Geachte voorzitter, BSW/ RIS Aan de voorzitter van de Commissie Samenleving. J. den Heeten, L. Quintus Bosz en R.

Transcriptie

1 Typ teksttyp teksttyp tekst Rabin S. Baldewsingh Wethouder van Sociale Zaken, Werkgelegenheid, Wijkaanpak en Sport 030 Retouradres: Postbus 12600, 2500 DJ Den Haag Aan de voorzitter van de Commissie Samenleving Datum 16 mei 2017 Onderwerp voortgangsrapportage Den Haag maakt werk!, inclusief effectiviteit re-integratie RIS Contactpersoon J. den Heeten, L. Quintus Bosz en R. Berger Dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheidsprojecten Afdeling Beleid Telefoonnummer adres Aantal bijlagen 1 Geachte voorzitter, Elk half jaar informeren we de raad over de voortgang van het aanvalsplan Den Haag maakt werk! en over de effectiviteit van de inzet van ons instrumentarium voor re-integratie. Via deze brief neem ik u mee in de activiteiten die in de tweede helft van 2016 zijn verricht en welke resultaten daarmee geboekt zijn. Deze brief sluit aan bij de vorige voortgangsrapportage (RIS ) en gaat specifiek in op de doelstellingen van het aanvalsplan om tot meer werkgelegenheid te komen. Dit plan is overigens onderdeel van het programma werk en economie. Over de voortgang hiervan, informeren we u in een aparte brief (RIS296983). De goede resultaten gedurende de eerste helft van 2016, hebben we ook in het vervolg van het jaar vast weten te houden. De jeugdwerkloosheid is afgenomen, we hebben meer mensen uit de bijstand aan het werk of naar school geholpen dan we ons van te voren ten doel hadden gesteld en door de vaststelling van het actieprogramma sociaal ondernemen is er gerichte focus gekomen op het bevorderen van werkgelegenheid door middel van sociaal ondernemerschap. Dit zal zich de komende tijd uit gaan betalen in meer werk voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Een voorbeeld hiervan is Happy Tosti, een horecagelegenheid met werknemers met een arbeidsbeperking. Bovendien is er veel energie gestoken in de voorbereidingen van de STiP-banen (Sociaal Traject in Perspectief) in het kader van de extra impuls werkgelegenheid (RIS ). Dit verloopt voorspoedig en geeft vertrouwen in de realisatie van STiP-banen eind In paragraaf 1.8 wordt u hierover uitgebreider geïnformeerd. Met tijdelijke extra middelen is via de taskforce Werkgelegenheid een impuls gegeven aan de kansen op werk voor werkzoekenden aan de onderkant van de arbeidsmarkt. Structurele ontwikkelingen in onze samenleving (toenemende impact van ICT, energietransitie en circulaire economie) hebben ingrijpende gevolgen voor de hoeveelheid en het soort werk in onze stad. Op dit punt benoem ik deze brief een aantal zorgen en mogelijke oplossingsrichtingen. Gemeente Den Haag Postbus T Spui DJ Den Haag Den Haag

2 3.000 banen Taskforce Werkgelegenheid Gemeente Den Haag 1.1 Voortgang taskforce Werkgelegenheid algemeen Vrijwel alle doelstellingen liggen op schema. We helpen steeds meer mensen vanuit de bijstand aan het werk of begeleiden ze terug naar school. Op alle onderdelen waren de prestaties in 2016 beter dan in Voor een deel heeft dat te maken met de aantrekkende economie, maar ook de inspanningen vanuit de gemeente en de opvolging van afspraken die op de Werktop in 2015 zijn gemaakt, werpen hun vruchten af. Doelstelling mensen uit de bijstand aan het werk of naar school jongeren aan het werk of naar school, waarvan uit de bijstand (onderdeel van bovenstaande) Doel dit jaar 2016 realisatie Status Met name door aanpak jeugd forse stijging resultaat Door outreachende aanpak wordt groot aantal jongeren in de wijk bereikt. 200 BBL plaatsen Door de leerwerkmakelaar is de doelstelling ruimschoots behaald plaatsingen social return op werk De resultaten voor SR blijven boven verwachting banenafspraak Door praktijkroute en STiP wordt achterstand in 2017 ingelopen. 200 plekken beschut werk Inhaalslag gemaakt. Den Haag loopt voor op rest Nederland. Figuur 1: resultaten doelstellingen Den Haag maakt werk! Afgelopen jaar heeft de gemeente mensen naar school of werk begeleid dan wel stroomde uit de uitkering na inzet van een re-integratietraject (figuur 2) personen werden naar werk of school begeleid en van nog eens 882 personen werd de uitkering na inzet van een re-integratie instrument beëindigd om overige redenen. Via de Sluitende Aanpak jongeren werden 402 personen geholpen, waardoor instroom in de bijstand werd voorkomen. Tot slot vonden nog eens 845 mensen op eigen kracht werk. Kortom: we zien dat de stijgende lijn in de uitstroomresultaten, die vorig jaar is ingezet, verder blijft stijgen in de tweede helft van Dit is met name onder jongeren het geval. Figuur 2: uitstroomambitie Den Haag maakt werk! 2/17

3 1.2 Jeugdwerkloosheid: jongeren naar werk of naar school Op 1 januari 2015 waren er geregistreerde werkloze jongeren in Den Haag. Dit aantal steeg naar op 1 januari De doelstelling om jongeren per jaar te begeleiden naar school of werk is in 2016 met een uitstroomresultaat van in totaal met 811 overtroffen. Bij de bestrijding van werkloosheid onder jongeren richten we ons grofweg op twee doelgroepen. Ten eerste is er de jeugdwerkloosheid, zoals die is geregistreerd bij het UWV (het aantal niet-werkende werkzoekenden). Dit cijfer is in 2016 sterk gedaald, namelijk van naar niet-werkende werkzoekende jongeren. Die daling was sterker dan landelijk door UWV geregistreerd. Ten tweede is er de niet-geregistreerde jeugdwerkloosheid. Hiermee bedoelen we de jongeren die ook wel aangeduid worden als jongeren die buiten beeld zijn. Dit houdt in dat deze jongeren niet werken, niet naar school gaan en niet bij het UWV zijn ingeschreven als werkzoekend. In 2016 is op verschillende instrumenten ingezet om de jeugdwerkloosheid te laten dalen: De Sluitende Aanpak, een integrale aanpak voor jongeren die zich melden voor een bijstandsuitkering. Kenmerkend van dit instrument, is dat deze al van start gaat tijdens de zoekperiode. Vanuit de Sluitende Aanpak zijn in jongeren begeleid naar werk, waarmee instroom in de bijstand voor deze jongeren voorkomen is. De leerwerkmakelaar, een voorziening die gestart is in 2015 vanwege een tekort aan BBLplaatsen. In 2016 heeft de leerwerkmakelaar 135 jongeren geplaatst op een BBL-baan. Verder zijn via dit project nog eens 40 jongeren naar een reguliere baan bemiddeld en zijn 46 jongeren gestart met een BOL-opleiding. De pro-vso aanpak, een pro-actieve aanpak gericht op jongeren die het praktijkonderwijs of het voortgezet speciaal onderwijs verlaten. Vanuit de pro-vso aanpak zijn in jongeren begeleid naar werk of school. Verder is er het wijkbanenplan, dat zich richt op werkloze jongeren die moeilijk bereikbaar zijn. Deze aanpak is in het najaar van 2015 van start gegaan in de wijken Schilderswijk en Transvaal (RIS ). Daarna volgde in juni 2016 Laak (RIS ) en met de opening van het derde Servicepunt Arbeid (S.P.A.) eind 2016 ook Den Haag Zuidwest. Hiermee is het wijkbanenplan actief in de vier wijken die we van te voren hebben aangewezen: in deze wijken was de jeugdwerkloosheid het hoogst (RIS ). Het wijkbanenplan Schilderswijk/Transvaal had de ambitie om in 2016 circa 850 jongeren te spreken en om circa 500 jongeren naar werk, een leerwerkplek of school te begeleiden. Deze doelstelling is nagenoeg gehaald: er zijn 485 jongeren begeleid naar werk, school of een project. In Laak, waar we in juni zijn begonnen, waren dit er 120. In Den Haag Zuidwest zijn we in januari 2017 gestart. Figuur 3: uitstroom jeugd Tien jongeren startten in april 2016 met het wijktraineeprogramma van de gemeente Den Haag. Deze zijn aanvankelijk geplaatst in het maatschappelijk middenveld in de stad. Eén trainee is in november 2016 uitgestroomd om verder te gaan als ondernemer. 3/17

4 De andere trainees zijn inmiddels vanuit het programma aan de slag als trainee bij andere organisaties, onder andere Middin, de gemeente zelf, de Rabobank en het ministerie van EZ. Deze organisaties dragen bij aan aan coaching en opleiding in het tweede jaar van het wijktraineeprogramma en betalen hun salaris. Dit betekent dat in 2017 de huidige groep door zal gaan. Het opleidingsprogramma en de coaching in dit tweede jaar loopt dan vanzelfsprekend door. In het derde kwartaal van 2017 gaat een tweede lichting van start. Met het rijk zijn er contacten over samenwerking met het rijkstraineeprogramma. Tenslotte is het, nu de economie weer aantrekt, des te belangrijker dat het college het instrument van de leerwerktrajecten ten volste benut. Juist bij een groep die veelal te kampen heeft met meerdere problemen en ontwikkelpunten is dit een belangrijk instrument. Daarom komen we met een nieuwe aanpak leerwerktrajecten: de werkontwikkeltrajecten. Jongeren starten direct in een échte werkomgeving bij een (reguliere) werkgever of sociaal ondernemer en hebben na afloop perspectief op een baan. Zij worden tijdens het traject methodisch begeleid door een vakman op de werkvloer en gecoacht door een professionele begeleider (RIS ). 1.3 Sociaal en innovatief ondernemen Sociaal en innovatief ondernemerschap De WERKakkoorden die vorig jaar zijn afgesloten met werkgevers hebben geleid tot 463 betaalde banen (waarvan 11 op proefplaatsing), stageplekken en 288 werkervaringsplekken. Bovendien hebben 22 mensen met een arbeidsbeperking via de WERKakkoorden een plek gevonden op de arbeidsmarkt 1. Het afsluiten van WERKakkoorden is een continu proces. Op 21 februari 2017 vond een nieuwe WERKtop plaats. De gemeente Den Haag en werkgevers spraken in 53 Werkakkoorden' de intentie uit om Haagse werkzoekenden aan het werk of dichterbij werk te helpen. De akkoorden betreffen onder meer 659 betaalde banen en stageplekken. Ook kwamen er 192 STiP-banen uit voort, worden 335 jongeren en 50-plussers aan werk geholpen, vinden 76 mensen met een arbeidsbeperking werk en komen er 497 werkervaringsplekken beschikbaar. Op 7 december 2016 is de commissiebrief Actieprogramma Sociaal Ondernemerschap naar de commissie Samenleving verstuurd. Dit actieprogramma is het product van onderzoek en een intensieve samenwerking met onze collega s van onder andere de dienst stedelijke ontwikkeling (DSO) en onze partners in de stad, zoals MKB Den Haag, Social Club en Social Enterprise NL. Deze samenwerking -essentieel voor het slagen van het actieprogramma- wordt de komende periode gecontinueerd en verbreed, zodat er een coalitie ontstaat van partijen die zich sterk maken voor sociaal ondernemerschap in Den Haag. Inmiddels is het actieprogramma officieel van start gegaan na een inspirerende kick-off in oktober. Vooruitlopend op de start van het actieprogramma zijn er reeds sociaal ondernemers ondersteund. Zo is er voor één sociaal ondernemer een haalbaarheidsonderzoek gefinancierd. Vanzelfsprekend hebben wij bestaande relaties met sociaal ondernemers onderhouden. Zij verrichten pionierswerk en helpen ons aan inzichten die nodig zijn om het sociaal ondernemende klimaat in Den Haag te verbeteren. Ook de pilot Ondernemend uit de Bijstand was al vooruitlopend op de vaststelling van het actieprogramma opgestart, na een kick-off in oktober. Potentiële deelnemers aan de pilot kunnen zich tot juni 2017 aanmelden. De ervaringen die de eerste maanden van de pilot hebben opgeleverd, zullen gedurende de zomer worden geëvalueerd. Na deze zomer zal uw raad hierover worden geïnformeerd. Social Return: plaatsingen waarvan op werk in periode Social Return blijkt een goede manier te zijn om bijstandsgerechtigden aan het werk te helpen. Ook in de tweede helft van 2016 is de doelstelling behaald. In heel 2016 zijn in totaal 991 plaatsingen 1 Peildatum: 1 oktober /17

5 (inclusief opleiding- en leerwerkplekken) 2 gerealiseerd via Social Return. Hiervan zijn 866 plaatsingen op werk geregistreerd. Bovendien zien steeds meer werkgevers de toegevoegde waarde van inclusief werkgeverschap, wat inhoudt dat ze steeds meer oog krijgen voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt als werknemer. Hierdoor ontstaan er meer mogelijkheden voor de doelgroepen van Social Return. Bovendien wordt het ook makkelijker om deze mensen te plaatsen, omdat men van te voren niet meer overtuigd hoeft te worden. Om de duurzame uitstroom van bijstandsgerechtigden te bevorderen, zijn er afspraken gemaakt met de bouw- en infrasector. Zo is vanuit de EPZ 3 de Infradeal ontstaan, waarbij jongeren via SPG Infra vakopleidingen 4 een mbo-diploma kunnen behalen en daarna bovendien een baangarantie hebben. De bedrijven die deze jongeren in dienst nemen, kunnen dit meerekenen voor hun Social Returninvulling. In Den Haag is in het verlengde hiervan het Duurzaamheidspact Social Return Bouw- en Infratechniek ondertekend. Hierdoor krijgen bijstandsgerechtigden via de bouwaannemers de mogelijkheid om opgeleid te worden. Deze bijstandsgerechtigden worden via Social Return geplaatst bij een bouwbedrijf en hebben door de opleidingsmogelijkheden een beter perspectief om binnen de bouw werkzaam te blijven. Tenslotte willen we goed gedrag en een positieve inzet nog nadrukkelijker belonen door middel van Social Reward, zoals eerder is toegezegd. Momenteel krijgen de ondernemers een digitaal compliment (een positieve waardering) bij een goede Social Return invulling. Hiermee kan een bedrijf zich sterker profileren als ondernemer die zich positief inzet voor arbeidsparticipatie. Ook bij evenementen, zoals de WERKtop, maken we sociaal ondernemers meer zichtbaar. De komende periode gaan we actiever inzetten op het belonen van goede resultaten bij bedrijven die zich sterk maken voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt: zij bieden deze doelgroep weer kans en perspectief. We blijven ons oriënteren op verdere mogelijkheden om dit gewenste gedrag passend te belonen. Figuur 4: social return banen 1.4 Gemeente aan zet: instroom 250 jongeren en stageplaatsen Vanuit de noodzaak voor verjonging (in het kader van continuïteit en diversiteit) en de wens een bijdrage te leveren aan het terugdringen van de jeugdwerkloosheid in de stad, zet de gemeente als werkgever extra in op het bieden van mogelijkheden voor jongeren. Dit doen we via het generatiepact, door het beschikbaar stellen van stageplekken (op mbo- en hbo-niveau) en werkervaringsplekken (WEP) en door het uitvoeren van diverse interne projecten. Een voorbeeld van zo n intern project is de 2 N.B.: Registratie van plaatsingen Social Return vindt achteraf plaats, op basis van informatie van de betreffende werkgever. Resultaten van de gegunde aanbesteding en de gerealiseerde Social Return waarde zijn altijd tot 6 maanden later zichtbaar. 3 Economische Programmaraad Zuidvleugel 4 SPG Infra vakopleidingen is een organisatie die bestaat uit bedrijven die werkzaam zijn in de sector grond-, weg- en waterbouw en gevestigd in Zuid-Holland. 5/17

6 samenwerking met de leerwerkmakelaar, waardoor 12 studenten aan het werk zijn gegaan en hebben kunnen starten met hun mbo-opleiding managementassistent/secretarieel medewerker. Door alle aandacht voor het verhogen van de instroom van jongeren binnen de gemeente, zijn er in jongeren onder de 27 jaar bij de gemeentelijke organisatie komen werken. Hiermee komt de totale instroom op 315 jongeren. Met dit resultaat hebben we het streefcijfer van 250 jongeren voor 2018 al bereikt. Bovendien heeft het sturen op meer instroom van jongeren ervoor gezorgd dat ook in 2016 de helft van alle ingestroomde medewerkers jonger is dan 35 jaar, namelijk 497 (inclusief de 210 ingestroomde medewerkers onder de 27 jaar). Het aandeel jongeren onder de 35 jaar is in 2016 gestegen tot 16%, in 2015 was dat 14%. Tenslotte heeft het generatiepact het afgelopen jaar geleid tot de instroom van 74 jongeren. Figuur 5: instroom van jongeren binnen de gemeentelijke organisatie (cumulatief) Stageplaatsen en WEP-plekken De realisatie van de stageplaatsen en leerwerplekken deze collegeperiode ligt eveneens op koers: er zijn inmiddels 938 plekken gerealiseerd. Het actieplan stages (onderdeel van de maatwerkplannen diversiteit per gemeentelijke dienst) heeft een extra impuls gegeven om de gestelde ambitie waar te kunnen maken. Bij het actieplan stages is als uitgangspunt gekozen dat elke manager zich verantwoordelijk voelt voor de plaatsing van minimaal één stagiaire. Er is een verdeling gemaakt wat dit per dienstonderdeel betekent en in samenwerking met het Matchpunt Jongeren wordt hier verder invulling aan gegeven. Figuur 6: betaalde stageplaatsen of leerwerkplekken (incl. WEP, cumulatief) 6/17

7 We zien overigens dat een groot deel van de WEP ers instroomt bij de gemeente in een reguliere functie. Driekwart van de WEP ers uit 2015 is ingestroomd op een functie en inmiddels al bijna 40% van de WEP ers uit De WEP ers die ingestroomd zijn in 2016 hebben hun traject nog niet afgerond. Hierdoor stroomt een deel van deze groep in het jaar 2017 door binnen onze organisatie. Het uiteindelijke plaatsingspercentage zal hierdoor nog gaan toenemen. Dit geldt ook voor jongeren die stage lopen, die moeten na hun stage terug naar school om hun opleiding af te ronden. Hierdoor stromen zij doorgaans pas één of twee jaar later in. De werkervaringsplaatsen blijken dus een succesvol instrument voor zowel de jongeren, als voor de gemeente Den Haag als werkgever. 1.5 Vergroten inzetbaarheid Een groot deel van de mensen met een bijstandsuitkering is niet zonder meer toe te leiden naar werk. Dit wordt vaak belemmerd door een combinatie van langdurige werkloosheid en individuele problematiek. Voor deze mensen zijn specifieke maatregelen nodig om de kans op uitstroom naar werk te vergroten. In de afgelopen periode zijn diverse interventies in voorbereiding die gedurende de eerste helft van 2017 ten uitvoer zullen worden gebracht en waar ik in een volgende rapportage uitgebreider op terug zal komen. Voorbereidingen STiP-banen In de tweede helft van 2016 zijn voorbereidingen getroffen om per 1 januari 2017 direct te kunnen starten met de invulling van de STiP-banen. De bedoeling is dat dit het komende jaar extra banen oplevert, met name in de sectoren: zorg en welzijn, kunst- en cultuur, sport en onderwijs. Dit zijn sectoren waar nu werk blijft liggen. De STiP-baan is bedoeld voor bijstandsgerechtigden die al langere tijd niet aan het werk zijn en door omstandigheden of een beperking niet makkelijk zelf aan werk kunnen komen. Ook 56-plussers komen voor een STiP-baan in aanmerking. De banen worden aangeboden voor de duur van drie jaar. Een STiP-baan kan gezien worden als integraal traject waar scholing en begeleiding in verweven zijn. De wijze waarop dit wordt vormgegeven is toegelicht in de brief van het college van 24 januari 2017 (RIS295425). Door een gedegen voorbereiding en goed overleg met potentiële werkgevers zijn we in staat geweest om vanaf 2017 een vliegende start te maken met het plaatsen van de kandidaten op de STiP-banen. In maart werd de honderdste STiP baan gerealiseerd. De komende maanden gaat het tempo verder omhoog. Wel moet geconstateerd worden dat de belemmeringen en beperkingen van kandidaten soms groter zijn dan vooraf werd ingeschat. Dit betekent dat een grote inzet vanuit de dienst nodig is om ook voor die mensen onze inzet tot succes te laten leiden. Banenafspraak (garantiebanen): mensen aan het werk in periode Ik ben teleurgesteld over de resultaten op dit punt tot nu toe. Tot voor kort was het niet eenvoudig om mensen in het kader van de banenafspraak te begeleiden richting werk. Dit werd veroorzaakt door een ingewikkelde proces van indicering via het UWV en de loonwaardemeting, die al in de eerste maanden na werkaanvaarding moest plaatsvinden. Sinds halverwege vorig jaar hebben gemeenten echter de mogelijkheid gekregen om een zogeheten forfaitaire loonkostensubsidie in zetten zonder een loonwaardemeting. Dit is een subsidie met een vast bedrag ter hoogte van 50% van het wettelijk minimumloon. Het doel hiervan is om werkgevers te ontlasten en het proces te vereenvoudigen. Het nadeel van de forfaitaire loonkostensubsidie is weliswaar dat de werknemers gedurende deze periode niet in het doelgroepenregister kunnen worden geregistreerd. Daardoor komt de werkgever niet in aanmerking voor de no-riskpolis (in te zetten bij ziekte) en fiscale premiekortingen. Voor de banenafspraak is desondanks wel een eindspurt gemaakt. De inspanningen met betrekking tot de Ministeries zijn terug te zien in de cijfers. Er zijn 12 kandidaten aangenomen als toetsenbordreinigers. Ook zijn er nog 17 kandidaten pro/vso aan het eind van het jaar geplaatst. Er zijn tot en met december 2016 in totaal 181 personen met een arbeidsbeperking in het kader van de banenafspraak (garantiebanen) geïndiceerd. Hiervan zijn 135 personen aangenomen, waarvan 48 na een proefplaatsing. Nog eens 16 personen doen ervaring op via een proefplaatsing. 7/17

8 We verwachten dat we de komende tijd steeds meer arbeidsbeperkten uit de gemeentelijke doelgroep op een baan kunnen gaan plaatsen. Wijzigingen in wet- en regelgeving hebben het effect dat de bureaucratie is verminderd, de doelgroep groter wordt en daarmee ook de kans op het realiseren van de banen. De belangrijkste wijziging is de praktijkroute. De praktijkroute gaat ervan uit dat wanneer op de werkplek is vastgesteld dat iemand niet het wettelijk minimumloon kan verdienen, de betrokkene wordt opgenomen in het doelgroepenregister. Daarom starten we bij kandidaten die in aanmerking komen voor de banenafspraak met een proefplaatsing van maximaal één maand. Gedurende deze periode wordt de loonwaardemeting uitgevoerd en de loonkostensubsidie vastgesteld. Daarmee kan de werknemer direct in het doelgroepenregister worden geregistreerd. Daarnaast is binnen WSP meer deskundigheid opgebouwd en zien we dat de aanvankelijke terughoudendheid en scepsis bij werkgevers aan het veranderen is. We maken de kandidaten bovendien steeds beter zichtbaar, zowel intern als naar werkgevers toe. Verder gaan we nog meer investeren in het vinden van de juiste match tussen vraag en aanbod, om uitval terug te dringen. Dit doen we onder andere met behulp van functiecreatie en het vroegtijdig inzetten van jobcoaches tijdens de proefplaatsing. Ook de personen die voor de STiP-banen in aanmerking komen, blijken voor een groot deel in aanmerking te komen voor de banenafspraak. Op basis van bovenstaande ontwikkelingen verwacht ik dat wij komend jaar een groot aantal plaatsingen kunnen realiseren. Beschut werk: 200 werkplekken creëren Staatssecretaris Klijnsma heeft gemeenten inmiddels verplicht beschut werkplekken aan te bieden, aangezien uit onderzoek van de Inspectie SZW blijkt dat het aantal gerealiseerde beschut werkplekken ver achter blijft bij de verwachtingen. Desondanks is Den Haag één van de gemeenten die voorop loopt ten opzichte van andere gemeente: we hebben een substantieel aantal plaatsen beschut werk weten te realiseren. In het collegeprogramma en de re-integratieverordening is gesteld dat er in vier jaar tijd 200 beschutte werkplekken in het kader van de Participatiewet worden gecreëerd. Op 1 januari 2017 hadden 70 mensen een aanstelling beschut werk. Er waren op dat moment nog acht lopende aanvragen bij het UWV. Ook is gebleken dat 58 personen van het UWV een negatief indicatie advies voor beschut werk kregen. Dat betekent dat zij ondanks de gemeentelijke inspanning niet voor zo n plek in aanmerking komen. 29 personen uit deze groep kregen een indicatie baanafspraak; met hen is gezocht naar een bijpassende plek bij een werkgever. De ambitie is dat eind medewerkers werkzaam zijn op een beschutte werkplek en 200 in Eind 2016 waren dus al 70 mensen werkzaam op een beschutte werkplek. In 2017 zullen nog eens 80 mensen starten. We hebben hier een aantal acties op ingezet (zoals een betere aansluiting op de Pro/VSO scholen). Bovendien wordt de toegang tot beschut werk verbeterd. Vanaf 2017 kunnen inwoners zelf een advies beschut werk bij UWV aanvragen. Hierdoor is beschut werk ook beschikbaar voor niet gemeentelijke doelgroepen (zoals Wajong en wia). De wet regelt dat gemeenten verplicht zijn inwoners met een positief advies een dienstverband in een beschutte omgeving aan te bieden. Doordat een grotere doelgroep nu (zelf) een advies beschut werk kan aanvragen, zullen er naar verwachting meer positieve adviezen beschut werk worden afgegeven. Dit maakt het gemakkelijker om kandidaten te vinden. Alles overziend liggen we op koers om eind 2018 het doel van 200 beschutte werkplekken te realiseren. 1.6 Vijftigplussers Het economisch herstel begint langzaam meer baankansen te scheppen, ook voor vijftigplussers: we constateren in de tweede helft van 2016 een grotere uitstroom van uitkering naar werk. Desondanks neemt tegelijkertijd het aantal vijftigplussers in de bijstand toe. Dit komt, doordat de doorstroom vanuit WW naar IOAW en bijstand onverminderd hoog blijft. Andere oorzaken van het toenemende 8/17

9 aantal vijftigplussers in de bijstand zijn de veroudering van de huidige langdurige bijstandspopulatie en het feit dat de uitstroom naar AOW door landelijke wetgeving later plaatsvindt. Voor 646 personen ouder dan 50 jaar leidde de aanpak tot een baan of het einde van de uitkeringsafhankelijkheid (figuur 6). Figuur 7: uitstroom vijftigplussers Na vaststelling van het deelprogramma Ouderen duurzaam aan de slag is het actieplan Den Haag werkt aan ouderen opgesteld. In dit actieplan staat aangegeven dat in de periode van plussers vanuit de gemeentelijke uitkering naar (parttime) werk moeten zijn bemiddeld. De taakstelling voor 2016 is 450 plaatsingen. Bij het WSP is een specifieke bemiddeling van vijftigplussers ingezet door de inzet van accountmanagers. Daarnaast is een specifiek aanbod beschikbaar via Tempo Team, Randstad, Carrière 50plus en Outstanding. Dit heeft ertoe geleid dat de uitstroom in 2016 met 642 plaatsingen ruim boven de taakstelling van 450 plaatsingen ligt. Om de hoge doorstroom van WW naar IOAW/Bijstandsuitkering te verminderen is in december 2016 een pilot 50+ Van WW naar Werk gestart. Bij deze pilot biedt de gemeente in samenwerking met het UVW een half jaar voor het einde van de uitkering een traject naar werk. Deze bestaat uit persoonlijke begeleiding, ondersteuning bij sollicitatie-activiteiten en inzet van instrumenten van het UWV. In mei 2017 start een nieuw groep deelnemers. Eind 2017 zullen de resultaten van deze pilot bekend zijn. Verder vonden er nog verschillende andere activiteiten plaats met als doel om deze doelgroep op een positieve manier onder de aandacht te brengen en te krijgen van potentiële werkgevers. Zo zijn de initiatiefnemers van het idee van de job assistance (studenten personeelswerk van de Haagse Hogeschool ondersteunen werkzoekende vijftigplussers) gevraagd hun voorstel verder uit te werken en een plan van aanpak te schrijven. Wanneer dit plan voldoet, dan willen we dit project komend jaar laten starten. Overigens heeft op 31 oktober 2016 de Haagse ervaring plaatsgevonden, een netwerk bijeenkomst voor zeven vijftigplussers met werkgevers. Vanwege de positieve ervaring, gaan we dit in 2017 opnieuw organiseren. Tot besluit zijn in het laatste kwartaal van 2016 de voorbereidingen gestart voor een grote informatieen banenmarkt voor vijftigplussers. Deze heeft inmiddels plaats gehad op woensdag 29 maart De gemeente werkte hierbij nauw samen met het UWV en MKB Den Haag. Meer dan duizend werkzoekenden kwamen hier op af en ook werkgevers toonden zich geïnteresseerd. Dit biedt een perspectief op meer baankansen voor vijftigplussers. 2. Effectiviteit re-integratie Het vinden van een baan is voor veel werkzoekenden vaak een flinke uitdaging. Dat komt, omdat uitstroomkansen in sterke mate worden bepaald door arbeidsmarktomstandigheden en persoons- en achtergrondkenmerken van de werkzoekende. Veel werkzoekenden in Den Haag hebben een grote 9/17

10 afstand tot de arbeidsmarkt. Dit kan veroorzaakt zijn door gebrek aan werkervaring, een laag opleidingsniveau, een taalachterstand, gezondheidsproblemen of achterliggende multi-problematiek. Zij hebben daarom hulp nodig om te re-integreren naar werk. Een re-integratietraject bestaat doorgaans uit een reeks op elkaar afgestemde interventies, die bijdragen aan het ontwikkelen van werknemersvaardigheden, het opdoen van werkervaring en vakgerichte kennis. Tegelijkertijd wordt gewerkt aan het wegnemen van belemmeringen. Voor 2016 kan algemeen worden gesteld dat meer kandidaten worden ondersteund bij hun reintegratie en er meer kandidaten succesvol uitstromen. De doelgroep is gemiddeld zwaarder geworden, bijvoorbeeld door kandidaten vanuit de participatiewet die nu potentieel in aanmerking komen voor de STiP-banen. Bij deze doelgroep zijn de slagingskansen lager. Een neveneffect hiervan is een lichte afname van het effectiviteitsratio van 77% naar 73%. Er is sprake van de wet van de verminderde meeropbrengsten, omdat er meer kandidaten nodig zijn om extra uitstroom te realiseren. De aantrekkende arbeidsmarkt heeft op dit moment met name effect op de groep met een WWuitkering en de verborgen werklozen. We zien een positieve ontwikkeling in de totale uitstroomresultaten. In deze paragraaf gaan we achtereenvolgens in op: 1. het totale uitstroomresultaat (per leeftijd en categorie); 2. het voorkomen van instroom in de bijstand; 3. de re-integratiedienstverlening en gemiddelde duur van trajecten; 4. de meest ingezette re-integratievoorzieningen met uitstroomresultaat. 2.1 Uitstroomresultaat In 2016 vonden personen werk, keerden terug naar school of hadden na inzet van re-integratie geen bijstandsuitkering meer nodig, waarvan in de tweede helft van het jaar 5. Dat zijn ruim vijfhonderd personen meer dan in de eerste helft van Het hogere resultaat is onder andere behaald door de komst van de Servicepunten Arbeid. Bij 85% van deze mensen was sprake van een reintegratie traject. De anderen zijn uitgestroomd zonder inzet van re-integratiemiddelen. In paragraaf 2.4. zal verder worden ingegaan op de duurzaamheid van de uitstroom (duurzaamheidscriterium). In totaal hebben personen gebruik gemaakt van de gemeentelijke re-integratiemiddelen. Voor bijna driekwart van deze personen heeft dit geleid tot uitstroom naar werk of school. Bij personen, van wie eerder werd gedacht dat uitstroom binnen maximaal 18 maanden haalbaar zou zijn, is tijdens het re-integratietraject gebleken dat een reguliere baan toch te hoog gegrepen is. Zij zijn na afloop gestart met een participatie- of activeringstraject. De groep kandidaten die in 2016 nog niet geschikt bleken voor re-integratie is inmiddels in nauwe samenwerking tussen de afdeling Participatie en WSP opnieuw beoordeeld op geschiktheid voor een STiP-baan. 873 In heel 2016 zijn personen uitgestroomd Totaal aantal trajecten is Wanneer re-integratie- middelen worden ingezet leidt dat in 73% van de gevallen tot uitstroom. Figuur 8: uitstroom en doorstroom 5 In figuur 2 is een aantal opgenomen van Doordat die figuur is geproduceerd op een andere datum dan waarop de analyse effecitiviteit re-integratie is gestart, zijn er enkele kleine administratieve verschillen ontstaan. 10/17

11 Met de uitstroomresultaten 2016 liggen we op koers om de college-doelstellingen Den Haag maakt werk! voor de periode te realiseren. De goede uitstroomresultaten naar werk vormen niet in alle gevallen ook een besparing op de uitkeringsbudgetten. De reden daarvoor is dat we in onze aanpak ook werkloze jongeren aan werk helpen die nog geen uitkering hebben of hen terug naar school begeleiden omdat we willen voorkomen dat zij zonder startkwalificatie starten op de arbeidsmarkt (zie paragraaf 1.2 en 2.2). In het hierna volgende overzicht wordt nader uitgesplitst hoe de groep er uit ziet, die na inzet van reintegratie voorzieningen is uit- of doorgestroomd. Hierbij is gekeken naar leeftijd en uitstroomcategorie Neutraal School Parttime werk 3079 Fulltime werk* Figuur 9: uit- en doorstroom per leeftijd en categorie Totaal 4994 * Waarvan 135 zelfstandigen De focus op de leeftijdscategorieën jonger dan 27 jaar en ouder dan 50 jaar laat een aanzienlijke procentuele stijging zien op het aantal succesvol uitgestroomde re-integratie trajecten (respectievelijk + 45% en +24%). De re-integratie-trajecten zijn het succesvolst voor kandidaten die jonger zijn dan 27 jaar: 90% waarvoor re-integratie wordt ingezet, stroomt succesvol uit. Kandidaten van 50 jaar en ouder hebben het een stuk moeilijker. We zijn bij de bemiddeling in de tweede helft van 2016 gestart met meer specifieke voorlichting aan werkgevers om de positieve kanten van oudere werkzoekenden nog beter te belichten. Van deze groep stroomt over heel 2016 totaal 547 personen uit naar (parttime) werk of school. In 2015 was dit nog 440. De extra aandacht leidt tot een hoger absoluut aantal, maar in 2016 bleek 50-plus nog een moeilijke doelgroep. Voor 2017 is het beeld positiever, omdat via de STiPbanen ook meer vijftigplussers uit kunnen stromen naar werk. Meer kandidaten stromen uit naar fulltime werk. De uitstroom naar parttime werk neemt wat af. Terwijl in 2015 nog 23% naar parttime werk uitstroomde, is dit over heel 2016 gedaald naar 18%. Dit kan verklaard worden door een aantrekkende markt, met name in de horeca en gezondheidszorg. Bij neutrale uitstroom gaat het om beëindigde uitkeringen na inzet van re-integratie, waarbij in de registratie niet is gespecificeerd waarom de re-integratie gestopt is. Voor de effectiviteitsrapportage van 2015 hebben we de neutrale uitstroom nader onderzocht (RIS ). Op basis van dat onderzoek is gebleken dat bij een groot deel van de mensen de re-integratie direct heeft bijgedragen aan de uitstroom en dat zeker een kwart naar school of werk is uitgestroomd. Ook stroomden er in 2016 in totaal 135 personen als zelfstandige uit, terwijl dit aantal in 2015 nog 95 was. 2.2 Voorkomen van instroom in de bijstand De effectiviteit van re-integratie meten we niet alleen af aan uitstroomresultaten. Ook het voorkomen van instroom in de bijstand is een relevante parameter. We willen zo veel mogelijk voorkomen dat jongeren zonder startkwalificatie hun school niet afmaken of werkloos op de bank komen te zitten. Dit doen we, zoals al eerder benoemd, met de Sluitende Aanpak. Een instrument, waarbij de dienst SZW 11/17

12 en de dienst OCW nauw samenwerken. In het afgelopen jaar zijn ongeveer 400 jongeren als gevolg van deze werkwijze, al voordat de uitkering was toegekend terug naar school of aan het werk gegaan. Zie voor meer informatie paragraaf 1.2. De leerwerkcheque is één van de andere preventieve voorzieningen, waarmee wordt voorkomen dat jongeren in de bijstand terechtkomen. Met de leerwerkcheque kunnen jongeren een half jaar werkervaring opdoen tegen een vergoeding van 600,00 per maand. De leerwerkcheque is een belangrijk instrument voor het BBL-loket. In 2016 zijn 115 leerwerkcheques toegekend, dat is bijna een verdubbeling ten opzichte van Van de 115 overeenkomsten die in 2016 zijn gestart, zijn er inmiddels 65 geëindigd. Van deze groep hebben slechts tien personen naderhand alsnog bijstand aangevraagd. Het instrument is met dit resultaat, net als vorig jaar, succesvol gebleken. 2.3 Re-integratiedienstverlening Een re-integratietraject duurt maximaal 18 maanden, maar is meestal van kortere duur. Reintegratievoorzieningen worden selectief ingezet, op basis van een goede screening en een heldere en objectieve diagnose vooraf. We kijken daarbij integraal naar de situatie waarin kandidaten verkeren. Er wordt gekeken welke problemen er spelen en wat voor de persoon de meest passende dienstverlening is. In grove lijnen is er een verdeling te maken in kandidaten die direct of met reintegratieondersteuning aan het werk kunnen en kandidaten waarbij de problematiek zo groot is, dat de begeleiding en dienstverlening zich eerst vooral richt op het oplossen van deze problematiek. Bij de groep kandidaten, waarvan is vastgesteld dat ze aan het werk kunnen, is sprake van een korte, middellange of lange afstand tot de arbeidsmarkt. De dienstverlening wordt hierop afgestemd met flankerende voorzieningen, waaronder schuldhulpverlening en taaltrainingen. Licht: Middel: Zwaar: Lichte dienstverlening wordt ingezet voor kandidaten die naar verwachting direct weer aan het werk kunnen. De kandidaat wordt gestimuleerd zoveel mogelijk op eigen kracht een baan te vinden en krijgt in het sollicitatiecentrum op maat begeleiding bij het solliciteren. Meer begeleidende dienstverlening wordt ingezet voor kandidaten die naar verwachting redelijk snel weer aan het werk kunnen. De kandidaat krijgt in het sollicitatiecentrum begeleiding op maat. Dit aanbod wordt aangevuld met actieve bemiddeling op vacatures. Kandidaten die wel aan het werk kunnen, maar eerst nog aan werknemersvaardigheden en (basis)competenties moeten werken, krijgen een reintegratie- of opleidingstraject aangeboden. In bijlage I wordt uiteengezet hoe de voorzieningen, bij welke zwaarte worden ingezet. In de praktijk kan het zo zijn dat een kandidaat via lichte of middelzware dienstverlening alsnog zware dienstverlening aangeboden krijgt. De genoemde doorlooptijden betreffen het totale re-integratietraject, dus inclusief de eventuele doorstroom van licht, naar middel, naar zwaar. 12/17

13 Totaal: Figuur 10: beëindigde re-integratietrajecten In de volgende paragraaf gaan we dieper in op de inzet van de verschillende instrumenten. 2.4 Re-integratievoorzieningen In het hierna volgende totaaloverzicht staat hoe het bovenstaand aanbod is ingezet: in aantallen, resultaat en indicatie van de gemiddelde kostprijs. Vervolgens volgt een korte beschrijving van de meest ingezette re-integratievoorzieningen. Vaak dragen verschillende voorzieningen gezamenlijk bij tot uitstroom naar werk en vormen één re-integratie traject. Niet de inzet van slechts één voorziening is doorslaggevend voor het resultaat. Figuur 11: ingezette voorzieningen 13/17

14 Op basis van de diagnose van de afstand tot de arbeidsmarkt wordt gekozen welke instrumenten worden ingezet. We zien een verband tussen de zwaarte van het instrumenten en het uiteindelijke slagingspercentage. De brugplek ontwikkelt zich steeds meer tot een voorziening voor mensen met de grootste afstand tot de arbeidsmarkt. Het accent bij de brugplekken ligt in eerste instantie op het ontwikkelen van algemene werknemersvaardigheden en aanvullende diagnose (bijvoorbeeld om te beoordelen of het aanvragen van een indicatie voor de banenafspraak al dan niet zinvol is of dat iemand tot de doelgroep van STiP behoort), om daarna uit te stromen naar een baanafspraak, een STiP-baan of naar een lichter instrument met als doel uitstroom naar een reguliere baan. De zwaarte van de doelgroep op de brugplek laat een relatief lager slagingspercentage van de reintegratie zien. We verwachten een positieve invloed op deze cijfers door de optie om deze kandidaten vanaf 2017 op een STiP-baan te plaatsen. De combinatie met het zwaarder worden van de problematieken bij de werkzoekenden zorgt voor een spanningsveld. Ik vind het belangrijk dat voorkomen wordt dat mensen zonder passende beloning werken. Om die reden heeft het college september vorig jaar een aanpassing van de re-integratieverordening voorgelegd aan uw raad. Hierin is vastgelegd dat kandidaten, indien ze voldoen aan de gemaakte afspraken, een premie proefplaatsing ontvangen die het verschil tussen uitkering en het minimumloon compenseert 6. Duurzaamheidscriterium Het Inlichtingenbureau heeft een monitor ontwikkeld die inzicht geeft in hoeverre de inzet van reintegratie-instrumenten heeft geleid tot een duurzame werkhervatting van ex-uitkeringsgerechtigden. Op verzoek van de commissie Samenleving is aan het Inlichtingenbureau gevraagd of in plaats van deze zes maanden, voortaan 12 maanden als duurzaamheidscriterium gehanteerd kan worden. Het Inlichtingenbureau heeft vooralsnog geen gehoor kunnen geven aan dit verzoek. Stichting het Inlichtingenbureau werkt in opdracht van de overheid om de gegevensuitwisseling in het sociaal domein te ondersteunen en op een veilige en betrouwbare manier te laten verlopen. Als afgeleide daarvan wordt ook enige gestandaardiseerde monitor-informatie verstrekt, maar is er weinig ruimte voor maatwerkverzoeken. Bij het ontbreken van de gevraagde gegevens via het Inlichtingenbureau, is net als in de vorige rapportage op basis van de eigen registraties onderzocht wat de duurzaamheid van de uitstroom is. In november 2016 meldde ik dat van de groep die in de 1 e helft van 2015 na inzet van re-integratie fulltime is uitgestroomd naar school of werk 74% in de 12 maanden daarna niet opnieuw bijstand bij de gemeente Den Haag heeft aangevraagd (RIS ). Nu blijkt dat 81% van de mensen die na inzet van re-integratie fulltime zijn uitgestroomd naar werk of school in de 2 e helft van 2015 in de 12 maanden daarna niet opnieuw bijstand in onze gemeente heeft ontvangen. Bovendien is meer dan de helft van de mensen die toch weer een beroep op bijstand moesten doen op de peildatum van het onderzoek alweer uitgestroomd en dus snel weer aan de slag geraakt. 6 Re-integratieverordening Participatiewet Den Haag 2015, artikel 2.2.a. (dit onderdeel is toegelicht in RIS295083). 14/17

15 Figuur12: duurzaamheid uitstroom Vergelijking G4 Vorig jaar is toegezegd dat we de resultaten zouden vergelijken met de andere drie grote steden. Het aantal bijstandsuitkeringen is in Den Haag met 2,7% toegenomen. Dat is minder snel dan het landelijk gemiddelde van 4%. Voor de G4 was het gemiddelde 2% 7. Figuur 13: Aantal bijstandsuitkeringen per 1 januari in de G4 Uit de vergelijking van UWV-cijfers blijkt dat de verklaring hiervoor in belangrijke mate gezocht moet worden in de arbeidsmarktontwikkelingen. Den Haag heeft relatief veel vacatures op hoger niveau. De vraag naar elementair en lager gekwalificeerd niveau is het laagst in Den Haag. Het aantal vacatures per inwoners ligt in Den Haag ver beneden dat van de andere G4. 7 Het gaat hier om het aantal bijstandsuitkeringen levensonderhoud. Dit zijn cijfers die wij kunnen vergelijken met de andere G4. In de jaarrekening zijn de cijfers opgenomen inclusief krediethypotheek en 15/17

16 Figuur 14: UWV-vacatures per inwoners, naar gevraagd niveau, G4, december 2016 (Bron: UWV/CBS) De grafiek laat zien dat Utrecht op alle niveaus de meeste vacatures heeft, Den Haag heeft op alle niveaus de minste vacatures. Rotterdam en Amsterdam ontlopen elkaar niet veel. Rotterdam heeft wat meer vacatures voor middelbaar opgeleiden, Amsterdam wat meer vacatures voor hoger opgeleiden. Tegenover deze vacatures staan de werkzoekenden. Rotterdam heeft relatief de meeste laag en middelbaar opgeleide werkzoekenden. Den Haag komt daar vlak achteraan. De combinatie van beide grafieken illustreert de mismatch op de arbeidsmarkt in Den Haag en Rotterdam. Omdat we nog nadrukkelijker de aansluiting tussen de veranderende economie en de beroepsbevolking van onze stad willen bevorderen is het belangrijk om de relevante ontwikkelen te volgen. Zodoende willen we in 2017 een gericht vervolg geven aan de Arbeidsmarktverkenningen Haaglanden (RIS ) die u in 2015 aangeboden kreeg. Dat helpt ons in de missie om nieuwe manieren te vinden die werkgelegenheidskansen opleveren aan de onderkant van de arbeidsmarkt. Figuur 15: opleidingsniveau werkloze beroepsbevolking, G4, 2015 (bron: UWV) 16/17

17 3. Afsluiting 3.1 Lijnen naar de toekomst Uit de UWV Arbeidsmarktanalyse 2017 blijkt dat er onvoldoende (betaalde) banen bijkomen voor iedereen die kan en wil werken. Eisen die aan werknemers worden gesteld, vanwege bijvoorbeeld technologische ontwikkelingen, stijgen. De werkgelegenheid in functies die een hoog probleemoplossend vermogen vergen, neemt toe en er komt meer focus te liggen op ICT-kennis, in combinatie met sociale vaardigheden. Er is sprake van baanpolarisatie, waarbij vooral banen aan de onderkant van het middensegment dreigen te verdwijnen. 8 Om die reden breng ik mijn zorgen onder uw aandacht; de groei van de economie is geen reden om zelfvergenoegd achterover te leunen. Voor een grote groep mensen is blijvende aandacht vanuit de gemeente nodig om hen een perspectief te geven, hun betrokkenheid bij de samenleving te waarborgen en de verbondenheid in onze samenleving te bevorderen en waar mogelijk de stap naar een zelfstandig bestaan te laten zetten. In het geciteerde UWV-rapport worden zowel scholingsmaatregelen, verbeterde matching als gesubsidieerde arbeid als noodzakelijke oplossingsrichtingen benoemd. Met het wettelijke instrument van de loonkostensubsidies bij banen in het kader van de banenafspraak én de ondersteuning vanuit het Werkgeversservicepunt hebben wij werkgevers daarin ook wat te bieden. Vanuit de dienst SZW worden nu samen met werkgevers werkontwikkeltrajecten ingericht die een goede aansluiting moeten opleveren tussen training en plaatsing op een baan. Met de proposities onder de vlag Stad in Transitie werken we daar ook op de langere termijn aan. Maar ik ben bezorgd dat dat onvoldoende zal zijn, gezien de ingrijpende ontwikkelingen die zich op de arbeidsmarkt voltrekken. Wij moeten ons daarom blijven buigen over het vraagstuk hoe voor de langere termijn nieuwe wegen kunnen worden ontwikkeld om werkgelegenheidskansen te creëren voor mensen aan de onderkant van de arbeidsmarkt. 3.2 Conclusies Wederom kan ik concluderen dat het aanvalsplan Den Haag maakt werk! onze collegedoelstellingen werkelijkheid maakt. Meer mensen stromen uit de bijstand richting werk of naar school, meer zelfs dan we ons ten doel hadden gesteld. Bij het verminderen van de jeugdwerkloosheid maken we grote slagen, ook onder jongeren die de gemeente doorgaans moeilijk weet te bereiken. Met de STiP-banen bieden we duizend mensen nieuw werk! Zeker: de invulling van de banenafspraak en beschut werk blijven aandachtspunten. En alertheid blijft geboden als we kijken naar de instroom, de ontwikkeling van de economie en de mismatch op de Haagse arbeidsmarkt. Dit zal ik in 2017 dan ook onverminderd blijven doen, zodat bij het volgende voortgangsbericht opnieuw gesteld kan worden: de werkzame stad voor iedereen is weer een stap dichterbij gekomen. Met vriendelijke groet, Rabin Baldewsingh wethouder 8 UWV Arbeidsmarktanalyse 2017 (april 2017), p /17