelingen Het oordeel leidt tot de aanbeveling om vanuit de directie frequent functionele (en persoonlijke) aandacht te hebben voor de gang van zaken bij de interne organisatie en procesuitvoering van de bevolkingsadministratie. 14

19 2.2 Screening Criterium Zo snel mogelijk na binnenkomst in een inrichting dient een gedetineerde te worden gescreend op gezondheidsrisico s, het vereiste beveiligingsniveau, het risico voor medegedetineerden, zelfdestructief gedrag en de directe persoonlijke- en zorgbehoeften. Er zijn, met uitzondering van screening vanwege een meerpersoonscelplaatsing, momenteel nog geen landelijk voorgeschreven procedures voor de screening van gedetineerden bij binnenkomst. De ISt verwacht tenminste dat bij insluiting relevante informatie wordt gesignaleerd en geverifieerd en dat spoedig na insluiting in een persoonlijk gesprek met de gedetineerde wordt geïnformeerd naar zijn medisch/sociale omstandigheden en zorgbehoeften. Bevindingen Er is in de PI geen sprake van een samenhangend en vastgelegd screeningsproces. Verschillende functionarissen doen hun eigen intake. Zo ontvangt het bureau selectie- en detentiebegeleiding (bsd) bij plaatsing van een gedetineerde in de gevangenis de selectieadviezen en het selectiebesluit (eventueel met toelichting door de selectiefunctionaris). Eventuele opvallende bijzonderheden worden doorgegeven aan de verblijfsafdeling van de gedetineerde. Datzelfde gebeurt indien er, bijvoorbeeld vanaf een politiebureau, bijzonderheden bekend zijn van een in het huis van bewaring (hvb) te plaatsen gedetineerde. De medische dienst doet zijn eigen screening en meldt eveneens bijzonderheden door aan de verblijfsafdeling.[ 6 ] Eenmaal op de verblijfsafdeling wordt met de gedetineerde, kort na plaatsing, door een piw er altijd een verkort intakegesprek gevoerd. Wanneer de toegewezen mentor beschikbaar is, wordt dit gesprek vervolgd door de mentor. Alle respondenten geven aan dat bijzonderheden met betrekking tot een gedetineerde altijd wel met elkaar worden uitgewisseld; mondeling, telefonisch of via TULP.[ 7 ] [ 6 ] Bij plaatsing in de gevangenis vindt veelal een papieren screening plaats op basis van het medisch dossier uit de inrichting van herkomst; de gedetineerde wordt bij inkomst derhalve niet altijd gezien door verpleegkundige en/of arts. [ 7 ] TULP is de aanduiding van het informatiesysteem dat binnen de DJI wordt gebruikt om gegevens van gedetineerden te registreren en uit te wisselen. 15

20 Oordeel De ISt is van mening dat er in de PI in geen sprake is van een samenhangend en geïntegreerd screeningsbeleid. Qua uitvoering zijn alle bij de intake betrokken functionarissen wel gericht op de uitwisseling van bijzonderheden rond gedetineerden indien deze zich naar hun oordeel voordoen. Deze handelwijze komt echter meer voort uit gewoonte dan op basis van vastgelegd beleid. De ISt is derhalve van mening dat de uitvoering van de screening overwegend voldoet. Van systematische borgingsactiviteiten is bij dit criterium niet gebleken alhoewel de ISt veronderstelt er in de PI ongetwijfeld bij incidenten zal worden stilgestaan bij de vraag hoe het zo is kunnen gaan?. Aanbevelingen De ISt beveelt de PI aan om inrichtingsbreed het gehele proces van screening onder de loep te nemen en vast te leggen welke functionaris daarbij welke verantwoordelijkheid draagt en op welke wijze relevante informatie wordt uitgewisseld en/of gedeeld. Borgingsaspecten dienen van dit proces eveneens deel uit te maken. 2.3 Registratie en rapportage Criterium Van iedere gedetineerde dient een penitentiair dossier te worden aangelegd met onder meer de volgende documentatie: een overzicht van insluitingsperiodes en inrichtingen van verblijf, selectie- en plaatsingsvoorstellen, registratiekaarten, overige bescheiden zoals uitslagen van urine-controles, kopieën van strafrapporten e.d. Het penitentiair dossier is persoonsgebonden en wordt, indien een gedetineerde niet meer is ingesloten, bewaard in een centraal landelijk depot. Overige op het verblijf van de gedetineerde betrekking hebbende stukken kunnen worden verzameld en bewaard in een inrichtingsdossier dat bij vertrek in de inrichting blijft en op termijn wordt vernietigd. Bevindingen Dossiers worden aangelegd per cel en zijn in beheer bij het bureau selectieen detentiebegeleiding (bsd). Aan iedere afdeling is een vaste bsdmedewerker gekoppeld. Penitentiaire dossiers zijn binnen 2 à 3 weken na plaatsing van de gedetineerde in huis. Bij gedetineerden van de individuele 16

21 begeleidingsafdeling (IBA) duurt dit vaak wat langer. De door de ISt bekeken dossiers bevatten alle relevante informatie met uitzondering van gegevens rond een traject in het kader van Terugdringen Recidive (TR). Bij navraag bleek dat deze gegevens in een dossier bij het coördinatiebureau TR berustten dat (fysiek) niet in de PI gevestigd is; het bsd ervaart deze gang van zaken als een gebrek aan informatie. In hoofdstuk 4 zal op de verhouding tussen TR en de inrichting nader worden ingegaan. Door het hoofd bsd wordt aangegeven dat het interne handboek bsd als uitgangspunt dient voor de werkwijze van de bsd-medewerkers. Naast de dossiers heeft de ISt geïnformeerd naar het gebruik van TULP. Gebleken is dat binnen de PI gebruik gemaakt wordt van TULP om over gedetineerden te rapporteren. Rapportages van piw ers worden door afdelingshoofden van reguliere afdelingen incidenteel gevraagd en beoordeeld. Bij de IBA is dit anders omdat daar dagelijks rapportages worden opgemaakt. Rapportages van bsd-medewerkers passeren het hoofd bsd indien deze zijn bedoeld voor extern geadresseerden. Interne rapportages worden door het hoofd BSD niet gezien. Oordeel Op het criterium registratie en rapportage zijn ten aanzien van de bsdwerkzaamheden beleidsuitgangspunten aanwezig; voor de verblijfsafdelingen is dit in mindere mate het geval. De ISt heeft geconstateerd dat er sprake is van registratie- en rapportageactiviteiten door zowel het bsd als de piw ers. Evenzo is er in zekere mate sprake van borgingsactiviteiten, zij het niet stelselmatig. Aldus is de ISt van mening dat de PI op de dimensies beleid en borging overwegend, en op de dimensie borging in beperkte mate voldoet. Aanbevelingen De ISt beveelt de PI aan om de registratie- en rapportageactiviteiten op actualiteit, samenhang en effectiviteit te beoordelen en zonodig aan te passen. 2.4 Huisregels en introductie Criterium Iedere gedetineerde moet bij binnenkomst in een inrichting zoveel mogelijk in een voor hem begrijpelijke taal op de hoogte worden gesteld van zijn rechten en plichten; daarbij moet hem expliciet duidelijk gemaakt worden 17

22 hoe hij zich kan beklagen. Om die reden is de directeur van een inrichting (wettelijk) verplicht om huisregels voor de inrichting vast te stellen. De inhoud en structuur van deze huisregels moet aansluiten bij het door de minister van Justitie vastgestelde model huisregels penitentiaire inrichtingen. Daarnaast acht de ISt het van belang dat met iedere (op een afdeling) inkomende gedetineerde door medewerkers van de inrichting een intakegesprek wordt gehouden met onder andere uitleg over de interne gang van zaken. Bevindingen De PI beschikt niet over een vastgelegde inkomstenprocedure. Wel is er momenteel een intern werkgroepje actief om de inkomstenprocedure te stroomlijnen; een recent geweldsincident is daarvoor de aanleiding. Het feit dat gedetineerden kort na binnenkomst een intakegesprek hebben is een gegeven en dit gesprek vindt volgens de gedetineerden altijd plaats. In het hvb wordt tijdens het inkomstgesprek (ook wel: intake) aandacht besteed aan een uittreksel van de voornaamste regels van de inrichting en wordt aangegeven dat uitgebreide huisregels beschikbaar zijn op de teamkamer. In het gevangenisdeel van Zuyder Bos is minder aandacht voor uitleg van de huisregels omdat de gedetineerden bij plaatsing al ervaren zijn met de gang van zaken in een inrichting. Wel zijn daar huisregels op de teamkamer beschikbaar maar volgens de piw ers wordt daar nooit om gevraagd. In Amerswiel gaat de intake anders. Ook hier hebben de geplaatste gedetineerden eerdere detentie-ervaring en wordt verondersteld dat zij aldus op de hoogte zijn van de voornaamste regels. Wel is er altijd een intakegesprek met een medewerker die (kort) aandacht besteedt aan de voornaamste regels van het huis en verwijst naar de huisregels die in ieder huis van Amerswiel beschikbaar zijn. De gedetineerden waarmee de ISt in Amerswiel sprak gaven aan dat zij vonden dat er meer op een actieve wijze aandacht besteed zou kunnen worden aan uitleg over de gang van zaken; in die zin veronderstelden de piw ers te veel dat de andere gedetineerden wel zouden zorgen voor nadere uitleg over de gang van zaken. In de aan de ISt beschikbaar gestelde huisregels staat niets aangegeven over de rol van medewerkers maatschappelijke dienstverlening (mmd ers) en trajecten in het kader van het terugdringen van recidive (TR); in deze zin zijn de huisregels wat gedateerd. Als laatste revisiedatum is op de huisregels die aan de ISt beschikbaar zijn gesteld juni 2007 vermeld; op dat moment waren de mmd ers al operationeel. 18

23 In de bibliotheek werden door de ISt geen huisregels in een vreemde taal aangetroffen maar het begeleidende hoofd E&V verzekerde dat deze daar wel beschikbaar waren. Er is geen controlemechanisme om vast te stellen of een intake heeft plaats gevonden; het is meer een vaste afspraak die in de praktijk ook wordt toegepast. De gedetineerden zijn daarbij grotendeels tevreden over de informatieoverdracht. Oordeel De PI beschikt niet over een beschreven inkomstenprocedure maar op basis van vaste gewoonten wordt er wel met iedere gedetineerde een inkomstengesprek gehouden. Huisregels zijn beschikbaar maar ten aanzien van recente ontwikkelingen gedateerd. De gedetineerden geven echter wel aan dat zij (kunnen) weten hoe zaken in de PI geregeld zijn. Of er een inkomstgesprek heeft plaatsgevonden wordt niet stelselmatig gecheckt; er wordt door de leidinggevenden op vertrouwd dat dit gebeurt. De ISt begreep in dit verband dat een ernstig incident aanleiding is geweest om het inkomstproces eens tegen het licht te houden maar het resultaat van deze evaluatie is ten tijde van de inspectie nog niet bekend. De ISt is van mening dat de PI op dit criterium in beperkte mate (gewoonte)- beleid heeft dat zodanig wordt toegepast dat gedetineerden wel in voldoende mate geïnformeerd worden; als zodanig voldoet de uitvoering in overwegende mate. Op het terrein van de borging van dit criterium zijn er, behoudens als gevolg van een incident, geen stelselmatige activiteiten waargenomen. Aanbevelingen De ISt beveelt de PI aan om de huisregels te actualiseren en het inkomstenproces te beschrijven, inclusief de taken en verantwoordelijkheden van de daarbij betrokken functionarissen en de borging daarvan. 2.5 Dagprogramma en activiteitenaanbod Criterium Gedetineerden hebben wettelijk recht op een aantal regimesactiviteiten, zoals dagelijks een uur luchten, minimaal tweemaal per week drie kwartier sport, wekelijks bibliotheekbezoek, onderwijs en recreatie (minimaal zes uur per week). 19

24 Daarnaast zijn er landelijke voorschriften voor de duur van het dagprogramma. Gedetineerden in een regime van beperkte gemeenschap (o.a. regulier huis van bewaring) dienen wekelijks minimaal gedurende 43 uur gemeenschappelijke activiteiten te worden aangeboden. Veroordeelden tot een gevangenisstraf met een regime van algehele gemeenschap hebben er recht op om wekelijks minstens 59 uur buiten de cel te verblijven. Arrestanten hebben een sober regime met wekelijks 28 uur gemeenschappelijke activiteiten. Bevindingen Over de mate waarin de wettelijk vastgelegde activiteiten in de PI worden aangeboden kunnen we kort zijn: in ruime mate, ofwel ruim boven genoemde wettelijke minima. Een en ander is vastgelegd in de verschillende dagprogramma s. Desalniettemin is er wel een aantal knelpunten die zowel door medewerkers als gedetineerden naar voren worden gebracht. Het voornaamste knelpunt is de gang van zaken bij de arbeidsactiviteiten. De inrichting fungeert als pilotinrichting binnen het landelijke project WERKT dat ondermeer tot doel heeft de gedetineerdenarbeid zo veel mogelijk kostendekkend te maken en tevens zorg te dragen voor continuïteit in de werkzaamheden. Tot nu toe zijn de resultaten onbevredigend. De verwachtte grote opdrachten zijn uitgebleven en de arbeidsmedewerkers geven aan soms terug te willen naar de gang van zaken van voor de introductie van WERKT toen er veel en intensief werd samengewerkt met lokale opdrachtgevers. Het beeld van de arbeidsactiviteit dat aan de inspecteurs, zowel door de respondenten mondeling als tijdens de schouw visueel, werd voorgespiegeld kwam tamelijk desolaat over en de ISt kan zich voorstellen dat deze gang van zaken van negatieve invloed is op de motivatie van (arbeids)medewerkers en gedetineerden. Volgens zeggen van de arbeidsmedewerkers proberen gedetineerden om die reden onder de arbeid uit te komen door klachten voor te wenden die te maken hebben met allergie voor de materialen waarmee gewerkt moet worden.[ 8 ] Dit geldt overigens in mindere mate voor de metaalwerkplaats die behoort tot de unit Amerswiel maar wordt bemensd door gedetineerden uit de gevangenis van Zuyder Bos; het werken in de metaalwerkplaats doen de daarvoor gemotiveerde gedetineerden met plezier en enkele werken hele [ 8 ] De ISt nam waar dat er in de arbeidszalen van Zuyder Bos uitsluitend inpakwerkzaamheden werden verricht van ondermeer kunststof sponzen en zemen bestemd als reinigingsset voor auto s en recreatiewoningen. 20

25 dagen. Hierbij moet wel de kanttekening worden gemaakt dat het om een kleine groep gaat. Tijdens de schouw van de arbeid van Amerswiel werd door een (beperkt) aantal (BBI) gedetineerden soldeerwerk verricht aan electronicacomponenten en door de overige gedetineerden eerder genoemd inpakwerk. De directie gaf overigens aan dat zij met de leiding van het project WERKT inmiddels afspraken heeft gemaakt om de continuïteit bij de arbeidsactiviteit te vergroten en de onderlinge communicatie te verbeteren. Overigens speelde ten tijde van de inspectie nog een probleem over de introductie van een nieuw arbeidsregelement waardoor de arbeidsmedewerkers zich niet serieus genomen voelden door de directie. Geheel los van de inrichtingsarbeid zijn gedetineerden van de ZBBI Amerswiel tewerk gesteld bij werkgevers in de regio. Dit loopt volgens zeggen goed en werkgevers maken graag gebruik van deze (goedkope) arbeidskrachten uit de PI. Hoewel dit niet gebruikelijk is werkt een aantal gedetineerden van de BBI bij wijze van experiment eveneens dagelijks buiten de inrichting (beveiligd door middel van electronische monitoring ofwel een enkelband). De PI én de gedetineerden zijn van mening dat dit goed werkt en de PI zou feitelijk nog meer gedetineerden op deze wijze aan het werk willen zien. De gedetineerden van de BBI stellen nadrukkelijk dat zij, met name in de weekeinden, niet tevreden zijn over het activiteitenaanbod; zij ervaren dan veel ledigheid. Er is dan weinig te doen omdat bijvoorbeeld sport en fitness alleen maar kunnen plaats vinden als er bevoegd toezicht door piw ers is en de mogelijkheden daartoe zijn, mede vanwege de krappe personeelsbezetting, beperkt. Zij moeten het daardoor doen met hun relatief ruime bewegingsvrijheid maar op een gegeven moment loop je tegen een muur op. Daarbij speelt een rol dat in de weekeinden de gedetineerden van het ZBBI-regime allemaal met verlof zijn terwijl de BBI populatie eenmaal per maand weekendverlof heeft. De directie geeft aan dat ook zij niet tevreden is met de vermenging van beide regimes in Amerswiel. Het onderscheid van beide groepen geeft veel rompslomp door het vele in- en uitgaande verkeer van gedetineerden en de beveiligingsrisico s van dien. Er is sprake van een spagaat: voor de ZBBI populatie zijn er teveel beperkingen en voor de BBI wellicht teveel vrijheden. Het liefst zag de directie beide regimes uit Amerswiel vertrekken.[ 9 ] [ 9 ] Ten tijde van de inspectie is door de DJI aan de directie kenbaar gemaakt dat de bestemming van Amerswiel zich binnenkort wijzigt in haar oorspronkelijke bestemming gericht op het detineren van vrouwen. 21

26 Hoewel de arbeid frequent uitvalt (en de piw ers daar aan gewend lijken te raken) is het niet zo dat gedetineerden dan worden ingesloten. In het regime van de gevangenis niet en in het hvb vindt gedeeltelijke compensatie van de arbeidstijd plaats door recreatie aan te bieden. Soms wordt dit gerealiseerd met de inzet van een extra arbeidsmedewerker op de verblijfsafdeling. Over activiteiten zoals sport, creatieve vorming, onderwijs (Zie ook par. 5.1) valt weinig meer te zeggen dan dat er sprake is van een ruim aanbod waar de gedetineerden tevreden mee zijn. Van uitval van activiteiten wordt geen registratie bijgehouden maar het is wel bekend welke activiteit vaker dan gemiddeld uitvalt. Omdat de directie van mening is dat het doorgaan van de activiteiten soms ten koste gaat van de gereserveerde tijd voor werkoverleg en sport voor medewerkers ligt er momenteel een nieuw dagprogramma voor Zuyder Bos op de plank dat er in voorziet dat er op donderdagen (weer) sprake is van een avondprogramma voor gedetineerden.[ 10 ] Het oogmerk van dit model is om de gedetineerden s avonds te compenseren voor de tijd die zij overdag doorbrengen op cel omdat deze dan wordt gebruikt voor werkoverleg en personeelssport. Oordeel Het dag- en activiteitenprogramma van zowel Zuyder Bos als Amerswiel voldoet aan de wettelijke normen en is bekend bij de medewerkers. Qua uitvoering doet het specifiek voor de BBI gedetineerden van Amerswiel vooral in de weekeinden schraal aan en schiet de mate waarin arbeid kan worden aangeboden aan de gedetineerden van Zuyder Bos, zowel vanuit kwalitatief als kwantitatief oogpunt, te kort. Bij directie en middenkader is daarvoor oog en is er, weliswaar niet op basis van door de inrichting vastgelegde harde gegevens, sprake van zichtbare evaluatie en acties tot verbetering. Dit leidt tot het oordeel dat ten aanzien van dit criterium het beleid voldoet en zowel de uitvoering als evaluatie overwegend voldoen. Aanbevelingen De ISt beveelt de inrichting aan om de (inrichtings)arbeid binnen de organisatie te herpositioneren met daarbij aandacht voor de arbeidsmedewerkers, de continuïteit, variëteit en (tenslotte) rendement van de opdrachten. [ 10 ] Tot 2004 was een (dagelijks) avondprogramma voor de meeste regimes gebruikelijk. 22

27 2.6 Toegang tot zorg Criterium Het begrip zorg omvat binnen de context van dit criterium geestelijke zorg, medische zorg (inclusief tandheelkundige zorg) en psycho-sociale zorg. In de inrichting dient voldoende geestelijke zorg beschikbaar te zijn die aansluit bij de godsdienst of levensovertuiging van de gedetineerden. Art. 42 van de Pbw bepaalt dat de aan de inrichting verbonden arts beschikbaar is voor het regelmatig houden van spreekuur. Ook in acute situaties moet kunnen worden voorzien in noodzakelijke medische zorg. Op het terrein van de psycho-sociale zorg moeten er binnen de inrichting gekwalificeerde hulpverleners beschikbaar zijn die casuïstiek bespreken in het zogenaamde psycho-medische overleg (PMO). Bevindingen Binnen de PI zijn alle zorgverleners voor gedetineerden toegankelijk maar volgens sommigen van hen niet meer zoals vroeger. Met de aanpassingen van het dagprogramma (inkorting) zijn de mogelijkheden voor ruime individuele contacten met gedetineerden aanmerkelijk beperkt. Daar komt bij dat de inrichting uit veiligheidsoverwegingen de mogelijkheid van vrije toegang tot gedetineerden van geestelijk verzorgers en psychologen (in hun perceptie: aanmerkelijk) heeft beperkt. Gedetineerden kunnen niet meer zelfstandig door geestelijk verzorgers of psycholoog worden bezocht op de verblijfsafdelingen doordat zij sinds kort niet meer over een celsleutel mogen beschikken. Een individueel gesprek dient derhalve altijd door tussenkomst van piw ers tot stand te komen en dat vinden de geestelijk verzorgers een aanmerkelijke aantasting van hun functionele bewegingsvrijheid. Daarbij komt het gegeven dat ook de arbeidsactiviteiten niet (meer) door hen doorbroken kunnen worden voor een individueel gesprek of gespreksgroep. Alle gebruikelijke denominaties zijn in de inrichting vertegenwoordigd. De gedetineerden van Zuyder Bos zijn te spreken over de geestelijk verzorgers. Kanttekening is dat er voor het hvb een kerkdienst op zondagmiddag van tot uur is. Hiervoor is weinig animo omdat gedetineerden deze tijd liever gebruiken voor het bereiden van eten, sociale contacten en/of douchen alvorens weer te worden ingesloten. Ook de (BBI) gedetineerden van Amerswiel zijn minder tevreden over de mogelijkheden tot het bijwonen van een (gebeds)dienst. Zij melden dat er de Imam slechts 1x per maand beschikbaar is en dat deze geen aandacht heeft besteed aan het suikerfeest. 23

28 De medische zorg wordt door de functionarissen zelf als toegankelijk bestempeld maar de gedetineerden vinden de medische zorg daarentegen streng. Op werkdagen kunnen de gedetineerden naar het verpleegkundig spreekuur en s avonds/ s nachts en in weekeinden kan een beroep worden gedaan op de dienstdoende GGD arts. Er is een (verzegeld) protocol beschikbaar dat het mogelijk maakt dat de GGD-arts ook toegang heeft tot medische dossiers. Inkomsten worden binnen 24 uur na binnenkomst door de verpleegkundigen gezien en bij plaatsing voor een weekeinde wordt getracht zoveel mogelijk (medische) informatie vooraf te vergaren; bijzonderheden worden dan door de verpleegkundige uitgezet naar de inkomstafdelingen. De medische dienst hanteert VMZ-protocollen maar deze moeten nog wel worden aangepast aan de huidige werkwijze.[ 11 ] Over de geboden tandartszorg zijn zowel de directie als de gedetineerden tevreden. Een gedetineerden die zich bij de medische dienst meldt met door medegedetineerden veroorzaakte klacht word door de verpleegkundigen geadviseerd dit te bespreken met de mentor op de verblijfsafdeling. De straf- en observatiecellen worden door de verpleegkundigen, indien bezet, dagelijks bezocht. Hiervan wordt aantekening bijgehouden. De medische dienst van de PI is nog geen onderdeel geweest van een (DJI) audit maar ten tijde van de ISt-inspectie stond een inspectie door de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGz) op stapel. Psychisch kwetsbare gedetineerden (van de gevangenis) worden wel eens (tijdelijk) opgevangen op de individuele begeleidingsafdeling (IBA) en dan bij stabilisering van hun toestand teruggeplaatst op de reguliere afdeling. Dit alles wordt gevolgd door het (volgens de respondenten: goed functionerend) wekelijkse psycho-medisch overleg (PMO) van de zorgfunctionarissen, inclusief deelname van de (2) externe psychiaters. Eén van de (twee) psychologen is voorzitter van het PMO en deze heeft de ISt gewezen op de gang van zaken rond een door de psychologen beoogd kwaliteitsverbeteringstraject voor het PMO. Hoewel de directie dit initiatief al geruime tijd lijkt te ondersteunen heeft dit nog niet geleid tot een concreet resultaat zoals bijvoorbeeld structurele secretariële ondersteuning van het PMO. PMO-leden geven aan deze gang van zaken te betreuren. [ 11 ] VMZ staat voor: verantwoorde medische zorg; een kwaliteitsontwikkelingstraject voor de medische zorgverlening binnen de DJI-inrichtingen. 24