IST. PI Tilburg. Inspectierapport. Doorlichting

Transcriptie

1 IST PI Tilburg Inspectierapport Doorlichting

2 Ministerie van Justitie Inspectie voor de Sanctietoepassing j1 PI Tilburg Inspectierapport Doorlichting Juni 2007

3 Inhoudsopgave Voorwoord 1 Samenvatting 5 1 Inleiding Aanleiding en doel Reikwijdte Opzet Toetsingskader Objectbeschrijving Recent onderzoek 9 2 Bevindingen Rechtspositie Huisregels Beklag Overige rechten Dagprogramma Discriminatie Meerpersoonscelgebruik Veiligheid Beveiligingsvoorzieningen Calamiteitenplan Maatschappijbeveiliging Communicatie Drugsbeleid Integriteit Reïntegratie 21 3 Conclusies Rechtspositie Veiligheid Reïntegratie 25

4 4 Aanbevelingen Aanbevelingen voor de locatie Aanbevelingen voor de Dienst Justitiële Inrichtingen Aanbeveling voor de staatssecretaris van Justitie 27 Bijlage 1 Afkortingen 28 Bijlage 2 Bronnen 29 Bijlage 3 Inspectieprogramma 30 Bijlage 4 Toetsingskader 32 Bijlage 5 Geografische ligging van de locatie 49

5 Voorwoord De Inspectie voor de Sanctietoepassing (ISt) heeft in april 2007 een doorlichting uitgevoerd bij de PI Tilburg. Op de drie aspecten waarop een doorlichting betrekking heeft - rechtspositie, veiligheid en reïntegratie - komt de Inspectie tot een overwegend positief oordeel. De inrichting is al geruime tijd in afwachting van een besluit over een bestemmingswijziging. Ondanks de onzekerheid daarover trof de ISt een organisatie aan die, met een positief moreel en op een betrokken wijze, inhoud geeft aan - op dit moment nog hoofdzakelijk - vreemdelingendetentie. W.F.G. Meurs hoofdinspecteur

6 Samenvatting Medio april 2007 is de PI Tilburg door de ISt voor de eerste maal geïnspecteerd. Het betreft een reguliere doorlichting vanwege de toezichttaak die de ISt uitoefent. De PI Tilburg is gehuisvest in een voormalig kazernecomplex waar vanaf medio jaren 90 in eerste instantie illegale vreemdelingen in bewaring werden gesteld. Kenmerkend voor deze bewaring was het collectief onderbrengen van de gedetineerden in (8-persoons) zalen. Gezien de oppervlakte van het complex is in de loop der jaren veel (individuele) capaciteit bijgebouwd in, deels, semi permanente systeembouw. Ook werd een regulier huis van bewaring toegevoegd dat wel in beton en steen is uitgevoerd en huisvesting biedt aan strafrechtelijke arrestanten en preventieven. Bijna 1/3 van de capaciteit van de PI Tilburg is momenteel buiten gebruik vanwege voorzieningen die in het kader van verbetering van de brandveiligheid getroffen dienen te worden. Deze leegstand heeft betrekking op genoemde systeembouw. Daarnaast is de inrichting in afwachting van een bestemmingswijziging omdat de populatie vreemdelingen wordt overgebracht naar detentieboten. Hoewel de inrichting zich al ruim anderhalf jaar voorbereidt op deze bestemmingswijziging heeft de DJI ten tijde van de inspectie nog geen duidelijkheid kunnen bieden over de toekomstige bestemming van de PI Tilburg. Ondanks deze onzekerheid trof de ISt een organisatie aan die, met een positief moreel en op een betrokken wijze, inhoud geeft aan -op dit moment nog hoofdzakelijk- vreemdelingendetentie. Hier schuilt tegelijkertijd een risico omdat een vreemdelingenpopulatie in het algemeen andere gedragskenmerken[ 1 ] laat zien dan een strafrechtelijke. De ISt is derhalve van mening dat de inrichting zich met name ten aanzien van de grondhouding van medewerkers intensief moet gaan voorbereiden op de wijziging van de populatie. [ 1 ] Gedetineerde vreemdelingen in afwachting van uitzetting zijn in het algemeen meegaander, schikken zich in hun lot en stellen zich sociaal op jegens medegedetineerden en medewerkers. Strafrechtelijke gedetineerden tonen in het algemeen meer verzet tegen hun detentie en zijn meer individualistisch ingesteld. Zie ook noot 31. 5

7 Rechtspositie De rechtspositie van gedetineerden is in de PI Tilburg in het algemeen goed op orde. De (externe) rechtshulp voor de huidige populatie vreemdelingen schiet echter te kort omdat een aantal voorzieningen uit het verleden, zoals het aanbod van advocaten vanwege de stichting rechtsbijstand asielzoekers, thans niet meer in de inrichting beschikbaar is. De weekcommissarissen uit de commissie van toezicht trachten aan dit deficit tegemoet te komen maar zijn hier in meerdere opzichten niet op toegerust. Ook de toepassing van het sanctiebeleid verdient in de PI Tilburg aandacht omdat het volgens verschillende respondenten teveel van elkaar verschilt. Veiligheid De PI Tilburg biedt haar medewerkers en de gedetineerden in voldoende mate veiligheid. Op sommige punten kunnen zaken nog verbeterd worden zoals de mogelijkheid tot het meeluisteren van telefoongesprekken, het overzicht op het gemeenschappelijk relatiebezoek en (voor)informatie met betrekking tot -met name- te plaatsen vreemdelingen. Met de in gang gezette doorontwikkeling van de beveiligingsvoorzieningen dient ook een verdere verbetering van de veiligheidsmoraal en het veiligheidshandelen van medewerkers plaats te vinden. Hier moet door de organisatie, met het oog op de voorgenomen bestemmingswijziging, in worden geïnvesteerd. Dit geldt ook voor het integriteitsbeleid dat binnen de organisatie hernieuwde aandacht dient te krijgen. Reïntegratie Het aspect reïntegratie is momenteel van toepassing op een beperkt deel van de gedetineerden (108) dat in het reguliere huis van bewaring (unit H) verblijft. Hierdoor is voor een meerderheid van de huidige populatie reïntegratiebeleid niet aan de orde. De inrichting stelt zich, anticiperend op de toekomstige bestemming, actief op in het vormgeven van samenwerking met relevante ketenpartners in de regio. Afhankelijk van de uiteindelijke bestemming zal een gestructureerd reïntegratiebeleid voor de PI Tilburg nog nader moeten worden vorm gegeven. 6

8 Aanbevelingen Voor de PI Tilburg 1. Neem in de huisregels op dat telefoongesprekken van gedetineerden kunnen worden afgeluisterd en creëer technische voorzieningen zodat dit ook daadwerkelijk mogelijk is. 2. Faciliteer een voorziening waarmee aan illegale vreemdelingen in de inrichting op een toegankelijke wijze rechtshulp kan worden verleend. 3. Stem met de sanctiebevoegde functionarissen binnen de inrichting de toepassing van het sanctiebeleid af. 4. Overweeg de organisatie van een regelmatig terugkerende ouder en kind activiteit waardoor gedetineerde vaders in de gelegenheid worden gesteld om op een andere wijze dan tijdens het reguliere bezoek (fysiek) contact met hun kinderen te onderhouden. 5. Bezie de mogelijkheden om de capaciteit van de tandarts te vergroten teneinde de wachttijd terug te dringen. 6. Maak het toezicht in de collectieve bezoekzaal overzichtelijk en maak daarbij gebruik van beweegbare camera s met zoom-voorziening. 7. Formuleer een pro-actief drugsbeleid ten behoeve van, in het bijzonder, de gedetineerde vreemdelingen. 8. Revitaliseer het integriteitsbeleid. Voor de DJI 9. Bied de inrichting per omgaande duidelijkheid over haar toekomstige bestemming. 10. Stimuleer de ketenpartners tot een betere informatievoorziening met betrekking tot bijzonderheden (screening) rond te plaatsen vreemdelingen. Voor de staatssecretaris van Justitie 11. Regel ten behoeve van gedetineerden in vreemdelingenbewaring in de inrichting een juridisch loket om, in het bijzonder met betrekking tot de voorgenomen uitzetting, in toegankelijke rechtshulp te voorzien. 7

9 1 Inleiding 1.1 Aanleiding en doel Aanleiding van de doorlichting Voor deze inspectie is geen bijzondere aanleiding anders dan dat de ISt op grond van haar taakstelling in ons land de toezichthouder[ 2 ] is op de tenuitvoerlegging van sancties en deze taak met zich meebrengt dat inrichtingen met een zekere regelmaat worden doorgelicht; zo ook de PI Tilburg Doel van de doorlichting Het doel van deze inspectie is te bezien hoe het in de PI Tilburg is gesteld met de rechtspositie van gedetineerden, de veiligheid in het algemeen en de reïntegratiepraktijk. Gegeven de relatie van deze aspecten met de besturing van de organisatie zal in dit inspectierapport ook enige aandacht worden besteed aan bestuurlijke aspecten van de organisatie. 1.2 Reikwijdte De inspectie betreft de PI Tilburg met in z n geheel een bestemming als huis van bewaring. Hierbij dient te worden aangetekend dat het grootste deel van de capaciteit nu nog bestemd is voor het insluiten van illegale vreemdelingen. Door de Dienst Justitiële Inrichtingen is een bestemmingswijziging al geruime tijd in voorbereiding. Volgens de directie van PI Tilburg wordt daarbij gedacht aan het onderbrengen van finaal veroordeelden met een zgn. lopend vonnis [ 3 ]. De PI Tilburg is een zelfstandig cluster binnen de sectordirectie Gevangeniswezen van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI). [ 2 ] Tot 1 oktober 2006 werd deze toezichttaak mede uitgevoerd door de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ). [ 3 ] Lopend vonnis houdt in dat een veroordeelde justitiabele in afwachting is van een oproep door Justitie om zijn detentie te ondergaan. 5

10 1.3 Opzet Methode De methodiek voor het uitvoeren van een doorlichting bestaat uit het verzamelen van feitelijke gegevens door middel van documentenonderzoek (bijlage 2), observaties binnen de locatie en interviews met belanghebbenden betrokken bij de locatie (bijlage 3). De gegevens die dit oplevert worden getoetst aan het toetsingskader (bijlage 4) en leiden tot een oordeel over de gang van zaken binnen de locatie. Tijdpad Op 7 maart 2007 zijn de (waarnemend) algemeen directeur en de locatiedirecteur van de PI Tilburg geïnformeerd over de voorgenomen inspectie. De inspectie vond plaats op 10, 11 en 17 april Op 4 juni is het conceptrapport voor wederhoor naar de locatiedirecteur gezonden. Op 26 juni 2007 is het inspectierapport vastgesteld door de hoofdinspecteur en aangeboden aan de staatssecretaris van Justitie. 1.4 Toetsingskader Het toetsingskader dat bij doorlichtingen wordt gehanteerd is gebaseerd op (inter)nationale wet- en regelgeving[ 4 ] die van toepassing is op detentie. Het toetsingskader is uitgewerkt in een aantal gestructureerde vragenlijsten die de basis vormen voor de door de ISt af te nemen (groeps)interviews. Op grond van de vooraf bekende documentatie worden door de ISt aanvullende informatievragen opgesteld. Conform het protocol voor de werkwijze[ 5 ] van de ISt hebben twee inspecteurs de inspectie uitgevoerd. 1.5 Objectbeschrijving De PI Tilburg is in 1994 in gebruik genomen. Een door Defensie afgestoten kazerne werd verbouwd tot justitieel centrum[ 6 ] en bestemd voor het in bewaring stellen van (illegale) vreemdelingen op basis van de vreemdelingenwet. De voormalige manschappenverblijven werden verbouwd [ 4 ] Het betreft internationale verdragen, gedragsregels, wetgeving, maatregelen, ministeriële regelingen, circulaires en aanwijzingen van toepassing op de tenuitvoerlegging van detentie. [ 5 ] Het protocol voor de werkwijze wordt voorafgaande aan de inspectie aan de directie van de te inspecteren locatie gezonden. [ 6 ] De PI Tilburg werd eerder justitieel centrum koning Willem II genoemd. 6

11 tot verblijfsruimten voor gedetineerden; per kamer 8 gedetineerden. Andere door Defensie gebruikte loodsen werden omgebouwd tot arbeidscentrum. Afgezet tegen het toen actuele beleid kende de inrichting goede voorzieningen in de vorm van ruime sportaccommodatie, een grote bibliotheek en crea-ruimten en ruime voorzieningen voor de medewerkers. Vanwege de omvang van het complex en de vrij beschikbare ruimte is in de loop der jaren veel celcapaciteit bijgebouwd in de vorm van zowel permanente als semi-permanente bouw. Al deze nieuwe capaciteit is gebaseerd op individuele cellulaire insluiting[ 7 ]. In vogelvlucht treffen we op het complex het volgende aan. Een hoofdgebouw (gebouw A) met daarin de centrale toegang en isoleerafdeling, kantoren voor beveiligingsmedewerkers en directie met ondersteunende medewerkers. In twee zijvleugels van het hoofdgebouw zijn resp. de geestelijk verzorgers en de medische dienst gehuisvest. Op de open ruimte, die Defensie gebruikte als exercitieplaats, is sinds een jaar een nieuw bezoekerscentrum gehuisvest waar gedetineerden hun bezoekers ontvangen (gebouw P). Onderdeel van dit gebouw is een centrale beveiligingspost die is ondergebracht in een in het oog springend torentje. Vanuit deze post kan het complex gedeeltelijk worden overzien en met behulp van camera s en monitoren vrijwel volledig. In het verlengde van het hoofdgebouw liggen links en rechts de (oorspronkelijke) legeringsgebouwen die nu in gebruik zijn als gedetineerdenverblijven met een bestemming als huis van bewaring. (gebouwen B, C en D). Deze gebouwen kennen 2 niveau s ten behoeve van het verblijf en zijn per verdieping opgesplitst in 8-persoonskamers, voorzien van keukenhoek, douche en toilet. Op de zolders bevinden zich de recreatieruimten. Aan de linkerzijde van de oudbouw staan achtereenvolgens de gebouwen X, Y en Z. Gebouw X herbergt individuele cellen en is momenteel buiten gebruik vanwege voorzieningen die getroffen moeten worden in het kader van de brandveiligheid. Gebouw Y wordt industrieel centrum genoemd en huisvest de arbeidsactiviteiten. Gebouw Z omvat een ruime binnensportaccommodatie bestaande uit twee sportzalen en twee ruime fitnessruimten, inclusief kleed- en douchevoorzieningen. Hier achter ligt een ruim bemeten buitensportveld en twee tennisvelden (uitsluitend voor personeel). [ 7 ] Door de invoering van het meerpersoonscelgebruik in 2004 wordt een beperkt deel van deze capaciteit thans dubbel bezet. 7

12 Aan de rechterzijde van de oudbouw bevindt zich een relatief nieuw gebouw dat geheel bestemd is als huis van bewaring (unit H). In dit gebouw bevinden zich, naast een viertal verblijfsafdelingen, tevens de kantoorruimten voor de detentieondersteunende functies zoals de binnenkomstafdeling (bad) en het bureau bevolking, selectie- en detentieondersteuning. Unit H beschikt ook over een eigen sport en arbeidsaccommodatie. Achter gebouw H staat semi-permanente celaccommodatie (gebouw T & U), die momenteel buiten gebruik is gesteld vanwege te treffen brandveiligheidsvoorzieningen (zie voorts par ). De buiten gebruik gestelde capaciteit blijft in het kader van dit rapport verder buiten beschouwing. Aan de achterzijde van het complex staan nog meer losstaande gebouwen met verschillende functies als huisvesting voor de technische dienst, magazijnen en kantoorruimten ten behoeve van de directie terugkeer & vertrek van de IND. Ook lokalen ten behoeve van het opleidingsinstituut van de DJI maken deel uit van de achterzijde van het complex. Tabel 1: Bestemming en capaciteit PI Tilburg per april 2007 Locatie Bestemming Aantal cellen Aantal bedden gebouw B hvb standaard man vreemdelingen gebouw C hvb standaard man vreemdelingen gebouw D hvb standaard man vreemdelingen gebouw H hvb standaard man arrestant/preventief gebouw T buiten gebruik gebouw U buiten gebruik gebouw X buiten gebruik Totaal De inrichting beschikt in totaal over 33[ 8 ] meerpersoonscellen. De inrichting als geheel is bestemd als huis van bewaring standaard voor mannen. De illegale vreemdelingen, die ex art. 59 van de vreemdelingenwet [ 8 ] Exclusief de meerpersoonscellen/zalen voor de vreemdelingen in de gebouwen B,C en D. 8

13 in de PI Tilburg zijn ingesloten, zijn gehuisvest in de groepsaccommodatie van de gebouwen B,C en D. Gebouw H fungeert als regulier huis van bewaring en huisvest op de begane grond gedetineerden in voorlopige hechtenis (waarvan 24 BZA plaatsen) en op de verdieping arrestanten. Onderdeel van unit H is ook de zogenaamde HR afdeling [ 9 ] die bij volledige bezetting van de inrichting fungeert als capaciteit waar inkomende en vertrekkende gedetineerden op een doelmatige wijze kunnen worden afgehandeld. Door de verminderde capaciteitsbenutting en te treffen brandveiligheidsvoorzieningen is deze afdeling momenteel grotendeels buiten gebruik. In gebouw A bevindt zich nabij de kantoorruimten van de beveiligingsmedewerkers een afzonderingsafdeling met 5 cellen. In 2006 werden 7 bijzondere voorvallen gemeld aan het hoofdkantoor van de DJI; het betrof 1 ontvluchting, 3 onttrekkingen bij onbegeleid verlof, 1 suïcidepoging, 1 plaatsing van een vluchtgevaarlijke mediagevoelige[10] gedetineerde en het gebruik van mechanische middelen. 1.6 Recent onderzoek De Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) bezocht de PI Tilburg in november 2005 en constateerde ten aanzien van de rechtsbescherming dat het aantal klachten gering is en het personeel niet of in beperkte mate bekend is met het sanctiebeleid. Het (personeel) ervaart de sancties als laag en de oplegging als inconsequent. Voorts is de RSJ van mening dat de klachten van gedetineerden over het handelen van personeel tijdens het transport, met als gevolg letsel, onderzocht moeten worden. Over de regimevoering is de RSJ in het algemeen tevreden maar hij constateert wel dat door minder contact tussen het personeel en de gedetineerden de kwaliteit van de bejegening is verminderd en er weinig gelegenheid is voor observatie en rapportages. Het niet meer aanbieden van onderwijs is volgens de Raad in strijd met de regelgeving. De nazorg voor de arrestanten en preventieven is sinds het vorige bezoek van de RSJ echter aanzienlijk verbeterd. [ 9 ] HR staat voor hoog rendement en heeft betrekking op de doelmatige afhandeling van bij de PI Tilburg inkomende en vertrekkende gedetineerden doordat bij dit proces betrokken functionarissen dicht bij elkaar zijn ondergebracht. [ 10 ] De delictachtergrond van betrokkene zou bij evt. ontvluchting veel media-aandacht genereren. 9

14 2 Bevindingen 2.1 Rechtspositie Huisregels De huisregels dateren van april 2004, zien er inhoudelijk verzorgd uit en liggen ter inzage op de afdelingen en in de bibliotheek. Zij zijn beschikbaar in het Nederlands, Engels, Duits, Arabisch en Chinees. Voor de vreemdelingen is in meerdere talen een beknopt uittreksel beschikbaar dat bij plaatsing op de afdeling wordt toegelicht door de piw er die de intake doet. In gebouw H is voor de preventieven en arrestanten een uittreksel[ 11 ] van de regels aangebracht op de binnenzijde van elke celdeur. Dit blijkt volgens de medewerkers op de afdeling in de praktijk goed te werken. De gedetineerden geven aan goed op de hoogte te zijn van de binnen de inrichting geldende regels omdat deze, naast de beschikbaarheid van de huisregels en de toelichting door de piw ers bij het intakegesprek, vanwege het gemeenschappelijk verblijf in de gebouwen B,C en D, vooral ook aan elkaar worden toegelicht. Opvallend is dat de huisregels aangeven dat telefoongesprekken niet worden afgeluisterd[ 12 ] tenzij dit van tevoren wordt aangegeven Beklag In de huisregels is duidelijk aangegeven hoe de beklag- en beroepsprocedure verloopt. Gezien de omvang van de inrichting en de doorstroming is er op jaarbasis relatief een gering aantal formele klachten. In 2006 werden van de totaal 73 klachten 12 klachten gegrond verklaard[ 13 ]. De commissie van toezicht (cvt) maakt duidelijk dat het geringe aantal formele klachten mede is te danken aan de inzet van -om de twee weken roulerendemaandcommissarissen die bemiddelen bij het oplossen van een klacht alvorens deze formeel wordt. De cvt geeft aan dat de inrichting zich dan open opstelt en op alle niveaus bereid is tot medewerking. De cvt spreekt haar zorg uit over het wegvallen van de mogelijkheid tot rechtsbijstand aan -met name- de gedetineerde vreemdelingen. Eerder werd rechtsbijstand geboden door de stichting rechtsbijstand asielzoekers, maar [ 11 ] Uitsluitend in het Nederlands. [ 12 ] Het is momenteel technisch niet mogelijk om in de PI Tilburg telefoongesprekken mee te luisteren. [ 13 ] Bron: jaarverslag 2006 PI Tilburg. 10

15 dit orgaan wordt ontbonden en is in de PI Tilburg niet meer beschikbaar. Ook de organisatie Legal Aid is niet beschikbaar voor PI Tilburg omdat zij hiervoor geen middelen krijgt. Deze lacunes in de rechtsbijstand aan vreemdelingen zijn door de cvt gemeld aan de Raad voor Rechtsbijstand die momenteel door een extern bureau laat onderzoeken hoe hierin kan worden voorzien. De cvt is van mening dat zij hierdoor oneigenlijk wordt belast omdat de maandcommissarissen hierdoor veel moeten bemiddelen met betrekking tot vragen/klachten van gedetineerden op het terrein van het vreemdelingenrecht. In 2006 werd door de maandcommissarissen 709 maal een contact met een gedetineerde gerapporteerd Overige rechten Privacy De gedetineerden uiten geen klachten met betrekking tot privacyaspecten; ook niet ten aanzien van privacy bij het verblijf op een 8-persoonscel. Zij zijn van mening dat de medewerkers van PI Tilburg oog hebben voor privacy en medewerkers geven ook aan hiermee rekening te houden. Sanctietoepassing Er is een sanctiebeleid vastgelegd dat volgens zeggen van de executieve medewerkers niet altijd eenduidig wordt toegepast. Er zijn, ondanks het vastgelegde beleid, verschillen in sanctietoepassing tussen de onderscheiden directieleden die betrokken zijn bij de afhandeling van gerapporteerde gedetineerden. Bij de afhandeling van een rapport is in Tilburg altijd een tot sanctieoplegging bevoegd directielid betrokken en de cvt geeft aan dat bij beklagzittingen de inrichting altijd vertegenwoordigd wordt door het directielid dat betrokken was bij de aanleiding tot het beklag. Geestelijke zorg In de PI Tilburg zijn verschillende denominaties vertegenwoordigd: 3 imams, 2 (RK) pastores, 1 dominee en (per 01/05/2007) 1 humanistisch raadsvrouw. Eén van de geestelijk verzorgers fungeert als coördinator van het GV-team. De geestelijk verzorgers zijn goed geïntegreerd in de organisatie en weten en voelen zich betrokken bij alles wat er -dagelijks- in de inrichting omgaat. Op afroep kan een beroep worden gedaan op een rabbijn en/of pandit. Er is een goede samenwerking tussen GV en de overige medewerkers. Men heeft oog en begrip voor elkaars belangen. Tijdens hoogtijdagen worden door de geestelijk verzorgers extra activiteiten georganiseerd. Zo was er jl. Pasen een 11

16 gospelkoor uit Rotterdam dat omlijstend optrad tijdens de paasdienst. De accommodatie waarover de geestelijk verzorgers beschikken is ruim en multifunctioneel ingericht. Zo wordt in dezelfde ruimte zowel de protestantse dienst en/of de mis als het vrijdagmiddaggebed voor de Islamieten aangeboden. Dit verloopt in goede harmonie. Extern contact De gedetineerden kunnen wekelijks een uur bezoek ontvangen waarbij zij een voorkeur kunnen aangeven voor het dagdeel waarop zij bezoek willen ontvangen. Het is mogelijk om een keer per twee weken twee uur bezoek aaneengesloten te ontvangen. Door de gedetineerden wordt wel opgemerkt dat zij het jammer vinden dat zij door de opstelling van het meubilair in de bezoekzaal (zie par ) beperkt worden in hun contacten. Zo kunnen zij een kind niet meer op schoot nemen en er zijn geen alternatieven in de vorm van speciale ouder-kind[ 14 ] activiteiten. De gedetineerden geven aan dat zij voldoende mogelijkheden hebben om te bellen. In de gebouwen B, C en D zijn in totaal 4 toestellen en op de luchtplaats, die is gekoppeld aan elk gebouw, staat 1 toestel. Iedere gekoppelde afdeling in gebouw H beschikt over een telefoontoestel en de luchtplaats van gebouw H is voorzien van vier toestellen. Volgens de gedetineerden tonen de medewerkers flexibiliteit bij het faciliteren van de mogelijkheid om te bellen tijdens het dagprogramma. Toegang zorg De zorgfunctionarissen zijn in de PI Tilburg in voldoende mate toegankelijk. De medische dienst houdt dagelijks spreekuren op de afdelingen; een verpleegkundige verzorgt dit en verwijst eventueel door naar de huisarts die op werkdagen in de inrichting spreekuur houdt[ 15 ]. De avond-, nacht en weekeinddiensten worden verzorgd door artsen van de GGD-Tilburg. De medische dienst is op werkdagen tot uur met medewerkers bezet. PI Tilburg heeft de beschikking over twee psychologen die actief betrokken zijn bij de besluitvorming met betrekking tot gedetineerden (o.a. in het detentieberaad) en voor andere medewerkers ook toegankelijk zijn voor advies met betrekking tot gedrag. Er wordt psycho-medische zorg verleend [ 14 ] In sommige pi s worden, buiten het bezoek om, met regelmaat activiteiten georganiseerd gericht op de relatie tussen gedetineerde en kind: ouder-kind dagen. [ 15 ] De PI Tilburg beschikt over 1,5 FTE huisarts. 12

17 op basis van de uitgangspunten van het VMZ-beleid[ 16 ]. Volgens de leidinggevenden en de gedetineerden zou de tandarts wat vaker mogen komen gezien de omvang van de wachtlijst en daarmee wachttijd om voor een consult in aanmerking te komen. In relatie hiermee gaf de directie aan dat de huidige tandarts heeft verzocht om (financiering van) de inzet van een assistente maar dat de hiervoor door de DJI gehanteerde normvergoeding ( 16,- per uur) niet toereikend is. Educatie en vorming De afgelopen jaren is er fors gesaneerd in het activiteitenaanbod. Creatieve vorming en onderwijs worden niet meer aangeboden terwijl er wel voldoende accommodatie voor beschikbaar is. Zo is annex aan de bibliotheek een muziekruimte waar in het verleden een muziekactiviteit plaatsvond. Met name de gedetineerde vreemdelingen maakten hiervan gebruik. Nu beperkt het activiteitenaanbod zich tot de in de Penitentiaire beginselenwet (Pbw) benoemde activiteiten[ 17 ] en die worden in goed geoutilleerde voorzieningen aangeboden. Arbeid Een schouw van het industrieel centrum bood de Inspectie een beeld van bedrijvigheid. Er is een gevarieerd en structureel aanbod aan werkzaamheden waar de gedetineerden graag gebruik van maken. Dit heeft voor een deel te maken met de doelgroep vreemdelingen, die voor hun inkomen grotendeels afhankelijk zijn van de arbeidsinkomsten binnen de inrichting. Ook de unit voor preventieven en arrestanten (gebouw H) heeft eigen arbeidszalen die over voldoende werk beschikken. Voeding De voeding wordt aangeleverd als (koelverse) magnetronmaaltijd en kan door de gedetineerden in een beschikbaar gestelde magnetron op zaal en/of cel worden opgewarmd op het moment dat zij dat wensen. Probleem is wel dat voeding dan soms te lang in de koelkast (op de zaal en/cel) staat en bederft. De directie is van mening dat hier door de medewerkers beter op gecontroleerd zou moeten worden. De gedetineerden waarmee de ISt sprak waren tevreden over de kwaliteit van de voeding. [ 16 ]VMZ staat voor verantwoorde medische zorg en is landelijk DJI beleid dat beoogt de medische zorg in justitiële inrichtingen te uniformeren en protocolleren en kwalitatief gelijk te stellen aan de maatschappelijk geboden medische zorg. [ 17 ] Zoals luchten, recreatie, sport en bibliotheek. 13

18 2.1.4 Dagprogramma Het activiteitenprogramma vindt plaats tussen uur en 16.45/17.00 uur[ 18 ]. De activiteiten die worden aangeboden voldoen aan de wettelijke normen daarvoor. De gedetineerden beklagen zich niet over het activiteitenaanbod Discriminatie Discriminatie is geen issue in de PI Tilburg. Vanwege het onderbrengen van verschillende nationaliteiten in een zaal komt het wel eens voor dat bepaalde nationaliteiten niet goed bij elkaar passen. Door de ervaring van de inrichting met vreemdelingendetentie lukt het altijd dit te onderkennen en wordt een oplossing gezocht door bevolkingsgroepen uit elkaar te plaatsen, te concentreren en/of te spreiden Meerpersoonscelgebruik De PI Tilburg heeft sinds haar start in 1994 ervaring met het meerpersoonscelgebruik. De introductie daarvan in de cellulaire units in 2004 stuitte dan ook niet op verzet van medewerkers of problemen met gedetineerden. Men kan er goed mee uit de voeten en de medewerkers zorgen voor een passende oplossing indien zich onverhoopt problemen met een plaatsing op een meerpersoonscel voordoen. Men maakt dan gebruik van de individuele capaciteit van gebouw X[ 19 ]. 2.2 Veiligheid Beveiligingsvoorzieningen Eind 2004 is er in de PI Tilburg een externe security audit[ 20 ] (ESA) uitgevoerd die zich kritisch uitliet over de positie van de beveiliging binnen de organisatie. Men stelde toen vast dat er weinig dienstinstructies beschikbaar waren, men binnen de inrichting relatief onbekend was met het calamiteitenplan, de toegangscontrole gebrekkig is en de positie van de beveiliging binnen de organisatie onduidelijk is. [ 18 ] In de inrichtingsdocumentatie variëren deze tijdstippen. [ 19 ] Gebouw X is momenteel buiten gebruik met het oog op brandveiligheid; nu worden groepsongeschikte vreemdelingen,via een kort verblijf op de HR -afdeling, elders (individueel) geplaatst. [ 20 ]De ESA is een methodische intercollegiale toetsing van de beveiligingsprocessen en -voorzieningen van een justitiële inrichting. 14

19 Voor juni 2007 staat een nieuwe ESA gepland. Vooruitlopend hierop kan de ISt nu reeds aangeven dat zij heeft geconstateerd dat er inmiddels een aantal zaken op beveiligingsgebied in de PI Tilburg is aangepakt. De documentatie vooraf gaf inzicht in een zeer uitvoerig calamiteitenplan met zeer gedetailleerde procesbeschrijvingen, stroomdiagrammen en omschrijvingen van de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van betrokken functionarissen. Desgevraagd gaven de medewerkers aan twijfels te hebben met betrekking tot de toepasbaarheid van al deze regelgeving en dat het er in de praktijk toch vooral op aankomt om te handelen naar bevind van zaken. Het is dan wel zaak om daadwerkelijk in de omgang met mogelijke calamiteiten te oefenen en dat gebeurt in de PI Tilburg frequent. Regelmatig vinden er ontruimingsoefeningen plaats van gedetineerdenverblijven en ook wordt er geoefend met regionale brandweerkorpsen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een actieve en goed opgeleide BHV-organisatie. De toegangscontrole die de inspecteurs tijdens de inspectie ervoeren was naar behoren. Opvallend daarbij was de wijze van inschrijving bij binnenkomst. Het legitimatiebewijs werd gescand en de gegevens werden digitaal opgeslagen. Het bleek dat de PI Tilburg als pilot fungeert voor de introductie van een beter identificatiesysteem voor zowel gedetineerden als bezoekers dat per medio 2008 binnen de DJI landelijk geïmplementeerd zal moeten zijn. Om die reden worden gedetineerden voorafgaand en na afloop van het bezoek op identiteit gecontroleerd met behulp van een digitale vingerafdruk. Statisch Gegeven de oorspronkelijke doelgroep van de PI Tilburg -ingesloten illegale vreemdelingen- was het beveiligingsniveau van de inrichting beperkt. De celverblijven waren wel uitgevoerd met traliewerk en om het complex was een enkelvoudig penitentiair hekwerk aangebracht. In de beginjaren kwamen ontvluchtingen regelmatig voor en ook in 2006 is een gedetineerde vreemdeling, onlangs aanmerkelijke verbeteringen van de statische beveiliging van het complex, tamelijk ongezien van het complex verdwenen. Met de groei van de capaciteit van de inrichting en uitbreiding van de doelgroep met arrestanten en preventieven zijn mettertijd de statische beveiligingsvoorzieningen uitgebreid en verbeterd. Voorbeelden daarvan zijn het gegeven dat de luchtactiviteit nu gekoppeld is aan luchtplaatsen die annex zijn aan de verblijfsgebouwen en omsloten zijn door een hekwerk. Vanaf deze luchtplaatsen is er zichtbeperking naar buiten toe waardoor de mogelijkheid tot onderling visueel contact tussen de verschillende 15

20 gedetineerdengroepen niet mogelijk is. Ook is er een vrijwel volledige monitoring van het complex door middel van camera s zodat vanaf de centraalpost, in het hart van het complex, goed zicht kan worden gehouden op de gebeurtenissen daarbinnen. Het nieuwe bezoekerscomplex heeft ook geleid tot verbetering van de veiligheidssituatie doordat nu al het externe bezoek geconcentreerd in één gebouw plaatsvindt. Er zijn hier aparte ruimten voor gemeenschappelijk relatiebezoek en individueel bezoek in aparte spreekkamers. Bij het gemeenschappelijk bezoek zijn bezoekers en gedetineerden van elkaar gescheiden door aaneengesloten in carrévorm opgestelde tafels die per tafel zowel aan de onder- als bovenzijde zijn voorzien van privacyschotten. Het geheel maakt een hokkerige indruk en hoewel er aan het plafond bolspiegels en (niet inzoombare) statische camera s zijn aangebracht, is het overzicht op het geheel niet optimaal. Zoals reeds eerder aangegeven is een flink aantal cellen van de PI Tilburg momenteel buiten gebruik. De aanleiding daartoe is de opvatting van de (lokale) brandweer en gemeente dat de brandveiligheidsvoorzieningen van de systeembouwunits (gebouwen T,U en X) ontoereikend is. Met name door de ruimte die er in deze units zit tussen de naast elkaar geplaatste en gestapelde geprefabriceerde celcompartimenten is men van mening dat er (te snel) branddoorslag kan plaatsvinden. Technici buigen zich momenteel over een passende oplossing voor dit probleem. Voor de medewerkers van de PI Tilburg is deze -kritische- opstelling van brandweer en gemeente moeilijk te bevatten omdat in deze units in het recente verleden zeer regelmatig celbrandjes hebben plaatsgevonden aangestoken door (illegale) gedetineerden die zich op deze wijze wilden verzetten tegen hun op handen zijnde uitzetting. Door de technische voorzieningen in combinatie met het - zowel overdag als s nachts- alerte optreden van de medewerkers heeft dit nimmer geleid tot een ernstige calamiteit. Ook de units die momenteel wel in gebruik zijn ontkwamen niet aan een kritisch oordeel van de brandweer. Ook hier bleken veel en kostbare voorzieningen noodzakelijk om de gebruikersvergunning te behouden. Ten tijde van de inspectie was men doende om de tussenpuien van unit H te voorzien van glas dat, qua dikte, voldoet aan de normen voor brandwerendheid. 16

21 Dynamisch In het algemeen vinden de medewerkers en gedetineerden het veilig in de PI Tilburg. De PZI[ 21 ] is naar de mening van de gebruikers verouderd en werkt niet meer naar behoren maar daar staat tegenover dat je bij calamiteiten wel op elkaars hulp en steun kunt bouwen en vertrouwen. De ISt begreep van de directie dat het de bedoeling is om het PZI-systeem binnen afzienbare termijn te vervangen. Ook bij andere zich voordoende technische onvolkomenheden die van invloed kunnen zijn op de veiligheid zijn de medewerkers van mening dat er door de leiding serieus wordt getracht om hieraan tegemoet te komen door passende voorzieningen te treffen. In de documentatie vooraf trof de ISt een Noodscenario Stroomuitval (december 2005) waarin gestructureerd en schematisch wordt aangegeven welke functionaris waarvoor verantwoordelijk is bij stroomuitval van een bepaald systeem, inclusief documentatie over de leverancier en de afhankelijkheden van het systeem. De dienstinstructies bieden voldoende houvast om het werk te kunnen uitvoeren; zij zijn digitaal beschikbaar via het intranet. Hoewel de toepassing van de procedures bij toegang tot de inrichting zijn aangescherpt komt het nog wel eens voor dat een medewerker niet piepvrij door de detectiepoort gaat en toch toegang wordt verschaft. Ook wordt door medewerkers nog wel eens een mobiele telefoon mee de inrichting in genomen terwijl dit niet is toegestaan. Volgens de geïnterviewde leidinggevenden neemt het normconform gedrag op dit aspect wel toe. Vanwege de vele gebouwen in samenhang met de omvang van het complex is de nachtdienstbezetting van de PI Tilburg van meet af aan hoog geweest. Iedere (gedetineerden)unit kent s nachts een bezetting van minimaal twee medewerkers waardoor er dan in totaal rond de vijftien medewerkers aanwezig zijn. De PI Tilburg beschikt over een goed opgeleide IBT[ 22 ]-organisatie bestaande uit 4 teams. Elk team wordt maandelijks één dag getraind. De gemiddelde inzet is bij volledige bezetting van de inrichting 3 à 4 keer per maand. IBTinzet wordt altijd geëvalueerd en bij ernstige calamiteiten wordt overwogen om het interne opvangteam voor de nazorg aan IBT-ers in te zetten. De bedrijfshulpverleningsorganisatie (BHV) is, zowel qua uitrusting als bemensing, voldoende geoutilleerd en oefent minimaal zes keer per jaar. [ 21 ] PZI is een afkorting voor personenzoekinstallatie waarmee ook individueel gealarmeerd kan worden. [ 22 ] IBT is het interne bijstandsteam dat bij zich voordoende calamiteiten snel kan worden ingezet. Het IBT is opgeleid en voorzien van middelen om in voorkomende gevallen gepast geweld te gebruiken. 17

22 2.2.2 Calamiteitenplan De medewerkers zijn, zoals gemeld, kritisch ten opzichte van de toegankelijkheid van het huidige calamiteitenplan dat zij lastig hanteerbaar vinden. Zij maken liever gebruik van de op het intranet geplaatste stroomdiagrammen die een gemakkelijk overzicht bieden ten aanzien van hoe te handelen bij bepaalde calamiteiten. Calamiteitenoefeningen, inclusief de volledige ontruiming van een unit, vinden regelmatig plaats waarbij dan ook externe hulpverleners zijn betrokken Maatschappijbeveiliging In 2006 vond één ontvluchting plaats en onttrokken vijf gedetineerden zich aan detentie na het tijdelijk verlaten van de inrichting. Medewerkers merken hierbij op dat er vooraf meer informatie bekend is over de risico s rond preventieven en arrestanten die in unit H worden geplaatst dan over de vreemdelingen die met weinig tot geen voorinformatie in de inrichting geplaatst worden. Om die reden is in 2006 een gedetineerde vreemdeling weer snel uitgeplaatst omdat door miscommunicatie rond het vluchtrisico van deze persoon de PI Tilburg onvoldoende veiligheid bood Communicatie Medewerkers-gedetineerden De ISt nam een open houding tussen penitentiair inrichtingswerkers (piw ers) en gedetineerden waar. Medewerkers stellen zich dienstverlenend op en communiceren gevraagd en ongevraagd met de gedetineerden. De gedetineerden bevestigen deze gemoedelijke opstelling en zijn van mening dat zij met respect worden behandeld. Wel geven de piw ers aan dat de inkorting van het dagprogramma in 2004 van invloed is geweest op de contactmogelijkheden met gedetineerden. Een gesprek moet nu tussen de regulerende taken door plaatsvinden terwijl daar eerder meer gelegenheid voor was. Op de units met vreemdelingen wordt gewerkt met kamermentoren waarbij een vaste piw er is gekoppeld aan een vaste kamer (met 8 bedden). Op unit H wordt niet gewerkt met het mentoraat maar dit wordt, gezien de beperkte schaal van de afdelingen en de goede onderlinge informatie-uitwisseling, ook niet nodig geacht. 18

23 Medewerkers onderling In de PI Tilburg wordt door vele functionarissen intensief gebruik gemaakt van het programma TULP[ 23 ] waardoor bijzonderheden rond individuele gedetineerden breed toegankelijk zijn. Hierbij is er wel weer een verschil tussen vreemdelingen en arrestanten/preventieven. Ten aanzien van de laatste doelgroep wordt er meer informatie vergaard en is de onderlinge informatie-uitwisseling tussen functionarissen intensiever en meer gestructureerd. Zo wordt op unit H wekelijks detentieberaad gehouden. De ISt was hierbij aanwezig en constateerde een brede samenstelling van dit overleg in samenhang met een zorgvuldige bespreking van het gedrag van gedetineerden op de afdeling. Hierbij werd gebruik gemaakt van sfeerplaatjes[ 24 ]. Medewerkers-leidinggevenden Er is in de PI Tilburg veel communicatie mogelijk tussen medewerkers en leidinggevenden. Enerzijds omdat de meeste (operationele) leidinggevenden in de nabijheid van hun uitvoerende teams kantoor houden, maar ook omdat de leidinggevenden zich toegankelijk opstellen. De executieve medewerkers geven aan dat zij merken dat hier door de directie duidelijker op gestuurd wordt. Twee ontwikkelingen worden daarbij met name genoemd. De introductie van de dagevaluatie en de PIT-pas. De dagevaluatie houdt in dat de werkdag voor executieve functionarissen door een (waarnemend) leidinggevende wordt gestart met de evaluatie van de dag, avond en nacht daarvoor en evenzo wordt afgesloten met een evaluatie van de dag. De dagelijkse[ 25 ] ochtendvergadering van leidinggevenden vormt eveneens input voor deze evaluatie. Op deze wijze ontstaat een continue keten van informatie over dagelijks zaken en bijzonderheden met betrekking tot gedetineerden en de organisatie. Alle executieve functionarissen zijn, hoewel het hun soms eigen, dat wil zeggen: niet ingeroosterde, tijd kost, zeer te spreken over deze wijze van informatieoverdracht. De PIT-pas is een aan iedere medewerker van de PI Tilburg gekoppelde pas, voorzien van pasfoto, waarop aantekening wordt gehouden van deelname [ 23 ] TULP is de benaming voor een binnen het gevangeniswezen gebruikt informatiesysteem met (individuele) gedetineerdengegevens. [ 24 ] Van iedere te bespreken gedetineerde werd door een piw er een beeld van zijn gedrag in voorgaande periode geschetst. [ 25 ] Niet in het weekeinde. 19

24 aan trainingssessies die voorbereiden op de jaarlijks af te nemen fitheidstest[ 26 ]en het praktisch penitentiair optreden[ 27 ] (PPO). De pas is een middel om zowel pashouder als leidinggevende betrokken te houden bij het belang van een goede fysieke conditie. In 2006 heeft 55% van de medewerkers deelgenomen aan de toets. 48% van de medewerkers voldeed aan de eisen. De leidinggevenden geven aan dat niet jaarlijks een functioneringsgesprek met hen wordt gevoerd maar dat daarvoor in de plaats maandelijks een maandgesprek met het verantwoordelijk directielid gevoerd wordt. In dit maandgesprek komen zowel het persoonlijke als operationele functioneren aan de orde. De directie is van mening dat leidinggevenden eerder zouden kunnen overgaan tot het aanspreken van medewerkers. Nu gebeurt het pas als men er last van heeft. De directie stelt evenwel ook dat de aandacht vanuit het DJI-brede traject onderlinge agressie en geweld (OAG-traject), dat in de PI Tilburg is geïntroduceerd onder de noemer zo zijn onze manieren, en de aandacht voor penitentiaire scherpte[ 28 ] de leidinggevenden aanspoort om medewerkers directer aan te spreken op hun handelen en/of nalaten. Functieroulatie van executieve medewerkers komt in de PI Tilburg niet stelselmatig voor. Wel wordt er aan meegewerkt indien een medewerker zelf aangeeft naar een andere afdeling cq. ander team te willen. Alle geïnterviewde medewerkers geven aan dat zij zich in de werkuitvoering verbonden voelen met elkaar en het naar hun zin hebben in de PI Tilburg. Om die reden is het voor executieve medewerkers ook geen probleem om voor elkaar dienst te doen op een andere dan de afdeling waaraan men organiek verbonden is Drugsbeleid Het drugsbeleid is in de PI Tilburg met name gericht op unit H (met preventieven en arrestanten). Daar vinden stelselmatig urinecontroles plaats. Op de vreemdelingenunits is een drugsbeleid minder manifest omdat druggebruik daar kennelijk in veel mindere mate voorkomt en omdat de [ 26 ] Het is DJI beleid om de gedetineerdengebonden functies in penitentiaire inrichtingen jaarlijks aan een fitheidtest te onderwerpen. [ 27 ] PPO is het hebben van vaardigheid in enige zelfverdedigingstechnieken en opbrenggrepen en is met name gekoppeld aan executieve functies. [ 28 ] Het OAG-traject en penitentiaire schepte zijn landelijke beleidsintensiveringen binnen het gevangeniswezen gericht op respectievelijk verbetering van de onderlinge verhoudingen van medewerkers en de alertheid op een afwijkende gang van zaken met betrekking tot de beveiliging(sprocedures) binnen een inrichting. 20

25 vreemdelingen minder middelen hebben om drugs aan te schaffen. Incidenteel wordt door de afdeling beveiliging, in samenwerking met de politie, wel eens gebruik gemaakt van drugshonden om (een deel van) de inrichting te controleren op drugs Integriteit Volgens de medewerkers zou het integriteitsbeleid in de PI Tilburg wel weer wat meer onder de aandacht gebracht mogen worden. Er zijn twee contactpersonen seksuele intimidatie maar het is in de organisatie niet duidelijk of deze ook aangesproken kunnen worden bij integriteitsproblematiek. In 2006 is er volgens zeggen van de directie een aantal incidenten geweest waar disciplinair op is gereageerd. De medewerkers zijn hiermee bekend. Een aantal jaren geleden is aan de medewerkers een brochure met integriteitsaanwijzingen uitgereikt. 2.3 Reïntegratie Het aspect reïntegratie is binnen de PI Tilburg feitelijk alleen van toepassing op de gedetineerden van unit H aangezien beoogd wordt de bewaring van vreemdelingen in de overige units dienstbaar te laten zijn aan hun gedwongen vertrek uit Nederland. De ISt trof in de inrichting geen vastgelegd reïntegratiebeleid aan. Hoewel er, zeker vanuit kwantitatief oogpunt, sprake is van een relatief groot aantal[ 29 ] medewerkers met reïntegratieaspecten in hun takenpakket, lijkt een gestructureerde aanpak van reïntegratieactiviteiten nog in de kinderschoenen te staan. De medewerkers maatschappelijke dienstverlening (mmd-ers) geven aan dat met name de samenwerking met de gemeente Tilburg veelbelovend is: door de instelling van het veiligheidshuis binnen deze gemeente zijn de lijnen vanuit de PI met de gemeentelijke en maatschappelijke (hulpverlenings)instellingen korter geworden en weet men elkaar gemakkelijker te vinden. Dit blijkt o.m. uit de afspraak dat gemeentefunctionarissen op gezette tijden naar de inrichting toekomen opdat aan een (lokale) gedetineerde, nog voor zijn invrijheidsstelling, geldige identiteitspapieren kunnen worden verstrekt. Eerder was dit alleen eerst na vrijlating mogelijk. Met andere gemeenten is de samenwerking minder intensief, maar gemeld wordt dat er wel positieve ontwikkeling zit in de verbetering van de ketenaansluiting. [ 29 ] Dit hangt mede samen met de verwachte bestemmingswijziging van de inrichting. 21

26 De ISt nam waar dat een medewerker van een regionale verslavingsinstelling (in deeltijd) in de inrichting werkzaam is en in nauwe samenwerking met inrichtingsfunctionarissen betrokken is bij de begeleiding van gedetineerden tijdens hun verblijf in de inrichting en bij de voorbereiding op hun vertrek uit de inrichting. 22

27 3 Conclusies De PI Tilburg is een relatief grote inrichting die vanaf haar start hoofdzakelijk huisvesting bood aan vreemdelingen. De grondhouding van de medewerkers was daarbij gefundeerd op het uitgangspunt dat men niet zozeer te maken had met een gedetineerdenpopulatie met hoofdzakelijk criminele antecedenten, maar meer met bewoners die tegen hun wil waren ingesloten vanwege hun illegaal verblijf in Nederland. Met de start van unit H (rond 2000) hebben strafrechtelijke gedetineerden in de PI Tilburg hun entree gemaakt en is men, zeker de laatste twee jaar, anders gaan denken en doen met betrekking tot het aspect veiligheid. Deze ontwikkeling is merkbaar in een duidelijk upgrading van de technische beveiligingsvoorzieningen, maar minder manifest in de houding van medewerkers jegens gedetineerden. De inrichtingsleiding heeft in de loop van 2005, toen bekend werd dat in 2006 alle illegale vreemdelingen vanuit de PI Tilburg elders zouden worden ondergebracht[ 30 ], op een voortvarende wijze geanticipeerd op de komst van nieuwe doelgroepen en is gestart met het aanpassen van de organisatie. Tot op het moment van de inspectie, april 2007, heeft de DJI echter geen duidelijkheid kunnen bieden over de uiteindelijke bestemming van de inrichting en het moment waarop een bestemmingswijziging zal worden doorgevoerd. De ISt heeft waargenomen dat met name de langdurige onzekerheid over de toekomstige bestemming van de inrichting bij zowel de leiding als de medewerkers van de PI Tilburg een wissel heeft getrokken op de geloofwaardigheid die zij hechten aan de huidige (be)sturing van het Gevangeniswezen door het hoofdkantoor DJI. Desalniettemin stelt de ISt vast dat de onderlinge saamhorigheid en daarmee ook het moreel in de PI Tilburg hierdoor niet zijn aangetast. Men ziet in de inrichting uit naar spoedige duidelijkheid over de bestemming en wil daarmee aan de slag. De ISt acht daarbij de eerder genoemde grondhouding van medewerkers, welke hoofdzakelijk is geënt op de omgang met illegale vreemdelingen, een risico voor de start en consolidatie van de inrichting met andere doelgroepen en is van mening dat de inrichtingsleiding, mits er vanuit de DJI absolute duidelijkheid komt over de meerjarige bestemming van de inrichting, de komende tijd fors moet inzetten op de voorbereiding van de organisatie op [ 30 ] De illegale vreemdelingen zouden per 2006 worden ondergebracht in voorzieningen onder beheer van de sectordirectie bijzondere voorzieningen van de DJI. 23

28 een ander (gedrags)profiel van de gedetineerden die, na het vertrek van de huidige vreemdelingen, de inrichting zal gaan bezetten[ 31 ]. 3.1 Rechtspositie In het algemeen zijn op het aspect rechtspositie in de PI Tilburg veel zaken goed op orde. De gedetineerden wordt in voldoende mate geboden wat hun op grond van de penitentiaire beginselenwet toekomt. De medewerkers tonen inzet en betrokkenheid om, ondanks de doorgevoerde beperkingen van de afgelopen jaren zoals sanering van de geboden activiteiten, inkorting van het dagprogramma en inperking van de arbeidsmogelijkheden, met elkaar het optimale uit het dagprogramma te halen. Het aantal beklagzaken is, mede dankzij de inzet en bemiddeling van de maandcommissarissen uit de cvt, laag. Een punt van zorg voor zowel de cvt als de directie van de inrichting is de te beperkte mogelijkheid tot rechtshulp aan de gedetineerde vreemdelingen. Het sanctiebeleid is vastgelegd maar de toepassing ervan door de sanctiebevoegde functionarissen varieert zodanig dat medewerkers er naar de ISt opmerkingen over maken. In geestelijke zorg wordt in de PI Tilburg in ruime mate voorzien en het team geestelijk verzorgers is goed geïntegreerd in de inrichtingsorganisatie. Er zijn voldoende mogelijkheden voor extern contact maar de (beveiligings)voorzieningen in de bezoekzaal worden, zeker in het contact met kinderen, door de gedetineerden als beperkend ervaren. De psycho-medische zorg is in voldoende mate beschikbaar en werkt volgens de uitgangspunten van het VMZ-beleid. De tandarts is beperkt beschikbaar hetgeen tot te lange wachttijden leidt. De bibliotheek is ruim van opzet en biedt in ruime mate informatievoorziening aan de gedetineerden. De arbeid draait goed en biedt momenteel voldoende capaciteit[ 32 ]. Discriminatie is in de PI Tilburg geen issue en gedetineerden worden in het algemeen met respect benaderd. Het meerpersoonscelgebruik levert, door de jarenlange ervaring die de PI Tilburg daarmee heeft, geen knelpunten op. [ 31 ] De omgang met de huidige doelgroep - grotendeels groepsgeschikte- illegale vreemdelingen is in het algemeen gemakkelijker dan met strafrechtelijk veroordeelden met veelal ervaring in en met detentie. [ 32 ] Het passende arbeidsaanbod is mede een gevolg van de tijdelijke buiten gebruikstelling van capaciteit. 24