Ministerie van Justitie. Inspectie voor de Sanctietoepassing. PI Zuid-West locatie Torentijd. Inspectierapport Doorlichting

Transcriptie

1 Ministerie van Justitie PI Zuid-West locatie Torentijd Inspectierapport Doorlichting

2 Ministerie van Justitie a PI Zuid-West locatie Torentijd Inspectierapport Doorlichting

3 Inhoudsopgave Voorwoord 4 Samenvatting 5 1 Inleiding Aanleiding en doel van de inspectie Reikwijdte van de inspectie Opzet van de inspectie Methode Tijdpad Objectbeschrijving Recent onderzoek 12 2 Bevindingen Rechtspositie Huisregels Beklag Overige rechten Dagprogramma Discriminatie Meerpersoonscelgebruik Veiligheid Beveiligingsvoorzieningen Calamiteitenplan Maatschappelijke veiligheid Communicatie Drugsbeleid Integriteit Reïntegratie 25

4 3 Conclusies Algemeen Rechtspositie Veiligheid Reïntegratie 29 4 Aanbevelingen Aanbevelingen voor de locatie Torentijd 30 Bijlage A: Afkortingen 32 Bijlage B: Bronnen 33 Bijlage C: Geïnterviewden 34 Bijlage D: Toetsingskader 35

5 Voorwoord In juni 2006 heeft de (ISt) een doorlichting uitgevoerd in de PI Zuid West, locatie Torentijd te Middelburg. Het bejegeningsklimaat wordt door de Inspectie weliswaar als gemoedelijk en rustig getypeerd, maar dat neemt niet weg dat toch ook een paar aanbevelingen voor verbetering worden gedaan. Ook signaleert de ISt enkele aandachtspunten op het terrein van de veiligheid. Daaraan gaat wel de conclusie vooraf dat de organisatie voldoende scherp is op mogelijke veiligheidsrisico s. W.F.G. Meurs Hoofdinspecteur 4

6 Samenvatting Algemeen Op 28 en 29 juni 2006 is de locatie Torentijd van de penitentiaire inrichtingen Zuid-West door de (ISt) geïnspecteerd. De inspectie omvatte een reguliere doorlichting op de aspecten rechtspositie, veiligheid en reïntegratie op basis van het door de ISt gehanteerde toetsingskader (bijlage A). Torentijd is een relatief kleinschalige inrichting gevestigd in Middelburg met als bestemming huis van bewaring en huisvest preventieve, (cap. 95) en jong volwassen (JOVO), (cap. 28) gedetineerden alsmede arrestanten, (cap. 59). Annex aan de inrichting is een zeer beperkt beveiligde inrichting (ZBBI), genaamd De Nederhof, met een capaciteit van 27 plaatsen waar afgestrafte gedetineerden in de laatste fase van hun straf zijn gehuisvest. De inspectie heeft zich hoofdzakelijk gericht op de locatie Torentijd. Het bejegeningsklimaat kan worden getypeerd als gemoedelijk en rustig. Dat neemt niet weg dat er onder de oppervlakte spanningen schuilgaan die zich vooral manifesteren in de houding en het gedrag van het executieve personeel. Het contact tussen het uitvoerende personeel en de gedetineerden is weliswaar niet onvriendelijk, maar weinig intensief. In Torentijd wordt slechts op beperkte schaal 1 gebruik gemaakt van het mentoraat waarbij gedetineerden een vaste inrichtingswerker als contactpersoon krijgen toegewezen. Daar komt bij dat het teamoverleg op de vleugel er vaak bij inschiet wat ten koste gaat van de noodzakelijke uitwisseling van bijzonderheden met betrekking tot de begeleiding van gedetineerden. Eén van de redenen die wordt opgegeven voor de verschraling van het bejegeningsklimaat is de krappe personeelsbezetting. De ISt is van mening dat deze krappe personeelsbezetting mede in de hand wordt gewerkt doordat er I 1 Uitsluitend op de JOVO afdeling is sprake van een functionerend mentoraat. 5

7 veel personeel wordt ingezet om bewegingen van gedetineerden buiten de afdeling te begeleiden en om statische toezichtsposten te bemannen. De ISt is voorts van mening dat binnen de organisatie moet worden geïnvesteerd in de ontwikkeling van een gemeenschappelijke -en door functionarissen gedragen- visie op de vormgeving van detentie. De ISt meent tenslotte dat de leiding van Torentijd meer aandacht zou moeten geven aan de communicatie met en de zichtbaarheid voor het uitvoerende personeel. Rechtspositie Er is een uitgebreide set huisregels beschikbaar die in 2005 is opgesteld. Het is wel zaak deze periodiek te actualiseren en in meerdere vreemde talen beschikbaar te maken. Over het algemeen wordt respectvol met de gedetineerden omgegaan. Er wordt voldoende rekening gehouden met de privacy van gedetineerden, er is geen sprake van disproportionele toepassing van geweld en er wordt niet gediscrimineerd. Het dagprogramma voldoet aan de formele, minimumeisen en de gedetineerdenarbeid floreert qua mogelijkheden en opbrengsten. Het aanbod aan onderwijs- en reclasseringsprogramma s is, aansluitend bij de bestemming als huis van bewaring, beperkt. Er is op de verblijfsafdelingen een -door de gedetineerden gewaardeerde- grote mate van bewegingsvrijheid door het open deuren beleid. Dit heeft niet tot extra incidenten geleid. Het regiem op de arrestantenvleugel is als gevolg van landelijk beleid erg schraal. Twee aspecten van de bejegening van de gedetineerden in Torentijd baren de Inspectie zorg: een klacht van gedetineerden die ook door sommige inrichtingsfunctionarissen werd bevestigd, betreft de vaak trage reactie van PIW-ers als er vanaf de gesloten cel wordt gebeld. Bij plotselinge gezondheidsklachten of andere calamiteiten is dit riskant; hoewel het meerpersoonscelgebruik in de praktijk weinig problemen oplevert, is het soms noodgedwongen samenplaatsen van rokers en niet-rokers naar de mening van de ISt niet acceptabel. Zeker als gedetineerden langdurig gemeenschappelijk op de cel moeten doorbrengen, zoals op de arrestantenvleugel, levert dit voor de niet-roker onaanvaardbare gezondheidsrisico s op. 6

8 Veiligheid De algemene bouwkundige en technische beveiliging van Torentijd lijken op orde te zijn. Er zijn echter wel enkele belangrijke aandachtspunten zoals het actualiseren van de dienstinstructies en het beschrijven van processen en benoemen van proceseigenaren, het daadwerkelijk deelnemen aan de personeelssport door executieve functionarissen en het oefenen van geweldstoepassing en de werking van het calamiteitenplan. Reïntegratie Torentijd is een huis van bewaring. Het regiem is dan ook niet primair gericht op reïntegratie van de daar verblijvende gedetineerden; wel is er een begin gemaakt met nieuw beleid dat beoogt de aansluiting op maatschappelijke vervolgvoorzieningen te verbeteren. Gemeenten en instellingen uit de regio moeten daarbij nog (meer) betrokken worden. Aanbevelingen De ISt beveelt de locatie Torentijd aan om: Algemeen Aansluitend bij de thans voorgestane beleidscontext van DJI (o.a. De Nieuwe Inrichting/ Detentie en Behandeling op Maat), een heldere en niet van ambities gespeende visie te formuleren op de taak en toekomst van de locatie Torentijd in haar relevante omgeving. Bij de totstandkoming van deze visie dienen de medewerkers van de locatie te worden betrokken. Zich inspanningen te getroosten om de -soms intense- onderlinge sociale relatie tussen executieve medewerkers tijdens werktijd te verschralen ten gunste van een intensivering van de communicatie door hen met en over gedetineerden. Te bezien in hoeverre een aantal thans bemensde harde posten kan worden vervangen door cameratoezicht en voorts te bezien in hoeverre gedetineerden zich daardoor meer zelfstandig (dus zonder begeleiding door medewerkers) door het complex kunnen verplaatsen. De dienstinstructies te actualiseren en de significante werkprocessen te beschrijven en vervolgens toe delen aan functionarissen die kunnen fungeren als proceseigenaar. Voor alle functiegroepen stelselmatig werkoverleg te houden. 7

9 Voor de functiegroep piw, in ruimere mate dan thans het geval is, een gestructureerde mentoraatsrol te initiëren en in stand te houden. Rekening houdend met voorgaande aanbevelingen, te investeren in de totstandkoming van een werkklimaat waarbij een door medewerkers gedeelde visie op detentie, motivatie en werkplezier het fundament vormen voor de dagelijkse gang van zaken. Rechtspositie Het dagprogramma voor de bestemming arrestanten zodanig te structureren en uit te voeren dat voorkomen wordt dat aldaar verblijvende gedetineerden 3 maal per week meer dan 24 uur op cel verblijven. Te bewerkstelligen dat door, met name, executieve medewerkers meer accuraat wordt gereageerd op verzoeken van op hun cel verblijvende gedetineerden om met hen in contact te komen. Bij de plaatsing van gedetineerden op een meerpersoonscel nadrukkelijker rekening te houden met de contra-indicatie (niet) roken en in voorkomende gevallen deze indicatie als harde uitsluitingsgrond te hanteren. Alert te zijn op beweringen van gedetineerden dat zij door medewerkers worden geïntimideerd om zich niet te beklagen op straffe van gevolgen voor de door hen te volgen detentieroute. Veiligheid Te bewerkstelligen dat alle (executieve) medewerkers stelselmatig in de gelegenheid worden gesteld deel te nemen aan het (ingeroosterde) sportmoment en te borgen dat het praktisch penitentiair optreden regelmatig wordt geoefend. Reïntegratie Meer aandacht te geven aan een juiste (door)plaatsing van gedetineerden naar een passende maatschappelijke context na afloop van de detentie. 8

10 1 Inleiding 1.1 Aanleiding en doel van de inspectie De (ISt) oefent toezicht uit op justitiële inrichtingen in Nederland. Het toezicht krijgt onder meer gestalte door met een zekere regelmaat een penitentiaire inrichting door te lichten. Bij de keuze van een inrichting houdt de ISt rekening met de activiteiten van andere toezichthouders met betrekking tot de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI). Het doel van deze inspectie is na te gaan hoe het in de locatie Torentijd is gesteld met de rechtspositie van gedetineerden, de veiligheid in het algemeen en de reïntegratiepraktijk. Op basis van de bevindingen worden voorstellen gedaan tot zichtbare verbetering. Uitgangspunt voor deze inspectie is het algemene toezichtkader van de ISt dat voor doorlichtingen is uitgewerkt in een toetsingskader (bijlage D). 1.2 Reikwijdte van de inspectie De inspectie betreft de locatie Torentijd van de PI Zuid-West. Het bestuurlijk cluster Zuid-West omvat de locaties Dordtse Poorten in Dordrecht en Torentijd in Middelburg. 1.3 Opzet van de inspectie Methode De methodiek voor het uitvoeren van een doorlichting bestaat uit het verzamelen van feitelijke gegevens door middel van documentenonderzoek (bijlage B), observaties binnen de locatie en interviews met belanghebbenden betrokken bij de locatie (bijlage C). De gegevens die dit oplevert worden getoetst aan het eerdergenoemde toetsingskader en leiden tot een oordeel over de gang van zaken binnen de locatie. 9

11 Het toetsingskader dat wordt gehanteerd is mede gebaseerd op (inter)nationale wet- en regelgeving die van toepassing is op detentie. Het toetsingskader is uitgewerkt in een aantal gestructureerde vragenlijsten die de basis vormen voor de door de ISt af te nemen interviews. Op basis van de vooraf bekende documentatie worden door de ISt aanvullende informatievragen opgesteld. Conform het protocol voor de werkwijze 2 van de ISt hebben twee inspecteurs de inspectie uitgevoerd Tijdpad Per brief van 24 mei 2006 werden de algemeen directeur van de PI Zuid-West en de locatiedirecteur van de locatie Torentijd op de hoogte gebracht van de inspectie. Op dezelfde datum werd de commissie van toezicht geïnformeerd. De inspectie vond plaats op 28 en 29 juni Het conceptrapport is op 6 september 2006 voor wederhoor met betrekking tot de feitelijke bevindingen van de ISt naar de locatiedirecteur gestuurd. Het inspectierapport is op 11 oktober 2006 door de hoofdinspecteur vastgesteld en aangeboden aan de minister van Justitie. 1.4 Objectbeschrijving De locatie Torentijd is een relatief kleine en goed onderhouden inrichting die in 1995 in gebruik is genomen. De totale capaciteit is 209 plaatsen. De inrichting heeft verschillende bestemmingen. Tabel I geeft een overzicht van de bestemmingen en en de capciteit. Tabel I: Bestemming Cellen/kamers Capaciteit* Regulier huis van bewaring volwassen mannen Huis van bewaring: arrestanten Huis van bewaring: jong volwassenen (jovo) Zeer beperkt beveiligde inrichting Totaal * 33 cellen/kamers zijn ingericht voor meerpersoonsgebruik. I 2 Het protocol voor de werkwijze wordt voorafgaande aan de inspectie aan de directie en commissie van toezicht van de te inspecteren locatie gezonden. 10

12 Het huis van bewaring is een kruisgebouw met twee verdiepingen. De gedetineerden zijn in afzonderlijke vleugels ondergebracht. Elke vleugel bestaat uit twee niveau s. In het midden van het kruis op niveau 1 is de centraalpost geplaatst. De ramen van deze post zijn voorzien van one way glas en bieden een goed zicht op de gedetineerdenvleugels. Op de begane grond zijn de inkomst/badafdeling, de keuken, de bezoekruimte, de activiteitenruimten en de detentieondersteunende diensten gesitueerd. De arbeidsruimten bevinden zich grotendeels in een aan de oostvleugel gekoppeld bijgebouw. In het voorgebouw zijn, behalve de centrale toegang, hoofdzakelijk kantoorruimtes gehuisvest. De zeer beperkt beveiligde inrichting (ZBBI) De Nederhof wordt bestuurd door de directie van Torentijd en is in een apart gebouw ondergebracht. Het is royaal opgezet met twee verdiepingen. Behalve kamers voor gedetineerden, die overdag en tijdens de weekeinden buiten de inrichting verblijven, is er op de begane grond een gemeenschappelijke verblijfsruimte. De Nederhof heeft een kleine, aparte keuken. De bevindingen van de inspectie hebben hoofdzakelijk betrekking op de in het huis van bewaring Torentijd verblijvende gedetineerden. Voorzover de bevindingen betrekking hebben op de aan Torentijd gelieerde ZBBI De Nederhof zal dit in onderhavig rapport expliciet worden aangegeven. Bijzonder is dat op het terrein van Torentijd een complex met 24 politiecellen is ondergebracht. Op basis van een convenant met de politie Zeeland worden hier politiearrestanten ondergebracht, waarbij het toezicht in handen is van medewerkers van Torentijd. De korpsbeheerder van de politie Zeeland is opdrachtgever en de sectordirecteur Gevangeniswezen opdrachtnemer. In dit complex is de Penitentiaire beginselenwet niet van kracht, maar gelden de richtlijnen voor de arrestantenzorg van de regionale politie. Het politiecellencomplex is buiten het bereik van de onderhavige inspectie gebleven. Politiecellen behoren tot het toezichtdomein van de Inspectie openbare orde en veiligheid (IOOV). 11

13 1.5 Recent onderzoek De Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) heeft op 15 juni 2005 een toezichtbezoek gebracht aan Torentijd. De Raad concludeerde toen dat de rechtsbescherming van de gedetineerden naar behoren was gewaarborgd. Wel zouden de verouderde huisregels moeten worden aangepast. De bejegening werd als goed gekwalificeerd en het inrichtingsklimaat als gemoedelijk. Het aantal uren onderwijs, vooral voor de jong volwassenen, was echter onvoldoende. Een ander aandachtspunt was de stagnerende doorstroom van zorgbehoevende gedetineerden naar de GGz. De RSJ beval aan om deze doorstroom actief te bevorderen. 12

14 2 Bevindingen 2.1 Rechtspositie Huisregels Toen de RSJ in juni 2005 de inrichting bezocht, waren de geldende huisregels sterk verouderd. Die dateerden nog uit Inmiddels zijn in augustus 2005 nieuwe huisregels opgesteld. Een 56 bladzijden tellend exemplaar van deze regels is op alle cellen beschikbaar. Echter, uitsluitend in het Nederlands. Hoewel de huisregels medio 2005 zijn geactualiseerd, zijn sommige ervan volgens de door de inspectie geraadpleegde gedetineerden en executieve personeelsleden al weer achterhaald. Behalve door middel van de op cel beschikbare huisregels, worden de gedetineerden bij binnenkomst door middel van een intake op de hoogte gebracht van de gang van zaken binnen de inrichting. Dit gebeurt volgens de geïnterviewde gedetineerden naar behoren Beklag In de huisregels is helder aangegeven op welke manier een gedetineerde bij de beklagcommissie van de inrichting beklag kan doen tegen een door of namens de directeur genomen beslissing. Zoals blijkt uit het jaarverslag 2005 van de Commissie van Toezicht (CvT) zijn in dat jaar 56 beklagzaken geregistreerd (waarvan twee gerond). In 2004 waren dat er nog 85 (waarvan vier gegrond) en in In het jaarverslag van de PI Zuid-West worden andere aantallen genoemd, nl. 39 geregistreerde klachten in 2004 (waarvan 4 gegrond) en 15 in 2005 (waarvan 1 gegrond). Dat laatste aantal ligt beduidend lager dan de in het jaarplan opgenomen streefwaarde van 40 klachten voor dat jaar. 13

15 Hoewel de twee bronnen, jaarverslag CvT en jaarverslag PI, de aantallen beklagzaken verschillend registreren 3, is er in beide gevallen sprake van een significante daling. Die daling heeft verschillende oorzaken. Veel klachten worden ingetrokken doordat vaker door de directie of door de maandcommissaris van de CvT wordt bemiddeld in het (vermeende) conflict. Daardoor werd volgens de CvT zowel in 2004 als in 2005 bijna de helft van de klachten ingetrokken. Uit het gesprek dat door de ISt met een vertegenwoordiging van de gedetineerden is gehouden, kwam nog een andere verklaring naar voren waarom vaak wordt afgezien van het indienen van beklag: Als je kritiek hebt en je wilt je beklagen, dan word je anders behandeld en wordt door sommige medewerkers gedreigd met overplaatsing. De directie sloot niet uit dat dit incidenteel voorkomt. De meeste beklagzaken in 2005 betroffen beklag rond een plaatsing in afzondering bij wijze van disciplinaire straf of ordemaatregel. Het meerpersoonscelgebruik heeft niet tot een opvallende toename van het aantal beklagzaken geleid. Drie gedetineerden gingen daartegen in beklag Overige rechten Privacy De meeste piw ers gaan volgens hun leidinggevenden goed om met het respecteren van de privacy van de gedetineerden. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het kloppen voordat celdeuren worden geopend. Verder vinden reguliere celinspecties plaats tijdens de recreatie als de gedetineerden niet op cel verblijven en worden grondige celinspecties steevast tevoren aangekondigd. De gedetineerden die zijn geïnterviewd, hebben evenmin problemen met betrekking tot dit aspect geuit. Wel wordt door het executieve personeel en hun leidinggevenden op de keerzijde gewezen van de bescherming van de privacy van gedetineerden. Zij betreuren het dat sommige leden van de psychomedische staf met een beroep op privacybescherming onvoldoende terugkoppelen hoe individuele gedragsgestoorde gedetineerden het beste kunnen worden bejegend. I 3 Door de inrichting worden de ingetrokken klachten niet meegeteld; de Commissie van Toezicht doet dit wel. 14

16 Sancties Alle geledingen die door de Inspectie zijn gesproken, menen dat er sprake is van een consistent toegepast sanctiebeleid. Het executieve personeel stelt zeer soepel om te gaan met de toepassing van de regels; soepeler dan in veel andere inrichtingen. Dit beeld van een humaan en gemoedelijk inrichtingsklimaat wordt door andere functionarissen, waarmee is gesproken, bevestigd. De geïnterviewde gedetineerden bevestigen dat het personeel zich doorgaans vriendelijk opstelt, maar zij geven ook aan dat enkele piw ers zich ook wel intimiderend opstellen. Alle geïnterviewden, zowel van de kant van de inrichtingsorganisatie, als de gedetineerden, zijn het erover eens dat er geen overmatig geweld wordt gebruikt door het inrichtingspersoneel. Als de noodzaak ontstaat om geweld toe te passen, wordt in beginsel, na instemming van de directie, het Intern Bijstandsteam (IBT) ingezet. Bij IBT inzet is altijd een (dienstdoend) afdelingshoofd aanwezig dat (buiten bedrijfstijd) geconsigneerd is. Er wordt door het team frequent getraind op het proportioneel toepassen van geweld. Als geweld is gebruikt door het Interne Bijstandsteam, dan wordt dat geëvalueerd met het middenkader. De directie ontvangt daarvan een schriftelijk verslag. In de ZBBI De Nederhof wordt een sterke nadruk gelegd op controle, zowel intern als extern. De gedetineerden hebben veel vrijheden. Niet alleen zijn zij overdag buiten de inrichting werkzaam, maar ook kunnen zij s avonds naar de plaatselijke bibliotheek, de sportschool of het zwembad. Er wordt door de ZBBI medewerkers door middel van dagelijkse controles scherp op gelet of zij zich niet misdragen op die locaties. Geestelijke Zorg De gedetineerden zijn zeer te spreken over de geestelijke verzorging in de inrichting. De geïnterviewde geestelijk verzorgers beaamden dat de faciliteiten nu prima op orde zijn. De RSJ signaleerde tijdens haar toezichtbezoek in 2005 nog de afwezigheid van een imam. In deze lacune is inmiddels voorzien. Extern contact De bezoekregeling, zoals die is vastgelegd in de huisregels, voldoet aan de eisen. De mogelijkheden om telefonisch contact met de buitenwereld te onderhouden, zijn zeer royaal. Ook de gedetineerden zijn hierover tevreden. Op de afdelingen 15

17 van het huis van bewaring zijn de celdeuren gedurende het voor recreatie bestemde dagdeel geopend. Er kan dan vrijelijk gebruik worden gemaakt van de aanwezige telefoons. Toegang zorg De medische dienst werkt met een dagelijks verpleegkundig spreekuur op de afdeling. De gedetineerden hebben een positief oordeel over het eerstelijns contact dat zij daar hebben met verpleegkundigen. Indien noodzakelijk worden gedetineerden doorverwezen naar de inrichtingsarts. Over diens functioneren zijn zij minder positief. Hij wordt als weinig communicatief bestempeld. Gedetineerden kunnen door middel van een verzoekbriefje contact opnemen met de aan de inrichting verbonden (parttime) psychologen. Zowel het executieve personeel als hun leidinggevenden menen dat de terugkoppeling door de psychologische staf voor verbetering vatbaar is. Adviezen over de wenselijke bejegening van problematische gedetineerden worden node gemist. Indien er sprake is van ernstige psychische stoornissen dan kan een beroep gedaan worden op bijstand door een FPD-psychiater. Bij langdurige afzondering van gedetineerden is de beschikbaarheid van deze psychiater soms een probleem. De RSJ heeft in het verslag van zijn toezichtbezoek in juni 2005 de aanbeveling gedaan om de doorstroom van daarvoor in aanmerking komende gedetineerden naar instellingen van de geestelijke gezondheidszorg meer prioriteit te geven. Deze doorstroom blijkt echter volgens vele geïnterviewden nog steeds een probleem te zijn. Educatie en vorming De meeste gedetineerden kunnen één uur per week onderwijs volgen. Gedetineerden die op de arrestantenvleugel zijn geplaatst, zijn hiervan uitgezonderd. Het onderwijsaanbod betreft Nederlands en computercursussen. De gedetineerden waarmee tijdens de onderhavige inspectie is gesproken, waren tevreden over de kwaliteit van het aanbod. De omvang van het onderwijsaanbod is door de RSJ in haar toezichtverslag van juni 2005 als onvoldoende gekwalificeerd, vooral voor de jongvolwassenen. 16

18 Zoals blijkt uit het jaarverslag 2005 van de PI Zuid-West zouden in dat jaar volgens plan 15 (jovo) gedetineerden deelnemen aan een reclasseringstraining 4. Dat zijn er uiteindelijk drie geweest. In de eerste vier maanden van 2006 heeft geen enkele gedetineerde aan een dergelijke training deelgenomen. Hierbij moet worden bedacht dat de inrichting een bestemming heeft als huis van bewaring. Het huidige penitentiaire beleid is er op gericht om dergelijke activiteiten nog uitsluitend aan veroordeelden tot een langere gevangenisstraf aan te bieden en niet in een huis van bewaring. Arbeid De arbeidsafdelingen van Torentijd floreren. Behalve degenen die op de arrestantenvleugel zijn gehuisvest, kunnen alle gedetineerden in Torentijd deelnemen aan de arbeid. Het aantal voor de arbeid bestemde uren is maximaal 15, 5 uur 5 per week. Er is voldoende werk en er zijn geen wachtlijsten voor plaatsing op een arbeidszaal. Integendeel, er zijn zelfs vacatures. De geïnterviewde gedetineerden bevestigen dit beeld. Volgens hen is de arbeid in Torentijd goed geregeld. De gedetineerden in De Nederhof werken buiten de inrichting. Twee van hen, waarmee tijdens de inspectie is gesproken, gaven aan tevreden te zijn over hun werk. Volgens het geïnterviewde personeelslid, vormt het vanuit de inrichting buiten bij een baas werken een prima overgang na de betrekkelijk passieve periode in een gesloten inrichting. Gedetineerden worden geactiveerd en wennen weer aan een dagritme. Het vinden van voldoende werkplekken bij werkgevers in de regio levert geen probleem op. Voeding Er wordt nog vers gekookt in Torentijd. Er is een zgn. voedingscommissie waarin zowel personeelsleden als gedetineerden vertegenwoordigd zijn. Er zijn geen klachten over de voeding. I 4 Het betreft stuurindicator S6b: sociale/motivatie training 5 3 dagen à 4 uur, 1 dag à 3,5 uur. 17

19 2.1.4 Dagprogramma Het dagprogramma in Torentijd voldoet aan de formele eisen. Op de arrestantenvleugel is het echter minimaal ingevuld. Hier wordt niet deelgenomen aan de arbeid of aan onderwijsactiviteiten. De ene helft van de dag zit men op cel; de andere is bestemd voor recreatie. De celdeuren staan dan open en men kan zich vrij over de afdeling bewegen. Ten tijde van de inspectie was de recreatieruimte op de afdeling afgesloten. Dit betekende ook dat er geen gemeenschappelijke TV-voorziening was. Dit was een punt van kritiek van de kant van de gedetineerden. Degenen die zich financieel geen TV op cel kunnen veroorloven, zijn hierdoor onvoldoende in staat om via het nieuws op de hoogte te blijven van wat zich buiten de inrichting afspeelt. Bovendien leidt het langdurige verblijf op cel zonder voldoende afleiding tot gepieker wat de geestelijke gezondheid niet ten goede komt, aldus de geïnterviewde inrichtingspsycholoog. Op de andere afdelingen van het huis van bewaring nemen de gedetineerden gedurende halve doordeweekse dagen deel aan de arbeid. Het andere dagdeel verblijft men op de afdeling, behoudens deelname aan activiteiten zoals sport, bezoek e.d. De celdeuren zijn dan permanent geopend en de gedetineerden kunnen zich vrij over de vleugel bewegen. De gedetineerden zijn te spreken over deze regimeopzet. De grote mate van bewegingsvrijheid heeft niet tot een toename van incidenten geleid. De gedetineerden van alle vleugels in Torentijd, dus ook de arrestanten, kunnen meermalen per week deelnemen aan de sport. De geïnterviewde gedetineerden waren tevreden over de sportmogelijkheden Discriminatie De geïnterviewde gedetineerden gaven te kennen dat er binnen Torentijd niet wordt gediscrimineerd Meerpersoonscelgebruik In 2004 zijn meerpersoonscellen in gebruik genomen. Volgens de geïnterviewde inrichtingsfunctionarissen is deze invoering zonder noemenswaardige incidenten verlopen. Dit werd bevestigd door de Commissie van Toezicht. Dat zich geen noemenswaardige incidenten hebben voorgedaan, kan mede een gevolg zijn van het feit dat bij het samenplaatsen zoveel mogelijk rekening wordt gehouden met de voorkeur van de gedetineerden met wie men de cel wil 18

20 delen. Een probleem vormt echter wel het samenplaatsen van rokers en niet-rokers. Dit kan niet altijd worden voorkomen. Zeker als iemand veel rookt, is dit voor de celgenoot een gezondheidsprobleem. Op de arrestantenvleugel, waar gedetineerden drie perioden per week meer dan 24 uur achtereen op cel verblijven, kan dit probleem nog groter zijn. Deze opvatting van de gedetineerden wordt gedeeld door de medische staf. Bij meerpersoonscelgebruik moeten de celdeuren steeds door twee inrichtingswerkers worden geopend. In de praktijk lukt dit vanwege de krappe personeelsbezetting niet altijd. Tot incidenten heeft dit echter tot nu toe niet geleid. 2.2 Veiligheid Beveiligingsvoorzieningen Materieel Torentijd is voor wat betreft de beveiligingsvoorzieningen geschikt bevonden om alle categorieën gedetineerden op te nemen, uitgezonderd gedetineerden met een indicatie voor de Extra Beveiligde Inrichting. Ontvluchtingen hebben zich sinds de ingebruikname niet voorgedaan. Tijdens de schouw van het complex bleek de algemene bouwkundige en technische beveiliging op orde te zijn. Een externe audit van de veiligheidsvoorzieningen met behulp van de zgn. Haagse methodiek 6 heeft nog niet plaatsgevonden. De inrichting heeft wel een interne audit gedaan en op basis daarvan verbeteringen aangebracht. De inrichting heeft er bij de ingebruikname bewust voor gekozen om het complex aan de binnenzijde minimaal van camera s te voorzien. Nog steeds wordt de interne veiligheid vooral geborgd door middel van personeelsbegeleiding bij en direct toezicht op gedetineerdenbewegingen. Zo zijn er verschillende statische posten die gedurende bedrijfstijd nagenoeg I 6 De Haagse methodiek is een methode om op een systematische en objectieve manier het niveau van beveiliging van een penitentiaire organisatie te analyseren. 19

21 permanent bezet zijn. De centraalpost heeft via overzichtelijke beeldschermen een goed zicht op de veiligheidssituatie rondom het complex. Vanaf de ringmuur geeft een aantal camera s een goed zicht op de activiteiten aan zowel de binnenzijde als de buitenzijde van de inrichtingsmuren. Alle beelden worden tijdelijk opgeslagen. Voor wat betreft de brandveiligheid is relevant dat de inrichting beschikt over een door de gemeente afgegeven gebruikersvergunning. Immaterieel De leiding van de inrichting zegt sterk beveiligingsgeoriënteerd te zijn en te sturen op voldoende penitentiaire scherpte bij het inrichtingspersoneel. Hoewel de vertegenwoordiging van het executieve personeel waarmee is gesproken stelt dat er geen problemen zijn met de integriteit van het inrichtingspersoneel, geeft de directie aan dat het blijvende noodzaak is om hier alert op te zijn. Volgens veel van de geïnterviewde inrichtingsfunctionarissen moeten de veelal verouderde dienstinstructies worden geactualiseerd en moet er meer tijd komen voor het opstellen en onderhouden van procesbeschrijvingen. Het middenkader geeft aan daar nu onvoldoende aan toe te komen. Een belangrijk aspect van de immateriële veiligheid is de fysieke conditie en geoefendheid van het executieve personeel. Om die te testen is een zgn. FIT KIT 7 ontwikkeld. Toepassing ervan in 2005 gaf een positief beeld te zien van de fitheid van het personeel van Torentijd. Daar staat echter tegenover dat de in het rooster van de executieve medewerkers opgenomen personeelssport, met als onderdeel het oefenen in het praktisch penitentiair optreden (PPO) 8, er doorgaans bij inschiet. De directie geeft aan dat de krappe personeelsbezetting hiervan de oorzaak is. Het executieve personeel waarmee is gesproken, ziet de krappe personeelsbezetting ook als een veiligheidsrisico. Daar komt bij dat het I 7 D.i. een binnen de DJI ontwikkeld instrument om jaarlijks de fysieke conditie te testen van personeelsleden die direct met gedetineerden in aanraking komen. 8 PPO omvat onder meer de stelselmatige oefening van de toepassing van geweldsmiddelen. 20

22 ziekteverzuim onder de bewaarders die bij uitstek met beveiligingstaken zijn belast, hoog is. Tenslotte wordt tijdens de nachtdienst regelmatig penitentiair personeel ingezet van buiten de inrichting dat onvoldoende is ingevoerd in de bijzonderheden van Torentijd. Dit maakt volgens de executieve medewerkers de inrichtingsbeveiliging vooral in de nachtelijk uren kwetsbaar Calamiteitenplan Er is een calamiteitenplan aanwezig. Daarmee heeft onlangs een oefening plaatsgevonden met externe hulpverleners. Aan de hand daarvan zijn verbeterpunten voor de interne organisatie geformuleerd. Deze oefening was de eerste sinds een aantal jaren. Volgens het geïnterviewde executieve personeel moet er vaker met het calamiteitenplan worden geoefend. Verder heeft de inrichting een zgn. bedrijfshulpverleningsorganisatie. Die oefent regelmatig waarbij ook externe partijen betrokken zijn, zoals politie, brandweer en ambulancevervoer Maatschappelijke veiligheid Zoals al eerder is gemeld, hebben zich sinds de ingebruikname van Torentijd geen ontvluchtingen voorgedaan. Gedetineerden kunnen zich ook aan de vrijheidsbeneming onttrekken door niet terug te keren van verlof. In het jaarplan 2005 werd een aantal van vier onttrekkingen vanuit De Nederhof acceptabel geacht. In de praktijk hebben zich in dat jaar slechts twee van de daar verblijvende gedetineerden onttrokken aan de vrijheidsbeneming. In het huis van bewaring Torentijd waren dit er in 2005 vijf (streefwaarde was nul). Daarbij moet worden bedacht dat de verantwoordelijkheid om voorlopig gehechte gedetineerden verlof te verlenen, niet bij de inrichtingsdirectie berust maar bij het Openbaar Ministerie Communicatie Medewerkers-gedetineerden Als aan de executieve medewerkers van Torentijd wordt gevraagd om het bejegeningsklimaat te typeren, dan spreekt men van gemoedelijk, rustig en humaan. De regels worden volgens hen soepeler toegepast dan in andere penitentiaire inrichtingen. Andere personeelsgeledingen waarmee is gesproken, bevestigen dit algemene beeld van rust en gemoedelijkheid. De Commissie van Toezicht noemt het personeel zorgzaam. Er is weinig agressie in de inrichting. 21

23 De gedetineerden, waarmee is gesproken, noemen het personeel in het algemeen vriendelijk in de omgang, maar zij stellen tegelijkertijd dat er weinig contact is met het personeel. Een praatje maken is er doorgaans niet bij. De penitentiaire inrichtingswerkers op de vleugels gaan volgens de geïnterviewde gedetineerden vooral met elkaar om. Desgevraagd werd aangegeven dat Torentijd in dit opzicht negatief afsteekt bij andere inrichtingen. De Gedetineerdensurvey 9 uit 2004 bevestigt dit beeld. Voor wat betreft de omgang met de piw ers scoorde Torentijd in dat jaar zelfs het laagst van alle huizen van bewaring 10. Het geringe contact tussen personeel en gedetineerden werd ook bevestigd in het gesprek met vertegenwoordigers van de zorgstaf in de inrichting. Eén van hen verwoordde het als volgt: Vier jaar terug zag je piw ers bij gedetineerden op cel een praatje maken; nu zitten ze met elkaar op de teamkamer te kankeren op het dienstrooster. De vertegenwoordigers van de gedetineerden waarmee is gesproken, gaven ook aan dat piw ers nogal eens traag reageren als er vanaf de gesloten cel wordt gebeld. Het zou volgens hen soms heel lang duren voordat wordt gereageerd. Bij plotselinge fysieke klachten kan het zo traag reageren een gezondheidsrisico opleveren. Ook de vertegenwoordigster van de medische dienst waarmee de ISt heeft gesproken, uitte hierover haar bezorgdheid. Een krappe personeelsbezetting is mogelijk één van de oorzaken van het minder frequente contact tussen uitvoerend personeel en gedetineerden. Door de geïnterviewde inrichtingsfunctionarissen werd gewezen op deze krapte 11. Het gevolg ervan is dat niet altijd twee piw ers aanwezig zijn op de vleugel. Ook teamoverleg en personeelssport schieten er vaak bij in. De onvrede onder het uitvoerende personeel over de krappe personeelsbezetting is groot. Er is zelfs sprake demotivatie en bitterheid. I 9 Deze survey is in 2004 voor het laatst door het hoofdkantoor van de DJI afgenomen en is bedoeld om een systematisch beeld te krijgen van de detentiebeleving van gedetineerden. In totaal hebben in 2004 ruim 6100 gedetineerden deelgenomen aan de survey, waarvan een kleine 60 uit Torentijd. 10 Volgens de directie van Torentijd is die lage score vertekend. In dat jaar zijn landelijk regiemsbeperkende maatregelen doorgevoerd die hun (negatieve) weerslag hebben gehad op de uitkomsten van de gedetineerdensurvey. 11 De zgn BASAM+ (De Basisvragenlijst Amsterdam) in Torentijd, waarover in februari 2005 is gerapporteerd, laat eveneens zien dat de werkbelasting verhoudingsgewijs hoog is. De BASAM is een vragenlijst die de waardering tot uitdrukking brengt van het personeel voor verschillende aspecten van het personeelsbeleid. 22

24 In Torentijd bestaat het mentoraat, waarbij de gedetineerde een vaste penitentiaire inrichtingswerker krijgt toegewezen waarmee hij in het bijzonder contact kan onderhouden en problemen kan bespreken, uitsluitend op de JOVO afdeling. De gedetineerden die niet op de JOVO afdeling verblijven geven, bij ontstentenis van het mentoraat binnen hun afdeling, aan vaak niet goed te weten wie je voor een kwestie op de afdeling moet aanspreken omdat de reactie kan verschillen van persoon tot persoon. In De Nederhof krijgen de gedetineerden wel een mentor toegewezen. Sinds kort is er weer een gedetineerdencommissie in Torentijd. Lange tijd heeft die ontbroken vanwege een gebrek aan animo onder de gedetineerdenbevolking. Door de commissie worden vooral kleinere, praktische zaken met de directie besproken. Medewerkers-medewerkers Gestructureerd teamoverleg tussen het executieve personeel dat op een gedetineerdenvleugel werkzaam is, schiet er regelmatig bij in. Dit heeft onder meer tot gevolg dat er onvoldoende informatie-uitwisseling kan plaatsvinden over gedetineerden die bijzondere aandacht behoeven. De geïnterviewde gedetineerden geven dan ook aan dat afspraken die je met de ene piw er maakt, bij de ander vaak niet bekend zijn. In het kader van een landelijke operatie die er op is gericht om onderlinge agressie en geweld tussen penitentiair inrichtingspersoneel terug te dringen heeft eind 2005 en begin 2006 een onderzoek plaatsgevonden naar ongewenste omgangsvormen binnen Torentijd en De Nederhof. Conclusie van dat onderzoek was dat dergelijke negatieve omgangsvormen inderdaad veel voorkomen, variërend van roddelen tot fysieke aanrakingen en verbale agressie. Bij sommige onderdelen van de organisatie is dit probleem groter dan bij andere. Het gevoel van veiligheid bij het personeel en ook de relatie tussen personeel en gedetineerden zouden er volgens het onderzoeksverslag onder lijden. Zowel de leiding van Torentijd als de geïnterviewde vertegenwoordigers van het uitvoerende personeel nemen afstand van de conclusies van het onderzoek. De problemen zouden sterk overdreven zijn. Deze relativering wordt ondersteund door de uitkomsten van de zgn. BASAM+ 12 enquête uit februari Daaruit blijkt dat het personeel zich I 12 De BASAM, Basisvragenlijst Amsterdam, is een gevalideerd instrument om de opvattingen van medewerkers over de organisatie waarbinnen zij werkzaam zijn te meten. 23

25 verhoudingsgewijs juist vaak gesteund voelt door collega s. Ook conflicten op de afdeling en agressie doen zich volgens de enquête in Torentijd iets minder voor dan in andere inrichtingen. Medewerkers-leidinggevenden Het executieve personeel waarmee tijdens het inspectiebezoek is gesproken, ervaart een grote afstand tot de directie van de inrichting. Er zou weinig tweerichtingsverkeer zijn, d.w.z. weinig terugkoppeling door de directie. Een voorbeeld dat in dat verband naar voren werd gebracht, is het eerder genoemde BASAM+ rapport uit De directie heeft geen uitsluitsel gegeven wat zij met de uitkomsten van die personeelsenquête heeft gedaan of ermee gaat doen. Uit diezelfde BASAM+ enquête blijkt overigens ook dat het personeel in Torentijd in vergelijking met dat van andere penitentiaire inrichtingen minder positief oordeelt over de steun en stimulering door hun direct leidinggevenden. Een klacht van het uitvoerende personeel is ook dat de directie, met uitzondering van één van beide unit-directeuren, zich weinig laat zien op de werkvloer. Dit gevoel miskend te worden, leeft niet bij de andere functionarissen waarmee is gesproken: de zorgstaf en het middenkader. Zij stellen dat de directie zich juist open en transparant opstelt Drugsbeleid Er wordt volgens alle partijen waarmee is gesproken, een consequent en strikt drugbeleid gevoerd. Wekelijks vinden oppervlakkige celcontroles plaats. Als er voldoende beveiligingsbeambten beschikbaar zijn, worden de cellen grondiger geïnspecteerd. Daarnaast worden gedetineerden, nadat zij relatiebezoek hebben ontvangen, altijd gevisiteerd. Er vinden incidenteel urinecontroles op druggebruik plaats. Op de afdeling voor jongvolwassenen gebeurt dat structureel eens per zes weken. Ook op De Nederhof wordt een strikt anti-drugsbeleid gevoerd. Gebruik van softdrugs en/of alcohol leidt tot een waarschuwing. Wordt daarna nogmaals gebruik geconstateerd, dan wordt de betrokkene teruggeplaatst naar een gesloten penitentiaire inrichting. Geconstateerd gebruik van harddrugs leidt direct tot wegplaatsing. 24

26 2.2.6 Integriteit De BASAM+ definieert integriteit als De mate waarin het personeel de persoonlijke integriteit beleeft. Hierbij gaat het om misdrijven (bijv. fraude), protocollaire overtredingen en onacceptabel normatief gedrag. Torentijd steekt op dit onderdeel van de personeelsenquête gunstig af bij andere penitentiaire inrichtingen. Desgevraagd bevestigen de geïnterviewde personeelsleden dat er geen integriteitsproblemen zijn in Torentijd, wat volgens hen een groot verschil is met penitentiaire inrichtingen in de randstad. De directie geeft desondanks aan zeer alert te zijn op mogelijke integriteitsproblemen. 2.3 Reïntegratie Torentijd is een huis van bewaring. Het regiem is dan ook niet primair gericht op de maatschappelijke reïntegratie van de daar verblijvende gedetineerden. De deelname aan onderwijsactiviteiten en reclasseringsinterventies die reïntegratie ondersteunen, is zeer beperkt (zie ook paragraaf ). In de Nederhof is de aandacht voor en gerichtheid op reïntegratie van de aldaar verblijvende gedetineerden wel duidelijk aanwezig. Een nieuwe ontwikkeling is de introductie van de medewerker maatschappelijke dienstverlening (mmd er) in de inrichting. Deze mmd er heeft tot taak de binnenkomende gedetineerden te screenen op de noodzaak om op een aantal leefgebieden adequate nazorg te organiseren. Is die noodzaak aanwezig, dan wordt contact opgenomen met de gemeente waaruit de gedetineerde afkomstig is. Deze aanpak staat in Torentijd nog in de kinderschoenen. Gemeenten in de regio zijn nog onvoldoende in staat en/of bereid om hun verantwoordelijkheid te nemen voor de noodzakelijk geachte nazorgactiviteiten. Het komende najaar wordt daartoe een conferentie georganiseerd met vertegenwoordigers van Zeeuwse gemeenten. Een bijzonder probleem voor Torentijd is dat veel gedetineerden uit de randstad en niet uit Zeeland afkomstig zijn. Dit schept aanvullende afstemmingsproblemen met gemeenten. Voor sommige gedetineerden is het noodzakelijk dat zij na hun detentie worden opgenomen in een GGz-instelling. In paragraaf is al gesignaleerd dat deze doorstroom verbetering behoeft. 25

27 3 Conclusies 3.1 Algemeen Torentijd is een relatief klein huis van bewaring met afzonderlijk een open inrichting De Nederhof. Het bejegeningsklimaat kan worden getypeerd als gemoedelijk en rustig. Dat neemt niet weg dat er onder de oppervlakte spanningen schuilgaan die zich vooral manifesteren in de houding en het gedrag van het executieve personeel. Het contact tussen het uitvoerende personeel en de gedetineerden is weliswaar niet onvriendelijk, maar weinig intensief. Dit werd niet alleen in verschillende gesprekken met de inspectie aangegeven, maar bleek ook uit de in 2004 gehouden gedetineerdensurvey. In Torentijd wordt slechts op beperkte schaal 13 gebruik gemaakt van het mentoraat waarbij gedetineerden een vaste inrichtingswerker als contactpersoon krijgen toegewezen. Daar komt bij dat het teamoverleg op de vleugel er vaak bij inschiet wat ten koste gaat van de noodzakelijke uitwisseling van bijzonderheden met betrekking tot de begeleiding van gedetineerden. Eén van de redenen die wordt opgegeven voor de verschraling van het bejegeningsklimaat is de krappe personeelsbezetting. Daardoor zou er voor de piw ers op de afdeling onvoldoende tijd zijn om geregeld met individuele gedetineerden te spreken. De ISt meent dat deze krappe personeelsbezetting mede in de hand wordt gewerkt doordat er veel personeel wordt ingezet om bewegingen van gedetineerden buiten de afdeling te begeleiden en om statische toezichtsposten te bemannen. Door meer gebruik te maken van technische hulpmiddelen kan de daarvoor benodigde personeelsinzet worden beperkt. De leiding van Torentijd heeft destijds bewust gekozen voor een slechts beperkt gebruik van cameratoezicht op gedetineerdenbewegingen. Destijds was dat een I 13 Uitsluitend op de JOVO afdeling is sprake van een functionerend mentoraat. 26

28 begrijpelijke keuze. De verschraling van de personeelsinzet heeft echter als gevolg dat deze keuze ten koste gaat van het beschikbare personeel voor de directe bejegening op de afdeling. Om het bejegeningsklimaat te intensiveren is echter meer nodig dan uitsluitend het inzetten van meer piw ers. Het veronderstelt ook een visie op de wenselijke inhoud van de relatie tussen het uitvoerende personeel en de gedetineerden. De ISt meent dat in de ontwikkeling van zo n gemeenschappelijke visie dient te worden geïnvesteerd. Gemeenschappelijkheid veronderstelt een geringe afstand tussen de leiding van de inrichting en het uitvoerende personeel. Het uitvoerende personeel waarmee tijdens de doorlichting is gesproken, ervaart op dit ogenblik weinig tweerichtingsverkeer met de directie. Niet alle vertegenwoordigers van de directie laten zich voldoende op de werkvloer zien. De ISt meent dan ook dat de leiding van Torentijd meer aandacht zou moeten geven aan de communicatie met het uitvoerende personeel. Gemotiveerd personeel is immers een voorwaarde voor een adequate omgang met de gedetineerden in de inrichting. 3.2 Rechtspositie Er is een uitgebreide set huisregels beschikbaar die in 2005 is opgesteld. Het is zaak deze periodiek te actualiseren, omdat de regels volgens een aantal gesprekspartners nu al weer op onderdelen achterhaald zouden zijn. De regels, of een uittreksel daarvan, zijn bovendien niet in een vreemde taal beschikbaar. Over het algemeen wordt respectvol met de gedetineerden omgegaan. Er wordt voldoende rekening gehouden met de privacy van gedetineerden, er is geen sprake van disproportionele toepassing van geweld en er wordt niet gediscrimineerd. Het dagprogramma voldoet aan de formele, minimumeisen. De gedetineerdenarbeid floreert in Torentijd. De inrichting slaagt erin voldoende opdrachten te acquireren en er zijn er zijn geen wachtlijsten voor de gedetineerden. Het aanbod aan onderwijs- en reclasseringsprogramma s is beperkt. Gelet op de bestemming van Torentijd als huis van bewaring is dit begrijpelijk. Positief zijn de ervaringen op de reguliere hvb-afdelingen waarbij de gedetineerden het ene dagdeel kunnen deelnemen aan de arbeid en zich het andere dagdeel vrij over de afdeling kunnen bewegen. De celdeuren staan dan 27

29 open. Die grote mate van bewegingsvrijheid leidt niet tot extra incidenten. Het regiem op de arrestantenvleugel is als gevolg van landelijk beleid erg schraal. Er kan daar niet worden deelgenomen aan de arbeid of aan onderwijsactiviteiten. Het aantal uren dat achtereen op cel wordt doorgebracht is een aantal malen per week meer dan 24 uur. Dit is een punt van zorg. Nagegaan zou moeten worden of dit door een andere dagprogrammering niet kan worden ondervangen. 14 Twee andere aspecten van de bejegening van de gedetineerden in Torentijd baren de inspectie zorg: Een klacht van gedetineerden die ook door sommige inrichtingsfunctionarissen werd bevestigd, betreft de vaak trage reactie van piw ers als er vanaf de gesloten cel wordt gebeld. Bij plotselinge gezondheidsklachten of andere calamiteiten is dit riskant. Hoewel het meerpersoonscelgebruik in de praktijk weinig problemen oplevert, is het soms noodgedwongen samenplaatsen van rokers en nietrokers naar de mening van de ISt niet acceptabel. Zeker als gedetineerden langdurig gemeenschappelijk op de cel moeten doorbrengen, zoals op de arrestantenvleugel, levert dit voor de niet-roker onaanvaardbare gezondheidsrisico s op. 3.3 Veiligheid De algemene bouwkundige en technische beveiliging van Torentijd lijken op orde te zijn. Het is echter wel gewenst dat hierop alsnog een externe audit plaatsvindt met behulp van de zgn. Haagse methodiek. De ISt heeft door de haar gevoerde gesprekken en de bouwkundige schouw van Torentijd de overtuiging gekregen dat de organisatie voldoende scherp is op mogelijke veiligheidsrisico s. Er zijn echter wel enkele belangrijke aandachtspunten: Het is zaak om meer prioriteit te geven aan het actualiseren van dienstinstructies en het opstellen van noodzakelijke procesbeschrijvingen. I 14 Bijvoorbeeld door de dagdelen die op cel en de dagdelen die daarbuiten worden doorgebracht gedurende de week niet te wisselen, maar gelijk te houden. 28

30 Hoewel de fysieke conditie van het uitvoerende personeel blijkens de zgn. FIT KIT voldoende is, schiet de personeelssport, inclusief het oefenen in proportionele geweldstoepassing er regelmatig bij in. Er zou regelmatiger geoefend moeten worden met het calamiteitenplan. Wat betreft de maatschappijbeveiliging is de ISt positief. Er hebben zich sedert de ingebruikname geen ontvluchtingen uit Torentijd voorgedaan. Slechts enkele gedetineerden hebben zich na een toegestaan tijdelijk verblijf buiten de inrichting onttrokken aan de detentie. 3.4 Reïntegratie Torentijd is een huis van bewaring. Het regiem is dan ook niet primair gericht op reïntegratie van de daar verblijvende gedetineerden. Wel is er een begin gemaakt met nieuw beleid dat beoogt de aansluiting op maatschappelijke vervolgvoorzieningen te verbeteren. De inrichting wordt daarin actief, maar wordt soms geconfronteerd met gemeenten die niet altijd bereid en/of in staat zijn daaraan van harte mee te werken. Ook de doorstroming van gedetineerden naar zorginstellingen in Zeeland laat soms te wensen over. Het regiem van De Nederhof is bij uitstek gericht op het voorbereiden van gedetineerden op de terugkeer in de vrije samenleving. De ISt is positief over de manier waarop de daar verblijvende gedetineerden worden begeleid. 29

31 4 Aanbevelingen 4.1 Aanbevelingen voor de locatie Torentijd Algemeen 1. Aansluitend bij de thans voorgestane beleidscontext van DJI (o.a. De Nieuwe Inrichting/ Detentie en Behandeling op Maat), een heldere en niet van ambities gespeende visie te formuleren op de taak en toekomst van de locatie Torentijd in haar relevante omgeving. Bij de totstandkoming van deze visie dienen de medewerkers van de locatie te worden betrokken. 2. Zich inspanningen te getroosten om de -soms intense- onderlinge sociale relatie tussen executieve medewerkers tijdens werktijd te verschralen ten gunste van een intensivering van de communicatie door hen met en over gedetineerden. 3. Te bezien in hoeverre een aantal thans bemensde harde posten kan worden vervangen door cameratoezicht en voorts te bezien in hoeverre gedetineerden zich daardoor meer zelfstandig (dus zonder begeleiding door medewerkers) door het complex kunnen verplaatsen. De ISt is van mening dat door een reallocatie van de personeelsinzet aan het tijdens de inspectie naar voren gebrachte knelpunt van de beperkte personele bezetting van de verblijfsafdelingen tegemoet gekomen kan worden. 4. De dienstinstructies te actualiseren en de significante werkprocessen te beschrijven en vervolgens toe delen aan functionarissen die kunnen fungeren als proceseigenaar. 5. Voor alle functiegroepen stelselmatig werkoverleg te houden. 6. Voor de functiegroep piw, in ruimere mate dan thans het geval is, een gestructureerde mentoraatsrol te initiëren en in stand te houden. 30