IST. PI Amsterdam locaties Het Veer, De Schans, Het Schouw, Demersluis, De Weg en Havenstraat Inspectierapport Doorlichting

Transcriptie

1 IST PI Amsterdam locaties Het Veer, De Schans, Het Schouw, Demersluis, De Weg en Havenstraat Inspectierapport Doorlichting

2 Ministerie van Justitie a PI Amsterdam locaties Het Veer, De Schans, Het Schouw, Demersluis, De Weg en Havenstraat Inspectierapport Doorlichting Februari 2006

3 Inhoudsopgave Voorwoord 5 Samenvatting 6 1 Inleiding Opzet inspectierapport Doorlichting Opzet van de doorlichting Methode Tijdpad Wet- en regelgeving Toetsingskader Objectbeschrijving PI Amsterdam Recent onderzoek 14 2 Het Veer Objectbeschrijving Bevindingen Bevindingen rechtspositie Bevindingen veiligheid Bevindingen reïntegratie Conclusies 23 3 De Schans Objectbeschrijving Bevindingen Bevindingen rechtspositie Bevindingen veiligheid Bevindingen reïntegratie Conclusies 32

4 4 Het Schouw Objectbeschrijving Bevindingen Bevindingen rechtspositie Bevindingen veiligheid Bevindingen reïntegratie Conclusies 41 5 Demersluis Objectbeschrijving Bevindingen Bevindingen rechtspositie Bevindingen veiligheid Reïntegratie Conclusies 49 6 De Weg Objectbeschrijving Bevindingen Bevindingen rechtspositie Bevindingen veiligheid Bevindingen reïntegratie Conclusies 58 7 Beveiliging Over Amstel complex Objectbeschrijving Bevindingen Conclusies 62 8 Havenstraat Objectbeschrijving Bevindingen Bevindingen rechtspositie Bevindingen veiligheid Bevindingen reïntegratie Conclusies 70 9 PI Amsterdam 72

5 10 Aanbevelingen Aanbevelingen gericht aan de afzonderlijke locaties Aanbevelingen gericht aan de PI Amsterdam Aanbevelingen gericht aan de Minister van Justitie 77 Bijlage A: Afkortingen 79 Bijlage B: Bronnen 80 Bijlage C: Geïnterviewde personen 82 Bijlage D: Toetsingskader 85 Bijlage E: Commentaar PI Amsterdam 104

6 Voorwoord Dit omvangrijke rapport is het resultaat van de inspectie van een zestal locaties van de PI Amsterdam. Tot nu toe heeft de doorlichtingen uitgevoerd bij een enkele locatie. Voor het eerst zijn nu bijna alle locaties van een penitentiaire inrichting in één onderzoek doorgelicht. Niet alleen was het aantal objecten groot voor een doorlichting, daarbinnen was ook nog sprake van een aanzienlijke diversiteit: hoewel alle locaties de bestemming huis van bewaring hebben, beschikken zij over veel afdelingen met bijzondere functies. Het kan niet anders dan dat deze variëteit ook in dit rapport terug te vinden is: de bevindingen bij de verschillende locaties lopen uiteen, en dat geldt dus ook voor de conclusies en aanbevelingen op locatieniveau. Als er al een rode draad door het geheel loopt dan is dat wel de constatering dat de locaties van de PI Amsterdam de afgelopen paar jaar een grote investering hebben gepleegd in organisatie en verbetering van medewerkers. Er hebben zowel in de organisatiestructuur als in het personeelsbestand ingrijpende wijzigingen plaatsgevonden. Daarmee is een aantal noodzakelijke, fundamentele verbeteringen doorgevoerd om binnen de locaties de voorwaarden te bewerkstelligen om integriteit en een effectieve sanctietoepassing te waarborgen. De ISt constateert dat nu een nadrukkelijke impuls nodig is om te komen tot daadwerkelijke borging van een integere en effectieve organisatie. W.F.G. Meurs Hoofdinspecteur 5

7 Samenvatting Locaties In de periode tussen 27 september en 8 december 2005 is door de Inspectie voor de Sanctietoepassing (ISt) een doorlichting uitgevoerd in de Penitentiaire Inrichting (PI) Amsterdam, locaties Het Veer, De Schans, Het Schouw / Demersluis, Havenstraat en De Weg. De doorlichting werd conform het toezichtkader van de ISt gericht op het functioneren van de inrichtingen op de terreinen rechtspositie gedetineerden, veiligheid (inclusief integriteit) en reïntegratie. Het onderzoek voor de doorlichting bestond uit het opstellen van een toetsingskader op grond van wet- en regelgeving, het analyseren van schriftelijk materiaal van de inrichtingen en een inspectie ter plaatse, waarbij zowel observaties werden uitgevoerd als interviews met medewerkers van alle functiegroepen, met gedetineerden en met de commissies van toezicht werden gehouden. Hoewel alle locaties de bestemming huis van bewaring hebben, hebben delen ervan verschillende functies, zoals een intensieve behandelafdeling (IBA), een bijzondere zorgafdeling (BZA), een verslavingsbegeleiding afdeling (VBA), een forensische observatie- en behandelafdeling(foba), een inrichting voor stelselmatige daders (ISD), een strafrechtelijke opvang verslaafden (SOV) en een landelijke afdeling beheerproblematische gedetineerden (LABG). Deze grote mate van differentiatie kenmerkt de organisatie van locaties en meer in het algemeen de PI Amsterdam. Rechtspositie Op het terrein van de rechtspositie van gedetineerden zijn de bevindingen van de ISt dat gedetineerden in alle locaties op de hoogte zijn van hun rechten en plichten. In één locatie wordt echter niet standaard aan elke gedetineerde bij binnenkomst het volledige reglement huisregels gegeven. Activiteiten waar gedetineerden volgens de Penitentiaire beginselenwet recht op hebben worden in de locaties aangeboden. Slechts in één locatie is wekelijks gebruik van de 6

8 bibliotheek niet voor alle gedetineerden mogelijk. Voorts is er een gevarieerd beeld met betrekking tot het aanbod van arbeid, sporten en onderwijs, waarbij de algemene teneur is dat deze mogelijkheden vanwege het verkorte dagprogramma overal zijn verminderd of zelfs (onderwijs) zijn komen te vervallen. Verschillende locaties kennen het gebruik van meerpersoonscellen (overal twee-op-één-cel ). Plaatsing op een meerpersoonscel levert nauwelijks incidenten op. Niet in alle locaties is sprake van een gedetineerdencommissie (Gedeco). Daar waar een Gedeco bestaat, wordt een continue samenstelling ervan bemoeilijkt door de snelle doorlooptijd van gedetineerden De uitvoering van het korte dagprogramma geeft op een aantal terreinen problemen. Flexibiliteit in programma en postenbezetting om uitval van onderdelen van het dagprogramma op te kunnen vangen is nauwelijks of niet meer aanwezig in die locaties waar volgens het verkorte dagprogramma wordt gewerkt. Sommige activiteiten voor gedetineerden vinden daardoor in voorkomend geval geen doorgang. Voorts worden hierdoor de mogelijkheden voor communicatie tussen personeel en gedetineerden verkleind. Veiligheid Het handhaven van orde en veiligheid in de locaties geschiedt volgens duidelijke procedures. Er is over het algemeen sprake van weinig incidenten en daar waar dat niet het geval is (Het Veer en De Weg) heeft het een duidelijke oorzaak die door management met medewerkers wordt gedeeld en aangepakt. Verschillende locaties kennen eigen calamiteitenteams. Ten behoeve van alle locaties is voorts een Intern Bijstandsteam beschikbaar. Vooral de inzet van eigen medewerkers staat garant voor een proportionele toepassing van geweld. In alle locaties is het personeel erop gericht door preventie te voorkomen dat zaken escaleren tot incidenten. In alle locaties (met uitzondering van Het Veer en De Schans) is door de verschillende functiegroepen en gedetineerden aangegeven dat het verkorte programma nu weinig tijd laat voor een praatje waardoor deze preventie aan betekenis inboet. De ISt heeft echter niet vast kunnen stellen dat dit leidt tot bijvoorbeeld een hoger aantal klachten. Discriminatie komt niet of nauwelijks voor tussen personeel en gedetineerden, soms wel tussen gedetineerden onderling. Celinspecties worden over het algemeen strikt en correct uitgevoerd. De ISt heeft geconstateerd dat op een enkele uitzondering na het drugsbeleid strikt wordt nageleefd. Urinecontroles worden afhankelijk van de specifieke functie van de locatie structureel of op aanwijzing uitgevoerd. Integriteit heeft de aandacht van management en medewerkers. Echter, de 7

9 bevordering van integriteitbewustzijn bij medewerkers in hun dagelijkse werkzaamheden vindt nauwelijks plaats. Uit de inspecties komt een beeld naar voren dat de locaties van de PI Amsterdam de afgelopen paar jaar een grote investering hebben gepleegd in organisatie en verbetering van medewerkers. Er hebben zowel in organisatiestructuur als in het personeelsbestand ingrijpende wijzigingen plaatsgevonden. Daarmee zijn een aantal noodzakelijke, fundamentele verbeteringen doorgevoerd om binnen de locaties de voorwaarden te bewerkstelligen om integriteit en een effectieve sanctietoepassing te waarborgen. De ISt constateert dat nu een nadrukkelijke impuls nodig is om te komen tot daadwerkelijke borging van een integere en effectieve organisatie. Reïntegratie Inspanningen in de doorgelichte locaties op het gebied van reïntegratie tonen een gevarieerd beeld, afhankelijk van de specifieke functie. Een goed voorbeeld is De Schans waar ten behoeve van de tenuitvoerlegging van de SOV-maatregel een uitvoerige samenwerking met diverse gemeentelijke instanties is opgezet. Het Veer en De Schans kennen voor wat betreft de tenuitvoerlegging van de SOV-maatregel individuele behandelplannen. Hetzelfde geldt voor IBA en BZA. De ISt heeft in de locaties waar de ISD-maatregel ten uitvoer wordt gelegd of waar dat op afzienbare termijn zal gebeuren geconstateerd dat de organisatie nog zoekende is naar een goede structuur waarin verblijfs- en behandelplannen kunnen worden opgesteld en uitgevoerd. Bij de uitvoering van de reguliere functie van een Huis van bewaring is geen sprake meer van detentieplannen. Voor die veelplegers die bekend zijn bij met name GG&GD wordt wel gezorgd voor begeleiding bij ontslag. Door de invoering van het verkorte dagprogramma en de hoge doorloopsnelheid van gedetineerden zijn de mogelijkheden om de reïntegratie te ondersteunen door bijvoorbeeld het leggen van contacten met verhuurders van woningen, sociale dienst en dergelijke verminderd ten opzichte van enige jaren geleden. Aanbevelingen De ISt doet op het niveau van enkele locaties specifieke aanbevelingen. Deze aanbevelingen betreffen vooral aanpassingen in werkprocessen en administratie om de rechtspositie van gedetineerden te verbeteren en om de communicatie 8

10 tussen piw ers en staf te verbeteren. Daarnaast beveelt de ISt bij twee locaties aan om het toezicht op het gebruik van drugs te verscherpen. Op het niveau van de PI Amsterdam doet de ISt een zestal aanbevelingen, die voor alle of enkele locaties gelden. Het gaat daarbij om de waarborging van de rechtspositie van gedetineerden in het licht van het verkorte dagprogramma nauwlettend te volgen, het ontwikkelen en implementeren van een integriteitbeleid, het bevorderen van de fysieke conditie van medewerkers, de samenwerking van de locaties te bevorderen, dienstinstructies te doen internaliseren, aan de strafrechtsketenpartners de randvoorwaarden voor een goede uitvoering van de ISD-maatregel duidelijk te maken en de samenwerking met gemeentelijke partners bij de opvang van gedetineerden na beëindiging van hun detentie en bij de uitvoering van de ISD-maatregel te coördineren. Tenslotte beveelt de ISt aan de Minister van Justitie aan om de consequenties van het verkorte dagprogramma in combinatie met de personele bezetting te volgen om zich er blijvend van te vergewissen dat de rechtspositie van gedetineerden gewaarborgd kan blijven en te onderzoeken of een FSU in de regio Amsterdam kan worden gerealiseerd. 9

11 1 Inleiding 1.1 Opzet inspectierapport In dit inleidende hoofdstuk wordt de aanpak van de doorlichting van de Penitentiaire Inrichting (hierna: PI) Amsterdam, locaties Het Veer, De Schans, Het Schouw / Demersluis, gebouw De Weg van De Weg / Tafelbergweg (die elke een toren van het Over Amstel complex zijn) en Havenstraat belicht en wordt een beschrijving van de PI Amsterdam gegeven. In de volgende hoofdstukken worden per locatie de bevindingen beschreven en conclusies getrokken waarin een oordeel op grond van het toetsingskader (zie bijlage D) wordt gegeven. Hoewel Het Schouw en Demersluis binnen de PI Amsterdam één locatie vormen, gaat het om twee afzonderlijke torens van het Over Amstel complex. In dit rapport worden ze daarom afzonderlijk behandeld. Bovendien is een apart hoofdstuk gewijd aan de inrichting van de beveiliging in het Over Amstel complex. In hoofdstuk 9 worden conclusies getrokken voor de PI Amsterdam als geheel en in hoofdstuk 10, tenslotte, worden aanbevelingen gedaan. 1.2 Doorlichting Het gaat om een reguliere doorlichting op de drie aspecten van het toezichtkader van de ISt: rechtspositie gedetineerde, veiligheid en reïntegratie. De vraagstelling van deze doorlichting luidt derhalve: wat is de stand van zaken op de aspecten rechtspositie gedetineerde, veiligheid en reïntegratie in de locaties Het Veer, De Schans, Het Schouw/ Demersluis, De Weg / Tafelbergweg (gebouw De Weg) en Havenstraat en wat is het oordeel van de ISt hierover? Het resultaat van de doorlichting bestaat uit een beschrijving van de bevindingen over de huidige situatie in de locaties Het Veer, De Schans, Het Schouw / Demersluis, gebouw De Weg van De Weg / Tafelbergweg en Havenstraat en een beoordeling van de ISt over de kwaliteit van de 10

12 sanctietoepassing op de aspecten rechtspositie gedetineerde, veiligheid en reïntegratie in deze locaties. Vanuit dit oordeel wil de ISt door middel van aanbevelingen bijdragen aan de borging van een behoorlijke sanctietoepassing. Het onderzoek betreft bovengenoemde locaties van de PI Amsterdam. Tot de PI Amsterdam behoort ook het grenshospitium Tafelbergweg dat met De Weg één locatie vormt. Er is voor gekozen om het grenshospitium Tafelbergweg niet in deze doorlichting mee te nemen. Bij de doorgelichte locaties Het Veer, De Schans, Het Schouw/ Demersluis en gebouw De Weg van De Weg / Tafelbergweg is het aspect beveiliging deels gezamenlijk beoordeeld omdat zij onderdeel uitmaken van hetzelfde complex (Over Amstel) waarin bepaalde veiligheidsvoorzieningen gedeeld worden. Tot het Over Amstel complex behoort ook de locatie De Singel. Deze maakt echter deel uit van de tbs-inrichting Flevo Future Amsterdam en is daarom ook niet bij deze doorlichting betrokken. De centrale diensten van de PI Amsterdam maken evenmin deel van deze doorlichting uit en de ISt heeft ook de relatie tussen de centrale diensten en de locaties niet nader onderzocht. 1.3 Opzet van de doorlichting Methode Voor dit onderzoek is de basismethodiek voor het uitvoeren van een doorlichting toegepast. Deze bestaat uit het in eerste instantie verzamelen van feitelijke gegevens. Op grond van de vaststelling van de feitelijke situatie en het toetsen aan het toetsingskader (zie ook paragraaf en bijlage D) komt de ISt tot een beoordeling van de betreffende inrichting. In de doorlichting worden drie methoden gehanteerd voor het verzamelen van feitenmateriaal: documentenonderzoek: voorafgaand aan de inspectie is materiaal opgevraagd (zie bijlage B voor een overzicht). Op grond van het materiaal is een analyse gemaakt en zijn aanvullende informatievragen opgesteld; 11

13 observatie tijdens de inspectie: de doorlichting kent een rondgang door de locaties en overleggen van personeel worden bijgewoond; interviews met functionarissen van de locatie (zie bijlage C voor een volledig overzicht); interviews met functionarissen van ketenpartners van Het Veer. Conform het Protocol Werkwijze van de ISt is het onderzoek door twee inspecteurs gezamenlijk uitgevoerd Tijdpad De doorlichting is bij brief van 22 juli 2005 aan de algemeen directeur van de PI Amsterdam aangekondigd. Het te hanteren toetsingskader is op 13 september 2005 aan de algemeen directeur en (vertegenwoordigers van) de locatiedirecteuren overhandigd. De inspecties hebben op 27 en 28 september 2005 (Het Veer), 3 en 4 oktober (De Schans), 17 en 18 oktober (Het Schouw), 27 en 28 oktober (Demersluis), 10 november 2005 (beveiliging Over Amstel complex), 21 en 22 november (Havenstraat) en 7 en 8 december 2005 (De Weg) plaatsgevonden. Daarnaast zijn in de maanden oktober en november gesprekken gevoerd met enkele ketenpartners van Het Veer. In de periode oktober - december 2005 zijn ook gesprekken met de commissies van toezicht van de locaties gevoerd. Het concept van het inspectierapport van deze doorlichting is op 13 januari 2006 aan de algemeen directeur gestuurd voor wederhoor over de feitelijke bevindingen. Op 8 februari zijn opmerkingen ontvangen. Deze hebben geleid tot verbeteringen in het rapport en commentaar van de PI Amsterdam zoals dat in bijlage E bij dit rapport is opgenomen. Het rapport is op 15 februari 2006 vastgesteld en aangeboden aan de Minister van Justitie Wet- en regelgeving In de voorbereiding van het doorlichtingonderzoek heeft de ISt de volgende wet- en regelgeving in ogenschouw genomen: nationale wetgeving, zoals de Penitentiaire beginselenwet (hierna: Pbw) diverse nationale uitvoeringsregelingen en circulaires van DJI internationale verdragen, zoals het Europese verdrag ter voorkoming van foltering internationale standaarden, zoals de European prison rules 12

14 1.3.4 Toetsingskader Aan de basis van het toetsingskader ligt het Toezichtkader van de ISt en de in paragraaf genoemde wet- en regelgeving. De drie grondslagen uit het toezichtkader - rechtspositie gedetineerde, veiligheid en reïntegratie - zijn voor de doorlichting nader geoperationaliseerd in een toetsingskader (opgenomen in bijlage D). 1.4 Objectbeschrijving PI Amsterdam De locaties Het Veer, De Schans, Het Schouw / Demersluis, De Weg / Tafelbergweg en De Singel (tbs-inrichting Flevo Future Amsterdam) maken deel uit van het Over Amstel complex, een uit de jaren zeventig van de vorige eeuw stammend inrichtingencomplex in Amsterdam Zuid-Oost met zes torens en daarbinnen ook nog eens gescheiden paviljoens. Er is onzekerheid over het voortbestaan van dit inrichtingscomplex. Die onzekerheid heeft zijn weerslag op de organisatie en de medewerkers. Vanuit de organisatie worden verschillende ideeën naar voren gebracht over hoe het complex ook in de toekomst een penitentiaire functie kan behouden. In de ene locatie leeft het idee, dat het complex mogelijk in gebruik kan blijven voor gespecialiseerde groepen, in een andere locatie wordt gespeculeerd over de mogelijkheid dat de inrichting in gebruik kan worden gehouden voor hetzelfde regime van huis van bewaring. De torens kennen een gemeenschappelijke beveiliging van de buitenkant van het complex. Dat betekent ook dat de binnenkomst van gedetineerden, personeel, bezoekers en goederen voor al deze locaties centraal is georganiseerd in het zogenaamde voorgebouw. Ook de personele kant van de beveiliging van het complex is centraal georganiseerd. Al het bewakingspersoneel wordt centraal aangestuurd: receptie, centrale meldkamer en decentrale meldkamers bij de locaties. Daarnaast voorziet de beveiliging ook in het beschikbaar hebben van een IBT-team ten behoeve van de locaties van het complex. De Havenstraat is een eind negentiende-eeuws inrichtinggebouw in het centrum van de stad, een echte stadsbajes. De meeste managementondersteunende taken binnen de PI Amsterdam worden centraal voor alle locaties aangeboden. Dit betekent dat er sprake is van een afstand tussen ondersteunende medewerkers bij de locaties en de centrale 13

15 diensten. Deze afstand is groter geworden voor de centrale diensten die nu door het Shared Service Centrum (hierna: SSC) worden aangeboden. De PI Amsterdam is met verschillende locaties de afgelopen jaren een aantal keren in de publiciteit gekomen. In de beeldvorming komt nauwelijks naar voren dat de PI Amsterdam uit vijf afzonderlijke locaties bestaat, verdeeld over drie fysiek gescheiden gebouwen en dat binnen deze locaties veelal ook nog sprake is van functiedifferentiatie. Sinds enkele jaren hebben er omvangrijke en diepgaande veranderingen in de organisatiestructuur, de werkprocessen en het personeelsbestand plaatsgevonden met het doel om de organisatiestructuur te verbeteren en bij medewerkers een professionele cultuur te bevorderen. Bij de inspecties hebben alle functiegroepen een beeld geschetst van een organisatie die voorafgaande aan deze veranderingen op tal van terreinen verwaarloosd is geweest. In de volgende hoofdstukken zal van de doorgelichte objecten afzonderlijk een objectbeschrijving worden gegeven. 1.5 Recent onderzoek De Raad voor Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) heeft in de loop van 2003, 2004 en 2005 rapportages uitgebracht naar aanleiding van toezichtbezoeken die op 12 november 2003 (De Schans), 7 april 2004 (Demersluis), 23 april 2004 (Havenstraat), 10 juni 2004 (De Weg, toen nog Grenshospitium) en 6 juni 2005 (Het Schouw) zijn afgelegd. 14

16 2 Het Veer 2.1 Objectbeschrijving Het Veer is een Huis van bewaring en heeft als forensische observatie- en behandelingafdeling (hierna: FOBA) de bijzondere bestemming het bieden van crisisopvang aan forensisch psychiatrische patiënten ten behoeve van andere inrichtingen en instellingen. Het Veer kent zeven paviljoens. De observatie- / isoleercellen bevinden zich op een aparte (dak) afdeling. Vier van deze zeven paviljoens zijn inkomstenpaviljoens, waarvan één intensieve zorg biedt. Hier kunnen ook vrouwen worden opgenomen. Eén paviljoen is verblijfspaviljoen, waar ook de meeste tbs-passanten verblijven. Eén paviljoen is schakelpaviljoen, bedoeld voor gestabiliseerde patiënten ten behoeve van het hofressort Leeuwarden. Tenslotte is één paviljoen ingericht voor vrouwen. In totaal gaat het om 66 plaatsen. In Het Veer is een uitgebreider dagprogramma ingericht dan in het reguliere regime van een Huis van bewaring. Het Veer kent een populatie die bestaat uit gedetineerden die voor het merendeel psychotisch binnenkomen en bij wie tevens vaak sprake is van meervoudige co-morbiditeit. Deze gedetineerden worden vooral vanuit huizen van bewaring en gevangenissen (soms vanuit daar aanwezige intensieve behandelafdelingen (hierna: IBA) of bijzondere zorgafdelingen (hierna: BZA) naar de FOBA verwezen. Dat betekent dat verwijzing pas plaatsvindt indien de verwijzende afdeling zo ontregeld is en de situatie van de gedetineerde zo ernstig en acuut is dat deze zelfs in gespecialiseerde regimes een crisissituatie ontstaat. De crisisopvang die de FOBA biedt is naar haar aard tijdelijk. Getracht wordt om de toestand van gedetineerden zodanig te verbeteren dat ze terug kunnen in het regime van waaruit ze naar de FOBA zijn verwezen of kunnen worden doorgeplaatst naar meer geëigende settings (GGZ, tbs, FSU s). 15

17 Deze vorm van crisisopvang heeft zich gedurende lange tijd in de FOBA ontwikkeld en biedt een noodzakelijke voorziening die nergens anders binnen DJI of de GGZ wordt gevonden. Ketenpartners van de FOBA geven aan dat deze voorziening voor hen onmisbaar is. Teneinde de doorstroom vanuit de FOBA te bevorderen is de forensische schakelunit (hierna: FSU) ontwikkeld. Aanvankelijk zouden vier van de vijf hofressorten regionaal voorzien worden van in totaal drie FSU s. Uiteindelijk zijn nu twee FSU s ingericht: in de PI Rijnmond, locatie Noordsingel voor het ressort Den Haag en in de PI Vught voor de ressorten Den Bosch en Arnhem en Amsterdam. Deze FSU-plaatsen in Rotterdam (16 ten behoeve van het ressort Den Haag) en Vught (16 ten behoeve van de ressorten Den Bosch en Arnhem en 16 ten behoeve van het ressort Amsterdam) zijn ingericht om vooral de aansluiting en samenwerking met instellingen voor de geestelijke gezondheidszorg in de regio s van de ressorten te optimaliseren, zodat de regionale GGZ een passende rol bij de uitstroom speelt. De FSU s in Rotterdam en Vught hebben deze samenwerking voor de ressorten Den Haag en Den Bosch inmiddels goed ingericht, terwijl voor het ressort Amsterdam de FOBA deze functie goed vervult. Voor de overige ressorten geldt dit minder. De ISt vormt zich geen oordeel over de zorg die door de FOBA wordt gegeven. Dit is een taak voor de Inspectie voor de Gezondheidszorg (hierna: IGZ), die in mei 2005 het laatst de FOBA heeft bezocht. De ISt heeft zich gericht op de aspecten van detentie. De bijzondere functie van Het Veer als FOBA vindt binnen een strikt detentieregime plaats. De FOBA is er uitsluitend op gericht om - wanneer de toestand van een gedetineerde ertoe leidt dat de inrichting deze gedetineerde niet de zorg kan geven die nodig is - de toestand van de gedetineerde te verbeteren en in een structuur te brengen die het mogelijk maakt hem weer terug te plaatsen of in een andere inrichting of instelling te plaatsen. Indien dit niet haalbaar is, wordt zo veel mogelijk overplaatsing naar een GGZ-instelling bewerkstelligd. Daarmee is Het Veer niet met andere Huizen van Bewaring te vergelijken. Behandeling is het primaire kenmerk van de FOBA, vandaar dat in plaats van over gedetineerden wordt gesproken over patiënten. De ISt heeft geconstateerd dat de FOBA zich bewust is van haar dubbele functie: detentie en behandeling. De balans tussen deze twee functies wordt gewaarborgd door een stelsel van organisatorische maatregelen: horizontale organisatiestructuur, op de 16

18 functie van de FOBA aangepast teamprofiel, specifieke FOBA-opleiding, multidisciplinaire beoordeling van patiënten en duale aansturing van de afdelingsteams door een afdelingshoofd en een behandelcoördinator (psycholoog of arts). De FOBA kent voorts een buitengewone gemeenschappelijke gerichtheid op het werk, waarbij de medewerkers elkaar vinden in de zorg voor de patiënten, over een hoog opleidingsniveau beschikken en open en direct met elkaar communiceren. Deze elementen zijn bepalend voor de homogene, open en transparante cultuur die de ISt in Het Veer heeft aangetroffen. De FOBA is zich bewust van haar speciale positie in het Nederlandse detentiebestel en draagt de unieke opgebouwde expertise uit door te zorgen voor stageplekken ten behoeve van IBA s, FSU s, de ISD van de PI Amsterdam, HBO- en artsenopleidingen. De FOBA betrekt expertise uit de geestelijke gezondheidszorg voor een professionele beoordeling van het eigen functioneren in de samenhang tussen behandeling en detentie, zoals recent nog naar aanleiding van drie suïcides. De resultaten van het externe onderzoek dat de FOBA hiernaar heeft ingesteld, gaven de IGZ geen aanleiding een nader onderzoek in te stellen. De FOBA onderhoudt de contacten met de diverse GGZ-instellingen in de Amsterdamse regio. Daarbij is het opvallend dat de FSU voor het ressort Amsterdam in Vught is gevestigd. 2.2 Bevindingen Bevindingen rechtspositie Huisregels en beklagmogelijkheid De inrichting heeft een exemplaar van de huisregels in verschillende talen beschikbaar. Alle patiënten krijgen bij het intakegesprek een exemplaar van de huisregels overhandigd en toegelicht. De patiënten geven aan dat zij weten wat de huisregels zijn en hoe zij hun beklag kunnen doen bij de commissie van toezicht. Zij kunnen bij het personeel terecht met vragen over de huisregels en het personeel is beschikbaar voor ondersteuning bij het indienen van een klaagschrift. De ISt heeft geconstateerd dat de commissie van toezicht klaagschriften snel behandelt nadat de maandcommissaris eerst heeft getracht 17

19 door bemiddeling een oplossing te bereiken. Patiënten geven aan dat de maandcommissaris makkelijk toegankelijk is. Bejegening gedetineerde en inbreuken op rechten van gedetineerden Door de functie van de FOBA zijn de inspanningen in de FOBA gericht op behandeling van de patiënt. Daarbij staat het individuele behandelplan van de patiënt centraal. Dit wordt door de arts en de psycholoog opgesteld met supervisie door de psychiater. Een goede afweging met de vereisten van detentie wordt gewaarborgd door de duale aansturing van de afdelingen: afdelingshoofd en behandelcoördinator. Patiënten hebben toegang tot post, telefoon, advocaat, bibliotheek, recreatie, sport, crea, geestelijke verzorging, medische en psychische zorg en bezoek in overeenstemming met de wet- en regelgeving. Slechts bij uitzondering wordt in voorkomend geval op grond van het behandelplan besloten geen bezoek toe te staan. Het beleid binnen de FOBA is gericht op het respecteren van de rechten van de gedetineerde en in voorkomend geval wordt dit door middel van extra inzet van personeel mogelijk gemaakt. Doordat het dagprogramma langer duurt dan in het reguliere regime in een Huis van bewaring, hebben patiënten ruimere mogelijkheden voor luchten (een enkel paviljoen), sporten en crea. De ISt heeft geconstateerd dat het zoekraken van persoonlijke eigendommen in verband met het vervoer van patiënten geregeld voorkomt. Het is al praktijk dat de persoonlijke eigendommen bij binnenkomst samen met de patiënt worden uitgepakt om mogelijke vermissingen zo snel mogelijk te kunnen vaststellen. Binnen de FOBA wordt thans gewerkt aan een betere registratiemethode van de persoonlijk eigendommen bij binnenkomst en vertrek van een patiënt. De toestand van patiënten geeft regelmatig aanleiding om in het kader van de behandeling inbreuk te maken op bepaalde rechten van gedetineerden. Deze inbreuken variëren van beheer van tabak / sigaretten tot dwangmedicatie. Ze worden telkens afgewogen in het kader van het individuele behandelplan, besproken in multidisciplinair kader, gerapporteerd en medegedeeld aan de patiënt met de motivering van het besluit. Wanneer sprake is van geweldgebruik cq dwang, is een arts of psychiater met een verpleegkundige aanwezig die de conditie van de patiënt voor en na de inbreuk op fysieke integriteit van de patiënt controleert. Bovendien is er te allen tijde een verpleegkundige aanwezig. 18

20 Sanctiepraktijk De sanctiepraktijk is helder en in overeenstemming met wet- en regelgeving. Patiënten geven aan dat zij weten wat de sancties voor ontoelaatbaar gedrag zijn. Bij het opleggen van sancties worden de consequenties voor de behandeling in het kader van het behandelplan betrokken. Daarbij vindt een afweging van alternatieven plaats en wordt voorkomen dat de sanctie disproportioneel is. Discriminatie Medewerkers en patiënten geven aan dat zij niet worden gediscrimineerd. Binnen de FOBA wordt wel rekening gehouden met multi-etniciteit in de patiëntenzorg en de samenstelling van de afdelingsteams. De ISt trof een respectvolle bejegening van de patiënten aan met veel aandacht voor communicatie van personeel naar patiënten Bevindingen veiligheid Calamiteiten Personeel van de FOBA geeft aan het calamiteitenplan te kennen en doet mee aan oefeningen. De FOBA kent een eigen calamiteitenteam. Personeel oefent over het algemeen in het kader van het Praktisch Penitentiair Optreden (hierna: PPO). Toezicht hierop is een uitdrukkelijk aandachtspunt voor het management, hoewel geen sancties staan op absentie bij PPO. De dienstinstructies met betrekking tot beperkende maatregelen en geweldmaatregelen worden door het personeel als bekend en helder ervaren. Agressie en geweld Gezien de populatie van de FOBA is veiligheid voor patiënt én personeel een voortdurend aandachtspunt. Er vinden doorlopend incidenten plaats waarbij medewerkers klappen en verwondingen oplopen. Het ontremde en escalerende gedrag van patiënten, dat aan de basis van deze incidenten ligt, wordt in de FOBA als onvermijdelijk beschouwd. In 2005 is een protocol Melding Incidenten Patiëntenzorg ingevoerd met het doel dat incidenten en bijna-incidenten vaker worden gemeld zodat factoren die aanleiding (kunnen) geven tot incidenten beter in beeld komen. Binnen de multidisciplinaire teams is voorts aandacht voor de verwerking van incidenten op het niveau van zowel team als individuele medewerker. De aandacht voor veiligheid van patiënt én personeel 19

21 komt bijvoorbeeld tot uitdrukking in het behandelplan, het elke middag bespreken van mogelijke risico s bij patiënten en een evaluerende bespreking na elk incident, waarbij consequenties voor het behandelplan worden besproken. Er wordt per afdeling gezorgd voor een optimale teamsamenstelling van drie medewerkers per tien patiënten. De betrokkenheid van het personeel is ook bij de toepassing van geweld groot omdat men steeds op een juiste en proportionele wijze geweld wil toepassen om in lijn te blijven met het behandelplan. Slechts in het uiterste geval wordt het IBT gevraagd te assisteren en ook dit gebeurt in samenwerking met het personeel van de FOBA om disproportioneel geweld te voorkomen. Daarbij worden, voor zover de ISt heeft kunnen nagaan, de dienstinstructies nageleefd. Ook voor de inzet van BHV, de inzet van de politie en het doorsturen naar het penitentiair ziekenhuis bestaan protocollen, die aanwezig en bekend bij het personeel zijn. In geval van transport voor rechtszittingen en op indicatie wordt een patiënt altijd door een medewerker van de FOBA begeleid. Drugs In de FOBA is geen sprake van een aanpak van drugsproblematiek vanwege het specifieke karakter als tijdelijke crisisopvang en omdat van drugsgebruik bij de patiënten zelden sprake is. In geval van drugsgebruik bij een patiënt is dit één van verschillende problemen van een patiënt. Het behandelplan houdt hiermee rekening. In geval van controles wordt, waar nodig, een beroep gedaan op collega s van de ISD De Schans die vanwege de tenuitvoerlegging van de SOVmaatregel meer deskundig zijn. Integriteit Binnen de FOBA bestaat een cultuur waarin medewerkers elkaar direct op gedrag aanspreken. Er is sprake van zowel zelfcorrigerend vermogen (elkaar vragen durven te stellen over het eigen functioneren en dat van de ander, bespreken en uitdragen van gemeenschappelijke normen en waarden en dergelijke) als ook van voorbeeldgedrag van het management. Deze cultuur wordt ook bevorderd doordat incidenten direct na afloop worden besproken. De observaties door de ISt bevestigen deze praktijk. De FOBA geeft aan op het terrein van integriteit (ook als onderdeel van het HRM-beleid) het beleid van de PI Amsterdam te volgen. De urgentie hiervan wordt niet als hoog ervaren. Ten behoeve van integriteitbevordering worden in Het Veer geen daartoe door DJI ontwikkelde instrumenten gebruikt. Men is niet bekend met een gedragscode. 20

22 Toch constateert de ISt dat gedragsregels met betrekking tot de werkrelatie tussen medewerkers en de relatie met patiënten wel zijn geïnternaliseerd als gevolg van de homogene, open en transparante cultuur in de FOBA. Van kwetsbare gebieden is onlangs een risicoanalyse gemaakt die nog onderwerp van het interne besluitvormingsproces van de FOBA uitmaakt. Management en medewerkers geven aan dat zij goed zijn geïnformeerd over beleid en regelingen van het bestuursdepartement, het hoofdkantoor van DJI en van de PI Amsterdam. Instroom en uitstroom De FOBA kent door haar bijzondere karakter een speciale procedure voor opname. Er is een aanmeldingsprocedure ten behoeve van een besluit tot opname op de wachtlijst. Vooral door de instelling van FSU s is inmiddels de wachttijd voor opname van een patiënt uit een andere inrichting volgens management en medewerkers teruggelopen naar maximaal drie dagen, indien de opname als zeer urgent wordt beoordeeld. Bij lagere urgentie wordt de wachttijd langer, waardoor de reden voor een verwijzing soms komt te vervallen. Uit gesprekken met inrichtingen die gedetineerden naar de FOBA verwijzen, blijkt dat deze termijn in hun perceptie niet altijd wordt gehaald. Met de inrichtingen die een patiënt hebben aangemeld wordt door de FOBA contact gehouden om een accuraat beeld te houden of opname noodzakelijk is of dat prioriteit aan een andere aanmelding kan worden gegeven. Deze contacten worden door de verwijzende inrichtingen en instellingen over het algemeen als constructief ervaren. Een accuraat beeld van een patiënt voor de FOBA wordt soms bemoeilijkt door de summiere informatie die een verwijzende inrichting of instelling beschikbaar stelt. Dit speelt zowel bij de aanmelding als bij de binnenkomst van een patiënt. De bezettingsgraad van de FOBA is bijzonder hoog. Dat betekent dat, gezien de functie van de FOBA, eerst een patiënt de FOBA moet hebben verlaten voordat er plaats is voor een nieuwe opname. Voor korte tijd kan een overbed worden gerealiseerd. Daarmee is de samenwerking tussen enerzijds FOBA en anderzijds FSU s (en tussen FSU s en de inrichtingen en instellingen) een kritische succesfactor voor optimale opnamemogelijkheden. De ISt constateert dat twee groepen patiënten een optimale opnamecapaciteit en doorstroom belemmeren. In de eerste plaats betreft dit de zogenaamde tbspassanten voor wie geen plaats in een tbs-inrichting beschikbaar is. Het gaat hierbij vaak om moeilijk plaatsbare patiënten die door het tekort aan tbsplaatsen en door hun problematische gedrag niet makkelijk in tbs-klinieken 21

23 worden opgenomen en daardoor lang in de FOBA verblijven. In de tweede plaats betreft het illegaal in Nederland verblijvende vreemdelingen die ter fine van uitzetting in bewaring gesteld zijn. Binnen de inrichtingen waarin deze gedetineerden zich bevinden bestaan geen voorzieningen als bijvoorbeeld een IBA of BZA. Dat betekent dat zij binnen hun detentieregime sneller een crisissituatie veroorzaken. Dan biedt alleen opname in de FOBA uitkomst. Tevens kunnen zij om dezelfde reden minder snel teruggeplaatst worden. Deze twee groepen nemen een aanzienlijk deel van de capaciteit van de FOBA in beslag. In de cultuur van Het Veer is de communicatie goed ontwikkeld. Dit komt tot uitdrukking in het bestaan en de kwaliteit van ochtendrapport, werkoverleg en patiëntenbespreking. De overlegstructuur binnen de FOBA is duidelijk en de overleggen vormen gezamenlijk een adequate structuur voor informatieuitwisseling over dagelijkse problemen, managementaangelegenheden en patiëntenzorg. De deelnemers aan deze overleggen hebben een actieve inbreng. Er is sprake van respect voor elkaars verantwoordelijkheid en positie. De FOBA kent heldere richtlijnen om vast te stellen of een patiënt geschikt is om de FOBA te verlaten. De ISt heeft geconstateerd dat de samenwerking tussen FOBA en FSU goed verloopt, zodat verantwoorde uitstroom uit de FOBA mogelijk is. De uitstroom naar FSU en (vervolgens) naar reguliere inrichtingen (veelal IBA s en BZA s) en instellingen verloopt goed. Een belemmerende factor in de uitstroom betreft de positie van vrouwen omdat alleen de locatie Zwolle van de PI Overijssel over een IBA voor vrouwen beschikt. De in- en uitstroomgegevens bevestigen het hierboven geschetste beeld. In de FOBA worden jaarlijks ongeveer 330 personen opgenomen, waarvan 30 vrouwen. Ze zijn afkomstig uit alle inrichtingen, maar inrichtingen met een IBA dragen verreweg het meeste bij aan de instroom. Volgens de cijfers over 2004 gaat 40 procent van de uitstromende gedetineerden naar een FSU, 10 procent gaat terug naar een IBA, 5 tot 15 procent keert terug naar een gewone penitentiaire inrichting (meestal met een BZA), 22 procent gaat vanuit de FOBA terug de samenleving in (einde straf, opheffing inverzekeringstelling), 18 procent wordt opgenomen in een kliniek (GGZ of tbs) en 5 procent wordt na opheffing vreemdelingenbewaring Nederland uitgezet. 22

24 2.2.3 Bevindingen reïntegratie Behandelplan Gezien het karakter van de FOBA heeft het behandelplan de functie die het reïntegratieplan elders heeft. Het behandelplan vormt de basis voor de dagelijkse zorg en communicatie en de wekelijkse behandelplanbespreking. Eigen verantwoordelijkheid Met het stimuleren van de patiënten om eigen verantwoordelijkheid te nemen wordt gedifferentieerd omgegaan. In de eerste plaats zullen mate van en methode tot het nemen van individuele verantwoordelijkheid in het behandelplan bepaald worden. In de tweede plaats geeft de FOBA aan dat de achtergrond van het grootste deel van de vrouwelijke populatie om een andere aanpak vraagt dan bij het mannelijke deel van de populatie. Het nemen van eigen verantwoordelijkheid is bij de vrouwelijke populatie vanzelfsprekender. Reïntegratie Indien uitstroom niet plaatsvindt naar een inrichting binnen DJI, is opname in een GGZ-instelling aangewezen (hetgeen ook geldt voor patiënten die teruggaan naar de samenleving). Dit blijkt steeds moeilijker te verlopen, deels doordat bepaalde patiënten daar bekend zijn en niet langer gewenst zijn, deels door de ontwikkelingen in de geestelijke gezondheidszorg waardoor men daar steeds minder faciliteiten heeft om te behandelen in een omgeving met hetzelfde beveiligingsniveau als in detentie. In de praktijk blijkt dat het persoonlijke netwerk van de sleutelfunctionarissen binnen de FOBA en de FSU s aan de basis ligt van een succesvol uitstroombeleid. Daarbij valt op dat de contacten met inrichtingen en (GGZ-) instellingen het best ontwikkeld zijn in de eigen regio van FOBA en FSU. Daarbuiten nemen de contacten af. 2.3 Conclusies Rechtspositie gedetineerde Ten aanzien van het toezichtcriterium rechtspositie gedetineerde wordt geconcludeerd dat gedetineerden zo snel mogelijk na binnenkomst op de hoogte van hun rechten en plichten gebracht worden. De regelgeving gericht op handhaving van orde en veiligheid wordt bij het nemen van maatregelen 23

25 nageleefd. Gezien de functie van FOBA (en daarmee de aard van de gedetineerdenpopulatie) komt het nemen van maatregelen veel voor. Beperkingen van de rechten van gedetineerden en het opleggen van maatregelen vinden om medische en veiligheidsredenen plaats. Daarbij wordt aandacht aan proportionaliteit van maatregelen en consistentie met het behandelplan gegeven. De ISt concludeert derhalve dat Het Veer voldoet aan de eisen verbonden aan het toezichtcriterium rechtspositie gedetineerde. Veiligheid Ten aanzien van het toezichtcriterium veiligheid concludeert de ISt dat, in voorkomend geval, samengewerkt wordt met het IBT om incidenten te beheersen en calamiteiten te voorkomen. Waar relevant zorgt de FOBA voor samenwerking met externen om te leren van incidenten voor zowel behandeling van patiënten als veiligheid van personeel en patiënten. Personeel is erop getraind om geweld, bedreiging en intimidatie binnen de inrichting te voorkomen en waar nodig daar optimaal mee om te gaan. Daarbij tekent de ISt aan dat het aantal incidenten van geweld van patiënten hoog is. Er is veel aandacht voor integriteit waar het gaat om de relatie met patiënten. Deze aandacht is structureel in de werkoverleggen en patiëntenbesprekingen belegd. Binnen Het Veer is sprake van een cultuur waarin medewerkers elkaar aanspreken en waarin meningen van medewerkers gerespecteerd worden. Van een specifiek op integriteit van personeel gericht beleid en de uitvoering ervan is geen sprake. Op incidenten wordt adequaat gereageerd. Het Veer kent een goede multidisciplinaire structuur waarin het gedrag van patiënten voortdurend wordt geobserveerd en beoordeeld zowel ten behoeve van de veiligheid van medewerkers en patiënten als van de uitvoering van het individuele behandelplan van gedetineerden. Daarbij hoort ook de afweging voor een besluit tot overplaatsing naar een FSU, of een andere inrichting of (GGZ-) instelling. De ISt concludeert derhalve dat Het Veer voldoet aan de eisen verbonden aan het toezichtcriterium veiligheid. 24

26 Reïntegratie In het kader van het toezichtcriterium reïntegratie wordt geconcludeerd dat in het individuele behandelplan vastgelegd wordt hoe de patiënten zo veel mogelijk kunnen worden aangemoedigd om zelf verantwoordelijkheid te nemen voor het oplossen van voorkomende problemen. Het Veer werkt nauw samen met verwijzende inrichtingen en instellingen teneinde een optimaal opnamebeleid te voeren. Ook met de FSU s wordt intensief samengewerkt om een optimaal uitstroombeleid te kunnen uitvoeren. Tenslotte werkt Het Veer samen met relevante ketenpartners op het terrein van GGZ in de ressorten Amsterdam, Den Bosch, Arnhem en Rotterdam (door de inzet van de FSU s in Rotterdam en Vught). Met inrichtingen en instellingen buiten deze ressorten is de samenwerking veel minder intensief. De ISt concludeert derhalve dat Het Veer voldoet aan de eisen verbonden aan het toezichtcriterium reïntegratie. 25

27 3 De Schans 3.1 Objectbeschrijving De Schans is een Huis van bewaring met als bijzondere bestemming inrichting voor stelselmatige daders (hierna: ISD). Sinds oktober 2004 kan aan veelplegers de maatregel voor plaatsing in een ISD opgelegd geworden. Deze maatregel wordt vanaf dat moment ook in De Schans ten uitvoer gelegd. De maatregel strafechtelijke opvang verslaafden (hierna: SOV) is in deze nieuwe maatregel opgegaan. De Schans kent vijf paviljoens, waarvan één een bijzondere zorgafdeling (hierna: BZA) is en één een paviljoen voor observatie- / isoleercellen is. Het totaal aantal plaatsen waarover De Schans nu beschikt is 120 voor ISD ers. Deze plaatsen zijn uitsluitend voor mannelijke gedetineerden. Een deel van deze plaatsen zal nog tot eind 2006 gebruikt worden voor gedetineerden die een SOV-maatregel opgelegd hebben gekregen. In De Schans wordt sinds 16 juli 2001 de SOV-maatregel ten uitvoer gelegd. Daarbij gaat het nu nog om 72 plaatsen. Het gaat om een strafrechtelijke maatregel met een duur van twee jaren, speciaal bestemd voor verslaafde mannen die in de voorgaande vijf jaren minimaal vier keer zijn veroordeeld voor criminele feiten die in relatie staan tot hun verslaving. De doelstelling is enerzijds het terugdringen van de overlast door langdurig harddrugsverslaafden en anderzijds de individuele verslavingsproblematiek terug te dringen of beheersbaar te maken. De maatregel kent drie fasen, waarbij de tweede fase een half-open fase en de derde fase een open fase is. Met deze differentiatie wordt beoogd de gedetineerde zelfstandig in de maatschappij te laten functioneren zonder dat hij terugvalt in crimineel gedrag. Vooral in de tweede en derde fase is er een met de gemeente Amsterdam gedeelde verantwoordelijkheid in het SOV-traject. Daartoe is in 2003 een convenant met de Gemeente Amsterdam gesloten. In beginsel zal de overige capaciteit ter beschikking staan voor afgestrafte gedetineerden aan wie de ISD-maatregel is opgelegd. In geval niet de volledige 26

28 beschikbare capaciteit kan worden benut voor afgestraften, zal deze ook ter beschikking staan voor preventief gehechten, waarvoor een ander (soberder) regime geldt. Het regime voor gedetineerden aan wie de maatregel is opgelegd kent drie differentiaties. Voor gemotiveerde gedetineerden wordt een individueel traject opgesteld om hen sociale vaardigheden aan te leren, hen te leren hun drugsprobleem te beheersen en hen optimaal voor te bereiden op een zelfstandige terugkeer in de maatschappij. Het dagprogramma duurt langer dan in het reguliere regime in een Huis van bewaring. Voor ongemotiveerde gedetineerden geldt een sober detentie-basisregime, waarbij in de laatste fase enkele zaken worden geregeld voor hun terugkeer in de maatschappij, zoals huisvesting, uitkering en sociale activering. Voor gedetineerden met een ernstige meervoudige problematiek (psychiatrie) wordt een basisprogramma aangeboden dat erop is gericht geleidelijke overplaatsing naar zorgvoorzieningen buiten De Schans mogelijk te maken, met een terugkeermogelijkheid naar De Schans indien de overplaatsing niet lukt. Hiermee is het karakter van de detentie bij een ISD-maatregel anders dan bij een SOV-maatregel. Voor het programma behorend bij een ISD-maatregel hoeft de gedetineerde niet gemotiveerd te zijn. Dit is voor medewerkers in De Schans een aanzienlijke verandering in de wijze van begeleiding van gedetineerden. Bij de inspectie is met de functie van De Schans als inrichting voor stelselmatige daders rekening gehouden. De speciale positie van De Schans als inrichting waarin nu nog naast de ISD-maatregel ook de SOV-maatregel ten uitvoer wordt gelegd leidt tot bijzondere kenmerken met betrekking tot functie, regime en voorzieningen. De (bestuurlijke) samenwerking met partners buiten de inrichting is door veel inzet mede vanuit De Schans op een goede wijze vormgegeven. Bij de vertaling van deze samenwerking in de organisatie van De Schans is dit niet het geval. De ISt heeft kunnen constateren dat de tenuitvoerlegging van de ISD-maatregel belangrijke consequenties heeft voor medewerkers en werkprocessen. Hierbij springt in het oog dat de wijze van tenuitvoerlegging van de ISD-maatregel in De Schans in belangrijke mate wordt bepaald door externe trajectfunctionarissen die afkomstig zijn van hulpverlenende instanties. Voorts is de nazorg en de aansluiting met programma s buiten de inrichting afhankelijk van de lokale samenwerking met de gemeente. Deze afhankelijkheid van derden voor de tenuitvoerlegging van de ISD-maatregel door De Schans stelt hoge eisen aan de aansturing van de 27

29 primaire processen. Rollen en verantwoordelijkheden moeten helder worden benoemd, samenwerking moet gestructureerd zijn, de organisatie moet transparant zijn en de aansturing helder. 3.2 Bevindingen Bevindingen rechtspositie Huisregels en beklagmogelijkheid De huisregels waren ten tijde van de inspectie in bewerking in verband met de aanpassingen als gevolg van de invoering van de tenuitvoerlegging van de ISDmaatregel. De huisregels worden niet standaard aan gedetineerden uitgereikt, wel een uittreksel van de belangrijkste regels (twee A4tjes). Per paviljoen liggen twee exemplaren van de huisregels voor de gedetineerden ter inzage. Via een notitie op het mededelingenbord worden gedetineerden over de redenen geïnformeerd. Leden van de Gedeco zijn wel elk in het bezit van een exemplaar van de huisregels. Er zijn geen vertalingen van de huisregels omdat de inrichting verwacht dat gedetineerden de Nederlandse taal voldoende machtig zijn. Gedetineerden gaven aan dat vragen over de huisregels aan het personeel regelmatig onbeantwoord blijven. Gedetineerden zijn op de hoogte van de procedure om een klaagschrift bij de commissie van toezicht in te dienen. De ISt heeft geconstateerd dat klaagschriften niet altijd direct aan de commissie van toezicht worden gegeven, maar dat het management eerst zelf van deze klachten kennis neemt teneinde een oplossing voor het gesignaleerde probleem te kunnen vinden. De directie heeft inmiddels besloten op elk paviljoen een speciale brievenbus voor klaagschriften te zullen hangen. Hiermee wordt beoogd het zoekraken van klaagschriften te voorkomen. Gedetineerden geven aan tevreden te zijn met het contact met de maandcommissaris en de snelheid waarmee klaagschriften worden afgedaan. Bejegening gedetineerden en inbreuken op rechten gedetineerden Het personeel van De Schans bestaat uit zowel zorgbegeleidende inrichtingswerkers (hierna: ZBIW ers) als penitentiair inrichtingen werkers (hierna: piw ers). Deze groepen benaderen gedetineerden niet altijd op dezelfde manier. Gedetineerden merken dat. Enerzijds levert dat onduidelijkheid op, 28