Monitor MBO-Ambitie Programma Achtergrond, aanpak en instrumenten

Transcriptie

1 Monitor MBO-Ambitie Programma Achtergrond, aanpak en instrumenten Deze notitie is een update van de rapportage 2008 van Arjan van der Meijden en Paul Steehouder. In deze update zijn de stappen en de bijgestelde nieuwe instrumenten uit de derde monitorronde, gehouden in , opgenomen.

2 Colofon Titel Monitor MBO-Ambitie Programma Auteur Arjan van der Meijden/Paul Steehouder Datum September 2010 Projectnummer ecbo s-hertogenbosch Postbus BP s-hertogenbosch T F ecbo Utrecht Postbus DD Utrecht T F ecbo 2010 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, op welke andere wijze dan ook, zonder vooraf schriftelijke toestemming van de uitgever.

3 Inhoudsopgave 1 Achtergrond Inleiding Inhoudelijk kader Doel van de monitor Deelnemende scholen Aanpak van de monitor Inleiding Proces Instrumenten Bijlagen Bijlage: voorbeeld van een IPO (Innovatie en Prestatieovereenkomst) tussen Platform Bètatechniek en een school Bijlage: format voortgangsverslag Aandachtspunten bij het format voortgangsverslag voor de onderzoekers Monitor MBO-Ambitie Programma ecbo 3

4 4 ecbo Monitor MBO-Ambitie Programma

5 1 Achtergrond 1.1 Inleiding Het Platform Bèta Techniek (PBT) heeft in 2007 en 2008 met 28 instellingen binnen het middelbaar beroepsonderwijs afspraken gemaakt over deelname aan het MBO-Ambitie Programma. Het programma heeft als doel instellingen, kenniscentra en bedrijven te stimuleren het bètatechnisch mbo-onderwijs zo aantrekkelijk te maken dat meer jongeren kiezen voor bètatechnische opleidingen ( Het doel is om in 2010, in vergelijking tot 2003, 15% meer deelnemers in de techniek te hebben. Voor het MBO-Ambitieprogramma wordt gebruik gemaakt van monitor en audit. Een voorwaarde voor scholen voor deelname aan het Ambitieprogramma is de gebruikmaking van deze instrumenten. Uitgangspunt van de monitor en audit is dat scholen hun leer- en reflectievermogen versterken door een eigen kritische reflectie op voortgang en resultaten van het MBO-Ambitieprogramma van de eigen instelling. De (onderzoeks)opzet van de monitor en audit is gebaseerd op dat uitgangspunt: scholen voeren een structurele zelfevaluatie uit en maken met ondersteuning van een critical friend (een onderzoeker van ecbo 1 ) zelf een monitorverslag. Daarin expliciteren en waarderen de scholen de gehanteerde aanpak en resultaten. De auditcommissie spreekt daarop op basis van het monitorverslag haar oordeel uit over de behaalde (kwantitatieve en kwalitatieve) resultaten in een auditrapportage en stelt adviezen op over het vervolg richting scholen en richting het Platform Bèta Techniek. Daarnaast stelt de auditcommissie een generiek auditrapport op. Daarin adviseert de commissie over de voortgang van het MBO-Ambitie Programma 2. De monitor is zo opgezet dat relevante kennis over de voortgang in de scholen door de scholen zelf wordt benoemd. De scholen stellen hierover een verslag op aan de hand van een door PBT vastgesteld format. De scholen zijn verantwoordelijk voor het opstellen van het verslag. De informatie in de monitorverslagen is locatiespecifiek. Daarnaast bevatten alle verslagen tezamen generieke informatie over de voortgang in het realiseren van de ambities van het Ambitieprogramma; het zegt iets over de groep ambitiescholen als geheel. De voorliggende rapportage beoogt de meer generieke kennis die besloten ligt in de afzonderlijk rapportages van de scholen te belichten. 1 In 2008 is de monitor uitgevoerd met ondersteuning van CINOP Expertisecentrum. Vanaf 2009 vormen CINOP Expertisecentrum en Max Goote Kenniscentrum het Expertisecentrum Beroepsonderwijs (ecbo). In deze rapportage wordt de nieuwe naam ecbo gebruik. 2 Het generieke auditrapport 2008 is in december 2008 verschenen bij het Platform Bèta Techniek onder de titel Tweede advies over de voortgang van het MBO-Ambitie Programma. Monitor MBO-Ambitie Programma ecbo 5

6 1.2 Inhoudelijk kader De monitor en audit zijn opgezet tegen de achtergrond van een aantal aannamen over resultaatgericht innoveren en de vijf criteria die er toe doen 3. Het gaat om: Urgentiebesef (Heeft realisatie van de groeidoelstelling van het technisch onderwijs op korte en lange termijn binnen de mbo instelling een hoge prioriteit en waaruit blijkt dat?). Realisatie kwantitatieve prestatie 4 (Wat is de stand van zaken met betrekking tot de realisatie van de kwantitatieve prestatieafspraken die gemaakt zijn tussen de MBO instelling en PBT, en hoe wordt daar op gestuurd?). Draagvlak (Hoe staat het met het draagvlak voor de gekozen inhoudelijke aanpak van het bètatechniek vraagstuk bij belangrijke interne geledingen en externe partijen?). Succesvolle aanpak (Welke aanpakken van het bètatechniek-vraagstuk zijn veelbelovend, en zijn er ook al aanpakken die gewenste resultaten laten zien?). Consistentie (In hoeverre is er sprake van een instellingsbreed en samenhangend beleid voor resultaatgericht innoveren?). 1.3 Doel van de monitor De monitor heeft als algemeen doel een kritische reflectie door de scholen op hun eigen voortgang en resultaten in het kader van het Ambitieprogramma te bewerkstelligen. Deze reflectie vindt zijn neerslag in een verslag dat input geeft aan een gesprek tussen school en auditcommissie. 1.4 Deelnemende scholen In het jaar 2007 hebben de eerste elf scholen zichzelf structureel onderzocht binnen de kaders van de monitor, dus volgens de lijnen van de vijf criteria. Hierbij zijn deze scholen vanuit CINOP Expertisecentrum ondersteund door een onderzoeker in de rol van critical friend. Nadat de school een monitorverslag heeft opgeleverd heeft een audit plaatsgevonden. In de monitor van 2008 (28 scholen) nemen deze elf scholen voor de tweede maal deel. De overige scholen nemen in de monitor 2008 voor de eerste keer deel aan de Monitor en Audit en noemen we de 2 e tranche scholen. In is het monitor en auditproces voor de derde keer uitgevoerd. In hebben vijf scholen niet meer 3 Voor het tot stand komen van deze criteria verwijzen wij naar en artikelen als resultaatgericht innoveren, een beloftevol en krachtig vernieuwingsconcept van Jan Geurts en Hans Corstjens (Tijdschrift voor Hoger onderwijs en Management: THEMA nr. 4, september 2007) waarin gerefereerd wordt aan literatuur als; H. de Bruijn Prestatiemeting in de publieke sector, Utrecht 2001; J. Geurts Innovatieparadox in het beroepsonderwijs In Opleiding en Ontwikkeling, jan/febr. 2005; J. Geurts Zonder engagement geen innovatie In Profiel, 13 oktober 2005; J. P. Kotler Leading change Boston, 1996; W. Mastenbroek Verandermanagement Heemstede, 1997; en P. de Roode Meegaan of dwarsliggen Scriptum management, Het gaat te ver voor dit generieke verslag om een totaaloverzicht en een uitputtende verhandeling te presenteren omtrent de theorie achter het gebruik van deze vijf criteria. 4 Dit criterium heeft zowel een middel als een doel functie. Door het innoveren te richten op de kwantitatieve prestatie wordt een heldere richting gegeven aan de activiteiten, wat (aannemelijk) bevorderend werkt op het innoveren zelf. Daarnaast is het eigenlijke kwantitatieve resultaat ook van belang in de beoordeling van die innovatie: in hoeverre is deze succesvol? 6 ecbo Monitor MBO-Ambitie Programma

7 deelgenomen aan het programma. Twee scholen zijn door het Platform uit het programma gehaald, omdat de prestaties ver achterbleven bij de afspraken. Drie scholen hebben zelf besloten niet meer in het programma te willen participeren. Overzicht van de scholen /2010 Rijn IJssel ROC Midden Nederland Deltion Alfa College ROC Zeeland Friesland College ROC Leiden Markiezaat College ROC Midden Brabant ROC de Leijgraaf ROC van Twente Rijn IJssel ROC Midden Nederland Deltion Alfa College ROC Zeeland Friesland College ROC Leiden Markiezaat College ROC Midden Brabant ROC de Leijgraaf ROC van Twente ROC van Amsterdam ROC Westerschelde Gilde Opleidingen Amarantis / ROC ASA ROC Eindhoven Koning Willem I College ROC Aventus Drenthe College ROC Rivor ROC A-12 AOC Citaverde Albeda College ROC Leeuwenborgh Arcus College ROC Nijmegen Nova College Zadkine Rijn IJssel X Deltion Alfa College ROC Zeeland Friesland College ROC Leiden Markiezaat College ROC Midden Brabant ROC de Leijgraaf ROC van Twente ROC van Amsterdam ROC Westerschelde Gilde Opleidingen X ROC Eindhoven Koning Willem I College ROC Aventus Drenthe College x ROC A-12 x Albeda College ROC Leeuwenborgh Arcus College ROC Nijmegen Nova College x Monitor MBO-Ambitie Programma ecbo 7

8 2 Aanpak van de monitor 2.1 Inleiding Zoals eerder gezegd: de scholen die deelnemen aan het MBO-Ambitieprogramma hebben een afspraak gemaakt met het Platform Bèta Techniek over het gezamenlijke kwantitatieve doel voor Om dat doel te bereiken initiëren scholen activiteiten, of gaan verder met al eerder ingezette activiteiten. Deelname aan het Ambitieprogramma betekent voor de scholen dat ze uitgedaagd worden om zelfonderzoek uit te voeren: zij dienen zelf op een structurele en grondige wijze naar hun eigen activiteiten te kijken en daarover een verslag te schrijven. Dat verslag dient als input voor een gesprek met een auditcommissie die uiteindelijk een oordeel zal geven over de stand van zaken op die school in het licht van het Ambitieprogramma. In 2009 zijn de eerder gemaakte afspraken tussen PBT en de scholen opnieuw vastgelegd in zogenaamde Innovatie- en Prestatieovereenkomsten. De reden voor het opnieuw vastleggen was dat de eerder gemaakte afspraken onvoldoende transparant en smart waren. Hierdoor ontstonden verschillen van inzicht over de voortgang en de beoordelingen door de auditcommissie tussen het platform en de scholen. In de nieuwe IPO s zijn met name de kwantitatieve afspraken over de 15% doelstelling, het aandeel meisjes en de doorstroom naar het hbo vastgelegd. Daarnaast zijn in de IPO afspraken vastgelegd over inhoudelijke thema s en speerpunten waar de school zich op richt om de ambities van Bèta Techniek te realiseren. In de bijlagen is een voorbeeld van zo n IPO opgenomen. In 2009 zijn daarnaast afspraken gemaakt over de kwantitatieve gegevens die de scholen moesten aanleveren om de voortgang in het realiseren van de ambities te benoemen. Scholen moesten transparante en te controleren kwantitatieve gegevens aanleveren over de ontwikkeling van de groei van deelnemers Bèta Techniek-opleidingen vanaf 2003, de doorstroom naar het hbo en het aandeel meisjes. Scholen werden in de gelegenheid gesteld om gebruik te maken van cijfermatige overzichten die door EB-Management zijn opgesteld op basis van CFI-gegevens. Op advies van het PBT hebben nagenoeg alle scholen gebruik gemaakt van deze cijfers. Deze bijlage M&A bevat de volgende gegevens: 1 Ontwikkeling aantal deelnemers alle sectoren Techniek ambitieprogramma en techniek overig naar niveau Techniek ambitieprogramma en techniek overig bol/bbl Techniek ambitieprogramma en techniek overig m/v Doorstroom mbo 4 hbo De cijfers voor instroom in het hbo vanuit mbo 4 techniek per instelling zijn gebaseerd op de selectie propedeuse bachelor en de desbetreffende instelling. Het zijn instroomcijfers, maar de doorstroom hoeft niet 1 op 1 te zijn. Cijfers zijn hierdoor onbetrouwbaar en zijn daarom niet in de analyse meegenomen. 6 Techniek ambitieprogramma en Techniek overige idu-gegevens ecbo Monitor MBO-Ambitie Programma

9 In de bijlagen is een voorbeeld opgenomen van een bijlage M&A (Monitor & Audit). De scholen werden ondersteund door een 'critical friend'. De critical friends hadden de rol om de scholen te ondersteunen bij het expliciteren en onderbouwen van de eigen voortgang en resultaten aan de hand van de vijf criteria en daaraan gekoppelde indicatoren van de monitor. Het monitorproces bestond uit de volgende stappen: een toetsing vooraf, waarbij de kwaliteit van de plannen in beeld wordt gebracht (voor de scholen die nieuw in het programma stroomden), een startgesprek, het opstellen van het conceptverslag, het focusgroepsgesprek, het conceptverslag afronden, de toetsing door de 'critical friend' en daarna het definitieve verslag opsturen naar het Platform Bèta Techniek. Daarna kon de audit plaatsvinden. Hieronder volgt een beschrijving van de stappen en een beschrijving van de rol van de onderzoeker, zoals ze in de derde ronde van de monitor, in de periode , zijn uitgevoerd. 2.2 Proces 1 Wanneer de samenwerkingsafspraken tussen school en PBT zijn vastgelegd in een brief en een IPO wordt het startgesprek gepland. Telefonisch of per mail wordt contact met de contactpersoon van de school gemaakt om een afspraak in te plannen voor een startgesprek. 2 PBT maakt met de school een afspraak voor een auditgesprek. 3 Startgesprek met contactpersoon, het verantwoordelijk directielid en beoogd schrijver van het voortgangsverslag. Agenda startgesprek: - Terugblik op Monitor en Audit Prestatieafspraken en focus van de school in de monitor (de brief van pbt en de afspraken in de IPO. De aanpak van , waarin ruimte is voor eigen invullingen en vragen. - Toelichting en bespreking van de aanpak (sterker accent op relatie doelmiddelen- effecten, rol van onderzoeker in terugkoppeling analyse en rapporteren, afstemming monitor en audit). - Toelichting format (aanleveren kwantitatieve gegevens, analyse, vijf procescriteria en vraagstelling en de relatie tussen doelen, middelen en effecten). - Accenten die de school wil gaan leggen in de rapportage. - Stappen die de school gaat zetten: interne procedure, wie betrekken bij verslag, wie bij focusgesprek. - Planning en afspraken: feedback conceptverslag, aanleveren conceptversie voor analyse en terugkoppeling, focusgesprek, definitief verslag. Normaliter rekenen we 2-3 maanden voor het monitor proces. PBT wil graag in december/januari auditgesprekken plannen. Dit heeft mogelijk consequenties voor het monitorproces. - Mogelijkheid om versnelling aan te brengen in het monitorproces in relatie tot audit. Monitor MBO-Ambitie Programma ecbo 9

10 - Onderbouwing en focus inhoudelijke speerpunten. - Verklaring en onderbouwing van kwantitatieve groei/daling in relatie tot de inhoudelijke speerpunten/inspanningen. - Voortgang/ontwikkeling in vergelijking met monitor en audit Rol onderzoeker is dan vooral ondersteuning bij structurering en onderbouwing door de scholen en teruggeven van analyse op concept verslag. - Plaats van focusgesprek. Niet altijd is nog tijd voor een focusgesprek. Als scholen aangeven het monitortraject (voor het eigen leerproces) volledig te willen doorlopen, dan kan dat. In die gevallen kan er voor gekozen worden op basis van een tussentijdse rapportage op een -beperkt aantal- speerpunten het auditgesprek te voeren. 4 De onderzoeker maakt een kort verslag van de afspraken die gemaakt zijn, koppelt die terug naar de school en PBT. Dit verslag wordt als bijlage opgenomen bij het definitieve voortgangsverslag. 5 Tussentijdse feedback van de onderzoeker op het conceptverslag (telefonisch, per e- mail). 6 Ecbo maakt analyse van kwantitatieve voortgang in relatie met de gepleegde inspanningen op basis van het conceptrapport en het overzicht van de kwantitatieve gegevens die de school aanlevert, dan wel de EB-cijfers en koppelt dat per mail terug naar de onderzoeker. 7 De onderzoeker maakt op basis van deze analyse en eigen bevindingen een terugkoppeling naar de school in de vorm van vragen en gesprekspunten. De onderzoeker maakt hierbij gebruik van het gemeenschappelijk kenniskader dat in de monitor gehanteerd wordt (procescriteria en mbo-kompas). 8 Focusgesprek: het conceptverslag en de gesprekspunten en vragen van de onderzoeker vormen de input voor het gesprek. Het gesprek is gericht op reflectie op, onderbouwing en waardering van de voortgang van de school. Waardering wordt opgenomen in het voortgangsverslag. Uitgangspunt is dat het een proces van de school zelf is. De school heeft de lead. De analysepunten van de onderzoeker wordt vooraf gedeeld met de contactpersoon. In overleg met contactpersoon wordt het gesprek voorbereid en de rollen verdeeld. Kern van de rol van de onderzoeker is dat hij/zij analyse teruggeeft aan de school en deze heeft in het gesprek zo nodig gesprekspunten in te brengen om het reflectieproces in gang te brengen. 9 School maakt definitief voortgangsverslag. 10 Onderzoeker maakt een beknopte rapportage over zijn/haar bevindingen van het monitorproces en de voortgang zoals vastgelegd in het verslag van de school. Daarnaast gesprekspunten voor audit. 11 Vaststelling definitief verslag door de school; school stuurt verslag naar PBT. 10 ecbo Monitor MBO-Ambitie Programma

11 2.3 Instrumenten In het monitorproces zijn de volgende instrumenten ingezet: Prestatieafspraken tussen PBT en school Innovatie en prestatieafspraken tussen PBT en de school zijn vastgelegd in een IPO. Het IPO is basis en uitgangspunt voor het monitorproces. De school geeft in het monitorproces aan welke voortgang is geboekt op het realiseren van de innovatie en prestatieafspraken. Format voor het voortgangsverslag De kern van de monitor wordt gevormd door de kwantitatieve doelstelling en de vijf criteria die steeds centraal stonden. In de monitor is het format voor het voortgangsverslag op een aantal punten aangepast: Voorafgaand aan de vijf criteria worden de feitelijke kwantitatieve afspraken opgenomen en wordt de voortgang in het realiseren van deze afspraken benoemd, met onderbouwing en toelichting, op basis van de door de school geaccordeerde gegevens. In de vragen bij de vijf criteria wordt het zogenaamde MBO-Ambitiekompas als aanvullend kader ingezet. Het kompas geeft een aanvullend beeld over de procesgang in de scholen en extra (kwalitatieve) onderbouwing van de invulling van de vijf criteria. De scholen worden hier door de onderzoekers in de verschillende stadia van het monitorproces op bevraagd, zodat de scholen die onderbouwing kunnen opnemen in het eigen voortgangsverslag. In de bijlagen is het format voor het voortgangsverslag opgenomen met daarbij toegevoegd aandachtspunten en vragen die de onderzoekers hebben gebruikt in de gesprekken met de instellingen, en het geven van feedback op concepten van het voortgangsverslag. Analyse van de kwantitatieve gegevens Op basis van de kwantitatieve gegevens die in de bijlagen M&A zijn opgenomen, zijn door ecbo analyses gemaakt en vragen en aandachtspunten benoemd, die in het gesprek tussen onderzoeker en school aan de orde zijn geweest. Soms zijn de analyses onderwerp van het focusgesprek geweest en soms zijn de analyses besproken met de opsteller van de voortgangsrapportage. In de bijlage zijn de analyses van alle scholen opgenomen. Definitief voortgangsverslag De school is verantwoordelijk voor het opstellen van het voortgangsverslag. Nadat de onderzoeker één of meer keer feedback heeft gegeven op het concept-voortgangsverslag, wordt het definitieve voortgangsverslag met bijlagen aan PBT gestuurd. Het voortgangsverslag is, naast het IPO en de bijlagen M&A de input voor het auditgesprek. Monitor MBO-Ambitie Programma ecbo 11

12 12 ecbo Monitor MBO-Ambitie Programma

13 3 Bijlagen 1 Voorbeeld van IPO (Innovatie en Prestatieovereenkomst) 2 Format voortgangsverslag Aandachtspunten bij voortgangsverslag voor onderzoekers Monitor MBO-Ambitie Programma ecbo 13

14 3.1 Bijlage: voorbeeld van een IPO (Innovatie en Prestatieovereenkomst) tussen Platform Bètatechniek en een school Platform Bèta Techniek en ROC Overeenkomstnummer: Stichting Platform Bèta Techniek, als eigenaar van het MBO-Ambitieprogramma Bèta Techniek, gevestigd te Den Haag, vertegenwoordigd in dezen door directeur Stichting Platform Bèta Techniek, hierna verder aan te duiden als het Platform, enerzijds, en ROC, bij deze vertegenwoordigd in de persoon van, voorzitter van het College van Bestuur, statutair gevestigd te, verder te noemen de Instelling, anderzijds, hebben d.d. in de overeenkomst met overeenkomstnummer de deelname van bovengenoemde instelling aan het MBO-Ambitieprogramma vastgelegd. In onderhavige overeenkomst verklaren partijen te zijn overeengekomen: Artikel 1: Algemeen De instelling neemt opnieuw deel aan het MBO-Ambitie Programma Bèta Techniek. De projectperiode is ingegaan op 1 januari 2009 en eindigt op 31 december Artikel 2: Verplichtingen van het Platform Het Platform verplicht zich de Instelling in haar ambities te ondersteunen door het MBO- Ambitieprogramma als een lerend programma in te richten. Het Platform verplicht zich door monitor & audit de Instelling inzicht te bieden in de ontwikkeling van de Instelling en de door de Instelling gekozen innovaties. Het Platform verplicht zich inzichten, ervaringen en instrumenten uit het MBO- Ambitieprogramma beschikbaar te stellen. Het Platform verplicht zich landelijke en regionale bijeenkomsten te (doen) organiseren voor kenniscirculatie. Artikel 3: Verplichtingen van de Instelling De Instelling heeft een kwantitatieve doelstelling (prestatieafspraken) geformuleerd met betrekking tot de aantallen leerlingen in de technische opleidingen, de intersectorale opleidingen met tenminste 50% techniek en de specifieke Bèta Techniek georiënteerde varianten. Deze doelstelling is een stijging van de in-, uit- en doorstroom van deelnemers in techniek met 40% in 2010 t.o.v De cijfers uit het EB-Schoolportret worden als uitgangspunt gehanteerd. De Instelling heeft doelstellingen geformuleerd t.a.v. het verhogen van het aandeel meisjes in technische opleidingen. Deze zijn een stijging van het aandeel vrouwelijke deelnemers in de techniek niveau-4, naar tenminste het landelijk gemiddelde van 17,3%, en het uitvoeren van het plan van aanpak zoals dat na de genderscan door VHTO is opgesteld. De Instelling heeft doelstellingen geformuleerd t.a.v. de doorstroom naar het hbo. Deze zijn een groei van het aantal deelnemers dat doorstroomt in 2010 t.o.v met tenminste 10%, en het organiseren van speciale doorstroomprogramma s. 14 ecbo Monitor MBO-Ambitie Programma

15 De Instelling stemt in met publicatie van de voortgang van haar project door het Platform. De Instelling wijst contactpersonen aan op college van bestuurs-, directie- en uitvoerend niveau. Artikel 4: Monitor & Audit De auditcommissie ten behoeve van het MBO-Ambitieprogramma zal de inspanningen en prestaties van de Instelling auditen onder andere op basis van input van het monitorteam. De eerste monitor- en auditronde dient uiterlijk 1 februari 2010 te zijn afgerond. De Instelling verklaart volledige medewerking te verlenen aan de Monitor & Audit, het genereren en beschikbaar stellen van de voor het proces van Monitor & Audit benodigde informatie. Het thema dat extra aandacht zal krijgen in het auditgesprek is door u bepaald, en luidt: Zijn het real-life onderwijsconcept en de techniekboulevard de juiste instrumenten om meer mensen te interesseren voor technisch onderwijs bij het ROC. In de Monitor & Audit wordt aandacht besteed aan de toegekende aanvragen vanuit Ambitie en Innovatieprogramma s. Uw aanvraag betrof uw voorstel Koeling in mobiele werktuigen. Indien ook aan Risk and Safety-management een toekenning wordt gedaan, wordt ook aan deze aanvraag aandacht besteed. Tevens wordt aandacht besteed aan uw aanvraag Focus op luchtvaarttechnische opleidingen, gedaan in het kader van MBO-Innovatief. Artikel 5: Landelijke beweging De Instelling maakt onderdeel uit van de landelijke beweging van MBO-Ambitie en draagt dit actief uit. De Instelling levert een actieve bijdrage aan kennisoverdracht, door onder meer de deelname aan netwerkactiviteiten van het programma (landelijk en regionaal), levert inhoudelijke bijdragen aan bijeenkomsten, deelt ervaringen, instrumenten en kennis. Deelname aan bijeenkomsten is noodzakelijk. Producten opgeleverd binnen het kader van deze overeenkomst zijn eigendom van de Instelling. De producten dienen op verzoek voor het Platform kosteloos beschikbaar te worden gesteld. Het Platform kan besluiten om de producten ruimer te verspreiden. Artikel 6: Stimuleringspremie MBO-Ambitieprogramma Het Platform stelt een stimuleringspremie beschikbaar van voor het tweejarig arrangement aan de Instelling, inclusief eventueel verschuldigde btw. Artikel 7: Beschikbaarstelling stimuleringspremie Na ondertekening van deze overeenkomst door beide partijen, wordt op factuurbasis door het Platform betaald aan de Instelling. Eén jaar na de ondertekening wordt op factuurbasis door het Platform betaald aan de Instelling, met in achtneming van het in artikel 8 bepaalde. De inzet van de MBO-Ambitiemiddelen voor de Instelling ziet er derhalve als volgt uit: 2009: *** 2010: *** Totaal: *** De bedragen zijn inclusief eventueel verschuldigde btw. Monitor MBO-Ambitie Programma ecbo 15

16 De basis voor de inzet van de middelen is uw aanpak voor het MBO-Ambitieprogramma en de afspraken in de overeenkomst. De MBO-Ambitiemiddelen worden uitgekeerd onder twee voorbehouden: A Uit het proces van monitor & audit moet blijken dat de Instelling een substantiële vooruitgang boekt in termen van onderwijsinnovatie en deelnemers in-, door- en uitstroom. B De jaarlijkse parlementaire goedkeuring van de OCW-begroting. Per jaar dient de Instelling een factuur in, waarna het Platform kan overgaan tot betaling. De verantwoording over de inzet van MBO-Ambitiemiddelen loopt via de gebruikelijke jaarrekening en bijbehorende verslaglegging van de Instelling. Artikel 8: Wijziging verhoudingen; einde van de samenwerking Deze overeenkomst kan slechts schriftelijk worden gewijzigd. Deze overeenkomst eindigt van rechtswege op 31 december De Instelling heeft de mogelijkheid de overeenkomst tussentijds te beëindigen, in beginsel onder de conditie dat de reeds door het Platform verrichte betalingen worden terugbetaald. Het Platform behoudt zich het recht voor op basis van advies van de auditcommissie de overeenkomst te beëindigen wanneer: - de Instelling zich niet houdt aan de in deze overeenkomst gemaakte afspraken; - de Instelling onvoldoende inzet pleegt om de geformuleerde doelstellingen te realiseren; - in geval de overeenkomst op grond van artikel 8, vierde aandachtspunt tussentijds wordt beëindigd, kunnen reeds betaalde bedragen worden teruggevorderd en/of toegezegde bedragen niet beschikbaar worden gesteld. Artikel 9: Toepasselijk recht; geschillen Op deze overeenkomst is het Nederlandse recht van toepassing. Geschillen betreffende deze overeenkomst, zullen bij uitsluiting ter beslechting aan de te Den Haag bevoegde rechter worden voorgelegd. Aldus overeengekomen en in drievoud opgemaakt te Den Haag, op 20 oktober Voor het Platform, Voor de Instelling, Directeur Voorzitter College van Bestuur 16 ecbo Monitor MBO-Ambitie Programma

17 3.2 Bijlage: format voortgangsverslag Algemene gegevens Naam mbo-instelling Gesprekspartners voor de audit (namen en functies) Contactpersoon ecbo Datum definitief voortgangsverslag Scoreresultaten criteria: Kernpunten en bevindingen door onderzoeker Eventuele toelichting mbo-instelling Urgentiebesef Resultaatgerichtheid Draagvlak Succesvolle aanpak Consistentie Feitelijke kwantitatieve prestaties Omschrijving Hier geven de scholen een overzicht van de kwantitatieve gegevens in relatie tot de prestatieafspraken die gemaakt zijn met het Platform Bèta Techniek (PBT). Het betreft door de directie van de sector techniek geaccordeerde gegevens. Vraag Hoe is de voortgang in de realisatie van de kwantitatieve ambities? Indicatoren Er zijn kwantitatieve afspraken met het PBT vastgelegd in de prestatieovereenkomst. Hierin zijn ook de technische opleidingen die worden meegerekend opgenomen. De brief prestatieafspraken wordt als bijlage bij dit voortgangsverslag opgenomen. Het feitelijke aantal inschrijvingen, de instroom, de uitval, het aantal afgestudeerden en het aantal doorstromers op teldatum 1 oktober voor de schooljaren 2003 tot en met 2008 is bekend. De bijlage M&A, opgesteld door EB-management, wordt gebruikt als basis voor deze gegevens. De feitelijke voortgang in relatie tot de doelstellingen is onderbouwd en verklaard. Toelichting mbo-instelling (maximaal 1 pagina): Criterium 1: Urgentiebesef Monitor MBO-Ambitie Programma ecbo 17

18 Omschrijving Bij urgentiebesef gaat het erom inzichtelijk te maken in hoeverre de centrale doelstelling van het Ambitieprogramma (het behalen van kwantitatieve groei op korte en lange termijn) echt leeft binnen de mbo-instelling en daarom een hoge beleidsprioriteit heeft. Vraag Heeft realisatie van de groeidoelstelling van het technisch onderwijs op korte en lange termijn binnen de mbo-instelling een hoge prioriteit en waaruit blijkt dat? Indicatoren Er is sprake van actief eigenaarschap en motivatie; Er is een plan van aanpak voor de sector techniek; Het plan is geënt op de demografische en arbeidsmarktontwikkelingen; Het plan is doorvertaald naar tactisch en operationeel niveau in de organisatie; Het plan in doorvertaald naar taken, opdrachten, teamplannen en of projectplannen. Toelichting mbo-instelling (maximaal 1 pagina): Score urgentiebesef: Weinig urgentiebesef Volledig urgentiebesef Criterium 2: Resultaatgerichtheid Omschrijving Bij resultaatgerichtheid gaat het erom dat de mbo-instelling laat zien dat ze beschikt over een informatiehuishouding die sturen op resultaat mogelijk maakt. Daarnaast vindt periodieke analyse van, en reflectie op, vooruitgang, stilstand en achteruitgang plaats. Vraag Hoe wordt gereflecteerd en gestuurd op het realiseren van de kwantitatieve prestatieafspraken? Indicatoren Het realiseren van de kwantitatieve prestaties wordt besproken met verantwoordelijken in de instelling (management, teams). De voortgang wordt gevolgd en er wordt tijdig bijgestuurd door het nemen van maatregelen en bijstelling van beleid. Er wordt een relatie gelegd tussen de inspanningen die worden gepleegd en de kwantitatieve gegevens. Toelichting mbo-instelling (maximaal 1 pagina): Score resultaatgerichtheid: Weinig resultaatgericht Volledig resultaatgericht 18 ecbo Monitor MBO-Ambitie Programma

19 Criterium 3: Draagvlak Omschrijving Bij draagvlak gaat het erom inzichtelijk te maken of de mbo-instelling er in slaagt bij interne geledingen (bestuurders, management, docenten, studenten) en externe partijen (bedrijfsleven en omringend onderwijs) steun te krijgen voor de inhoudelijke aanpak van het Bèta Techniek vraagstuk die ze voorstaat. Vraag Hoe staat het met het draagvlak voor de gekozen inhoudelijke aanpak van het Bèta Techniek vraagstuk bij belangrijke interne geledingen en externe partijen? Indicatoren Er worden concrete inspanningen geleverd om draagvlak bij belangrijke geledingen en partijen te activeren en vast te houden. Belemmeringen voor actieve participatie worden weggenomen. De omgeving steunt de gekozen aanpak. Het gaat hier zowel om het omringend onderwijs als het regionale bedrijfsleven. Interne geledingen (bestuur, directie/management, docenten) onderschrijven de gekozen aanpak. Toelichting mbo-instelling (maximaal 1 pagina): Score draagvlak: Weinig draagvlak Volledig draagvlak Criterium 4: Succesvolle aanpak Omschrijving Bij dit criterium gaat het erom inzichtelijk te maken welke innovatiepraktijken al succesvol blijken. Specifieke aandacht wordt gevraagd voor de rol die de samenwerking met bedrijfsleven en omringend onderwijs speelt in het bereiken van de groeidoelstelling. Vraag Welke aanpakken van het Bèta Techniek vraagstuk laten gewenste resultaten zien? Indicatoren De succesvolle aanpak is voor anderen inzichtelijk te beschrijven. De rol die de samenwerking met bedrijfsleven en omringend onderwijs speelt in de succesvolle interventie is duidelijk beschreven. De bijdrage van de succesvolle interventie aan de kwantitatieve doelstellingen is beschreven en onderbouwd. Monitor MBO-Ambitie Programma ecbo 19

20 Toelichting mbo-instelling (maximaal 1 pagina): Score succesvolle aanpak: Weinig succesvol Volledig succesvol Criterium 5: Consistentie Omschrijving Bij consistentie gaat het erom inzichtelijk te maken of op het niveau van de mbo-instelling sprake is van een samenhangende en consequente aanpak van resultaatgericht innoveren. Essentieel daarbij is dat verschillende innovatieactiviteiten op elkaar zijn afgestemd. Vraag In hoeverre is er sprake van een instellingsbreed en samenhangend beleid voor resultaatgericht innoveren? Indicatoren Er is samenhang tussen de actuele visie op het Bèta Techniek vraagstuk (urgentiebesef) en het gericht zoeken naar productief samenspel (draagvlak) tussen verschillende betrokken partijen en geledingen, zowel intern als extern. Er is sprake van een ketenaanpak. Condities en randvoorwaarden voor resultaatgericht werken zijn gerealiseerd (flankerend beleid). Er is sprake van borging van goede aanpakken. Toelichting mbo-instelling (maximaal 1 pagina): Score consistentie: Weinig consistentie Volledig consistentie ecbo Monitor MBO-Ambitie Programma

21 3.3 Aandachtspunten bij het format voortgangsverslag voor de onderzoekers Juli 2009 Cursieve tekstfragmenten zijn specifiek voor de onderzoekers als ondersteuning in de rol van critical friend van de scholen in het monitorproces. 1 De samenwerkingsafspraken tussen school en PBT zijn vastgelegd in een brief. Onderzoeker ontvangt afschrift van deze brief, die door PBT naar de scholen is gestuurd. 2 PBT maakt aanvullende afspraken over de kwantitatieve prestaties en de inhoudelijke punten waarop de monitor en audit zich zal richten. Zo gauw Herman positief advies geeft (dat wil zeggen dat de prestatieafspraken voldoende smart zijn én duidelijk is dat de school de vereiste kwantitatieve gegevens zal aanleveren) dan kan een afspraak gemaakt worden tussen school en onderzoeker voor het startgesprek van de monitor. De onderzoeker krijgt de brief waarin de voorstellen voor innovatie en prestatieafspraken zijn opgenomen. Nadat deze zijn verwerkt in de innovatie en prestatieovereenkomst tussen school en PBT krijgt de onderzoeker hier een afschrift van. 3 Scholen hebben de keuze om gebruik te maken van de kwantitatieve cijfers van EBmanagement (zoals opgenomen in de schoolportretten) of gebruik te maken van eigen cijfers. In het laatste geval moeten deze wel voldoen aan de eisen (gegevens vanaf 2003, uitgesplitst naar leerweg en niveau). PBT heeft de rol om dit met de scholen af te spreken. Mocht bij de start van de monitor hier nog onduidelijkheid over zijn, dan zo snel mogelijk contact opnemen met PBT. Onderzoekers gaan hierover niet met de school in discussie. 4 Telefonisch of per mail contact met contactpersoon van de school om afspraak te plannen voor startgesprek. 5 Datum van startgesprek zo snel mogelijk doorgeven aan projectleider ecbo. Zo gauw startgesprek bekend is zal PBT contact opnemen met de school voor het plannen van het auditgesprek. Auditdatum is dus afhankelijk van de datum van het startgesprek. 6 Startgesprek met contactpersoon en verantwoordelijk directielid en beoogd schrijver van het voortgangsverslag. Agenda startgesprek: a Terugblik op Monitor en Audit 2008 (de vorm, hoe hebben ze het ervaren, wat hebben ze er van meegenomen, hoe zitten ze in nu in het traject verwachtingen, wensen). b Prestatieafspraken 2009 en focus van de school in de monitor (de brief van PBT en de afspraken tussen PBT en school. De aanpak van 2009, waarin ruimte is voor eigen invullingen en vragen). c Toelichting en bespreking van de aanpak 2009 (sterker accent op relatie doelmiddelen-effecten, rol van onderzoeker in terugkoppeling analyse en rapporteren, afstemming Monitor en Audit). d Toelichting format (aanleveren kwantitatieve gegevens, analyse, vijf procescriteria en vraagstelling en de relatie tussen doelen, middelen en effecten). e Accenten die de school wil gaan leggen in de rapportage. f Stappen die de school gaat zetten: interne procedure, wie betrekken bij verslag, wie bij focusgesprek. Monitor MBO-Ambitie Programma ecbo 21

22 g Planning en afspraken: feedback conceptverslag, aanleveren conceptversie voor analyse en terugkoppeling, focusgesprek, definitief verslag. Het startgesprek is belangrijk om eigenaarschap op het Monitor en Auditprogramma te verkrijgen. Daarnaast ook de aanpak, de focus, de stappen en de rol van de onderzoeker. 7 De onderzoeker maakt een kort verslag van de afspraken die gemaakt zijn, koppelt die terug naar de school en PBT. Dit verslag wordt als bijlage opgenomen bij het definitieve voortgangsverslag. 8 Tussentijdse feedback van de onderzoeker op het conceptverslag (telefonisch, per e- mail). 9 Ecbo maakt analyse van kwantitatieve voortgang in relatie met de gepleegde inspanningen op basis van conceptrapport en het overzicht van de kwantitatieve gegevens die de school aanlevert, dan wel de EB cijfers en koppelt dat per mail terug naar onderzoeker. 10 Onderzoeker maakt op basis van analyse van Karel en eigen bevindingen een terugkoppeling naar de school in de vorm van vragen, gesprekspunten. Onderzoeker maakt hierbij gebruik van het gemeenschappelijk kenniskader dat we hanteren in de monitor (procescriteria en mbo-kompas). Dit kader is opgenomen in de onderzoekersversie van het format (aandachtspunten en vragen). 11 Focusgesprek: het conceptverslag en de gesprekspunten en vragen van de onderzoeker vormen de input voor het gesprek. Het gesprek is gericht op reflectie op, onderbouwing en waardering van de voortgang van de school. Waardering wordt opgenomen in het voortgangsverslag. Uitgangspunt is dat het een proces van de school zelf is. Zij hebben de leiding. De analysepunten van de onderzoeker worden vooraf gedeeld met de contactpersoon. In overleg met contactpersoon wordt gesprek voorbereid en de rollen verdeeld. Kern van de rol van de onderzoeker is dat hij/zij analyse teruggeeft aan de school en deze heeft in het gesprek zo nodig gesprekspunten in te brengen om het reflectieproces in gang te brengen. 12 School maakt definitief voortgangsverslag. 13 Onderzoeker maakt een beknopte rapportage over zijn/haar bevindingen van het monitorproces en de voortgang zoals vastgelegd in het verslag van de school. Daarnaast gesprekspunten voor audit. 14 Vaststelling definitief verslag door de school; school stuurt verslag naar PBT. Bronnen voor de onderzoekers Brief PBT met prestatieafspraken. Voortgangsverslag Auditadvies Schoolportret EB-management (op www. Deltapunt.nl, doorklikken naar MBO-Ambitie). Innovatie en Prestatieovereenkomst. 22 ecbo Monitor MBO-Ambitie Programma

23 Algemene gegevens: Naam mbo-instelling Gesprekspartners voor de audit (namen en functies) Contactpersoon ecbo Datum definitief voortgangsverslag Scoreresultaten criteria Kernpunten en bevindingen door onderzoeker Toelichting mboinstelling: Urgentiebesef Resultaatgerichtheid Draagvlak Succesvolle aanpak Consistentie De mate waarin de kwantitatieve voortgang zichtbaar is. De relatie tussen de vijf criteria en de kwantitatieve voortgang. Interne consistentie vijf criteria, kwantitatieve voortgang en de ontwikkeling in vergelijking met Gesprekspunten voor auditcommissie. Feitelijke kwantitatieve prestaties Aandachtspunten voor de onderzoeker: Het maakt voor de monitorrapportage niet uit hoe scholen aan deze gegevens komen. Alle scholen beschikken over deze gegevens. Onderzoekers gaan niet trekken en sleuren om gegevens boven tafel te krijgen. Uitgangspunt is dat de gegevens er zijn (in de schoolportretten van EB management, dan wel gegevens van CFI dan wel de gegevens uit de eigen informatiehuishouding). Van belang is dat de directie de cijfers accordeert. De afspraken hierover zijn vastgelegd in een brief van de school aan PBT en deze afspraken zijn opgenomen in de innovatie en prestatieovereenkomst. Voortgang in groei vanaf 2003 tot heden is lastig in geval van fusies e.d. Die discussie niet voeren met de school. Die hebben ze moeten voeren met PBT en hebben ze moeten opnemen in de prestatieafspraken met PBT. Relevante gegevens in het startgesprek goed doorspreken. Het gaat erom dat men goed begrijpt wat gevraagd wordt en waarom. Op basis van deze gegevens wordt door ons een analyse gemaakt van waar groei dan wel krimp zit en kan het gesprek gevoerd worden over de duiding en verklaring daarvan. De volgende vragen moeten in ieder geval beantwoord worden in de toelichting: Is er sprake van feitelijke voortgang (afgezet tegen de eigen doelstellingen)? De onderbouwing en verklaring hiervan. Is er een actueel inzicht in de kwantitatieve gegevens en voortgang? Is er sprake van een transparante informatiehuishouding? Monitor MBO-Ambitie Programma ecbo 23

24 Criterium 1: Urgentiebesef Aandachtspunten voor de onderzoeker: De kernvraag is hier in hoeverre de school het probleem in beeld heeft dat zij probeert aan te pakken, wie de eigenaar hiervan is (college van bestuur, directie, management, docenten?) en hoe de aanpak is vertaald naar werkbare plannen. De volgende vragen gebruiken in de gesprekken en de analyse: Welke ontwikkeling is zichtbaar? Welke stappen zijn afgelopen jaar gezet om urgentiebesef op een hoger niveau te brengen dan in 2008? Zijn verantwoordelijkheden belegd? Op welke niveaus, in welke mate, onder welke condities en wordt het ook gecontroleerd? Wat is gedaan met het audit advies 2008? Hoe worden demografische en arbeidsmarktontwikkelingen doorvertaald in plannen en activiteiten. Bijvoorbeeld: wordt er een relatie gelegd met (verwachte) groei en afname van instroom vanuit vmbo? Je kunt scholen hierop bevragen; raadpleeg ook de schoolportretten van EB-management. Wordt geïnvesteerd in het bereik van doelgroepen (meisjes, allochtonen, 23+)? Zijn investeringen in het project (als inzet personeel, middelen) zichtbaar in de begroting van de sector en/of afdelingen? Worden er extra middelen vrijgemaakt voor het realiseren van doelstellingen? Vraag eventueel naar begrotingen. Criterium 2: Resultaatgerichtheid Aandachtspunten voor de onderzoeker: Er wordt een analyse gemaakt van de kwantitatieve gegevens (instroom, uitval, doorstroom). Op basis daarvan kan groei en afname verklaard en geduid worden. Maatregelen (beleid, activiteiten, interventies) worden gerelateerd aan kwantitatieve gegevens. Probeer scholen hierop te activeren zodat ze zo n analyse opnemen in de monitorrapportage. Op basis van de analyse van ecbo kun je hier feedback op geven in het focusgesprek. De volgende vragen gebruiken in de gesprekken met de school: Welke ontwikkeling is zichtbaar? Welke stappen zijn afgelopen jaar gezet om resultaatgerichtheid op een hoger niveau te brengen dan in 2008? Zijn verantwoordelijkheden belegd? Op welke niveaus, in welke mate, onder welke condities en wordt het ook gecontroleerd? Wat is gedaan met het audit advies 2008? Hoe worden kwantitatieve gegevens gebruikt bij sturing en bijsturing van beleid? Worden kwantitatieve gegevens van omringend onderwijs (vmbo leerlingstromen) gebruikt voor instroombeleid? Vindt er, afhankelijk van de prestatieafspraken met PBT, sturing plaats op specifieke doelgroepen, groei en afname specifieke opleidingen, groei c.q. afname bol en bbl? 24 ecbo Monitor MBO-Ambitie Programma

25 Criterium 3: Draagvlak Aandachtspunten onderzoeker: Draagvlak externe omgeving: hoe krijgt dat concreet vorm (bestuurlijk, bilateraal tussen scholen en bedrijven door samenwerkingsafspraken, intensieve samenwerking/herontwerp) en is er zicht op effecten en resultaten. Is er zicht op welke activiteiten wel werken en welke minder? Worden er met externe partijen niet vrijblijvende afspraken gemaakt? De volgende vragen gebruiken in de gesprekken met de scholen: Welke ontwikkeling is zichtbaar? Welke stappen zijn afgelopen jaar gezet om draagvlak op een hoger niveau te brengen dan in 2008? Zijn verantwoordelijkheden belegd? Op welke niveaus, in welke mate, onder welke condities en wordt het ook gecontroleerd? Wat is gedaan met het audit advies 2008? Hoe krijgt draagvlak in de externe omgeving concreet vorm (bestuurlijk, bilateraal tussen scholen en bedrijven door samenwerkingsafspraken, intensieve samenwerking/herontwerp) en is er zicht op effecten en resultaten? Is er zicht op welke activiteiten wel werken en welke minder? Worden er met externe partijen niet vrijblijvende afspraken gemaakt? Hoe krijgt draagvlak onder docenten vorm (door bijvoorbeeld teamontwikkeling, uitwisseling docenten en bedrijven, scholing, communicatie). Is er HRM beleid gericht op professionalisering Bètatechniek docenten? Hoe krijgt dat vorm? Wordt draagvlak gemeten, bijvoorbeeld door tevredenheidonderzoek? Criterium 4: Succesvolle aanpak Aandachtspunten onderzoeker: Bij dit criterium gaat het erom dat de school laat zien dat zij greep krijgt op de vraag wat een succesvolle werkzame aanpak is en wat de effecten van de aanpak op de groeidoelstelling zijn. Bespreek met de school in het startgesprek aan de hand van deze thema s wat zij doen, wat zij als succesvol beschouwen en wat zij in de monitor nader willen onderbouwen en uitwerken. Een aanpak of activiteiten die de school in het verslag gaat beschrijven kunnen betrekking hebben op verschillende thema s, zoals: Onderwijsvernieuwing: (her)ontwerp van (nieuwe) opleidingen, snijvlakopleidingen, flexibilisering, afstemming bol en bbl, lob, inhoudelijke samenwerking vmbo en hbo, gerichte inspanningen op rendementsverbetering, vermindering uitval, beroepspraktijkvorming. Samenwerking in de keten/netwerken: samenwerking met vmbo, bedrijven, hbo, docentennetwerken. De volgende vragen gebruiken in de gesprekken met de school: Is duidelijk en begrijpelijk wat de beoogde uitkomsten en resultaten van de in te zetten interventies/activiteiten zijn? Wordt op basis van successen van andere instellingen en/of eigen onderzoek beargumenteerd waarom beoogde uitkomsten bereikt zullen worden? Monitor MBO-Ambitie Programma ecbo 25

26 Wat zijn succesfactoren? Is empirisch aangetoond dat resultaten bereikt worden? Zijn er relaties gelegd tussen interventies en resultaten? Zou de aanpak nog een keer toegepast kunnen worden? Is reflectie en eigen onderzoek onderdeel van de aanpak? Criterium 5: Consistentie Aandachtspunten onderzoeker: De volgende vragen moeten in ieder geval beantwoord worden in de toelichting: Welke ontwikkeling is zichtbaar? Welke stappen zijn afgelopen jaar gezet om consistentie op een hoger niveau te brengen dan in 2008? Zijn verantwoordelijkheden belegd? Op welke niveaus, in welke mate, onder welke condities en wordt het ook gecontroleerd? Wat is gedaan met het audit advies 2008? In welke mate is de PDCA-cyclus van toepassing en wordt deze gebruikt voor het realiseren van de Bèta Techniek doelstellingen? In welke mate wordt gebruik gemaakt van een kwaliteitszorgsysteem? Welke condities en randvoorwaarden zijn er op het niveau van de mbo-instelling? Is er afstemming tussen inspanningen vanuit bestuur, directie, management en docenten? Is er een innovatieregisseur of procesbegeleider? Worden innovaties binnen de sector en binnen het roc op elkaar afgestemd? Is er een ketenaanpak? Wordt er gebruik gemaakt van ervaringen en kennis die elders in de instelling en bij andere organisaties is opgedaan? 26 ecbo Monitor MBO-Ambitie Programma