IST. PI Arnhem. locatie Arnhem-Zuid. Inspectierapport

Transcriptie

1 IST PI Arnhem locatie Arnhem-Zuid Inspectierapport

2 Ministerie van Justitie a PI Arnhem locatie Arnhem-Zuid Inspectierapport Juni 2006

3 Inhoudsopgave Voorwoord 4 Samenvatting 5 1 Inleiding Aanleidingen en doel van de Inspectie Reikwijdte van de inspectie Opzet van de inspectie Methode Tijdpad Objectbeschrijving Recente onderzoeken 11 2 Bevindingen Rechtspositie Huisregels Lichamelijke integriteit Beklag Toegang zorg Sanctiemaatregelen Arbeid Dagprogramma Veiligheid Materiele veiligheidsvoorzieningen Immateriële veiligheidsvoorzieningen Communicatie Gebruikersvergunning Calamiteitenplan Integriteit Drugsbeleid 22

4 2.3 Reïntegratie Screening Verblijf 23 3 Conclusies Algemeen Zorg voor gedetineerden Rechtspositie Veiligheid 26 4 Aanbevelingen 28 Bijlage A: afkortingen 30 Bijlage B: Bronnen 31 Bijlage C: Geïnterviewden 32 Bijlage D toetsingskader 33 Bijlage E commentaar PI Arnhem Zuid 50

5 Voorwoord De (ISt) heeft een incidentonderzoek uitgevoerd bij de locatie Arnhem-Zuid van de PI Arnhem. Aanvankelijk was voor deze locatie een reguliere doorlichting gepland. Omdat zich binnen korte tijd in de inrichting een aantal suïcides heeft voorgedaan heeft de ISt besloten, daar vooral de aandacht op te richten, en een paar andere aspecten die bij een doorlichting aan de orde plegen te komen buiten beschouwing te laten. Drie van de vijf incidenten waar het om ging hebben zich voorgedaan op de bijzondere zorg afdeling en de individuele begeleidingsafdeling, onderdelen van een penitentiaire inrichting waar een moeilijke categorie gedetineerden geplaatst wordt. Enerzijds concludeert de Inspectie dat er geen patroon in de suïcides vastgesteld kan worden. Anderzijds worden wel knelpunten gesignaleerd waarvan de oplossing in het algemeen dus zonder dat causale verbanden gelegd kunnen worden met de voorvallen van de afgelopen maanden - een bijdrage kan leveren aan de vermindering van het risico van suïcide. Een deel van de aanbevelingen waarmee het rapport afsluit is gericht op oplossing van die knelpunten. W.F.G. Meurs Hoofdinspecteur 4

6 Samenvatting De locatie Arnhem-Zuid van de PI Arnhem is een huis van bewaring voor mannen, met een capaciteit van 253 plaatsen (23 arrestantenplaatsen, 24 tweepersoonscellen (48 plaatsen), 24 detentieplaatsen op de individuele begeleidingsafdeling (iba) en 158 reguliere plaatsen). De inrichting is de afgelopen maanden vijf maal geconfronteerd met een suïcide hetgeen een enorme impact heeft op de hele inrichting en alle betrokkenen. De suïcides hebben plaatsgevonden in september 2005 op de bijzondere zorg afdeling (bza), in november 2005 (twee suïcides) op de individuele begeleidingsafdeling (iba), in december 2005 tijdens een verlofsituatie (thuis) en in maart 2006 op een reguliere afdeling. Het aantal van vijf is opmerkelijk, zowel voor de locatie, als afgezet tegen het totale aantal suïcides in de penitentiaire inrichtingen op jaarbasis 1. In het licht van deze suïcides heeft de haar voor 2006 geplande doorlichting aangepast tot een incidentenonderzoek, door aan enkele belangrijke mogelijk met (preventie van) suïcides samenhangendeprocessen in de uitvoering, zoals signalering, communicatie, screening en zorgverlening nadrukkelijk aandacht te besteden. Deze processen hebben vooral een relatie met de domeinen rechtspositie en veiligheid uit het toezichtkader van de Inspectie. De Inspectie heeft in de inrichting een spanningsveld aangetroffen op het gebied van het onderkennen van en adequaat handelen rond signalen van problematisch gedrag van een gedetineerde. Enerzijds worden signalen die duiden op problematisch gedrag of rond een dreigende calamiteit zoveel mogelijk serieus genomen. Toegankelijke zorg, uitgebreide en voortdurend bijgestelde gedragsrapportages en open en communicatieve omgangsvormen tussen het personeel onderling, zijn positieve elementen. Anderzijds is een I 1 Gemiddeld vinden in detentie landelijk jaarlijks 10 tot 12 suïcides plaats. 5

7 aantal knelpunten geconstateerd die het adequate signaleren en daarop volgend handelen, in de weg kunnen staan. Het eerste knelpunt betreft de versobering van het dagprogramma, in combinatie met de personeelssterkte. Het resultaat van deze situatie is dat de contactmomenten met gedetineerden op de reguliere afdelingen onder druk staan en het risico bestaat dat belangrijke signalen rond gedetineerden op de werkvloer en daarbuiten niet worden gezien. Het tweede knelpunt is de onvolledigheid of zelfs het ontbreken van informatie bij binnenkomst van de gedetineerden; dat geldt vooral de arrestanten die vrijdagmiddag uit de politiebureaus worden binnen gebracht. Een toenemend aantal arrestanten is verward, verslaafd of min of meer gedragsgestoord. Het personeel heeft te weinig informatie om adequaat met deze gedetineerden om te kunnen gaan. Het derde knelpunt is het wisselende format waarmee de afdelingen hun gegevens over gedetineerden overdragen aan de nachtdienst. De Inspectie heeft gezien dat de informatie nogal rommelig, onvoldoende informatief en/of toegankelijk is. Tot slot betreft een vierde knelpunt de technische mogelijkheden op het gebied van de veiligheid. Het cameratoezicht op de gedetineerden waarvoor dit toezicht is aangewezen is minimaal en de monitoren op de centraal post en op de iba zijn zó opgesteld dat signalen kunnen worden gemist. Ook de verantwoordelijkheidsverdeling met betrekking tot cameratoezicht verdient aandacht. De personeelsleden van de iba zijn de eerst verantwoordelijken voor dit toezicht, terwijl de bewaking als back-up functioneert. Een volle (maar bij momenten ook lege) teamkamer met veel activiteit is niet de meest effectieve locatie voor dit cameratoezicht. Ook het verouderde portofoongebruik is niet bevorderlijk voor adequate handelingen in het kader van de veiligheid. Concluderend heeft de Inspectie vastgesteld dat zij geen patroon in de suïcides heeft kunnen ontdekken, maar signaleert zij wel een aantal knelpunten in de algemene zorg voor gedetineerden. Het oplossen van de gesignaleerde knelpunten kan een bijdrage leveren aan de vermindering van het risico van suïcide. 6

8 De Inspectie doet daarom o.a. aanbevelingen met betrekking tot verbetering van het cameratoezicht, standaardisering van de signaallijsten voor de nachtdienst, het gebruik van arrestantendossiers en een verbetering van het systeem van nachtrondes. 7

9 1 Inleiding 1.1 Aanleidingen en doel van de Inspectie De (ISt) oefent toezicht uit op justitiële inrichtingen in Nederland. Het toezicht krijgt onder meer gestalte door met een zekere regelmaat een penitentiaire inrichting door te lichten. Het doel van de doorlichting is na te gaan hoe het is gesteld met de rechtspositie van gedetineerden, de veiligheid en de reïntegratiepraktijk. In de locatie Arnhem-Zuid van de PI Arnhem hebben zich in de afgelopen driekwart jaar vijf gedetineerden van het leven beroofd. De suïcides hebben plaatsgevonden in september 05 op de bijzondere zorg afdeling (bza), in november 05 (twee suïcides) op de individuele begeleidingsafdeling (iba), in december 05 tijdens een verlofsituatie (thuis) en in maart 06 op een reguliere afdeling. Het aantal van vijf is opmerkelijk, zowel voor de locatie, als afgezet tegen het totale aantal suïcides in de penitentiaire inrichtingen op jaarbasis 2. Over de periode van de afgelopen 30 jaar is een duidelijk stijgende trend in suïcides in detentie waarneembaar. Deze trend komt voor het overgrote deel voor rekening van de gestage capaciteitsuitbreiding: er heeft in deze periode ongeveer een verzesvoudiging van het aantal cellen plaatsgevonden. In het licht van de suïcides in Arnhem-Zuid heeft de Inspectie haar voor 2006 geplande doorlichting aangepast door aan enkele belangrijke mogelijk met (preventie van) suïcides samenhangende- processen in de uitvoering, zoals signalering, communicatie, screening en zorgverlening nadrukkelijker aandacht te geven. Deze processen hebben een relatie met de domeinen rechtspositie en veiligheid en minder met dat van de reïntegratie. Daarom zal het onderwerp I 2 Gemiddeld vinden in detentie landelijk jaarlijks 10 tot 12 suïcides plaats. 8

10 reïntegratie in dit onderzoeksrapport onderbelicht blijven en wordt er geen conclusie geformuleerd op dit toezichtdomein. 1.2 Reikwijdte van de inspectie De inspectie betreft de locatie Arnhem-Zuid van de PI Arnhem. De PI Arnhem omvat als bestuurlijk cluster tevens de locatie Arnhem De Berg. 1.3 Opzet van de inspectie Methode De methodiek van het onderzoek heeft bestaan uit: verzameling van feitelijke gegevens en inventarisatie van de belangrijkste documenten (bijlage B); analyseren van de informatie tegen het licht van een toetsingskader (bijlage D); observatie binnen de locatie en het voeren van gesprekken met belanghebbenden (bijlage C); beoordelen van de stand van zaken op de terreinen rechtspositie en veiligheid, met name uitgewerkt op de punten toegang tot zorg, signalering van problematisch gedrag en procedures bij een calamiteit als suïcide overleg met de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) inzake de onderzoeksresultaten van de ISt. Leidraad voor de inspectieactiviteiten is het algemene toezichtkader van de Inspectie, dat als uitgewerkt toetsingskader voor de PI Arnhem-Zuid in bijlage D is terug te vinden. Dit toetsingskader is mede gebaseerd op (inter-)nationale wet- en regelgeving. De inspecteurs hebben zich bij de bestudering van de documenten, gedurende de observatie en in de (gestructureerde) vraaggesprekken vooral geconcentreerd op - aan rechtspositie en veiligheid gerelateerde - onderwerpen als (toegang tot) de zorg, het signaleren van problematisch gedrag, de communicatie daaromtrent en de gang van zaken rond een daadwerkelijke suïcide. 9

11 1.3.2 Tijdpad Per brief d.d. 15 maart 2006 zijn de algemeen directeur van de PI Arnhem en de locatiedirecteur van de locatie Arnhem-Zuid geïnformeerd over de voorgenomen inspectie. Ook is de commissie van toezicht per brief op de hoogte gebracht. De inspectie heeft op 24 en 27 april 2006 plaats gevonden. Het conceptrapport is op 16 mei 2006 voor wederhoor met betrekking tot de feitelijke bevindingen van de Inspectie naar de locatiedirecteur gestuurd. Op 30 mei 2006) is de reactie van de directie van PI Arnhem-Zuid ontvangen. Het inspectierapport is op 12 juni 2006 door de hoofdinspecteur vastgesteld en aangeboden aan de Minister van Justitie. 1.4 Objectbeschrijving De locatie Arnhem-Zuid is een huis van bewaring voor mannen, niet ver van het centrum van Arnhem gelegen aan een doorgaande weg, in een betrekkelijk rustig buitengebied van de stad. De capaciteit van het hvb bestaat uit 253 plaatsen bestaande uit 23 arrestantenplaatsen, 24 tweepersoonscellen (48 plaatsen), 24 detentieplaatsen op de individuele begeleidingsafdeling (iba) 3 en 158 reguliere plaatsen. Er zijn interne differentiaties in de vorm van een inkomstenafdeling en een bijzondere zorgafdeling (bza). De inrichting heeft een etage en bestaat grofweg uit een hoofdgang met twee zijaders. In het hoofdgebouw bevinden zich de portiersloge en de bezoekersruimten, op de etage de directieruimten, de managementondersteuning en de BSD. In de zijaders zijn de afdelingen en de detentie-ondersteunende diensten ondergebracht. Het hvb wordt in de directe omgeving vanwege een blauwe streep op het gebouw, de blue band gevangenis genoemd. I 3 Op het moment van de inspectie staan enkele cellen op de iba leeg 10

12 1.5 Recente onderzoeken De belangrijkste constateringen van de RSJ naar aanleiding van een bezoek aan de locatie Arnhem-Zuid in december 2004 zijn de toenemende psychiatrische problematiek van gedetineerden, de problemen door beperking (versobering) van het dagprogramma, onvoldoende medische ondersteuning van de iba, onvoldoende integratiemogelijkheden en de onder druk staande zorg op de bza. Deze aspecten zijn tevens bij de beoordelingen van de Inspectie betrokken. Van 30 mei tot en met 3 juni 2005 heeft in Arnhem-Zuid een externe security audit plaatsgevonden. In grote lijnen is vastgesteld dat de verbeterpunten op het gebied van veiligheid vooral op het organisatorische vlak liggen. Spoedig na deze audit zijn verbetertrajecten opgestart. In april 2006 is door de locatiedirecteur aan de sectordirecteur Gevangeniswezen een tussenstand opgegeven, waaruit is gebleken dat een groot deel van de verbeterpunten in uitvoering is. De Inspectie heeft de stand van zaken op dit gebied in haar bevindingen en beoordelingen, voor zover relevant, meegenomen. 11

13 2 Bevindingen 2.1 Rechtspositie Huisregels De huisregels liggen niet op cel, zij kunnen alleen op de teamkamer op de afdeling worden ingezien. In één van de interviews is naar voren gekomen dat de gedetineerde soms onwil van het executieve personeel ervaart als de huisregels worden opgevraagd. In het interview met de commissie van toezicht is aangegeven dat er twijfel bestaat over de juridische, abstracte taal waarin de huisregels zijn gesteld. Het zou voor een aantal gedetineerden niet goed te begrijpen kunnen zijn. De Inspectie onderschrijft deze opvatting Lichamelijke integriteit Geconstateerd werd dat na afloop van ieder bezoekmoment standaard alle gedetineerden gevisiteerd worden. Voorafgaand aan de uitoefening van deze bevoegdheid vindt geen zorgvuldige afweging plaats Beklag Gedetineerden weten de commissie van toezicht goed te vinden. De klachten die de commissie van toezicht ontvangt betreffen vooral het dagprogramma en het (versoberde) regime. De commissie heeft de Inspectie haar zorgen kenbaar gemaakt op het gebied van de regimevoering, met name de versobering van het dagprogramma leidt er volgens haar toe dat momenten van souplesse waarin iemand even kan telefoneren of iets extra s kan doen - nagenoeg- verdwenen zijn. Ook merkt zij een cultuur van toenemende agressie bij gedetineerden op. Commissieleden organiseren 1x per jaar een gesprek met afdelingshoofden om feeling te houden met kwesties rond gedetineerden. De commissie heeft extra aandacht gevraagd voor de jeugdige gedetineerden, wellicht zou een meer pedagogische benadering van deze groep op zijn plaats 12

14 zijn. De commissie heeft haar zorg geuit over het ontbreken van de gedetineerdencommissie. De commissie van toezicht meldt verder een zeer goede relatie met de directie te hebben. Zij is altijd goed en volledig geïnformeerd over voorvallen of over belangrijke beleidszaken. Een vertegenwoordiging van de gedetineerden heeft de komst van de Inspectie aangegrepen om per brief en middels de maandcommissaris, aandacht te vragen voor hun problemen. Op deze brief, gericht aan de Inspectie, wordt onder (dagprogramma) gedetailleerd ingegaan Toegang zorg Gedetineerden hebben toegang tot arts of psycholoog via spreekbriefjes, die zij bij de piw er achterlaten. De psycholoog komt op afroep, de arts na tussenkomst van de medische dienst. De staf geeft aan dat piw ers, de psycholoog, de geestelijk verzorger of de medische dienst snel weten te vinden als zij het vermoeden hebben dat er met een gedetineerde iets aan de hand is. De staf spreekt expliciet over een groeiende cultuur van toenemende openheid en laagdrempeligheid. Een voorbeeld van die laagdrempeligheid treft de Inspectie aan in de manier waarop de arts visites loopt op de afdeling en de gedetineerde op cel bezoekt in plaats van spreekuur te houden in het voorgebouw. De arts wordt op deze manier regelmatig door executief personeel aangesproken of bevraagd over zaken. Geïnterviewde gedetineerden melden dat het soms wel erg lang duurt alvorens zij een consult krijgen. Andere geïnterviewden vinden dat het wel mee valt. De medische dienst geeft desgevraagd aan dat uiterlijk binnen twee dagen iedereen die een sprekersbriefje ingediend heeft, gezien is. De locatie heeft de mogelijkheid gedetineerden op een bijzondere zorgafdeling (bza) te plaatsen als daarvoor aanleiding is. Een aanleiding zou bijvoorbeeld kunnen zijn, de gedetineerde enige tijd te observeren, vanwege plotselinge verwardheid. Eén van de vijf recente suïcides heeft plaatsgevonden op de bza. Een bza cel is hetzelfde ingericht als een cel op de reguliere afdeling. De inrichting en de faciliteiten 4 zijn in principe hetzelfde. De personele bezetting op deze afdeling is wel ruimer. Verschillende personeelsleden hebben bovendien een aanvullende opleiding gehad in het omgaan met deze moeilijkere groep gedetineerden. I 4 Men mag dezelfde spullen op cel hebben als in een reguliere cel, zoals scheermesjes, bestek etc. 13

15 De locatie beschikt ook over een individuele begeleidingsafdeling (iba) met 24 plaatsen, waar gedetineerden landelijk, op grond van hun gedrag en hun ziektebeeld kunnen worden geplaatst. Het selecteren voor de iba valt onder verantwoordelijkheid van het rayonkantoor (plaatsing- en selectie van gedetineerden), via tussenkomst van de psycholoog. Deze geeft aan dat de meeste gedetineerden op de iba naast hun gedragsproblematiek een fors verslavingsprobleem hebben. Op deze iba afdeling werken speciaal opgeleide piw ers, zbiw ers genoemd. De afdeling heeft een vaste eigen psycholoog, die het team ondersteunt en adviezen geeft. De psycholoog heeft wekelijks een vast spreekuur voor de gedetineerden. Twee van de vijf suïcides in de inrichting hebben plaatsgevonden op de iba. Suïcides Alle geïnterviewden hebben gemeld dat de suïcides die in de locatie hebben plaatsgevonden een grote impact hebben gehad. De medische dienst, de arts, de psycholoog en de hoofden van de afdelingen waar de suïcides hebben plaatsgevonden hebben zich het hoofd gebroken over de vraag waarom het zich in deze PI zo vaak heeft voorgedaan en of zij de suïcides hadden kunnen voorkomen. De geïnterviewde stafleden hebben aangegeven dat zij in overleg met elkaar en individueel tot de conclusie zijn gekomen, dat er in de reeks van suïcides geen lijn is te ontdekken. Er wordt zeer voorzichtig gesproken over op zichzelf staande gevallen, of incidenten. Het psycho medisch overleg (PMO) is gebruikt om met de directie na te lopen welke situaties zich rond de suïcides hebben voorgedaan, of er fouten zijn gemaakt en of er zaken beter of anders moeten. De suïcides hebben niet geleid tot bijstelling van de procedures. Uit de interviews komt naar voren dat het voor de professionele zorgverleners uiterst moeilijk is in een detentieomgeving van gedragsgestoorde, verwarde, boze, neerslachtige gedetineerden suïcidale signalen te onderscheiden naar ernst. De Inspectie heeft de indruk gekregen dat alle signalen zoveel mogelijk serieus worden genomen. Alle geïnterviewden straalden dit in houding en gedrag uit. De documenten die de Inspectie heeft kunnen inzien onderschrijven dit. Zo heeft de Inspectie uitgebreide gedragsrapportages gezien waarin dagelijks de stand van zaken omtrent gedetineerden werd bijgehouden. Op de iba heeft de Inspectie zorgvuldig opgebouwde individuele programma s aangetroffen, die wekelijks of dagelijks, afhankelijk van de omstandigheden, worden bijgesteld. Hierbij tekent de Inspectie wel aan dat de 14

16 overdrachtsformulieren van de dag- naar de nachtdienst niet erg duidelijk zijn, omdat er gebruik wordt gemaakt van uiteenlopende formats. De mondelinge communicatie over gedetineerden is naar de inzichten van de Inspectie op orde. Er vindt wekelijks multidisciplinair gedetineerdenoverleg plaats, waarbij iedereen in de gelegenheid is signalen aan de hulpverleners door te geven. De executieve personeelsleden geven aan dat zij bij dringende signalen ook tussentijds bij de hulpverlening terecht kunnen. De Inspectie wil hier wel een kanttekening bij plaatsen. De executieve personeelsleden op met name de reguliere afdelingen hebben aangegeven dat het signaleren van gedragsproblematiek of bijzonderheden bij een gedetineerde steeds moeilijker wordt. Het dagprogramma is in combinatie met de personele sterkte volgens hen amper vorm te geven. Contactmomenten zijn schaars geworden. Een goede, vroegtijdige signalering staat daarmee onder grote druk. (Zie voor een uitgebreidere beschrijving van het dagprogramma paragraaf 2.1.7) In de interviews is verder naar voren gebracht dat het personeel inmiddels overbezorgd op een uitlating als ik maak me van kant als. kan reageren; uit voorzorg wordt de betreffende gedetineerde alvast in een observatiecel geplaatst. De staf probeert te bewaken dat er niet over gereageerd wordt Sanctiemaatregelen Alleen de unitdirecteur en de locatiedirecteur mogen sanctioneren. Bij geweldstoepassing wordt altijd een arts ingeschakeld, en de cvt geïnformeerd. Als het een gedetineerde van de iba betreft wordt het afdelingshoofd of de psycholoog in geval van een sanctie gehoord en geconsulteerd. In de observatiecel is geen cameratoezicht mogelijk. Alleen de iba-afdeling heeft twee cellen die uitgerust zijn met een camera Arbeid De Inspectie heeft de wasserij bezocht, een grote werkplaats waar op dat moment meerdere gedetineerden onder leiding van één werkmeester aan het werk waren. De wasserij verzorgt de was voor Arnhem-Zuid en voor de PI s Doetinchem, Zutphen, Arnhem De Berg en De Hunnerberg. Er zijn geen wachtlijsten voor de arbeid Dagprogramma Het dagprogramma is met ingang van 1 december 2005 herzien. 15

17 Alle geïnterviewden hebben over de gang van zaken rond het dagprogramma gesproken. Na de aanpassing zijn ook de executieve teams opnieuw geformeerd om ervaring, kennis en professionaliteit te spreiden. Uit de interviews is gebleken dat niet alle executieven hier onverdeeld gelukkig mee zijn. Het is voor velen wennen om een andere regiemsvorm te draaien dan die men gewend was. Het dagprogramma voor de reguliere afdelingen voldoet op papier aan de minimale vereisten van de regimevoering in een penitentiaire inrichting. Deze minimale eisen zijn: de gedetineerde heeft het recht gedurende tenminste één uur per week bezoek te ontvangen; de gedetineerde heeft recht op lichamelijke oefening en het beoefenen van sport gedurende tenminste tweemaal drie kwartier per week; de gedetineerde wordt in de gelegenheid gesteld tot deelname aan recreatieve activiteiten, gedurende tenminste zes uren per week en dagelijks tenminste één uur in de buitenlucht te verblijven. De geïnterviewde gedetineerden hebben tijdens het bezoek de inspecteurs een brief overhandigd waarin zij namens de afdelingen B en D onder meer aandacht vragen voor de gang van zaken in samenhang met het dagprogramma. Gedetineerden melden dat het personeel geen tijd voor hen heeft. Soms duurt het naar hun zeggen uren voordat er wordt gereageerd op de bel. Door personeelskrapte is het bijna standaard dat er tijd van de onderdelen van het dagprogramma wordt afgesnoept. Het binnen laten en screenen van bezoek, het lopen van de ene locatie in de inrichting naar de andere, het gaat volgens de gedetineerden allemaal af van de standaardtijden. De recreatiemomenten vallen in het weekend. Daarnaast hebben de gedetineerden klachten over onder meer het gebruik van de douche (wordt standaard alleen na het sporten gelegenheid voor gegeven), over de bereikbaarheid van de arts, over de activiteiten van de BSD ( te lui ), over het gebruik van de telefoon (daar is volgens opgave van de geïnterviewde gedetineerden vaak geen tijd voor), over het gebruik van de wasmachine (één machine voor 37 gedetineerden die gedurende 3 uur mag worden gebruikt), de kwaliteit van het waspoeder (niet goed) en over het onsmakelijke eten. Geïnterviewde gedetineerden hebben gemeld dat gedetineerden door hun ongemak regelmatig naar het executieve personeel (verbaal) uitvallen, maar dat zij ook gedetineerden kennen die alles opkroppen en zich niet uiten. 16

18 Het geïnterviewde executieve personeel van met name de reguliere afdelingen heeft in grote lijnen bovenstaande bevestigd; zij voelt zich onder grote tijdsdruk staan en meldt de hele dag te hollen en te vliegen. De personeelsleden geven aan regelmatig met drie piw ers op meer dan 80 gedetineerden te lopen, ruimte voor andere contacten dan tussen de onderdelen door, is er dan niet. Het gevolg van het dagprogramma in combinatie met de personeelssterkte is, aldus het executieve personeel, dat de contactmomenten met gedetineerden minimaal geworden zijn. Een praatje maken, iets (extra s) doen waardoor een gedetineerde zich meer op zijn gemak zou voelen (even laten bellen bijvoorbeeld of een poststuk achterhalen) is niet langer mogelijk. Ook het kunnen signaleren van problemen die kunnen escaleren staat onder druk, aldus enkele geïnterviewde executieven. De resultaten van dit alles zijn volgens het executieve personeel, dat gedetineerden zich opgefokt voelen en dat onder meer in scheldpartijen (richting personeel) uiten. De commissie van toezicht heeft eveneens deze situatie beaamd. Zij heeft daarenboven opgemerkt dat het er om gaat hoe de geblokte uren door de piw ers worden uitgelegd. Het komt nogal eens voor, aldus de commissie dat de opvatting geblokt is geblokt in de zin van achter de deur wordt gehuldigd, terwijl het volgens de commissie - en desgevraagd ook volgens de directie - mogelijk moet zijn om tijdens de geblokte uren te douchen of te telefoneren. Maar de gedetineerde moet daar dan wel om vragen. In het interview met de staf en met de afdelingshoofden is de zorg over het contact tussen piw er en gedetineerde eveneens op tafel gekomen. Een factor van betekenis is, dat er wisseling is geweest van afdelingshoofden en de sturing op de invulling en omgang met het dagprogramma node is gemist. De staf kan echter niet zeggen dat de versoberingen en geringere contactmomenten tussen executief personeel en gedetineerden aantoonbaar hebben geleid tot situaties die zij uit preventief oogpunt eerder had willen weten. De arrestantengroep vormt binnen Arnhem-Zuid een aparte categorie. De arrestanten zitten, conform het landelijke beleid, in een zeer sober regime, en hebben te maken met lange blokken achter de deur aldus het executieve personeel. Er kan door deze gang van zaken minder gesignaleerd worden er is te weinig zicht op deze groep. Complicerende factor voor de arrestanten hierbij is dat de groep, die vaak verward en afkickend binnen komt, een grote doorstroming kent. 17

19 Om belangrijke signalen adequaat op te pakken, is er dus weinig tot geen gelegenheid. De staf en de directie hebben rond het dagprogramma opgemerkt dat de contactmomenten met gedetineerden weliswaar zijn verminderd, maar dat er naar een nieuw evenwicht moet worden gezocht, waarin bewust wordt omgegaan met (uitnutten van) die contactmomenten, die er wel zijn. Het is vooral de taak van de afdelingshoofden om het personeel te helpen bij het zoeken naar een nieuw evenwicht. Een mogelijkheid voor intensiever contact met gedetineerden is het mentorschap. Een piw er is volgens de structuur van het mentorschap vraagbaak en contactpersoon voor een aantal aangewezen gedetineerden. Maar dit systeem is in de PI niet ingevoerd. Op de iba is de situatie op dit punt anders: er is een aangepast programma en meer personeel (4 op 24 gedetineerden). Voor iedere gedetineerde is een behandelplan opgesteld. De iba heeft ook een avondprogramma, dat er uit bestaat dat om het halve uur telkens twee gedetineerden uit hun cel zijn. Op deze wijze is iedere gedetineerde er op een avond wel een keer uit. Het resultaat hiervan is dat er voor het dienstdoend personeel ruime gelegenheid is voor contacten met de gedetineerde en het monitoren en observeren van het gedrag. 2.2 Veiligheid Materiele veiligheidsvoorzieningen In PI Arnhem-Zuid wordt niet gewerkt met een Personen Zoek Installatie (PZI), waarbij iedereen een persoonlijke pieper draagt die aangestuurd wordt door een geautomatiseerd systeem, waarbij groepen of individuele functionarissen gericht benaderd kunnen worden. In Arnhem-Zuid werkt men met portofoons. Iedere medewerker draagt een portofoon bij zich en kan via die portofoon alle communicatie volgen die er in de PI via dat net plaats vindt. Dit huidige portofoongebruik geeft veel klachten. Het systeem is niet verfijnd genoeg en er zijn ook regelmatig storingen. Ingeval er een alarmmelding is, gaat een oproep naar iedereen in de inrichting en niet naar een bepaalde groep functionarissen. Binnenkort gaat men over op een Personen Zoek Installatie. De portiersloge voldoet, maar wordt binnenkort verbouwd. De telefooncentrale zal dan voor de hele PI Arnhem worden aangepast. Ook de bezoekersruimte 18

20 wordt binnenkort aangepast, onder meer om overzicht te kunnen houden op het handen en voetenverkeer. Er wordt een laag tussenschot aangebracht. Op de iba staan in de personeelsruimte vier beeldschermen opgesteld die zicht geven op twee met camera uitgeruste cellen van de iba. Aan het besluit tot cameraplaatsing ligt een beschikking van de directeur ten grondslag. De Inspectie heeft geconstateerd dat de piw er zich door zijn kleding moeilijk laat onderscheiden van andere personen in de PI, er is een grote verscheidenheid aan toegestane justitiekleding. Het dienstvak bewaarder/portier draagt duidelijk herkenbaar uniformkleding. Het onderwerp dienstkleding is onder de aandacht, aldus de directie. De bedrijfshulpverlening (BHV) bestaat uit bewa s en piw ers. De samenwerking tussen deze twee dienstvakken neemt geleidelijk toe. De directie en de afdelingshoofden willen de fitheid van het personeel bevorderen, met name door verplichte personeelssport momenten. Maar de geïnterviewde executieven geven aan dat de verplichte sport nog veel te vrijblijvend is. Het oefenen van de BHV heeft nog maar één keer plaatsgevonden Immateriële veiligheidsvoorzieningen Er is geen hoofd beveiliging in de PI; op projectbasis is naar aanleiding van de security audit wel een tijdelijk hoofd beveiliging aangesteld. In de nachtdienst zijn drie bewa s in dienst, één zit op de centrale post en twee lopen rondes. Bij een calamiteit moet er een bewa naar de portiersloge om de deuren te openen. Vanaf uur, als gedetineerden worden ingesloten, vinden er vijf controles plaats, om de twee uur en in principe door het hele gebouw. Er moet bij overdracht van dag naar nacht worden gecontroleerd op aanwezigheid van de gedetineerde. Een van de recente suïcides in de PI heeft plaatsgevonden op een reguliere afdeling, vóór het ingaan van de nachtdienst en is pas 14 uur daarna (de volgende morgen) opgemerkt. Hier is bij de overdracht ten onrechte niet gecontroleerd op aanwezigheid. 56 I 5 controleren op aanwezigheid houdt in dat betreffende gedetineerde moet worden gehoord of gezien. 6 De directie bereidde ten tijde van het inspectiebezoek passende maatregelen jegens de betrokken medewerkers voor. 19