Volgende bladzijde: de bibliotheek blijft midden in de samenleving.

Transcriptie

1 Bijlage bij Statenbrief - zaaknummer Volgende bladzijde: de bibliotheek blijft midden in de samenleving. Beleef het mee! Gelders bibliotheekbeleid Inleiding Aanleiding Volksverheffing was het doel van de eerste openbare bibliotheek eind 19 e eeuw. Eigenlijk is hier niets in veranderd, de bewoordingen zijn misschien anders geworden. Openbare bibliotheken zijn voorzieningen waar men onafhankelijke, betrouwbare informatie kan ophalen en ondersteund kan worden in het opdoen van basisvaardigheden. De bibliotheek is een veilige, betrouwbare en onafhankelijke voorziening. In Gelderland is een goed functionerend stelsel van openbare bibliotheekvoorzieningen. De provinciale ondersteuningsinstelling Rijnbrink en Bibliotheek Arnhem-PLUS-bibliotheek bieden ondersteuning aan de lokale bibliotheken die verenigd zijn in de Samenwerkende Gelderse Bibliotheken. Een goed functionerend stelsel van bibliotheekvoorzieningen is van belang om de burgers vrije toegang tot informatie te bieden en de mogelijkheid te geven voor lezen en leesbevordering. De provincie heeft een belangrijke wettelijke taak in de ondersteuning van het bibliotheekwerk. We geven extra aandacht aan innovatie en aan actuele zaken als laaggeletterdheid. In Beleef het mee, het beleidsprogramma Cultuur en Erfgoed (PS ) kondigden wij een afzonderlijke notitie over het provinciale bibliotheekbeleid. Aanleidingen zijn: - de nieuwe aanpak van het cultuurbeleid: grotere flexibiliteit, inhaken op actuele ontwikkelingen en daarom ook een flexibeler instrumentarium - de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob-in werking getreden per 1 januari 2015) waarin de taken en verantwoordelijkheden van overheden en de onder hen vallende voorzieningen zijn omschreven - motie 68 Gelders aanvalsplan Laaggeletterdheid d.d. 9 november 2016 en motie 36 over het behoud van de PLUS-bibliotheek d.d. 29 juni en niet in de laatste plaats de maatschappelijke ontwikkelingen die leiden tot een veranderende vraag naar diensten die de bibliotheek kan aanbieden. Denk daarbij aan digitale ontwikkelingen, demografische veranderingen, wijzigingen in het sociale domein (bijvoorbeeld decentralisatie van zorg naar de gemeenten). 1.2 Overzicht Het bibliotheekstelsel in Gelderland ziet er als volgt uit: In Gelderland zorgen 21 basisbibliotheken voor de lokale dienstverlening in ongeveer 120 filialen of steunpunten en ook in bibliotheken op school. Rijnbrink voert namens de provincie een aantal wettelijke en provinciale taken uit zoals het leenverkeer (het transport van boeken tussen de bibliotheken), ontwikkeling van gezamenlijk collectiebeleid, advisering en ondersteuning van innovatie. Daarnaast vervult Rijnbrink nog een functie met betrekking tot de uitleen van bladmuziek voor HaFaBra-sector (Harmonieën Fanfares Brassbands). Rijnbrink is een provinciale ondersteuningsinstelling cf artikel 1 van de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen. Subsidie ,- Bibliotheek Arnhem heeft 2 speciale functies op provincieniveau; 1. de verantwoordelijkheid voor de Plusbibliotheek, daarmee draagt zij zorg voor een achtergrondcollectie op HBO+niveau. Subsidie ,-

2 2. het beheer van de Gelderland Bibliotheek waarin alle informatie is te vinden over het heden en verleden van Gelderland. Subsidie ,- De openbare bibliotheekvoorzieningen in Gelderland werken samen in de Samenwerkende Gelderse Bibliotheken SGB. De SGB werkt binnen het provinciale netwerk samen met Rijnbrink en Bibliotheek Arnhem en is als zodanig ook onze gesprekspartner. De kosten voor programmamanagement komen ten laste van de provinciale subsidie voor Rijnbrink. Het provinciale bibliotheekbeleid is onderwerp geweest van een werkatelier. Daaraan namen deel vertegenwoordigers uit de Gelderse bibliotheekbranche, gemeentelijke beleidsmedewerkers, Stichting Lezen en Schrijven en ROC het Graafschapcollege. Een inzichten uit dit werkatelier zijn verwerkt in deze notitie De positie van het bibliotheekwerk in perspectief Bibliotheken zijn nog steeds een van onze meest drukbezochte culturele instellingen. Met een bezoekersaantal van zo n 45% van de bevolking in Nederland en een ledental van 3.7 miljoen (8% leent ook e-boeken) blijkt de behoefte aan deze voorziening op peil. Het aantal jeugdleden toont zelfs een lichte stijging zoals ook aangekondigd door Minister Bussemaker in haar brief over het stelsel d.d. 25 januari De openbare bibliotheek staat midden in de samenleving. Met de samenleving verandert de positie van de bibliotheek van de klassieke uitleenfunctie naar een maatschappelijk educatieve bibliotheek. De bibliotheek biedt een kennisbron, is een ontmoetingsplaats en biedt een stimulerende leeromgeving. De Koninklijke Bibliotheek spreekt zelfs over de bibliotheek als maatschappelijk hart van de samenleving. Ook in Gelderland vervullen veel bibliotheken een spilfunctie in de wijk, het dorp of de stad vaak in combinatie met andere voorzieningen zoals een Kulturhus of een basisschool. De aanwezigheid van deze voorzieningen vormt een belangrijke bijdrage aan de leefbaarheid van de omgeving. Wij willen aan deze veranderingen bijdragen door ondersteuning aan deze veranderingsprocessen te geven. Los van deze veranderingen blijft de bibliotheek de plek waar boeken geleend kunnen worden die dienen als vrije tijd besteding, als informatiebron, voor studie. Iedere inwoner van Nederland moet zich kunnen ontwikkelen en de mogelijkheid krijgen actief aan het maatschappelijk leven deel te nemen. Bibliotheekwerk en onderwijs zijn belangrijke sectoren om hiervoor ondersteuning te bieden. De vijf kernfuncties van de openbare bibliotheek: 1. Bieden van vrije toegang tot informatie en ter beschikking stellen van kennis. 2. Bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie. 3. Bevorderen van lezen en het laten kennismaken met literatuur. 4. Organiseren van ontmoeting en debat. 5. Kennis laten maken met kunst en cultuur. Met het provinciale bibliotheekbeleid willen wij bereiken dat ondersteuning wordt geboden aan het lokale bibliotheekwerk om de vijf functies van het bibliotheekwerk te kunnen uitvoeren. Vanuit deze optiek zetten wij het provinciale bibliotheekbeleid voort met dien verstande dat: - continuïteit en flexibiliteit uitgangspunt zijn evenals - de aangescherpte wettelijke vereisten voor ondersteuning van de Gelderse bibliotheeksector. De openbare bibliotheek is per definitie een samenwerkingspartner. Voor de uitvoering van haar (wettelijke) functies is samenwerking onontbeerlijk. Denk daarbij aan onderwijs (wettelijk aandachtsgebied), het sociaal domein, culturele organisaties. De bibliotheek richt zich vervolgens op specifieke doelgroepen: laaggeletterden, jongeren, ouderen, migranten, vluchtelingen. De bibliotheek draagt aan de samenwerking bij door het inbrengen van haar specifieke competenties in de vorm van 2

3 het beschikbaar stellen van haar collecties, kennisoverdracht, informatie verzameling en ontsluiting, het stellen van relevante vragen, bijeenbrengen van doelgroepen. Daarmee is de bibliotheek een belangrijke voorziening voor het ontwikkelen van basisvaardigheden van burgers. Zonder een goede beheersing van taal, kunnen lezen en schrijven, beschikken over digitale vaardigheden kan een burger zich onvoldoende ontplooien in de samenleving. De bibliotheek biedt een veilige en betrouwbare plek waar burgers de ruimte krijgen zich te ontplooien Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen Wsob Sinds 1 januari 2015 is de Wet stelsel Openbare Bibliotheekvoorzieningen WSOB van kracht. Deze wet regelt de verantwoordelijkheid van de drie overheidslagen en combineert daarnaast een landelijke digitale bibliotheek met lokale fysieke bibliotheekvestigingen. De bibliotheekvoorzieningen vormen een samenhangend netwerk. De taken die daar voor de overheden uit voortvloeien vullen elkaar aan. De in stand houding van het bibliotheeknetwerk op lokaal, provinciaal en landelijk niveau en het bevorderen van de samenhang daarin zijn volgens artikel 6 een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de drie overheidslagen voor het bibliotheeknetwerk. Zij bevorderen dat een door hen bekostigde of in stand gehouden openbare bibliotheekvoorziening aan de verplichtingen om deel te nemen aan het netwerk (genoemd in artikel 8) voldoet. De specifieke provinciale taken komen verderop aan de orde. De taken voor de drie overheidslagen zijn de volgende: - de gemeente is verantwoordelijk voor het lokale bibliotheekwerk (openbare bibliotheken) - de provincie voor de ondersteuning daarvan (provinciale ondersteuningsinstellingen) - het Rijk is verantwoordelijk voor het stelsel als geheel en voor de digitale bibliotheek (Koninklijke Bibliotheek) Om onderdeel van het bibliotheekstelsel te kunnen zijn moeten de bibliotheekvoorzieningen aan een aantal eisen voldoen. Zij moeten: a. functioneren vanuit publieke waarden (artikel 4) zoals betrouwbaarheid en onafhankelijkheid. Daarmee worden de grenzen benoemd tussen aanbieders vanuit het publieke domein en commerciële aanbieders. b. de vijf maatschappelijke kernfuncties vervullen (artikel 5) c. invulling geven aan een aantal activiteiten (artikel 8) zoals gebruik maken van de gezamenlijke catalogus, deelnemen aan het interbibliothecair leenverkeer en ondersteuning van het onderwijs. Een bibliotheekvoorziening moet aan al deze vereisten voldoen om deel te kunnen uitmaken van het stelsel. Dit betekent daarom dat Rijnbrink en Bibliotheek Arnhem/PLUS-bibliotheek alleen diensten verlenen aan bibliotheekvoorzieningen die aan deze vereisten voldoen en daarom onderdeel uitmaken van het stelsel. Als een gemeente kiest voor een andersoortige bibliotheekvoorziening zoals een kerkelijke of commerciële voorziening heeft dit derhalve gevolgen voor de ondersteuning van de op de inwoners gerichte bibliotheekvoorzieningen. De invoering van de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen betekent geen trendbreuk met de voorafgaande periode. Innovatie mag echter niet ten koste gaan van wat opgebouwd is. Het gaat om de doorontwikkeling van het bibliotheekwerk. Waar mogelijk behouden de inwoners hun vertrouwde voorziening. Op provinciaal niveau is in de wet een aantal specifieke taken beschreven die verderop aan de orde komen.. 3

4 2. Innovatie 2.1 De Innovatieagenda Hiervoor is weliswaar het stelsel beschreven maar nog niet de wijze waarop de bibliotheekvoorzieningen gezamenlijk hun maatschappelijke taken kunnen uitvoeren. Bijzonder is in dit verband de gezamenlijke taak van de provinciale ondersteuningsinstellingen namelijk het ontwikkelen van innovaties ten behoeve van lokale bibliotheken in overeenstemming met de Koninklijke Bibliotheek in verband met haar coördinerende taak. OCW, IPO en VNG hebben daarom besloten om samen met de Vereniging Openbare Bibliotheken VOB, de Samenwerkende Provinciale Ondersteuningsinstellingen SPN en de Koninklijke Bibliotheek KB een innovatieagenda op te stellen die dient als leidraad voor gezamenlijke innovatie in de periode Deze agenda kent vier prioriteiten. Deze prioriteiten sluiten aan bij onze opdracht aan Rijnbrink en vinden hun vertaling vinden in de gezamenlijke Gelderse programma s: 1. Jeugd en onderwijs: accent op taalontwikkeling, leesbevordering en mediawijsheid 2. Zelfredzaamheid en participatie: aandacht voor preventie van laaggeletterdheid en (in samenwerking met partners) bieden van ondersteuning bij het ontwikkelen van taalen leesvaardigheid 3. Persoonlijke ontwikkeling: zorgdragen voor een aanbod waar gebruikers van de bibliotheek gebruik van kunnen maken om zich persoonlijk te ontwikkelen (collectie, informatievoorziening, lezingen en andere activiteiten) 4. Verandering en verbreding van de klassieke bibliotheek: de functieverbreding van de openbare bibliotheken is al enige jaren ingezet. De klassieke bibliotheek verandert al. De door de invoering van de Wsob opgelegde functieverbreding vragen om het creëren van meer ruimte naast de uitleenfunctie. De innovatieagenda is landelijk een goed instrument om de kaders aan te geven waarbinnen het bibliotheekwerk zich verder moet ontwikkelen. Het is zoals de titel al aangeeft- een goede leidraad voor de provinciale ondersteuningsinstelling Rijnbrink en PLUS-bibliotheek Bibliotheek Arnhem om in samenspraak met de lokale bibliotheekvoorzieningen (de Samenwerkende Gelderse Bibliotheken) de verdere innovatie van het Gelderse bibliotheekwerk vorm te geven. Deze hebben de prioriteiten overigens al verwerkt in hun Netwerkprogramma De lokale bibliotheken en gemeenten bepalen uiteindelijk hoe de dienstverlening rechtstreeks aan de burger vormgegeven wordt (lokale autonomie). De lokale behoeften zijn leidend, de dienstverlening aan de lokale bibliotheken wordt binnen de provinciale kaders op maat geleverd. 2.2 Innovatie speerpunt van beleid. Volgens de landelijke innovatieagenda is een sector gebaat bij permanente innovatie, dat wil zeggen voortdurend aandacht voor de mogelijkheden die zich voordoen om verder te ontwikkelen en soms echt te vernieuwen. Dat geldt ook voor het bibliotheekwerk. Anderzijds blijft de bibliotheek het vertrouwde rustpunt waar boeken geleend kunnen worden, waar informatie opgehaald kan worden en waar gestudeerd en gewerkt kan worden. In de Innovatieagenda worden drie hoofdfasen van de innovatiecyclus onderscheiden: ideeën bedenken, experimenteren en implementeren. Rijnbrink heeft op grond van de Wsob de opdracht om innovatie van het lokale bibliotheekwerk te stimuleren, uiteraard in samenspraak met de Samenwerkende Gelderse Bibliotheken inclusief Bibliotheek Arnhem/PLUSbibliotheek. Wij gaan er daarbij vanuit dat de innovatie tot stand komt op basis van gesignaleerde behoeften uit de samenleving. De uiteindelijke innovatie vindt op lokaal niveau plaats, het provinciale niveau is een goede plek om ideeën te (helpen ontwikkelen) en experimenten te begeleiden. 4

5 In de innovatieagenda zijn de kaders vastgelegd. Tijdens het werkatelier bibliotheekwerk constateerden de deelnemers dat de agenda teveel top-down is geformuleerd, dat wil zeggen dat de kaders volgens hen vanuit landelijke optiek zijn geformuleerd.. Ons inziens is een breed draagvlak voor het programma van belang, reden waarom alle overheidslagen, Rijk-provincies en gemeenten, bij de opzet zijn betrokken. Wij streven naar voldoende ruimte voor de ontwikkeling van initiatieven die passen bij de lokale maat. Met innovatie van het bibliotheekwerk wordt uiteindelijk bereikt dat de smalle functie van het bibliotheekwerk samen te vatten in het uitlenen van media wordt verbreed naar de invulling van de overige prioriteiten zoals genoemd in de innovatieagenda. Een ontwikkeling die overigens in Gelderland al een aantal jaren in gang is gezet en provinciebreed met verschillende snelheden wordt uitgevoerd. Rijnbrink heeft tot taak innovaties te helpen ontwikkelen en bij te dragen aan de implementatie er van. De uitvoering van innovatieve projecten en programma s is uiteindelijk een zaak van de lokale bibliotheekvoorzieningen waarbij Rijnbrink of andere organisaties een adviserende rol kunnen hebben. De initiatieven voor innovatieve programma s en projecten kunnen door de Samenwerkende Gelderse Bibliotheken worden genomen. Innovaties door individuele bibliotheken kunnen eveneens door Rijnbrink ondersteund worden mits de ervaring met deze innovatieve activiteiten gedeeld worden met de overige bibliotheken. In Beleef het mee! hebben wij aangekondigd met ingang van 1 januari ,-- vrij te maken voor innovatie om in te kunnen spelen op de vragen die zich aanbieden in het lokale bibliotheekwerk. Dit bedrag wordt per 1 januari 2018 in mindering gebracht op de subsidie voor Rijnbrink. Wij doen u bij de begroting 2018 voorstellen voor de besteding van deze middelen. Rijnbrink heeft in samenwerking met het Bibliotheeknetwerk al voorgesorteerd op deze ontwikkeling en in voorafgaande jaren middelen vrijgemaakt voor innovatieve activiteiten. Vanuit het Bibliotheeknetwerk zijn projecten en activiteiten voorgedragen die hierdoor mogelijk zijn gemaakt zoals de WoWi-bus waar men kan kennismaken met digitale ontwikkelingen, maar ook proeftuinen voor nieuwe werkwijzen, de inzet van de nieuwe tool voor ondersteuning van statushouders in hun taalontwikkeling. In verband met uitvoering van de motie over aanpak laaggeletterdheid (zie paragraaf 4) reserveren wij een deel van de innovatiegelden voor de gezamenlijke aanpak van laaggeletterdheid. Wij vragen de Samenwerkende Gelderse Bibliotheken, Rijnbrink en Bibliotheek Arnhem/PLUSbibliotheek met inbegrip van externe partijen voorstellen te doen voor de inzet van de vrijgemaakte middelen na 2017 voor innovatieve programma s en projecten binnen boven genoemde prioriteiten. Daarmee bieden wij de branche en andere partijen de mogelijkheid een samenhangend inhoudelijk programma te ontwikkelen. Dit heeft onze voorkeur boven het instellen van een subsidieregeling waar samenhang en continuïteit minder vanzelfsprekend is. 5

6 3. Collectiebeleid, interbibliothecair leenverkeer en transport. 3.1 Collectie is het hart van de bibliotheek. Het hart van de bibliotheek is en blijft haar collectie. De collectie wordt ingezet bij de diverse activiteiten van de bibliotheek. Lokale middelen worden minder en moeten naast collectiebeheer bestemd worden voor andere activiteiten die maatschappelijk aandacht vragen. Digitale middelen maken het mogelijk de omvang van de lokale collecties te verminderen en toch de dienstverlening op een goed peil te houden. Daarnaast kan gebruik gemaakt worden van de landelijke digitale bibliotheek (zie kader). Bibliotheken stemmen de samenstelling van hun collecties op elkaar af. Rijnbrink heeft de opdracht de coördinatie hiervan te verzorgen. Je kunt lid worden van: de Digitale Bibliotheek o keuze uit duizenden e-books o leen elke 3 weken 10 e-books tegelijk o volg 2 online cursussen naar keuze o toegang tot honderden luisterboeken 42 per jaar de Lokale én digitale Bibliotheek o collectie van duizenden e-books o keuze uit verschillende abonnementen o leen ook boeken, films, tijdschriften, muziek en games Bibliotheekgebruikers kunnen via de Gelderse o allerlei leuke activiteiten Prijs verschilt per Bibliotheek catalogus boeken en andere media opvragen in elke Gelderse bibliotheek. Op basis van de vraag kunnen (zie media uit andere bibliotheken worden geleend. Het gaat hier om zowel romans als studieboeken. Bibliotheekgebruikers kunnen dus tijd- en plaatsonafhankelijk via de website van hun bibliotheek werken aanvragen. Bibliotheken zijn verplicht zo veel mogelijk aan de vraag te voldoen. Dank zij het interbibliothecaire leenverkeer kunnen de bibliotheken voldoen aan de vragen van de gebruikers en de functies leesbevordering en informatievoorziening adequaat uitvoeren. Bibliotheekgebruikers moeten gebruik kunnen maken van de Collectie Nederland, de collecties van alle in openbare bibliotheken en aanverwante organisaties beschikbare media. In het landelijke collectieplan zijn normen en werkwijzen voor het interbibliothecair leenverkeer vastgelegd. Het gaat hierom algemene uitgangspunten die provinciaal en lokaal hun vertaling vinden. In Gelderland zijn de samenwerkingsafspraken merendeels al van toepassing. Voor een snelle, efficiënte en betrouwbare dienstverlening aan de bibliotheekgebruikers is het nodig een fijnmazig netwerk voor transport van de media te organiseren. 3.2 Rijnbrink verzorgen transport. Een provinciale ondersteuningsinstelling is verantwoordelijk voor de distributie van fysieke werken door middel van het interbibliothecair leenverkeer binnen de provincie waardoor zij wordt gesubsidieerd (artikel 16, lid 1 van de Wsob). Bibliotheken zijn verplicht aan dit interbibliothecair leenverkeer deel te nemen. In concreto legt de wet de verplichting op zorg te dragen voor het transport van de media tussen de bibliotheken. Het gaat hier om de bibliotheken die passen binnen de omschrijving die de Wsob hanteert. 3 miljoen media worden in Gelderland tussen de 120 bibliotheekvestigingen getransporteerd. Dit is inclusief de media die door Bibliotheek Arnhem-PLUS-bibliotheek worden geleverd. De wet legt geen criteria op voor frequentie van het vervoer. In het landelijk bibliotheekleenverkeer is de frequentie van vijf maal per week gebruikelijk. De kosten voor het transport vijf keer per week in Gelderland bedragen ,-- op jaarbasis. Tot nu toe kwam 60 % van de transportkosten ten laste van de subsidie voor Rijnbrink en werd 40% betaald door de lokale bibliotheken.. De Samenwerkende Gelderse Bibliotheken zijn van mening dat de provincie 100% van de kosten voor haar rekening moet nemen. De wet legt echter geen 6

7 verplichting op over de bekostiging van het transport en laat dit over aan betrokken partijen. Voordat wij een besluit nemen over de bekostiging van het transport onderzoeken wij in samenwerking met Rijnbrink en andere partners nader hoe efficiënt het transport nu geregeld is en of een frequentie van vijf maal per week strikt noodzakelijk is. Wij informeren u hierover in een afzonderlijke statenbrief. Het interbibliothecair leenverkeer is vrij stabiel gebleven. Wij vragen Rijnbrink en Bibliotheek Arnhem dit transport te monitoren en jaarlijks hiervan verslag te doen. 3.3 Bibliotheek Arnhem/PLUS-bibliotheek Provinciale Staten hebben zich in een motie 1 bij de behandeling van het programma Cultuur en erfgoed d.d. 29 juni 2016 uitgesproken voor het behoud van de PLUS-bibliotheek als onderdeel van de basis van Gelderse culturele voorzieningen. In verband daarmee vragen wij Bibliotheek Arnhem in samenspraak met het Gelderse bibliotheekveld haar PLUS-functie te blijven ontwikkelen en daarbij oog te houden voor de lokale behoeften en de landelijke afspraken. Binnen het samenhangende bibliotheekstelsel heeft de PLUS-bibliotheek een bijzondere functie. Van de lokale bibliotheken kan niet verwacht worden dat zij kunnen voldoen aan alle verzoeken om specialistische werken. Van oudsher is hiervoor de Wetenschappelijke Steunfunctie, nu de PLUSbibliotheken in het leven geroepen. Deze PLUS-bibliotheken (15 in totaal in Nederland) bezitten grotendeels op elkaar afgestemde collecties. Daarmee kunnen deze bibliotheken gezamenlijk voldoen aan het merendeel van de specialistische vragen. Landelijk heeft ongeveer de helft van de provincies in de loop der jaren besloten de subsidies aan de PLUS-bibliotheken te verminderen of te beëindigen. In het Collectieplan van de Koninklijke Bibliotheek, opgesteld op grond van artikel 10 van de WSOB, staat aangegeven dat een inhoudelijke verdieping en een financieel arrangement noodzakelijk is om de PLUS-functie binnen het landelijke bibliotheekstelsel continuïteit te bieden. De PLUS-functie is namelijk geen wettelijke taak en daarom afhankelijk van de verschillende visies op de PLUS-functie. Binnen een aantal maanden volgt een advies over deze aspecten dat in het overleg tussen de drie overheden, Koninklijke Bibliotheek, Samenwerkende Provinciale ondersteuningsinstellingen Nederland en Vereniging Openbare Bibliotheken aan de orde gesteld kan worden. Wij wachten dit advies af en overleggen vervolgens met Bibliotheek Arnhem over de vertaling er van voor het Gelderse beleid. Dit laat onverlet dat wij de uitvoering van de motie inzake het behoud van de PLUS-functie zonder meer uitvoeren. Binnen de samenwerkende PLUS-bibliotheken heeft Bibliotheek Arnhem als specialismen geschiedenis en in het bijzonder Tweede Wereldoorlog (Market Garden). Daarnaast heeft Bibliotheek Arnhem een aantal bijzondere collecties en biedt zij onderdak aan de Gelderland Bibliotheek. De PLUS-functie heeft een de volgende meerwaarde: - de samenstelling van de collectie biedt de mogelijkheid om minder gevraagde maar belangrijke specialistische werken te bewaren en beschikbaar te stellen; - de historisch belangrijke collecties kunnen niet altijd uitgeleend worden maar zijn wel in Rozet in te zien; - specialistische databanken kunnen worden geraadpleegd; - via interbibliothecair leenverkeer kunnen burgers van Gelderland toegang krijgen tot een groot deel van de Collectie Nederland. Landelijk hebben de PLUS-bibliotheken een intentieverklaring ondertekend met een dertigtal bijzondere wetenschappelijke bibliotheken om inzicht te geven in hun collecties. 1 Motie 36 bij de bespreking van het beleidsprogramma Cultuur en Erfgoed Beleef het mee! d.d. 29 juni

8 Bibliotheek Arnhem heeft los hiervan een bijzondere samenwerking tot stand gebracht met o.a. een groot advocaten- en notariskantoor, met toegang tot de juridische collectie, en het Nederlands Openluchtmuseum. Zie hiervoor Bibliotheek Arnhem werkt waar het gaat om collectieopbouw, informatieverzameling en beschikbaar stellen van media nauw samen met Rijnbrink en de Samenwerkende Gelderse Bibliotheken. Tijdens het werkatelier hebben de deelnemers hun waardering uitgesproken over de dienstverlening door Bibliotheek Arnhem. Reeds in het verleden is geconstateerd dat Bibliotheek Arnhem een geïntegreerde bibliotheek is. Het gaat hier om een samenspel van functies van stadsbibliotheek, Plus-bibliotheek en Gelderlandbibliotheek. 3.4 Bibliotheek Arnhem/Gelderland Bibliotheek Wij beschouwen de Gelderland Bibliotheek als een waardevolle bron van informatie over Gelderland. Zowel de historische als actuele collectie zijn toegankelijk voor een breed publiek. De plaatsing van de Gelderland Bibliotheek in het Erfgoedcentrum in Rozet maakt het mogelijk ter plekke informatie over deze collectie op te vragen en werken te raadplegen. Daarnaast onderhoudt het Gelders Archief in samenwerking met de Gelderland Bibliotheek digitale platforms met toegang tot diverse digitale databanken zoals 4. Aanpak laaggeletterdheid. 4.1 Inleiding Via het aanvaarden van Motie 68 d.d. 9 november 2016 vragen Provinciale Staten om een aanvalsplan laaggeletterdheid te presenteren. Een dergelijk plan vraagt om een lange termijn aanpak. Het vraagstuk is complex, er zijn veel partijen actief op dit terrein. 4.2 Veel initiatieven, te weinig samenhang. Meedoen aan de samenleving vraagt steeds meer basisvaardigheden: lezen en schrijven, internetten, formulieren kunnen invullen, informatie verwerken en sociaal vaardig zijn. Alles begint met taal en zonder taal werkt er weinig. Dat lijkt voor velen vanzelfsprekend, voor een grote groep is het dat niet. Dat blijkt o.a. uit de volgende landelijke cijfers (specifieke cijfers over Gelderland zijn ons niet bekend): - 25% van de basisschoolleerlingen verlaat de basisschool met 2 jaar taalachterstand - 14% van de 15-jarigen is laaggeletterd - 50% van leerlingen op laagste niveaus VMBO is laaggeletterd - 1 op de 9 Nederlanders is laaggeletterd o waarvan 1 op de 5 ouderen o waarvan 1 op de 4 langdurig werklozen - 50% van de werkzoekenden heeft geen startkwalificatie Laaggeletterdheid is regelmatig generatie-overstijgend. Problemen die bij de ouders worden geconstateerd, herhalen zich bij hun kinderen. Dit maatschappelijke vraagstuk raakt werknemers, ouders, kinderen, onderwijs- en welzijnsorganisaties rechtstreeks en is dan ook een gedeeld vraagstuk. Geen enkele partij kan dit alleen oplossen. Dit is een probleem dat ook in Gelderland speelt zowel in de steden als op het platteland. In het werkatelier werd dit ook gedeeld. 8

9 In 2012 is mede op initiatief van prinses Laurentien de Leescoalitie opgericht met als ambitie: in 2025 verlaat geen enkel kind de basisschool met een leesachterstand en is elke volwassene geletterd of bezig dat te worden. Of deze ambitie gehaald wordt zal de tijd uitwijzen. Feit is dat op veel fronten actie wordt ondernomen om taal- en leesvaardigheid onderdeel te laten zijn van ieders vaardigheden. Een actueel voorbeeld is het Actieprogramma Tel mee met Taal Dit is een landelijk actieprogramma van de ministeries van OCW, SZW en VWS gericht op leesbevordering en het voorkomen en bestrijden van laaggeletterdheid, in aanvulling op het reguliere onderwijs. Gemeenten, taalaanbieders, bibliotheken en maatschappelijke organisaties worden ondersteund met instrumenten en methoden, kennis en expertise. Zo kunnen gemeenten hun wettelijke taken in het kader van vroegen voorschoolse educatie (VVE), volwasseneneducatie en bijstand beter uitvoeren, wordt de kwaliteit en toegankelijkheid van het taalaanbod verbeterd en krijgen tienduizenden Nederlanders betere kansen op integratie en volwaardige maatschappelijke participatie. Voor de uitvoering spelen bibliotheken en onderwijs een centrale rol. Onderdeel van dit programma zijn: Boekstart (voorlichting aan ouders over het belang van voorlezen op jonge leeftijd), de Bibliotheek op School (op maat aangeboden collecties voor basisonderwijs en Vmbo), projecten die worden uitgevoerd door het lokale bibliotheekwerk en begeleid en ondersteund door Rijnbrink. In alle gevallen spelen bibliotheken een belangrijke rol in implementatie en uitvoering van deze activiteiten waarbij deze provinciaal worden ondersteund door Rijnbrink. Vrijwel alle bibliotheken nemen aan deze programma s deel. Veel partijen (o.a. werkgevers, kinderdagverblijven, onderwijs, welzijnsorganisaties, Bibliotheken, overheden, arbeidsmarktregio s) werken aan een infrastructuur met Taalpunten en Taalakkoorden en aan samenwerkingen tussen overheden, sociaal-maatschappelijke partners, economische partners, bibliotheken, onderwijspartners en arbeidsmarktregio s. Aanvullend op alle initiatieven, methoden, netwerken en verbanden gericht op taal- en basisvaardigheden is er méér nodig om mensen mee te laten doen aan de samenleving. Om de korte termijn doelen van Tel mee met Taal te behalen, moet nog veel inspanning worden geleverd. Vanuit de pilot Taal voor het Leven is geconcludeerd dat de huidige aanpak van de overheid te versnipperd is, waardoor niet alle laaggeletterden goed worden bereikt. Ook Stichting Lezen & Schrijven onderkent dat meer nodig is om alle laaggeletterden te bereiken. Het gewenste lange termijn effect om de beweging op gang te brengen om laaggeletterdheid structureel te voorkomen en aan te pakken, wordt met de huidige inspanning niet gehaald. Het risico op averechts effect is dat mooie initiatieven straks opdrogen als subsidieprogramma s aflopen. Om dit vraagstuk van lage taal- en basisvaardigheden te kunnen oplossen is een omslag in denken en doen nodig, dat wil zeggen zorgen voor nieuwe verbindingen en lokale verankering van initiatieven. De bibliotheeksector kan een vitale schakel zijn in deze infrastructuur. Juist in het leggen van die verbindingen kan de provincie een rol spelen. 4.3 Situatie in Gelderland De Gelderse bibliotheken kennen samen met Rijnbrink een fijnmazig netwerk waar op lokaal niveau al vaak vele inspanningen worden gepleegd. En de bibliotheken en Rijnbrink zijn daar niet de enige in. Er is veel kracht en toch wordt het probleem niet kleiner. Krachten worden nog te weinig gebundeld. Die constatering werd tijdens het werkatelier breed gedeeld. Preventief en curatief beleid zijn redelijk gescheiden sporen. Voor het preventief beleid voorkomen van laaggeletterdheid melden zich onder andere scholen, ouders, bibliotheken, consultatiebureaus en gemeenten. Voor het curatieve beleid de inzet voor volwassenen zetten werkgevers, taalhuizen, bibliotheken, ROC s, welzijnsinstellingen en partijen als sociale diensten, UWV en Belastingdienst zich in. Op lokaal niveau is er VVE-beleid (voor- en vroegschoolse educatie). Op 9

10 regionaal niveau worden zogeheten WEB-gelden (Wet Educatie Beroepsonderwijs) ingezet langs de lijnen van de arbeidsmarktregio s. Tussen lokaal, regionaal en landelijk en tussen curatief en preventief is slechts beperkte afstemming. En binnen het curatieve beleid is er weer weinig verbinding tussen de sociale initiatieven (van bijvoorbeeld taalhuizen) en die economische initiatieven van (bijvoorbeeld werkgevers). De noodzaak van een Basisvaardig Gelderland is evident. Kunnen lezen, schrijven, rekenen, budgetteren en het bezitten van digitale vaardigheden zijn essentieel om maatschappelijk te kunnen functioneren. Ca. 10% van de Gelderse bevolking is laaggeletterd. Dat betekent dat dit deel van de Gelderse bevolking achter blijft in zijn ontwikkelingsmogelijkheden ten opzichte van de rest. Rijnbrink kan vanuit provinciaal niveau de ambitie van een Basisvaardig Gelderland op een hoger plan tillen. Als provinciale ondersteuningsinstelling voor bibliotheken, kan zij de natuurlijke rol van bibliotheken in dit vraagstuk versterken. Kernpunt zal zijn om bestaande initiatieven onderling beter te verbinden en daar waar nodig te komen tot versterkingen. Geld alleen is niet een toereikende oplossing. Er moeten met name nieuwe manieren worden gevonden. In 2017 brengt Rijnbrink samen met bibliotheken en andere partners bovenstaande in beeld en boren zij nieuwe en onconventionele methoden aan. Samen met partners als Stichting Lezen & Schrijven, Bibliotheken, ROC s, werkgevers, gemeenten en vele andere wordt een sector overstijgende aanpak opgesteld waarbij ook financiering uit verschillende bronnen aan de orde zal zijn. De bekostiging ervan, ca ,--, vindt in 2017 plaats vanuit de begroting van Rijnbrink die daarvoor eenmalig ruimte heeft kunnen maken uit een bestemmingsreserve voor innovatieve activiteiten. Na 2017 zullen andere investeringsimpulsen moeten worden gevonden waarbij wij een deel van de innovatiegelden hiervoor willen inzetten. Deze aanpak zal moeten leiden tot een vermindering van de laaggeletterdheid. Wij verbinden hier geen prestatieniveau aan omdat hier teveel en diverse factoren een rol spelen. Gestreefd wordt naar totstandkoming van een structurele hulpstructuur waar de inwoners van Gelderland gebruik van kunnen maken voor het aanleren, verbeteren en onderhouden van hun basisvaardigheden. Wij vragen Rijnbrink en haar partners de aanpak hiervoor in november 2017 te presenteren. 5. Provinciale inzet bibliotheekwerk Flexibiliteit en continuïteit Zoals aangegeven zijn drie organisaties betrokken bij de uitvoering van het beleid: Rijnbrink, Bibliotheek Arnhem en de Samenwerkende Gelderse Bibliotheken. De activiteitenplannen van Rijnbrink en Bibliotheek Arnhem zijn niet in beton gegoten. Was voorheen sprake van vierjarenprogramma s, nu is het van belang aan te haken bij ontwikkelingen en daar waar nodig het beleid op onderdelen bij te stellen. Wij gaan daarbij uit van handhaving van het subsidieniveau voor het provinciale bibliotheekwerk als geheel beschouwen wij daarbij als een overgangsjaar. Samenvattend benoemen wij hier onze partners. 5.2 Rijnbrink (Biblioservice Gelderland) Rijnbrink is actief binnen de provincies Overijssel en Gelderland, voor Gelderland onder de noemer Biblioservice Gelderland. De samenwerking biedt door schaalvergroting diverse voordelen, bijvoorbeeld door de inzet van specialisten voor beide provincies en samenwerken op het terrein van centraal collectioneren. Overigens heeft Rijnbrink aangekondigd uit efficiencyoverwegingen beide provinciale vestigingen in Nijverdal (Overijsselse Bibliotheekdienst) en Arnhem (Biblioservice Gelderland) bij elkaar te brengen op één locatie. 10

11 In de Wsob wordt de functie van de provinciale ondersteuningsinstelling als volgt omschreven: een door één of meerdere provincies gesubsidieerde voorziening die een pakket aan ondersteunende activiteiten biedt voor de lokale bibliotheken in de desbetreffende provincie(s). Daarmee vindt geen trendbreuk plaats met de voorafgaande periode. Wij sluiten provinciale bijdragen aan uitvoerende activiteiten inclusief activiteiten voor bedrijfsvoering op lokaal niveau uit, hiervoor zijn de lokale bibliotheken c.q. gemeenten aan bod. Uitzondering is de transportkosten voor media, zie paragraaf 3.2, zij het dat wij de omvang van de provinciale bijdrage nog nader zullen vaststellen. Het accent van de ondersteunende activiteiten richt zich op behoud en verbetering van de kwaliteit van de bibliothecaire dienstverlening en het helpen (door)ontwikkelen en stimuleren van innovatieve activiteiten. Deze ondersteuning vindt plaats op basis van vragen uit het bibliotheeknetwerk, op basis van de lokale vraag ( het lokale rendement ) of op eigen initiatief op basis van gesignaleerde ontwikkelingen. Voor 2018 noemen wij nog de volgende aandachtspunten: - de subsidie voor Rijnbrink wordt verminderd met ,-- voor een flexibele inzet van middelen. Zoals aangegeven vragen wij de Gelderse bibliotheeksector samen met externe partners hiervoor voorstellen te ontwikkelen waarbij wij 1/3 deel van dit flexibele budget oormerken voor voorkoming en bestrijding van laaggeletterdheid. - over bekostiging van het transport van media binnen Gelderland doen wij een uitspraak nadat wij inzicht hebben gekregen in de efficiency van het huidige transport en de gewenste frequentie van het transport. Wij vragen Rijnbrink, de gezamenlijke bibliotheken en andere mogelijke partners hierover mee te denken. - het uitlenen van bladmuziek is een uitvoerende taak die bij de bibliotheken is belegd. Via het interbibliothecair leenverkeer kunnen bibliotheekgebruikers bladmuziek opvragen als het niet in de eigen bibliotheek beschikbaar is. De uitleenactiviteiten voor bladmuziek door Rijnbrink worden beëindigd. Zoals aangegeven in Beleef het mee! blijft Musidesk haar activiteiten voortzetten voor de HaFaBra-sector (Harmonieën, Fanfares en Brassbands). 5.3 Bibliotheek Arnhem (PLUS-bibliotheek en Gelderland Bibliotheek) Bibliotheek Arnhem zet haar functie als PLUS-bibliotheek voort met dien verstande dat zich als gevolg van landelijke afspraken wijzigingen kunnen voordoen. Het subsidieniveau blijft gelijk. De Gelderland Bibliotheek heeft een belangrijke intrinsieke waarde. De historische en actuele collectie is een belangrijke bron van kennis over Gelderland. De toegankelijkheid van de collectie wordt vergroot door de samenwerking in het Erfgoedcentrum (Rozet). 5.4 Samenwerkende Gelderse Bibliotheken. De Samenwerkende Gelderse Bibliotheken hebben een Netwerkprogramma opgesteld. Daarin worden de accenten beschreven binnen de vier prioriteiten uit de Innovatieagenda. Bibliotheken werken hierin samen, brengen hun eigen expertise in naast de door Rijnbrink ingebrachte expertise. De SGB pleit voor provinciale ondersteuning (en dus subsidiëring) van een aantal bedrijfsprocessen zoals de ICT. Ons inziens behoort dit tot de lokale verantwoordelijkheid. De verantwoordelijkheid voor het transport van media ligt volgens de Wsob op provinciaal niveau. De efficiency en bekostiging van het transport is onderwerp van overleg met Rijnbrink en de Samenwerkende Gelderse Bibliotheken. 11

12 6. Tot slot De aanwezigheid en beschikbaarheid van openbare bibliotheken komt de leefbaarheid in dorpen en wijken ten goede. Dankzij de bibliotheek hebben inwoners vrije toegang tot informatie en kunnen zij werken aan hun persoonlijke ontwikkeling door gebruik te maken van de bibliotheekcollectie of van het cursusaanbod. Met de nieuwe Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen zijn de functies van de openbare bibliotheek nog eens bevestigd. Ook vanuit het provinciale niveau dragen wij bij aan het behoud en ontwikkeling van de bibliotheekfuncties. Wij doen dit door de inhoudelijke ondersteuning van het lokale bibliotheekwerk voort te zetten via de provinciale ondersteuningsinstelling Rijnbrink, de PLUS-bibliotheek en Gelderland-bibliotheek en door het werk van de Samenwerkende Gelderse Bibliotheken mogelijk te maken. De landelijke, provinciale en lokale/regionale bibliotheeknetwerken zijn onlosmakelijk aan elkaar verbonden. Via de innovatieagenda hebben wij ons verbonden aan de vier daarin vastgestelde prioriteiten. Wij hechten aan een goede verbinding met de lokale netwerken. Wij zullen daarom jaarlijks door middel van een bijeenkomst met gemeenten en het lokale bibliotheekwerk de uitvoering van de diverse maatschappelijke taken aan de orde stellen. 12