Nadere Toegang op inv.nr 1 uit het archief. van de Nederlandse Hervormde gemeente te. Wijk bij Duurstede, (335)

Transcriptie

1 NT00335_1 Nadere Toegang op inv.nr 1 uit het archief van de Nederlandse Hervormde gemeente te Wijk bij Duurstede, (335) Frans Gunther en Els Verhaar 2012; versie oktober 2016

2 Inleiding De Hervormde gemeente in Wijk bij Duurstede is circa 1580 ontstaan. In dat jaar werd de roomse godsdienst verboden in de provincie Utrecht en kregen de gereformeerden het voor het zeggen. Van deze vroege geschiedenis is helaas heel weinig bekend. De bronnen laten ons danig in de steek. De kerkenraadsnotulen beginnen pas in 1642 en de magistraatsresoluties in De eerste maal dat we hierin over de nieuwe gemeente lezen, is de afzetting van ds. Thomas Spranckhuijsen op 6 april a In zijn plaats werd aangesteld ds. Gosuinus Piccardus. b In 1606 bestond de kerkenraad van Wijk bij Duurstede, naast de predikant, uit zes ouderlingen en twee diakenen. Het Avondmaal werd driemaal per jaar gehouden en iedere week werd er driemaal gepreekt: tweemaal op zondag en eenmaal op donderdag. De gemeente werd in 1611 versterkt met een tweede predikant, Laurentius Modaeus. Enkele decennia later is er zelfs enige tijd sprake van een derde predikant. Dat was in de tijd dat de gemeente Overlangbroek met die van Wijk was gecombineerd. In 1642, het jaar waarin de kerkenraadsnotulen beginnen, telde de gemeente drie predikanten: Cornelius de Leeuw ( ), Vincentius Bargejus ( ) en Justus Heurnius ( ). Het is opvallend dat van twee buurgemeenten de notulen in dezelfde periode beginnen: Nederlangbroek vanaf 1640, Amerongen vanaf De jonge, gereformeerde kerk, was blijkbaar de kinderschoenen ontgroeid en volwassen geworden. De kerkenraadsnotulen Vrijwel alle protestantse kerkgenootschappen worden op de verschillende niveau s bestuurd door vergadercolleges. c Deze produceren al vanaf hun ontstaan besluiten en notulen, die samen zonder onderscheid ook wel als acta of handelingen worden aangeduid. Met de jaarrekeningen vormen de kerkenraadsnotulen vaak de belangrijkste bronnen voor de geschiedenis van lokale gemeenten. a Regionaal Historisch Centrum Zuidoost Utrecht (RHC ZOU), Stadsbestuur Wijk bij Duurstede, (1), inv.nr 51A/B, fol. 14v. b Idem, fol. 15. c Zie over de institutionele geschiedenis van de kerkenraad vooral J.G.J. van Booma, Onderzoek in protestantse kerkelijke archieven in Nederland, s Gravenhage, 1994, blz. 54vv. 2

3 Tijdens het lezen van de notulen valt op dat de ene notulist de andere niet is. Sommigen zijn uiterst beknopt, terwijl er ook scriba s zijn die een boeiende weergave presenteren van hetgeen tijdens de kerkenraadsvergadering plaats vond. Een aantal onderwerpen is steevast terug te vinden, zoals beroeping van nieuwe predikanten, het aanstellen van ouderlingen en diakenen en vaak ook zaken die met het Heilig Avondmaal te maken hebben, zoals de bediening van dit sacrament, de voorbereiding hierop en de kerkelijke censuur. Met name in de laatste categorie komen zaken naar voren die het dagelijkse leven van de stadsbewoners betroffen. De bemoeienis van de kerkenraad met het wel en wee van haar lidmaten vloeide voort uit het feit dat men bij de bediening van het Heilig Avondmaal, om de tafel van het verbond heilig en rein te houden, niemand behoorde toe te laten die in openbare zonden leefde. De kerkelijke tucht, die al dan niet streng werd toegepast, had tot doel alle ergernissen uit de gemeente weg te nemen. Het RHC Zuidoost Utrecht beheert de kerkenraadsnotulen van de Hervormde gemeente Wijk bij Duurstede van in zes kloeke delen. De rest berust nog bij de kerk. De zes boeken die samen drie eeuwen Wijkse kerkenraadsnotulen bevatten 3

4 Deze ruim 2500 pagina s originele tekst leverden in transcriptie 1700 A4 s tekst op in zes bestanden. Dit project is uitgevoerd van door Frans Gunther en Els Verhaar. Deze twee vrijwilligers van het RHC hebben een bijzondere samenwerking bedacht. Ieder transcribeerde twintig pagina s die vervolgens door de ander werden gecontroleerd en verbeterd. Zo bleef een minimum aan fouten en onleesbare woorden over. Voor deze laatste categorie kwamen Frans en Els regelmatig bijeen op het RHC. Eerst begeleidde directeur-archivaris Ria van der Eerden hen bij het oplossen van de laatste leesproblemen. Na een jaar heeft Herman Postema dit van haar overgenomen. Door de samenwerking van deze vier is dit project nu afgerond. Dit boek bevat een zo letterlijk mogelijke transcriptie van de kerkenraadsnotulen van de Nederlandse Hervormde gemeente van Wijk bij Duurstede over de periode Hierbij zijn hoofd- en kleine letters naar hedendaags gebruik aangebracht, evenals de interpunctie, en zijn afkortingen aangevuld. De ooit aangebrachte foliëring van de pagina s is in stand gehouden. De transcriptie van deze oudste kerkenraadsnotulen is te vinden op de website van het RHC onder de link Op deze website zijn ook de transcripties te vinden van de vijf delen uit de periode Wijk bij Duurstede, 7 oktober 2016 Herman Postema, projectleider archieven RHC Zuidoost Utrecht Eerste pagina van de kerkenraadsnotulen 4

5 Transcriptie [1r] In nomine Domini. Acten des kerckenraets tot Wijck bij Duerstede anno Domini Den 19 maij De kerckenraedt tot Wijck vergadert sijnde op de begeerte des achtbaere magistraets die van de eerweerdigen kerckenraedt advijs versocht, of dominee Vincentius Bargejus volgens de begeerte van de heeren gecommitteerden van de hoog mogende heeren Staeten Generael diende gelicentieert om dit jaer den dienst des H. Evangelij int leger waer te nemen, heeft nae aenroepinge des heiligen naems Godes goedt gevonden geen advijs te geven, maer concluderende haere achtbaere te antwoorden dat de eerweerdige dominee Vincentius Bargejus, sonder schade deser gemeinte, mochte dit jaer den leger dienst waernemen ende dat zij zijner eerweerdige derhalven hier toe, soo veel in haer is, licentieren. Juni 28 des avonts De kerckenraet is vergadert op de comste der Deputatorum ad visitationem classis, die waeren de eerweerdige Cornelius a Diemerbroeck ende Justus Heurnius. Nae aenroepinge van Godes heilige naem is van domino Deputato Diemerbroeck gevraegt, of daer eenige swaerigheidt onder de broederen was. Daer op de eerweerdige dominee Leoninus heeft geseit, dat hij iets hadde tegens de acte des kerckenraets hem behandigt, nopende de gravamina bij hem voorgestelt. Dat daer in stont dat het gravamen van de dimissie eens predicants met welcke de kerckenraedt tot Wijck gemolesteert was, genoemt werdt een gepretendeert different. Waerop zijne eerweerdige geantwoordt is, dat sulcx ten rechten een gepretendeert different was, overmits de kerckenraedt inde laeste vergaderinge conclusivelick den eerweerdigen domino Bargejo permissie gegeven hadde [1v] voor dat jaer de legerdienst waer te nemen ende geen ad[vijs] d hadde willen geven, het welcke oock aldus gedaen [ende] den eerweerdige domino Leonino door Justus Heurnium is uytdruck[elick te] kennen gegeven. Ende dat dese haere maniere van doen [door den] eerbaere magistraet voor goet is aengenomen. Ende daerom [..] zijne eerweerdige aengaende de dimissie in zijnen brief voorstelt pretendeert different genoemt werdt. Waeren present: dominee Diemerbroeck als visitator; dominee Cor[nel]ius, Justus Heurnius, predicanten; de heer schol[tus IJ]sendoo[rn], heer burgemeester Schagen, d Op pagina 1v is een deel van de tekst onleesbaar door beschadiging van het blad rechts. Het aantal puntjes tussen de vierkante teksthaken geeft het geschatte aantal verdwenen letters aan. 5

6 monsieur Vermuijr, monsieur Van [Hattum], J[acob] van Grol, Barent de Kemp, ouderlingen; meester Matthijs, d[ia]con. Den 21 augustus anno Domini 1642 Als ouderling ad classem ordinariam tot Wijck gecomm[itteert] de heer Johan Ysendoorn, scholtus deser stadt. Den 29 augustus anno Domini 1642 Om alle misverstant wech te nemen aengaende de man[ier] dewelcke de kerckenraedt de dimissie des eerweerdige domini B[argeji] den legerdienst gegeven is, werdt goedt gevonden [ ] presidi des synodi toe te senden. Wij, bedienaer des Godlicken woordts, oud[erlin]gen ende diaconen der gemeinte Gods tot Wijck te [Duer]stede, verclaren bij desen, dat wij nu laest versocht sijnde tot licentieringe des eerweerdige domini Vincentii Bargeji, onses bedienaers, geen adviserende maer definitive stemme gegeven hebben den edele ende achtbare magistraet deser stede versoeckende de selve te willen approberen, gelijck geschiet is. Ende hebben den eerweerdigen domino Leonino, onsen anderen bedienaer, schriftelicken genotificeert dat wij sijne eerweerdige nopende de gravamina van zijne eerweerdige ons schriftelick toe gesonden, goedt contentement souden doen ende alle misnoegen aengaende hetgeene sijne eerweerdige nopende het adviseren voordraegt wech te nemen. Versoeckende zijne eerweerdige dese saecke tot geen hoger vergaderinge brenge voordat met ons de eerweerdige dominus Bargejus mede present sijnde gehandelt hebbe. Aldus gedaen in onse kerckelicke vergaderinge tot Wijck te Duerstede den 29 augustus anno Domini Werdt onderteeckent uijt aller naeme door Justus Heurnius, J. Schagen, ouderling, Jacob Hendrickz. van Grol ouder[ling], Matthijs Tonisz. van Sandtbrink, diacon. [2r] Missive aen den eerweerdigen domino Arn[oldu]m Tilma[nnum] e Eerweerdige, seer geleerde, wijse, vrome ende seer Godtsalige broeder ende heere. Nae toewenschinge des Godlicken segens over uw eerweerdige persoon ende dienst, strecken dese uw eerweerdige van wegen de kerckenraedt der gemeinte Gods tot Wijck te Duerstede dese ingeleide acte toe te senden, also verstaen hebben, dat uw eerweerdige door Godes bestieringe vercoren is tot praeses ende directeur der eerweerdige synode provinciael tot Utrecht tegenwoordelick vergadert, versoeckende indien in de eerweerdige vergaderinge mochte vermaent ende voorgedragen werden, datter een different ende dispuit soude wesen tusschen de kerckenraedt ende achtbaere magistraet deser stede, ofte de eerweerdige e Tekst verdwenen door beschadiging van het blad bovenaan. 6

7 kerckenraedt adviserende ofte definitive stemme soude hebben int dimitteren van een haerder predicanten, om voor een tijdt elwaerts zijn dienst ter stichtinge van Gods volck te besteden, dat uw eerweerdige volgens de ingeleide acte gelieve tot praeservatie van onse ruste ende eere deses aengaende verclaringe aen de eerweerdige synode te doen, dat sulck different is wechgenomen, waeraen ons groote vriendtschap geschieden sal. Voorts den Alderhoogsten biddende dat uw eerweerdige met alle de eerweerdige broederen bij den anderen vergadert, zijnen rijcken segen over alle tgene verhandelt werdt verleene. Vaert wel. Gegeven tot Wijck tot Duerstede, den 29 augustus anno Domini Onderteeckenden: Barent de Kemp, Justus Heurnius, Johan van Isendoorn, J. Schagen, Mathijs Tonisz. van Sandbrijnck, Jacob Hendrickz. van Grol. Den 18 october anno Domini 1642 Een request overgegeven aen de edel mogende heeren Staeten des landts van Utrecht ofte hare edel mogende heeren ordinaris Gedeputeerden. Geven reverentlick te kennen de kerckenraedt der stadt Wijck, dat het cloosterkerckge aldaer so seer is ontrepareert, dat men den Godsdienst nauw langer int selve can exerceren ofte gebruicken. Ende alsoo dit selve seer bequaem is om daer inne te doen de weeckelicke predicatien [2v] ende gemerckt hetselve gants geen middelen oft incom[en] f heeft, om sich selven in reparatie te onderhouden, s[.] zij supplianten haer ootmoedelick tot uw edel mogenden, da[.] gelieven sij, nae uwe edel mogenden gewoonlicke goederti[erenheit] ende affectie tot de Godtshuijsen, te accorderen een subsidie tot de voorschreven reparatie, oft eenich ander [middel] schicken om tot het effect van deselve te geraecken [..]. Den 14 november anno Domini 1642 Tot den aenstaende classem is gecommitteert Jacob van Grol om als ouderling uyt naem van de kercke te compareren. Item is goedt gevonden verstaen elcke tweede son[dag] in de maent achter de naemiddags predicatie compar[itio] ordinaris des kerckenraets te houden. Den 19 martii anno Domini 1643 Gecommitteert tot den aenstaende classem ordinariam tot Wijck Barent de Kemp ouderling deser kercke. [3r] f Tekst onleesbaar door beschadiging van het blad rechtsboven. 7

8 Op huijden den 1 november anno 1654 heeft de eerweerdige kerckenraet toegestaan op het versoeck van Beernt de Kemp, out schepen deser stadt, dat sijn edele dochter op den dingsdach door een extraordinaresse predicatie sal getrout worden, doch dat hetselve int navolgende in consequentie niet sal getrocken worden. Ende is geschiet uijt insicht van den armen om daer gebenificeert te worden. Op huijden den 18 februari is geresolveert dat de lommert hier ter plaetse sal begroet worden over sijn bediening of het hen aengaet oft het kint ende sijn daertoe neffens de predicant gecommitteert Bastiaen de Kemp en de borgemeester Scachius. Is oock op denselfde dito geresolveert dat men bij den edele heer van de magistraet sal verstaen de nootsakelijckheit van de tweede predicant ende van haer consent tot de beroepinge, versoeckende ende sijn daertoe gecommitteert Tuenis Mom als ouderling ende Barsijn als diaken. Op heden den 27 maij anno 1655 hebben de commissarissen rapport gedaen dat de banchouder Christiaen Kelderman als noch geresolveert is voor eeniche jaren aen te houden de banck ende alsoo sij verstaen hebben dat sij hen selfs aengaen, soo ist dat de eerweerdige kerckeraet verstaet dat sij sich voor die tijt sal gelieven te absenteren vant gebruick des heiligen avontmaels volgens synodale resolutie. [3v] Op heden den 16 juni de eerweerdige kerckeraet g vergadert sijnde, hebben besloten dat nae volgende. Als de vergader[inge] wort te samen geroepen dat men [.r...] sal compareren. Soo yemant een [quar] tier uyrs na aen[vang] d sal geven 4 stuijvers voor den armen. Volgens beurt is op den classe van Wijck gecommitteert de borgemeester Achterhout ende bij mancquement van dispositie sijn gesubstitueert de heer syndicus Schagen ofte schepen Kemp. Den 24 maij 1655, sijnde Hemelsvaer[t]dach, de eerweerdige kerckraet na oude gewoonte tot verkiesing van nieuwe ouderlingen met een diacon vergadert sijnde, heeft na aenroeping van de name des Heeren tot ouderling verkooren de borgemeester Co[rnelis] van Achterhout, de heer syndicus Schagen en Beernt de Kemp, out schepen deser stad, ende sijnde de oude bedanckt voor de devoiren ende sorgen aen Gods kerck betoont. Alsoo de achtbaere magistraet hadde consent gevraagt van een tweede predicant als blijckt bij nevensgaende acte extract den 5 e meert g Onleesbaar door beschadiging van het blad rechts. 8

9 Is op versoeck van de eerweerdige kerckenraet verstaen ende dienvolgende haer eerweerdige geconsenteert met gerequireerde correspondentie te treden tot het beroep van een tweede predicant. Geextraheert uijtten resolutie van de heeren regierders der stadt Wijck ende accordeert bij mij, D. Schagen. Soo ist dat die eijgen tijt mede wiert geproponeert dat men behoorde voort te varen [4r] Compareerde op huijden den 21 meert 1654 Jannichjen Hendricks, praetenderende trouw te hebben ofte belofte van Hendrick Geertsz. Verleer welcke den 19 dito voor de eerste reijse alhier in de kerck was geproclameert. De eerweerdige kerckeraet haer gesondeert hebbende, hebben bevonden datter geen schriftelicke beloften waeren, veel min van een notaris geschreven, hebben niet konnen oordeelen dat de geboden behooren gestuijt te worden. Sijn op huijden voor de kerckeraet gecompareert den 6 augusti 1654 Jan de Loost jongeman van Wijck ende Aeriaentje van Oosterom ten eijnde hare proclamatie haerer mocht vergonnen worden, edoch alsoo Aeriaentje voorschreven geen duijdelijk bescheijt had van haer mans doot die elf a 12 jaren geleden gevaren was na Oostindien ende twee briefjens die sij voortbracht niet suffisant waren, soo hebben sommige leden des kerckeraets daerover gedifficulteert ende wiert geresolveert dat men soude consuleeren met de kerck van Uijtrecht, welcke met de meeste leden van onse kerckeraet geadviseert heeft, dat haer de proclamatien soude ingewillicht werden en dat tali fundamento h omdat sij als moetwillich verlaten moet gehouden worden, jae alwaer hij scheen niet gestorven, soude de vrouwe die in soo veel jaren noch mondeling noch schriftelick tijding van haeren man heeft ontfangen, vrijgestelt kunnen worden om een ander te trouwen, te meer alsoo in de zee stede na verloop van seven jaren proclamatie vergonnen wordt, waer op dan sondaechs daeraen volgende het effect is gevolcht en dat op sulcke conditie soo voor ofte na door wederkomst van de man [4v] de briefjens valsch gefabriceerd mocht[en] gevonden [worden] i dat sij als dan strafbaer sullen wesen voor de magistraet. Den selfden dito heeft de predicant Theodorus [a] Steenwinckel den eerweerdige kerckeraet voorgedrag[en] dat na verloop van dese maent het jaere [van] gratie h tali fundamento is onderstreept. i Onleesbaar door beschadiging van het blad rechts. 9

10 soude wesen geexpireert van de weduwe van zaliger domini Bargei ende dat dan de last al[soo] soude staen op sijn schouders. Dat het dien volge[nde] ten hoochste nootsakel[ijk] was toe te treden tot het beroep van een tweede predicant, den eerweerdige kerckenraet de gewichtichheit van die sal consideren, heeft mij voorschreven met Tuenis Mom als ouderl[ing] ende sijn confrater Reijnier Langelaer gedeputeert om sulx aen de heeren van de magistraet bekent te maken ten eijnde dat wij met haer eerweerdige correspondenten voor weten goetvinden metter alder eersten van een tweede predicant mocht werden verstaen. Welcke propositie van ons gedeputeerde gedaen sijnde, hebben de voorschreven magistraet ons geantwoort dat sij uijt het midden van haer eerweerdige college neffens de heer sijndicus soude committeren om over de sake met die van de kerckeraet in conferentie te komen ende van eenig dinge dies aengaende te spreken, welck rapport van ons den 13 augusti aen de eerweerdige kerkeraet is gedaen. Op heden den 20 augusti heeft de eerweerdige kerckeraet verstaen van de heeren van de magistraet ende haeren eerweerdige syndicus, als ontfanger van de geestelijcke goederen, dat het contoir was in soodanige staet, dat voor alsnoch geen twee predicanten promptelijck konden betaelt worden, doch beloofen met den eersten op alles ordre te stellen. Ende is de eerweerdige kerckeraet alsoo genootsaeckt geweest [om de] j predicatie voor een korte tijt inde weeck te verminderen. [5r] met k de beroepinge ick, Theodorus a Steenwinckel, hebbe geantwoort dat het selfde soo aenstonts niet geschieden konde, gemerckt de gerequireerde correspondentie met het vertoonen van een dubbel getal aen de achtbare magistraet niet was gehouden ende noch temeer dat het consent wel was gedragen, maar dies aengaende geen dadelijcke acte aen de kerckeraet was geexhibeert maer na de gedane beroepinge gegeven, hoewel om de orde van het werck hier boven in forma gestelt. Waerop vier van de heeren regeerders daer tegenwoordich, borgemeester Schagen, borgemeester Stochius, Bastiaen de Kemp ende Reynier van Langelaer, beijde schepenen deser stad, haer selven hebben sterck gemaeckt, dat ick bij de eerweerdige magistraet haer recht verkort te hebben niet soude beschuldicht worden ende is op die conditie met de beroepinge voortgevaeren ende is met eenparige stemmen gevallen op dominee Winandus Nootelman, predicant tot Overlangbroeck. Sijn mede dien eijgen dach neffens den predicant gecommitteert borgemeester Stochius ende Tuenis Mom als ouderlingen om den eerste maendach te versoecken van de achtbare magistraet approbatie van de gedane beroeping, welcke haer eerweerdige gunstich hebben toegestaen, als blijckt bij volgende acte. j Moeilijk leesbaar. k Tussen fo. 4 en 5 ontbreken notulen. 10

11 De heeren borgemeesters ende regeerders, ouden ende nieuwe raet, der stadt Wijck bij Duerstede, gesien ende gelesen hebbende het beroep op den persoon domini Nootelman, hebben hetselve eenparichlijck gapprobeert, gelijck haere edelen approbeeren bij desen. Actum den 28 maij Ter ordonnantie van de selve, J. Schagen,1655. [5v] Is deselfde gedeputeerde mede in last gegeven [ ] gedane beroepinge te presenteeren aen dominee [Nootel] l man ende hem versoecken dat hij die [in den] vreese des heeren geliefde te accepteren, heeft sijne eerweerdige deselve in de vreese des heeren aengenomen, op conditie dat hij neffens [de] tegenwoordige predicant wel soude worden be[noemt] end sijn huijs soude worden gerepareert. Volgens beurt moet gaen op de classis van Rhenen Wijck den borgemeester Achterhout ende bij manquement van dispositie sijn gesubstitueert de heer syndicus Schagen ofte schepen Beernt de Kemp. Den 24 augustus 1655 is volgens beurt gecommitteert op de classis te Wijck de heer syndicus Schagen. Den 13 jannuarij 1656 over de saeck van Schonouwen kerckraet gehouden, sijn absent borgemeester Achterhout ende Bastiaen de Kemp. [6r] Kerckenraet gehouden den 15 meij 1656, sijnde op Hemelsvaertsdach, om nieuwe ouderlingen en diaken te kiezen. Nae aenroepinge des heilige name Gots sijn de naemen der geene naegekeken die voor desen in bedieninge der kercke waren geweest en is men daerna getreden tot electie. Sijnde verkooren tot ouderlingen de heeren Bernt de Kemp, outborgemeester, Samuel de Romare, schepen, en Reijnier Mom. Tot diaken is genomineert Philips van Dam. De afgaende broederen sijn voor haere trouwe diensten hartelijck bedanckt. Op den classen gehouden tot Rhenen in junio is gecommitteert de heer Bernt de Kemp als ouderling. Den 1 juni 1656 heeft de kerckenraat gebesoigneert over de saecke van Henderijck van Dam en Jannighen van Vheelen, begeerende proclamatien te hebben in onse l Op deze bladzijde zijn enkele letters onleesbaar door beschadiging van het blad rechts. 11

12 kercke. Edoch alsoo de ouders van de voorschreven Van Dam sich wegens het houwelijck opposeerden, is geresolveert dat de selvige volgens den 5 e artyckel van het huwelijcken placaet geemaneert souden geciteert werden. Doch sij beijde geempescheert sijnde, hebben alsdoen niet konnen compareeren. Weshalven het den eerweerdigen kerckenraat goet gedacht heeft haar te roepen tegens danderen daags smorgens ten acht uijren. Op den 2 junij de vergaderinge wederom gelegt sijnde, is erschenen Willem van Dam met Maria Tengnegel, echteluijden, sijnde vader en moeder van den voornoemden Henderijck van Dam. En sijn haer eerweerdigen afgevraegt redenen, haer mooveerende om niet te willen consenteeren tot de proclamatien haren soons geengageert sijnde met Jannigen van Vheelen. Waerop sij generaliter geantwoort hebben, dat sij nu noch ijmmermeer daertoe souden inclineeren. Edoch een weijnich nauwer geport sijnde, hebben sij versocht den tijt van 14 daagen om middeler wijle haar redenen schriftelijck in te brengen, twelck haer eerweerdige ingewillicht is. Op den 16 junij compareerde wederom Willem en Maria van Dam om aen den eerweerdigen kerckenraet haere grieven in te leveren en hebben (nae voorgaende mondelinge verklaringe van neijt in het houwelijck te sullen off willen consenteren) een ample deductie geexhibeert, contineerende voornamelijck drie swaricheden. Eerstelijck dat nae Goddelijcke, wertlijcke, naturlijcke, canonijcke rechten gerequireert [6v] wiert consensus parentum volgens de continue van het 5 e gebot. Tweden dat gepereert was tegens het placaet van haere edel mogende haere soon met Jannigen van Vheelen was doorgegaen. Ten 3 e [dat Jan] m nigen van Vheelen niet was staende ter goeder naem en faem. Welcke drij difficulteijten van den eerweerdigen kerckenraat in naedere delibe[ratie] genomen sijnde, soo heeft haere eerweerdigen de selvige gerenvoyeert tot de[rge]lijcke overicheijt volgens placaet geemaneert. Op de classen gehouden in augusti tot Wijck anno 1656 op den 27 is volgens ordre gecommitteert de heer Romare. Den kerckenraet vergadert sijnde den 15 meert 1657 heeft ex ordine gecommitteert ad classem de borgemeester Achterhout gesubstitueert syndicus Schaegen. m Op deze bladzijde zijn enkele letters niet leesbaar door beschadiging van het blad rechts. 12

13 De kerckenraet is tsaemen geroepen op den 18 junij 1657 om seeckere penningen monteerende de somma van drij hondert en vijftich Carolus gulden behoorende de diaconie deser plaets op rente te leggen en heeft de selvige penningen op intresse gedaen aen de heeren borgemeesteren Cornelis Caarlen van Achterhout tegen vijf ten hondert jaerlijcks te betaalen. Actum ut supra. Ende heeft de selve heere borgemeester gepasseert behoorlijcke obligatie. Op den classe die gehouden sal worden op den 22 junij 1657 tot Rheenen is ex ordine gecommitteert Capiteijn Rh[oen] n en sal sijn eerweerdigen proxima Victoris succedeeren de heer borgemeester Schagen. Om te committeeren op den classen die gehouden sal werden binnen Wijck den 24 augusto 1657 een ouderling op den selfde is gecommitteert eenparichlick den edele heer Hallart alsoo de borgemeester Schagen vrijwillich daer in heeft geconsenteert welcke mijn heere Hallart versocht de commissie te willen aennemen, welcke sijn edele heeft geaccepteert. [7r] Om te committeren op den Classem die gehouden sal werden binnen Wijck den 17 november 1657 is gecommitteert de borgemeester Schagen ende gesubstitueert borgemeester Kemp en Achterhout ende bij absentie [Branden] Mom. Compareerde op den 17 december 1657 Christiaen Kelderman voor de eerweerdige kerckenraet, tafelhouder deser stadt, versoeckende dat hij wederom tot het avontmael mogte toegelaten werden, van welcke hij voor desen gesuspendeert was. Oft dat andersins den eerweerdige kerckenraet soude geheven reden te geven van refus. De kerckenraet dit sijn versoeck gehoort en geventileert hebbende, heeft goet gevonden het selvige te sullen brengen ad Classem om haer advijs te horen en dan te doen nae vermoogen. Den kerckenraat vergadert op den 14 meert anno 1658 heeft ex ordine gecommitteert op den eerweerdigen Classem die gehouden sal worden den 16 meert tot Wijck den edele borgemeester Bernt de Kemp gesubstitueert qui ex ordine sequitur. Den eerweerdige kerckenraet vergadert sijnde op den 1 meij 1658 is voor de eerweerdige vergadering verschenen de edele Johan van Sandijck lieutenant schout deser stadt, doleerende over de ondertrouw van sijn edele suster Evertie van Sandijck geengageert met seeckere Henderijck Baulocht en heeft ernstelijck versocht om pregnante redenen dat haere houwelijcks proclamatien voor de tijt van acht dagen mochten gedilayeert werden, in welcke tijt sijn edele suffisante redenen n Moeilijk leesbaar. 13

14 van sijn edele versoeck den kerckenraat sal exhiberen twelck sijn edele is toegestaen. [7v] Op den sesden may anno 1658 den eerweerdige kerckeraet weder vergadert sijnde over de saeck van Evertji Sandijck om (volgens voorgaende acte van den eerste maij) te hooren redenen waerom den geboden acht dagen sijn gedilayeert. Heeft voor eerst den edele Johan van Sandijck geproponeert aen den eerweerdigen kerckenraet dat sijn edele wel gemunieert was met suffisante redenen waerom den houwlijckse proclamatien haer niet en souden mogen vergonnen worden, maer overwegende dat sijn suster beliefde albereijts onwettelijck bij te slapen, waer van hij seijde goede kennisse te hebben soo heeft sijn edele om de hoererije te vermijden niet goet gevonden den selfde over te leveren. Heeft alleen dit op den eerweerdigen kerckeraet versocht (alsoo den Bruijdegom Bruijnloch noch weijnich te vooren had gepraet met de dochter van meester Mathijs, kleermaker, ende soo hij meijnde den Rector Dominus Wolacker met sijn suster Evertjen Sandijck) dat sij haer eens souden informeren offer over dese of geene sijde niet was engagement, twelck gedaen sijnde is bevonden van neen. Heeft eijntlijk den meer gemelten Sandijck overgelevert aen den eerweerdigen kerckeraet seker protest waerin hij sijn suster wel wenst den rijcke seegen des heeren echter nochtans protesteert van alle inconvenienten en onheylen welcke uyt dit tegenwoordig houwlijck soude mogen ontstaen, welck protest in archivis sal bewaert werden. [8r] Aen de gecommitteerde wegens de informatie van engagement met andere heeft de bruidegom Bruijnloch versocht mitgaders sijn bruijt of niet in de weeck oock een gebodt soude mogen gegeven worden. De gecommitteerde des sondaechs daer aen volgende haer versoeck de kerckeraet notificeerende heeft verstaen van neen gemerckt het selve niet anders als in sware krenckte of in case vant zee te varen of andere nootdringende gelegentheden wert toe gelaten. Op heden den 29 juni 1658 de kerckeraet om de visitatie te doen vergadert, sijn niet gecompareert tot effect van sulck een gewichtige saeck [vier zinnen doorgestreept] ende wort daerin verstaen dat volgens resolutie bij den 16 juni 1655 eer haer sessie sal werden vergunt ijder sal geven 4 stuijvers. De kerckeraet vergadert sijnde den 21 augustus heeft ex ordine gecommitteert op de aenstaende classem die wesen sal den 23 deser maent den secretaris Schagen gesubstituert schepen Wijborch. [8v] Den kerckenraet vergadert op den 14 november heeft ex ordine gecommitteert ad classem den edele Willem Wijborg schepen, dewelcke om noodige affaires eerst was 14

15 geexcuseert en is sijn edele gesubstitueert den edele Scholtus Isendoorn doch heeft daer nae de heere Wijborch aengenoomen te compareeren, soo verre sijn edele besognes sullen toelaten en sal sijn absentie alsdan suppleeren dat voornoemden Isendoorn en bij sijne absentie de edele schepen Kemp. Is op den selfden dito voor de eerweerdige vergaderinge geresolveert en voor vast en bondich gestatueert dat den eerweerdige kerckenraet deser stadt haere ordinaire vergaderinge sal houden het ganse jaer door op den tweeden sondach in elcke maent. En dat de niet compareerende leden op dien bestemder tijt, voor haere absentie telcken regte sullen verbeuren drie stuijvers. De beraemde uijre der comparitie is gestelt nae de twede predicatie ten vier uijren. Versocht binnenstandt den edele Wouter van Loon gewesene diacon deser kercke. Begeerende dat een eijnde mochte gemaeckt werden van sijne reeckeninge, tot welcke sijn edele voor desen (met voorgaende communicatie der predicanten deser stadt) sich hadde bereijt getoont, om te doen. Doch was deselve tot noch toe gestateert. Vermits seeckere protest doenmaelen gemoveert versochte derhalven dat de selve mocht sijnen voortganck hebben met de meeste respec[t] sijnen persoonen en dat met eenen seeckeren tijt wanneer die soude geschieden, beraemt mochte werden. Welcke propositie gehoort sijnde heeft de eerweerdige vergaderinge daerop geconsidereert, dat het protest doenmaelen voorgewent was alleen ten aansien van de disordre des tijts int publiceeren, en niet toucheerende sijn edele persoon. En is volgens dien geresolveert by de edele vergaderinge dat de rekeninge sal geschieden aenstaende sondach met nieuwe publicatie voor de gemeente. Waer van sijn edele copie versochte, om sich te beraden en is hem geconsenteert. [9r] De kerckeraet op den 20 mey 1660 vergadert sijnde is geproponeert oft niet oorbaerlijck ware te procureeren eenige verseeckering te hebben van de penningen dewelcke de weduwe van domine Bargejus zaliger op intresse heeft van de diaconie. En is verstaen van gans nootsaeckelijck te sijn, en ten dien eijnde is geresolveert dat men arrest sal doen op haer weduwe tractement onder de heer borgemeester en syndicus Schaegen en tot dien fine sal men procuratie passeeren op den lieutenant schout Sandijck. Den 17 Juni 1660 de kerckeraet vergadert sijnde heeft ex ordine ad classem gecommitteert de borgemeester Kemp. Den 26 augustus 1660 de kerckeraet vergadert sijne heeft ex ordine gecommitteert ad classem dewelcke tot Wijck den 28 dito sal gehouden worden Jonkheer Adriaen o Nicolaes Ploos van Amstel. Op heden den 23 september 1660 de kerckeraet vergadert sijnde heeft dominus Steenwinckel uijt naam van me vrou Pithaen gevraecht aen de eerweerdige o Adriaen doorgestreept in origineel. 15

16 kerckeraet of het haer geliefde desen dach te geven aen haer dochter Sara Joanna Pithaen twee proclamaties ende toecomende dingsdach het derde, de kerckeraet de propositie gehoort hebbende, ende de redenen onsuffisant oordelende daer benevens om de quade consequentie heeft goet gevonden te gaen via ordinaria. [9v] Den 17 martius Anno 1661 de kerckenraet vergadert sijnde heeft ad classem gecommitteert Maes Dirckssen ende is hem gesubstitueert den secretaris Schagen. Den 16 Juny de kerckeraet vergadert sijnde heeft ad classem gecommitteert den edele schepen Sanbrinck loco syndici, die voor dese reys om redenen is geexcuseert, sal proxima vice succedeeren. Den eersten september 1661 de kerckenraet vergadert sijnde heeft ad instantem sijnodum gecommitteert den syndicus Schaegen gesubstitueert de domheer Ploos. Heden den 5 november Anno 1661 de eerweerdige kerckeraet vergadert sijnde, is gebesoigneert van de contributie tot reparatie van de kerck monterende de somma van twee hondert gulden, resolveert de eerweerdige kerckeraet nevens het gasthuijs, en de pot oock gelijcke somma te geven, onder conditie dat de eerweerdige kerckeraet geerne sach, dat de heeren vant capittel deser stadt oock twee hondert guldens tot noodige reparatie geordonneert ofte versocht wierden te schieten. Ende verstaet de eerweerdige kerckeraet dat het geven van de arme penningen tot sulcken eijnde niet in consequentie sal getrocken worden. [10r] Op huijden den 20 december 1661 de eerweerdige kerckeraet vergadert sijnde arresteert nu dat voor elcke avontmael eenige dage te vooren vergaderinge wesen sal om te verstaen de gelegentheijt van de gemeente alhier, rapport van visitatoren van de broederen predicanten te hooren, en of niet yemant yet wist aan te wijsen tot stichtinghe dienende. Soo is oock onder andere voorgekomen hoe dat de meeste broederen van de eerweerdige kerckeraet ende veele leeden van de gemeente alhier een geruijme tijt, met leetwesen hebben gesien die veelvoudige ende onnoodige conversatie van joffrou Niehof, lidtmaet onser gemeente sijnde, een ongetroude dochter, ten huijse van Christiaen Kelderman, banckhouder van leening alhier, (die oock ongetrout is) verscheijde male op een dach tot sijnen huijse loopende, twelck voor allen die het ooch int voorhooft dragen niet anders kan geven als een schijn des quaats tegen de woorden Pauli 1 Thessalonicensen 5:22. Soo heeft de eerweerdige kerckeraet hier over resolverende beyde de respective predicanten gecommitteert om haer vrintelijck aen te seggen dat sij daer van abstineren ofte bij manquement van dien dat de kerckeraet voornoemd verder met haer soude procederen, welcke resolutie de joffrou aengedient sijnde hebben wij predicanten ons wedervaren gerapporteert. Hier op is nu gevolcht dat na eenige dagen joffrou Nieuhof haer heeft geaddresseert ten huijse van ons beijde predicanten seggende wij ware gecomen bij haer om den schijn des quaats te weeren ende hadden midler wijle met ons komen een schijn des 16

17 quaats gegeven alsoo sommige daer uijt oordeelden dat haer het heilig avontmael was geinterdiceert. [10v] Ten andere dat na den regel Christi [mattheus 18] met haer niet was gehandelt maer moest int particulier aengesproken sijn, ende niet van een kerckeraet, welcke voorstellingen van ons beantwoort sijnde dat het een quade comparatie was van ons komen tot haer ende haer veel ontstichtelijck gaen tot de lombaert ende gelijck Christus niet gebetert konde, dat sijn gast gaen bij de pharizeen om wat goets te doen ontv[..] hare zeele voor wijnsuyperije geoordeelt wiert wij oock niet dat onse goede daet qualick wiert opgenomen ende eijntlijck dat dien regel Christi sach op particuliere ende verborgene misslagen ende niet op die geenen welck met continuatie publijck geschieden. Soo hebben wij de joffrou wederom vrindelijck vermaent die resolutie des kerckraets ten goede te willen nemen als sijnde uijt liefde, ende tot haer beste geschiet. Soo is echter naderhant verstaen dat sij geweest is ten huijse van verscheijde ouderlingen ende daer niet alleen diergelijcke redene gev[ende] maer oock enqueste heeft gedaen wie int particuliere dat op het tapijt mocht hebben gebracht met bij voeginge datter wel leeden van de kerckeraet waren daer sij aen geergert was, ende vrij wat op te seggen was. Twelck den eerweerdige kerckeraet den 5 januari anno 1662 weder vergadert sijnde oordeelt te sijn een sake was van een quade consequentie ende de lede desselfs, daerdoor mochte te rugge gehouden worden om schandale en ergernissen te openbaren ende aen de ander sijde een blasme over haer college, soo is beslooten dat men de joffrou voornoemt tegen aen staende dingsdach sal citeeren om verder met haer te handelen. De eerweerdige kerckeraet op gesette tijt als boven sijnde vergadert, is de joffrou niet gecompareert ende besluijt de eerweerdige kerckeraet alsoo een ygelijck geerne van die blame gepurgeert was haer wederom tegen aenstaenden donderdach den 9 januari te citeeren. [11r] De eerweerdige kerckeraet weder vergadert sijnde den 9 jannuari, verstaen hebbende het relaes van de costerin, dat de joffrou sustineert niet te sijn subject aen de kerckeraet ende alsoo continueerende, soo wort de costerin andermael geordonneert haer te citeren tegens toecomende donderdach avont. Op huijden den 16 jannuari 1662 naer aenroepinge van den heiligen namen Godes de eerweerdige kerckeraet volgens contenu van de laetste acte weder vergadert sijnde soo is joffrou Niehof self gecompareert, ende sij rede gevraecht hebbende van haer citatie, is haer ten gemoet gevoert dat sij eerstel[ijk] onderstaen hadde enquestie te doen, wie haer beschuldigt hadden ende ten 2 de dat haer gelust hadde 17

18 te seggen datter leeden onder de kerckeraet waeren daer sij aen geergert was. De joffrou, hier op antwoordende wil wederom weten wie haer beschuldigers sijn ende segt tot het tweede sij soude geseijt hebben niet datter waren, maer daer mochte wel leden sijn daer wat op te seggen viel. Is op het eerste geresolveert, dat men de joffrou serieuselijck sal aenseggen, dat het geen stijl is te vragen wie haer beschuldicht, ende sij een lidtmaet sijnde gehouden is, haer de kerckeraats goede vermaningen te subjicieren Op het twee verstaet de kerckraet dat het met het woordeke mochte noch een blasme blijft leggen op haer eerweerdig collegie, soo sal de joffrou categorice afgevraecht werden, of sij den kerckeraet ende al de leede van dien hout voor eerlijcke lieden. De joffrou, binne geroepe sijnde, is de eerste resolutie haer voorgedragen ende antwoort tot het tweede dat men daer eene nieuwe dach toe rame soude. Ende resolveert de kerckeraet haer te vergunnen den tijt van 14 dagen om haer te bedencken. Heden den 30 jannuari 1662 weder vergadert sijnde om volgens de jongste acte categorice antwoort te hooren, soo ist dat de joffrou haer voorgaende seggen heeft wederoepen ende erkent de kerckeraet en de leden van dien voor eerlijcke luijden daer niet op te seggen is. [11v] De kerckeraet op den 29 meert 1662 vergadert sijnde. Is voorgestelt (dat dewijle gevreest wiert dat Cornelis Lont, litmaet van onse gemeente sijnde, en in eenige jaeren bij ons niet gecommuniceert hebbende) veelicht bij de Lutherse tot Amsterdam mochte communiceeren (also hij in negotie veel is handelende met Lutherse cooplieden) oft niet geraeden dient den voornoemden Lont daerover eens te sondeeren, is daer op verstaen van jae. Is desgelijcken openinge gedaen van het dissoluijt en onstichtelijck leven van Dirck Breeck litmaet sijnde deser kercke, en is gevraegt, oft niet dienstich waer den voornoemden Dirck Breeck daerover te doen citeeren voor den vollen kerckenraet ten fine men hem scherpelijck mochte censureeren, en vermanen tot afstant van sijn Godtloos leven[?] Is verstaen dat de censure, en de vermaninge tot een beter leven sal geschieden per pastores loci. Is oock rapport gedaen het wedervaren int visiteren van joffrou Nieuhof, dewelcke sich hadde verclaert niet genegen te sijn alsnu te communiceeren. Het welcke de kerckenraet verstaende, en de saecke wat rijper overleggende, heeft om redenen 18

19 geresolveert door de costerin de voornoemde joffrou te laeten aenseggen, dat sij sich voor deesemael uijt last des eerweerdigen kerckenraet van het heijlige avontmael sal abstineeren. [12r] Is ingelevert en gelesen seecker geschrift van den rector Wulacker, versoeckende tot het heijlig Avontmael wederom toegelaeten te moogen werden van welckers gebruick hij sich nu een langen tijt door ordre des eerweerdigen kerckenraets hadde onthouden. Betichticht zijnde geweest van onkuijsheijt begaen te hebben met seeckere vrouws persoon in dese stadt. Van welcke betichtinge hij sich hadde met eede gepresenteert te purgeeren voor de edele gerechte sijnde oock gereet indien hij in recht daerover mochte getrocken werden, sich desgelijck te defendeeren. De kerckeraet, het selvige overwoogen hebbende, heeft geresolveert sijn versoeck uijt te stellen ad instantem coenam. Op datum ut supra is oock geresolveert dat men sal bondige vestinge en hypotheke procureeren van alle die penningen die onse diaconie op rente en interest gedaen en belegt heeft. En wort dit aenbevoolen de broederen predicanten, die dat met den eersten in het werck sullen stellen. Den 8 maij 1662 de eerweerdige kerckeraet vergadert sijnde, is voorgestelt, wat te doen sij met de sake van de rector Wolacker, alsoo hij de laetste kerckeraet gerenvoijeert is tot de tegenwoordige, is gevraecht of hij tot het heijlig avontmael sal toegelaeten worden, resolveert de eerweerdige kerckeraet den rector voornoemt ende met Smits tegen aenstaende sondach coram te citeren. [12v] Den eijge dito is gevraecht door dominus Nottelm[an] hoe sijn eerweerdige sich sal dragen in de besoeckinge bij joffrou Nieuhof, of hij haer sal ad coenam sal nodigen, waer op omgevraecht sijnde, na het jegenwoordige comportement van de selve, ende verstaen sijnde dat de frequentatie soo groot niet is als wel voor dese, soo resolveert de eerweerdige kerckraet dat beijde de pastores na vermaninge tot nakominge van de voorgaende resolutie des kerckeraets, ende aenwijsing van het abuijs van die eijgenwillige abstinentie (soo sij het selfs versoeckt) haer sulle toelaten. Op heden den 15 meij 1662 den kerckenraet vergadert sijnde op het versoeck van den rector Wulacker. 19

20 Is nae aenroepinge van den heiligen naeme Godts binnen gestaen den voornoemden rector Wulacker sich refereerende tot sijn voorgaende schriftelijck versoeck op den 29 meert deses jaers aen den eerweerdigen kerckenraet geexhibeert en overgelevert versoeckende als voor desen te communiceeren tot de tafel des heeren nede[rig] te moogen koomen. De kerckenraet sijne voorstellinge gehoort hebbende, heeft daerop goet gevonden, de vrouwspersoon, daer mede de onkuijsheijt gepleegt soude sijn, binnen te doen staen, om haer mondeling te hooren. Dewelcke aenstonts compareerende, en haer afgevraegt sijnde, oft den voorschreven rector haer hadde bekent, heeft daerop gesegt (nae dat sij ernstelijck door Dominus Presidem was vermaent, om den kerckenraet met geen leugens te paijen) dat den rector vader van het kint was, dat sij daerop wilde sterven en hadde het hem in barensnoot opgesworen, confirmeerde verder haer seggen daer mede, dat haer door monsieur [13r] Maurick en Kelderman vijfentwintich gulden jaerlijcks waeren aengeboden ten huijse van Dirck Bontemps in presentie van Gijsbertie van Beeckum, die oock de voornoemde penningen soude uijtreijcken, ten fine sij als moeder van het kint voor de predicanten soude den rector justificeeren en ontkennen dat hij vader was, en dat sij de vader wel soude vinden. Twelck aengehoort zijnde, is geresolveert den voorschreven Rector wederom binnen te roepen en hem dit voor te draegen, twelck geschiet zijnde heeft alles stoutelijck ontkent, en met eenen versocht dat de voornoemde persoonen Maurick, Kelderman en Gijsbertie van Beeckum daerover voor den Edelachtbare gerechte onder eede mochte gehoort werden, verseeckerende den Eerweerdigen Kerckenraet dat de vrauwspersoon leugenachtich soude bevonden werden, en in cas van neen wilde voor een schelm gehouden werden. Wat aengaet de aenbiedinge van het gelt, verclaerde het selvige gepresenteert te sijn voor den dienst die voornoemd vrouspersoon hadde in sijnen huijse en huijswerck een geruijmen tijt gedaen twelcke wederom met rijpe deliberatie overwoogen zijnde, is beslooten eerst den Rector in conscientie af te vraegen off hij de meergemelde vrouspersoon noijt en hadde bekent. Ten tweede dat de broederen predicanten monsieur Maurick en Gijsbertie van Beeckum als litmaeten onser gemeente eens souden begroeten over dese handel den Rector gevraegt sijnde met de voorgaende vraege, heeft voor de ganse consistorie in conscientie verclaert haer noijt bekent te hebben en wort derhalven het tweden den broederen predicanten als noch aenbevolen. Dewelcken dan ook den uijtslach van dese handel wort gelaeten, omme te doen nae bevint van saecken. [13v] 20

21 De kerckenraet volgens gewoonte voor de bediening des heilig avontmael vergadert sijnde Is wederom voorgekoomen de saecke van Joffrou Nieuhof en gevraegt sijnde, oft sij alsnoch continueerde in haer veelvoudige en overtollige conversatie met den Lombaert Kelderman tegens voorgaende resolutie des eerweerdigen kerckenraets en is verstaen van jae. Weshalven resolveert de kerckenraet haer wederom door de kosterin te laeten aenseggen, dat voornoemde joffer alsnoch haer sal van het heilig avontmael onthouden. Is oock rapport gedaen van de broederen predicanten van de bevestinge der penningen der diaconie, en gemerckt dat de gebruijcker der voornoemde penningen tot de bevestinge niet wel konde verstaen, resolveert alsnoch den kerckenraet dat de vestinge sal moeten geschieden off de restitutie der penningen, binnen een maent en sal dit aengedient werden borgemeester Achterhout Gijsbert Cornelissen, en Sijmen Aertsz. Den 11 november kerckraet sijnde vergadert. Soo rapporteren pastores loci nopende het boven gementioneerde armengelt dat borgemeesters Achterhouts soon te weten Daniel sich presenteert borge te stellen voor de schult ofte hooftsomme van sijn vader doch verstaet de eerweerdige kerckeraet dat den armen toekomt suffisante hypoteecq ende sal sulx aen den borgemeester Achterhout (teweten vestigen ofte opbrengen met den eerste aengeseijt worden [14r] Noopende de resterende presenteert Sijmen Adriensoon te laten vestigen. Ende Gijs wel op te brengen binnen 14 dagen. Op het quade tractement daer mede Gabriel Avise sijn huijsvrou heeft bejegent tot schandael van anderen, is verstaen, hem daer over scherpe[lijck] te reprehenderen ende daer mede tot correctie te brengen, ofte bij manquement van dien bij naeder resolutie daer in te voorsien. Is dien eijgen dito Jannichjen de costerin aengeseijt dat sij int navolgende sal hebben sorgen te dragen dat langer ende harder door geluijt wort op dat verre woonende bij contrarie winden oft andersints mochten hooren. Noopende het versoeck van capt[eijn] Ree, Johan Noest ende Reijnier Mom om te hebben bequame sitplaetsen in de kerck, is daer op door den heer syndicus Schagen opening van een nieuwe sitplaets gedaen, en daer mede bij provisie de selve daer gelaten. 21

22 Is van dominus Steenwinckel voorgelesen een brief van de kerckraet van [Cr]ommenie welcke van dese versoeckt een attestatie, oft ten minste consent om Lucas Janssen van Tienhoven met sijn vrou, onse gewesen lidmaten, toe te laten aen de tafel des heeren, sal men rescribeeren dat Lucas voornoemt met sijn huijsvrou ledematen sijn geweest, ende dat wij met vruechde uijt de missive hebben verstaen, het berou over sijn sondich leven, ende goet comportement ende dat men sijn admissie stelt in de discretie van de kerckeraet aldaer. Joffrou Niehof nog continuerende in die onnodige ende onstichtelijcke conversatie met Kelderman is victoris 1662 aengeseijt haer nog te onthouden a sacra coena. [14v] Den 11 november 1662 heeft dominus Steenwinckel den eerweerdigen kerckeraet bekent gemaeckt, hoe dat Barbara van Hengst hem ter hande gestelt hadde de somme van hondert gulden spruijtende uijt seker legaet dat haer neve Reijnier van Hengst zaliger liberalijck aen onse diaconij hadde gemaeckt, welck de kerckeraet met vast vertrouwen van een gen[e]dige belooninge met vruechde hebben verstaen ende danckbaerl[ijck] erkennt. De kerckenraet volgens voorgaende gearresteerde ordre vergadert zijnde op den 23 e december Is wederom voorgecoomen de saecke, concerneerende de penningen der diaconie op interest gedaen, en hebben domini pastores rapport gedaen dat de borgemeester Achterhout nae verloop des jaers sijn penningen soude opbrengen, welcke rapport gehoort sijnde heeft daer inne den eerweerdige kerckenraet geen contentement genoomen, maer verstaen, dat men nae expiratie der vacantie sijn edele met recht sal aenspreecken, om voorschreven penningen op te brengen oft de facto te bevestigen. Ende sal men oock in dier voegen procedeeren met Gijsbert Cornelissen. Twelcke door de costerin haer sal aengedient werden. De saecke van Joffrou Nieuhof voorgecoomen sijnde, en omvraginge sijnde daerover gedaen, hebben de broeders geordeelt dat haer Edele volgens den tegenwoordigen tijt ad coenam soude toegelaeten werden. [15r] Reijnier Bouwens versoeckende gelt op interest van onse diaconie, en presenteerende de penningen te vestigen in sijn huijs staende in de Achterstraet, heeft laeten exhibeeren verscheide transport brieven omme te betoonen dat hij eijgenaer van het voornoemde huijs was. De kerckenraet de selvige ingesien 22

23 hebbende, bevint hem niet met die brieven genoegsaem als eijgenaer gequalificeert en volgens dien is hem sijn versoeck ontseijt. Is voorgestelt vermits Madvijsen de duijtse tael niet wel kan pronunceeren oft niet dienstich waere dat hij onder het bedienen des heilig avontmaels in plaets van leesen een psalm soude singen en is verstaen van jae. En onder anderen den hondert en vijfden psalm. Is voorgestelt oft niet dienstich waer dat onder het bedienen des heilig avontmaels de mans persoonen met ongedeckten hoofde souden sitten. Is dit genoomen in deliberatie. Den 15 februari 1663 kerckeraet houdende, hebben de pastores loci rapport gedaen wegens het gelt van Gijsbert Cornelissen welck sijn huijs verkocht hebbende aen Dirck de Wilt en de koop penningen aenstaende paesschen deses loopende jaers sullen getekent worden. [15v] belooft Gijsbert Cornelissen alsdan de penningen te sullen tellen, waer in de eerweerdige kerckeraet genoegen scheppende, vint goet dat Dirck bij provisie daer van sal teijckenen. Aengaende het gelt van Borgemeester Achterhout sal men procedeeren na voorgaende resolutie om sijne edele met recht aen te spreken, ende sal tot dien eijnde een van de kerckeraet uijt haer aller naem een procuratie op een procureeur passeeren om de saeck tot een goet eijnde te brengen. Is oock op die tijt geresolveert dat men een bert ofte rollecke van wit pampier sal maken (waer in de namen van die geenen twelcke door liberale aelmoessen den armen der diaconije gedacht hebben) tot prijs en gedachtenisse sullen geteeckent werden ende in de kercke kamer opgehangen. Bij het oplesen van de voorgaende acte is wederom voorgekoomen de saecke van Borgemeester Achterhout concerneerende de penningen der diaconie, die sijn edele soude opbrengen, en verstaen sijnde dat sijn edele hadde uijtstel versocht tot paessen deses loopenden jaers 1663, is geresolveert datmen sal parsisteeren bij voorgaende resolutie, om sijn edele met recht te constringeeren de facto, soo wanneer de penningen niet werden opgebracht off gehypothekeert. Is desgelijcken geresolveert dat de debiteuren der diaconie sullen werden geconvoceert op donderdach na paessen, om haere penningen die sij schuldich sijn aen de diaconie alsdan op te brengen. Is eodem die gerapporteert dat eenen Latailje sijnde bitter papist, heeft getrout een vrouspersoon van onse gereformeerde religie, om welcker oorsaecke hij sijn vrouw seer hart valt selfs tot 23

24 [16r] slaens toe, en is gevraegt, oft daer geen remedie soude konnen tegen gebruijckt werden. Heeft de kerckenraet verstaen dat de Edel Achtbaere heeren van de Magistraet daerinde ordre behoorden te stellen. anno den 28 meij. De kerckenraet vergadert sijnde op hemelsvaerdach omme nieuwe ouderlingen en diacon te kiesen, sijn tot ouderlingen gekoosen: de Borgemeester Johan Schaegen, de Borgemeester Ploos van Amstel en Capiteijn Willem van Rhee. Tot Diacon Isbrant Vos. Is eodem die voorgestelt off niet dienstich waer een reglement te maecken over de dispensatie der penningen onser diaconie, ende is verstaen het selvige nodich te wesen en geresolveert dat deese volgende ordre tot redres sal geobserveert werden. Eerstelijck sal bij provisie aen den outsten Bargemeester deser stadt gegeven werden de somma van tien gulden, om de selvige penningen te distribueren aen de vremde passanten, op dat den diacon van die moijelijckheit en meermaels groote inportuniteijt, die hij in sijn particulier van de selvige passanten moet lijden, mach gevrijt werden. Naedemael soodaenige persoonen meer ontsach hebben van de heere Borgemeester en sijn autoriteijt als wel van den gestelden diacon. Ten tweeden: soo wanneer den diacon eijmant sal kleeden, sal hij het selvige inbrengen tegen Victoris sijnde den rechten en bequaemen tijt, de persoonen alsdan overleverende met haer naemen en sal buijten dien [16v] tijt niemant vermoogen te kleeden, tensij gans met presenten noot, en dat met communicatie van de kerckenraet ijmmers met beijde predicanten haer kennisse. ten derden, dat men van de penningen der diaconie, noch van den turf der selvigen eijmant eyt uijtreijken sal, als die van de gereformeerde religie sijnde en neerstich ter kercke koomen. Naedemael de saecke selfs spreeckt, dat die penningen van die natuijre sijn, datse tot soodanige persoonen behooren, die van onsen religie sijn. Is oock denselvigen daege geresloveert, dat men sal laeten maecken tien kussens en tien psalmboecken met een testament voor de ouderlingen en diaconen, om de selvige in onse kercke te gebruijcken, waer van de bestellinge aenbevoolen wert aen de heere Syndicus Schaegen. Wat aengaet de saecke van de Borgemeester Achterhout raeckende de penningen der diaconie die sijn edele op interest heeft waer van in den voorgaende actes is 24

25 gementioneert en geresolveert, is de novo verstaen dat Domini pastores neffens de heer Schepen Gerrit de Kemp alsnoch eens tot overbodicheijt den voornoemden heer Borgemeester Achterhout daerover sullen begroeten, ten fine sijn edele den kerckenraet diensaengaende mach contentement doen. Item souden de novo de debiteuren der diaconie tegens aenstaende tweeden dach van pinxteren geconvoceert werden, om haer penningen op te brengen [17r] concerneerende de saecke tusschen seeckere Lataillje een bitter papist en sijn huijsvrouw van onse gereformeerde religie sijnde, waerover hij Lataillje sijn vrouw groote molestie aendede gelijck uijt voorgaende acte gesien kan werden, is daerop voor het jegenwoordighe rapport gedaen, dat de saecke in betere terminen was staende, en sullen de naeburige ouderlingen daerop sich selven wat naeder informeeren, en daer van rapport doen aen deesen eerweerdige vergaderinge. Heeft dominus Nottelman voorgedraegen dat schout Sandijck gelt presenteerde van de diaconie en dat van verdient salaris en verschulden gelt volgens specificatie, en sijn, om sijn edele daerover contentement te doen en te accorderen, gecommitteert beijde predicanten en schepen Geraert de Kemp. Is oock verstaen dat Broeder Barsijn hebbende in sijn huijs de diaconie bevesticht met twee hondert gulden daer van sijn edele tot noch toe vijf ten hondert heeft gegeven, van nu af niet meer sal geven als vier ten hondert. Den 14 juni 1663 de eerweerdige kerckeraet vergadert sijnde heeft op den aenstaende classem van Rhenen gecommittert Capteijn Willem van Rhee. Comt bij resumtie in consideratie de sake van borgemeester Achterhout wegens de penningen die sijn edele van de diaconie op rente heeft ende resolveert de eerweerdige kerckeraet dat den borgemeester voornoemt dese weeck sal moeten doen contentement of anders men met sijn edele sal procederen na rechten [17v] Aengaende de debiteuren van de diaconije sal den eenen binnen acht a 14 dagen doen contentement ende den anderen een briefjen morgen gesonden worden om de penningen te ontfangen. Het versoeck van schout Sandick blijft noch in statu. Is voorgekomen hoe dat Wouter Janssen heeft aen den armen dese laetsten gemaeckt een testament van duijsent guldens bij welcke occasie dat die eerweerdige kerckeraet vrint[lijck] versocht heeft dat die heeren achtbaeren welcke in onse kerckeraet leden van de magistraet sijn in de eerste aenstaende vergadering sullen 25

26 versoecken het testament te krijgen oft de copij van dien, om van de eerweerdigen kerckeraet gesien ende gelesen te werden. Bij occasie dat de jaren van Kelderman nu sijn geexpireert, soo heeft de eerweerdige kerckeraet als boven versocht dat die eijge heeren waer van mentie is in voorgaende artickel uijt naam van de kerckeraet vrintl[ijck] sullen versoecken dat tot soulagement van den armen die al te hooge intereste conform andere stede sullen vermindert werden. Is voorgestelt bij forme van [vorige acte] alsoo verscheijden ledematen groote tumult in onse stadt hadden gemaeckt met malkander in duel te eijssen of de kerckeraet daer in behoorde stil te staen maer gehoort hebbend een [narratie?] van de heer borgemeester Ploos waer bij de achtbaere magistraet in die saecke was gedaen soo resolveert de eerweerdige kerckeraet eerst af te wachten haer edele resolutie over dat werck ende dat in posterne het haer te sullen doen p [18r] Op de eersten Julij deses jaeres 1663 den eerweerdigen kerckenraet vergadert sijnde om de kercke deser plaetse volgens gewoonte te visiteeren. Is bij opleesinge der voorgaende acten voorgekoomen den artijckel spreeckende van de penningen die borgemeester Achterhout van de diaconie op interest heeft, en waerover sijn edele de diaconie binnen 8 daegen soude contentement doen het zij met vestigen oft de penningen op te brengen, twelck sijn edele den Domini pastores souden bekent maecken, oft men andersins genootsaeckt soude sijn, sijn edele met recht de facto daer te constringeeren, waerop Domini pastores hebben gerapporteert dat haer eerweerdige missive het bovenstaende aen de borgemeester Achterhout hadden bekent gemaeckt, waerop haer eerweerdige eenen brief door de kerckmeester Daniel van Achterhout geschreven op den naem van sijn vader hebben ontfangen, versoeckende, dat sijn vader noch mocht hebben tot uijtstel de tijt van een maent, nae relaps van welcke maent sijn edele de kerckenraet soude volkoomen contentement doen. Welcke missive gelesen sijnde, is om pregnante redenen verstaen datmen sal inhaereren voorgaende jonste resolutie, en datmen tot dien eijnde sal procuratie doen passeeren door de broederen Versteeg en J. Kemp op den notaris VanDijck. Raeckende den artijckel van seeckeren Wouter Jans hebbende bij testamente gemaeckt 1000 gulden aen den armen deser stadt, waer van copie en visie was versocht voor den eerweerdigen kerckenraet heeft de heere burgemeester Ploos p hierna 4 regels doorgehaald en onleesbaar 26

27 rapport gedaen, dat de lecture et copie den eerweerdigen kerckenraet met gelegentheijt sal toekoomen. [18v] Op Huijden den 10 juli 1664 de eerweerdige kerckeraet vergadert sijnde is binnen gestaen de Heer Syndicus Schagen vertoonend aen deselve seecker testament copije van testament van de luijtenant Wouter Janssen uijt het testament boek van casteel Victoria contineerend dat sijn edele bij forme van legaet den gemeene armen tot Wijck hadde besproocken duijsent gulden waerbij sijn edele voorschreven alsoo het niet dienstich was de penningen ledich te laten leggen. Dat hij een goet man een en hypotheeck wiste, en al soo onse kercke reparatie van noode heeft dat uijt de intresste eenige jaren daer toe soude distribueeren ter tijt en wijle. Dat men bij dese oft gene occasie een weeshuijs boude om voor de pots middelen en andere de kinder tot last van de armen daer in te alimenteren. De eerweerdige kerckeraet de propositie gehoort hebbende resolveert dat soo de diaconie wiert geconfronteert met de pot/ oft andere buers als sustineerende egale recht sij soude eenparich sustineren // q als sijnde res judicata en ons bericht is dat sijn edele van de diaconije min oft meer heeft genooten // haer toe te koomen meerderlijck door de heer Syndicus een plausibel voorslach was gemaeckt en de eerweerdige kerckeraet van [hen] verdeelt. Dat diaconij kerck en weeshuijs susters en broeders sijn soo ist dat sij daer in acquieteren. Doch op sulcke conditie dat de naem van de diaconij in de obligatie als principael wort erkent. Is mede voorgekomen de lijftocht van Jacob Vermuer en sijn huijsvrou waer in schijnt twee hondert gulden aen de diaconij tot Wijck gemaeckt te sijn. Resolveert de eerweerdige kerckeraet dat men de notaris Bijlaert als het selve hebben geschreven door pastores loci sal consuleren [19r] Is ten eijge dage oock voorgekoomen dat alle de lede des kerckraets een parichlijck seijden haer voor gebouw te sijn dat men hier te Wijck soude maken en bouwen een nieuwe paepse kerck. De eerweerdige kerckraet wel oordeelende dat het maer een gerucht was ende men niemant konde verbieden een kamer aen sijn huijs te bouwen oordeelde oock aen de ander sijde dat men onder pretext van een kamer wel een kerck soude bouwen. Resolveert tot dien eijnde beijde predicanten te committeren bij de Achtbaere heeren van de Magistraet om op het alderijverigste ende alderernste te versoecken een wakende ooge believen te houden ten eijnde door sulck een middel q in de marge naast de tekst geschreven 27

28 de gruwelijcke paepse afgodendienst al bereijts soo overvloedich in onse stadt gepleegt niet wijder uijt te breijden. Is hier op den scriba Dominus Steenwinkel van de heer syndicus voorlede dingsdach genotificeert dat de Achtbaere Magistraet had onse voorstel ter harte genomen ende een scherpe resolutie beraemt tot dien eijnde om Adolph van Reede door een duerweerder t huijs te sende contineerende dat hij onse kerckeraet soude clachteloos houden of men anders soude gehouden sijn met hem te handelen na rigeur van placaten. Ende aengaende het bouwenvan de kerck was acht dagen in deliberatie gehouden ende sal op morgen daarvan worden gedisponeert. [19v] De kerckenraet vergadert sijnde op den 10 september deses jaers 1664, is verstaen, dat deselvige bij eengecomen was, omdat voorleden sondach seeckeren Aert Jansz Quint sijn eerste houwelijcks proclamatie alhier hadde gehadt oft becoomen met een dochter van Jaersvelt, en dat voornoemde Aert al lang voor dien (dese) soude sijn verlooft geweest met seeckere Neeltie Peters, bij welcke Neeltie Peters hij oock een kint hadde noch in leven sijnde, weshalven deselvige Neeltie versocht schorsinge en stuijtinge sijnde gebooden. Den eerweerdigen kerckenraet dit mondeling door Dominus presidem verstaen hebbende heeft goet gevonden (alsoo beijde partijen in de kerck present waeren) deselvige een voor een te laeten binnen koomen. Waerop Neeltie eerst geciteert sijnde, is haer voor de vergaderinge door Dominus Presidem afgevraegt wat haer moveerde verhinderinge te doen in de gebooden, waerop sij antwoordede, dat sij voor langen tijt aen hem verloft was, en trouwbelofte met woorden van hem hadde, als meede van hem een levend kint, waervan hij vader was, bij brengende tot verificatie der voornoemde belofte seeckere attestatie, eeingsins daer op slaende, van seeckeren Hermen Andriessen van Arckel. Dit alsoo gehoort sijnde is oock ingeroepen den [20r] geseijden Aert Jansz. ende hem voorgelesen sijnde het voorgaende van Neeltie Peters bijgebracht, heeft daerop geantwoort, hetselvige niet waer te sijn, met haer niet te doen te hebben, niet verlooft te sijn en sich niet erkennende voor vader van het kint, maer dat ter contrarie blijckende was, hoedanich een persoon Neeltie waere geweest, en sich hadde gedraegen, nam[elijk] dat sij vleeselijcke conversatie hadde 28

29 gehadt met Peter Pool Crepi, welcken Pool Crepi selfs het selvige met een attestatie gepasseert voor den Procureur Ossenbergh had bekent en getuijgt. Gelijck meede eijte ten selven eijnde streckende van hem Aert Jansz wiert ingelevert getuijgt van een ander manspersoon. Waerop Neeltie wederom is ingeroepen en dit alles haer serieuselijck voorgehouden sijnde, heeft daerop geantwoort alles onwaerachtich te wesen en wilde de doodt sterven, indien het getuijgde van Pool Crepi en van den anderen waer mochte sijn. De kerckenraet, partijen gehoort hebbende, heeft geordeelt dat Neeltie voornoemt (hoewel aen deene zijnde niet wel genoeg bewijs hadde van belofte tot certificatie, alsoo daer geen schriftelijcken beloften en bleecken, noch oock eeniche donatie tot bevestinge en daerom geen genoegsaeme reden hadde om de geboden te stuijten. Evenwel aen dandere zijde, siende dat de attestatie tegens haer particulier sijn et in re propria, en daarom int minste niet en valideeren, en misschien wel mochten gefabriceert sijn om de vrou Neeltie tot een publijcke hoer te maecken, soo heeft de kerckenraet bij provisie, de gebooden 8 dagen opgeschort, om middeler tijt advijs te vraegen en hetselvige in naeder deliberatie te leggen met de Edele en Achtbaere heeren van de Magistraet, oft den Edele gerechte, twelck partijen is aengesegt. [20v] Heeft daerop den eerweerdigen kerckenraet bekoomen schriftelijck advijs luijdende als volgt: T Gerecht gesien hebbende het voorschreven geverbaliseerde, mitsgaeders de bijgevoegde attestatien, verstaet, dat in dese aen de zijde van de opposante deficieert het bewijs van trouwe, bij den placate gerequiereert, en dat daeromme de gestuijte proclamatien tot sijn effecte moeten continu[eren]. Actum den 31 october onder stont B. Schagen. Welcke advijs ons ter hant gekoomen sijnde is men getreden tot de verdere proclamatien [21r] Den 1 jannuari 1665 de eerweerdige kerckeraat sijnde vergadert is bij resumptie voorgekomen de acte van den 10 e juli 1664 continerende een heijlige sorge ende bekommeringe om voor te komen het bouwen van een afgodische kercke in onse 29

30 stadt twelck op die tijt ter oore van al de leeden des kerckeraats gekomen was, ende alsoo weijnich dagen voor kerstmis beijde de predicanten de kerck en altaer hadden gesien, ende nae eenig overwegende, hoe dat onse achtbare heeren van de magistraet inspectie hadden genomen, sonder twijffel (om te beletten den bouw vant afgodisch huijs) mitsgaders het scherpe interdict aen de heere Rhee gedaen, heeft de eerweerdige kerckraat (niet alleen sensibel van de vilipendie van hare respective magistraat maar voor al van hare God en hare salichmaker Jesus Christus, welckers eere door continue[licke] afgodendienst wort genomen, en de bloedige volmaeckte offrande Christi wort geloochent) beijde haere respective predicanten gecommitteert om op het alder serieuste ende vrindelijckste de achtbare magistraten het bovenstaende te demonstreren en te versoecken dat het haer believen tot afweeringe van Gods toorn, die rechtveerdichl[ick] over afgoderije ontstoken wort ende om seegen te erlangen over haer edele persoonen en de regering de kercke te doen afbreecken, hebben alleen tot antwoort bekomen van de heeren president, dat men die sake soude nemen in nader deliberatie. Den 29 jannuari 1665 de eerweerdige kerckraat vergadert sijnde is voorgekomen hoe dat het den achtbaren magistraat dese saeke belieft heeft te ordonneren, de diaconije te betalen 145 guldens wegens geleverde kleeren en medicamenten voor den armen, voor bij gaende dat de diacon was niet wetende wat Jan de Kemp over hadde niet geloofde de helft van die som te hebben. Soo is ook verstaen dat de kleeren gemaeckt ende medicamenten sijn gelevert uijt last ende bevel van heeren hooft aalmoesseniers, twelck door een sekere acte van de heere syndicus geschreven is gebleken, verstaet darom de eerweerdige kerckraat dat de boven genoemde somma als een jaer te voore oock [geschiet] is maer voor een derde deel vande diaconije niet betaelt werd. [21v] Den 23 augustus 1667 De kerckeraat op den 23 augustus 1667 vergadert zijnde is voor de eerweerdige vergaderinge verscheenen Pieternelle Jans dochter, voorstellende dat dewijle Thomas Souche nu bruijdegom sijnde met Jannighen Vernoij, ende hebbende in onse kercke gehadt eene proclamatie, bij haer hadde geprocureert een kint, noch in leven sijnde, welcke te onderhouden haer onmogelijck was, versochte volgens dien dat hij Thomas het kint soude onderhouden alsmeede eyt voor haer defloratie.verclaerende voor Godt in de vergaderinge, hem alleen ende niemand anders bekent te hebben, en affirmeerde met hooge protestatie dat hij alleen vader van haer kint was, gelijck sij oock in barenswee voor de vroetmoeder en andere eerlijcke vrouwen toenmaels daer present zijnde hem hetselvige kint hadde opgeswooren. De kerckeraat, denselvigen Thomas voorgedraegen hebbende, heeft hij ontkent vader van het kint te zijn, weshalven de kerckeraat dese saecke (als zijnde met soo 30

31 veele sintici, sed plane politici) heeft gerenvoyeert tot den edele en achtbare heeren van de magistraet, sullen ondertusschen bij provisie de proclamatie opgehouden werden tot naedere ordre. Actum ut sup[ra] [22r] De eerweerdige kerckeraat den 17 maij 1668 vergadert sijnde heeft geresolveert dat van nu voortaen de diaconen ses weecke na expiratie van haer dienst sullen gehouden sijn haer reeckening te doen ende sal sulx [ons] afgegaen broeder Grol door dominus Coperis aangesteijn aangeseijt werden. Op heden den 1en februari 1669 de eerweerdige kerckeraat vergadert sijnde besoignerende over de obligatie van Sijmon Aerensz van hondert vijftich gulden resolveert de eerweerdige kerckeraat vrintelijck te versoecken de borgemeester Wijborch ende schepen van Horst eens te willen sonderen schepen Benick als hebbende op sijn huijs gehypoteecqeert drie hondert gulden, of sijn edele niet soude genegen sijn t huijs te koopen als hem seer gelegen sijnde ende diaconije daer aen vrintschap soude geschieden ende bij mancquement dat schepen voornoemt geen inclinatie daertoe vertoont, dat dan de boven genoemde gedeputeerde sijn schuijt in bewaringe soude nemen ende verder hypoteecq in sijn huijs soude bevoorderen ende betalinge afvorderen op sulcke wijse als haer dienstich ende mogelijck sullen oordelen. En der wijle de capitale de diaconije behoorende voor dese niet en sijn gestelt op ordre soo werd de selve gebracht alhier. 1. Simon Aeriensz turfschipper heeft een capitaal van hondert vijftich gulden. [22v] 2. Aen Reijnier Bouwens op sijn huijs in de Achterstraet daervan jegenwoordich is eijgenaer schepen Versteeg drie hondert vijftich gulden 3. In plaets van Cornelis Caerls van Achterhout nu Arik Hendricks weduwnaar van Geerit van Lijster gevesticht de somma van vier hondert gulden 4. Is overgelevert bij de borgemeerster Schagen vijf en negentich gulden en de daer boven vijf gulden die onder sijn edele (Barend van Gijswoel) van de diaconije ware gedeponeert, wiens geloste penningen waren twee hondert gulden, daer van vijftig gulden sijn belegt onder de penningen van Reijnier Bouwen ende aen den boeckebinder van Zijl vijf en vijftich gulden volgens overgeleverde quitantie van den 10 februari Op de huijsinge van Philps Barsijn twee hondert gulden gevesticht 6. Per memorie de duijsent gulden van Wouter Janssen waervan de kerck de revenu noch enige jaren gemiet sal [in de marge] ende sijn onder dese capitale mede gebracht de hondert en vijftich van zaliger Justius Heurnius voortgekomen. 31

32 Ende verstaen de obligatie en vestenes brieven door Peeter van der Lidt te laten registreren achter in het resolutie boeck. Sijn oock ten eijgen dage versocht dominus Nottelman ende schepen Kemp haer te informeren bij notaris Bijlaert over t gemaekt legaet van de weduwe van schepen Vermuer bestaende in twee hondert gulden ende daervan rapport te doen. [23r] De kerckenraat op den 11 augusti 1669 vergadert zijnde, is naer voorgaende versoeck binnen gestaen Christiaen Keldermans, student, en heeft de eerweerdige vergaderinge voorgedragen, dat sijn naem, gebrantmerckt sijnde, ofte nae naeder verclaeringe, en herhalinge van woorden van hem gedaen, geteeckent in het kercken doopboeck, raeckende het kint van Evertie de Kemp, waer van hij vader soude verclaert sijn, in barensnoot van haer, en in die qualiteijt genoteert, mochte geroyeert en uijtgedaen werden, om dat hij onschuldich in die saeck was, waer op hem dominus Praeses nomine sijn edele heeft voorgelesen datgeene dat geteeckent was Op den 21 april is gedoopt het kint van Evertie de Kemp, twelcke sij in barensnoot heeft opgeswooren en verclaert voor de vroetvrouwe, en andere eerlijcke vrouwspersoonen, dat daer alleen vader van was den student Christiaen Keldermans en is het kint genaemt Lucretia, twelck opgelesen sijnde, ende hem voorgehouden, heeft hetselvige gelogent, ende ontkende vader van dit kint te wesen (doende daer bij, oft van eenich kint in de werlt). Het voorschreven en voorgeseijde den eerweerdigen kerckenraet overwoogen hebbende, heeft goet gevonden Evertie de Kemp selfs in persoon coram te ontbieden en het voorgewende van Keldermans, haer voorgehouden sijnde, heeft sij [23v] verclaert, dat het geteeckende int doopboek naer waerheijt gestelt was, en hadde hetselve verclaert in barensnoot, jae in perijckel des doots sijnde, alsoo sij niet anders elc anderen wiste, en haer inbeelde oft soude op dat moment gestorven sijn, en verclaerde het alsnoch, dat hij alleen vader van haer kint was, als hebbende met haer diverse maelen en op verscheijde tijden en plaetsen (hoewel sij sich schaemde, sulcks te bekennen, voor soo een eerweerdige vergaderinge) vleeselijcke conversatie gehadt, als in haer susters huijs, in haer eijgen huijs, en oock desgelijcken in den Eng. Dede voornoemde Evertie de Kemp daer bij, dat sij door seeckere missive van geseijde Keldermans aen haer geschreven, versocht was, om tot Utrecht bij hem te koomen, welcken brief is hier voorgeleesen, onderteeckent Cloris Coriolan tot Utrecht sijnde, hem hadde geseijt, dat sij swanger was, waar op hij eerst seijde: wel 32

33 kan dat weesen. Doch hadde daer nae, weijnich stilswijgende, als hij sach, dat sij mismoedich was, geantwoort, Beckje ten is geen noot, daer sijnder wel meer, tis wel meer gebeurt, duijvel oft eijmant anders als de doodt sal ons scheijden, kompt maer tot Leijden secretelijck kramen, niemant sal daer van weeten, alsoo het mijn anders obsteeren soude in mijne bevorderinge, als ick hier oft daer mijne bevorderinge oft avancement mochte soecken, en liet hij, Keldermans, daer op eten reeds maecken en vier schotelen opdissen, daer sij weijnich van etende, oft gegeten hebbende, hij haer wederom versochte, om bij haer te slapen, twelck van haer gerefuseert sijnde, repliceerde Keldermans, wel waarom [24r] Beckje, wij hebben het ijmmers wel meer gedaen, doch persisteerde sij doen maels bij haer refuijs, als swaermoedich sijnde. Waerop geseijde Keldermans, haer willende verlichten en vertroostinge geven, beloofde haer te sullen eersdaegs trouwen, sullende tot Wijck koomen, den eersten aenstaende dinxdach om sijn oom vergiffenisse af te bidden, sij soude haer ouders oock desgelijcken doen. Dit verclaerde en seijde sij in consciëntie voor Godt en de vergaderinge, en wilde daer op sterven en sich op het voorgegevene laeten branden. Heeft insgelijcken voornoemde Evertie de Kemp geëxhibeert twee briefkens oft hantschriften van beloften, in welcke hij haer belooft, dat soo haest hij tot predicant soude bevordert sijn, hij haer soude trouwen, het eene was gedateert op den 14 september, het andere op den 26 dito des jaers Item noch twee brieven van welcken eene boven is gementioneert, met intituleeringe van Alderlie[f]ste met onderteeckeninge van Cloris Coriolan sijnde die beijde geschreven met sijn eijgen hant, ende oock voor [24v] de sijne, erkent coram sijnedrio. Waerop Keldermans wederom ontbooden sijnde, ende hem het voorschreven en boven verhaelde aan domino Praeside distinctelijck voorgestelt sijnde, heeft ontkent, dat hij vader van het kint was, dat hij suijver was, jae dat hij haer noyt bekent en hadde, daer bij doende dat sij, Evertie de Kemp, waerlijck moeste hebben een afgebrande consciëntie, sulcks durvende voor de vergaderinge voorwenden. Wat de brieven concerneerde seijde de selve gescreven te hebben, met de intituleringe van Alderlieste, maer seijde die gescreven te sijn, eer hij wist, dat sij swanger, oft bevrucht was, jae hadde haer (volgens sijn confessie) tot Utrecht ontboden, door een van voorgeseijde missive, al waer sij hem hadde bekent gemaeckt, swanger te sijn, maer seijde, dat sij int minste niet hadde opgegeven voor hem, dat hij vader van haer kint was, en volgens, dat het volgende verhael van haer onwaerachtich was, van Beckje ten is geen etc. [25r] 33

34 bekende oock daer eten voor haer en haer suster neffens hem doen prepareeren, doch ontkende, haer wederom versocht te hebben, om vleeselijck met haer te converseeren. Verclaerde op tgeen van hem gerepliceert wiert opt voorgestelde van haer, Evertie de Kemp, ten allen tijden sijn eet te willen doen, voor de Achtbare Heeren van de Magistraet. Heeft hier op de vergaderinge goet gevonden, Evertie de Kemp wederom te ontbieden, om haer beijde tegens den anderen te confronteeren, ende het voorgestelde haer aengedient sijnde, antwoordede, noijt gelooft te hebben, dat sij met sulck een loos schelm hadde te doen gehadt, die veeltijts bij haer van consciëntie hadde gepraet, maer niet een aes daervan hadde, dat het ijmmers waer en waerachtich was, dat hij haer bekent hadde, op een vrijdach in haer susters huijs tot twee maelen toe in het kamertien, en dat naer noch op de vloer hangende sijn beff op de kast. En daernae [25v] op een anderen dach haer geappoincteert hebbende in den Engh, hadde haer op den toorn driemael bekent, brengende haer savonts laet thuijs, oft dichte bij huijs, vermits niet heel aen haer huijs dorste naederen, uijt vrese van sijn oom gesien te werden, doch blijvende soo lange, ende soo dichte, dat hij van haer een leuse r konde crijgen, dat sij in haer vaders huijs ingelaten was. Keldermans ontkent hierop, haer bekent te hebben, wilde het met eede gestant doen en sij desgelijcken, verclaerde het met solemneele eede te willen bevestigen, dat hij haer bekent hadde op geseijde plaets, exclaemerende, dat Godt van den hemel mochte nedersien, en den schuldigen de facto exemplaerlijck straffen, en mochte eeuwich verdoemt sijn, soo hetgeen sij seijde, niet waer was. Waer op Keldermans gevraegt sijnde, oft hij niet met haer in haer susters huijs geweest was, antwoordede van jae. Item oft hij met haer niet in den Eng waere geweest en haer savonts geaccompagneert, antwoordede oock jae, doch hadde haer niet bekent. Versochte Evertie de Kemp, dat haer suster Maria, huijsvrouw van dominus Essenius, meede eens mochte gehoort worden, die daer op is binnen geroepen, en verclaerde, dat sij naer [26r] Leijden gereijst sijnde, naer Keldermans van haer susters wegen, om het werck tusschen haer beijde te acceleeren, vermits de kaers in de pijp brande[n]de was (als het spreeckwoort segt), sij op haer presteeren dit antwoort van hem creeg, wel juffertie, je spreeckt soo naeckt, oft ick het werck selfs met u gepleegt hadde, waerop r leus: wachtwoord (GTB Geïntegreerde Taal Bank) 34

35 sij repliceerde, wel wat meent ghij, dat susters niet vrij met den anderen spreecken, affirmeerde verder, dat het sonder eenich achterdencken was, oft hij hadde haer suster meermaelen bekent, waerop Keldermans vraegde, oft sij het gesien hadde, sij repliceerde, dat men dat werck niemant liet sien, selfs man en vrouw getrout wettelijck sijnde niet. Eijndelijck Keldermans gevraegt sijnde, oft hij in consciëntie voor Godt wilde verclaeren haer voorschreven Evertie de Kemp noijt vleeselijck bekent te hebben, heeft geantwoort Jae. [26v] Conclusio Den eerweerdige kerckeraet in de vreese des heeren alles overwoogen hebbende tgeene tusschen haer beijde is voorgebracht, kan niet verstaen, en dat met eenparige stemme, dat hetgeene van Keldermans in het doopboeck aengeteeckent staet, als noch sal geroijeert werden, nemaer daer blijven staen. [27r] De boven gemelt hondert gulden bij de borgemeester Schagen overgelevert, wort bij dominus Steenwinckel (daer toe versocht) aen sijn huijs inde genomen ende sullen de leden des eerweerdigen kerckeraats vigileeren om de selve als suffisante luijden en geen hypoteecq met den eerste te beleggen. Is voorgestelt of men niet behoorde ordre te stellen ende vaste voet te ramen als een ouderling op sijn beurte niet vaceren en kan op de classis te komen, is sulx gedelaijeert tot verandering van kerckeraat. Is oock uijtgestelt een ampliatie van de instructie voor de diaconie ende sal worden gemaeckt eer de nieuwe diacon sal wesen bevesticht De kerckenraet vergadert sijnde op den 8 julij is openinge gedaen dat de vergaderinge gelegt was in ende over de saecke van Gijsbertie van Beeckum, die verclaert hadde op den 12 meert 1667 voor de broederen predicanten gecommitteert sijnde van den eerweerdigen kerckenraet, dat eenen Johannes Nachenius, zieckentrooster in Indien, vader van haer kint was, twelcke sij gebaert hadde op den 24 januarij 1667 ende was hetselvige alsoo op haere verclaringe in het doopboeck geteeckent en binnen corten tijt daer nae, van de broederen predicanten daerover aen voornoemde Nachenius nae Indien geschreven. Waerop nu een missive van rescriptie van geseijden Nachgenius aen den eerweerdigen kerckenraet geschreven was becomen, die voorgelesen is, ende in archivis bewaert sal werden. Welcken brief (hoewel den kerckenraet wel pregnante redenen en crachtiger expressien van hem in deese saecke tot sijne onschult in de selvige hadde verwacht) voor notificatie wert gehouden. [27v] 35

36 1670 De kerckenraet vergadert sijnd op den 21 augusti 1670 is ad classem gecommitteert als ouderling de heere borgemeester Quirijn Vermeulen. Op heden den 8 september 1670 de eerweerdige kerckraat vergadert sijnde, heeft geresolveert, dat uijt haer naam aen den zieckentrooster Nachenius de resolutie, den 8 juli 1670 genomen over sijn missive aen den eerweerdige kerckeraat geschreven, sal werden toegesonden met bevel van den sin des eerweerdige kerckraat een weijnich te extenderen en soo hij onschuldich is, dat hij sich gelijck hij belooft te kome defenderen en soo hij schuldich is, waervan Godt tsijner tijt sal oordeelen, dat hij haer trouwe, oft een trou brief tot echting vant kint over senden, alsoo sij bij de gedane verclaring voor de gecommitteerden gedaen ende in ons doopboeck aengeteeckent noch persevereert. Verstaat oock de eerweerdige kerckraat dat een missive van dier gelijck contenu aen dominus Buschof op Batavia sal werden gedepescheert oft sijn eerweerdige in dese verwerde saeck (Nachenius op Batavien sijnde) iet goet konde doen. [28r] Op heden den 26 september 1670 de eerweerdige kerckeraat vergadert sijnde over het subject van de stuijtinge der gelden van Aletta de Kemp met haer bruijgom Dolderbrinck, door haer oom en bloetvoocht Aellert de Kemp gedaen, edoch derwijl bij hem de minste reden niet wort gegeven, resolveert de eerweerdige kerckraat aen Kemp voornoemt een missive te schrijven, waervan de contenu is, dat sijn edele voor aenstaende sondach sal hebben in te brengen suffisante redenen van het stuijten der selve of anders sal genootsaeckt sijn met de derde proclamatie voort te varen. Resolveert oock de voornoemde kerckraat aen Adriaen van Ossenberch als volmachtige van Aletta de Kemp aen te seggen dat sijn edele oock voor aenstaende sondach sal hebben in te brengen het consent van de gekooren voochd, oft meer anders des incomvenerende. Op heden den 2 october de eerweerdige kerckraat vergadert sijnde over het bovenstaande subject ende alsoo bij het interdiceeren van de proclamatie geen reden bij de bloet oom Aelbert de Kemp sijn gegeven ende op de bovenstaande missive de behoorlijcke tijt uijt gewacht sijnde oock ter werelt geen reden of bescheijt wort vernomen soo resolveert de eerweerdige kerckeraat dat het derde gebod sijn voort ganck sal hebben. [28v] blanco [29r] Alsoo den 17 februarij 1671 sekere Peeter Jansen van Elborch met Adriaentje Gijsberts quamen om haer geboden te laten aenteeckenen ende den voornoemde 36

37 Peeter Jansen ontbloot sijnde van alle getuigenis, soo van politie, als van kerck ende vrinden, soo heeft dominus Steenwinckel gedifficulteert de geboden in te schrijven en den eerweerdige kerckraat deser plaatse sulx gecommuniceert hebbend, vont oock goet, hem aen te seggen, hij soude sich vervoegen nae Elborch, ende nae behorlijck attestatien hem qualificeert twelck Peeter Jansen niet doende, soo heeft Steenwinckel voornoemt, nae kennisse van sijn collega dominus Nottelman en goet vinden van Adriaentgens moeder Dirckje D[ir]cks van Elborch geschreven om te verstaan haer beijder gelegentheit. Op heden den 19 e martius 1671 de eerweerdige kerckeraet vergadert sijnde, soo heeft dominus Steenwinckel de antwoort van dominus Hilarius predicant tot Elborch haer voorgelesen welcke contineerde dat Adriaentge voornoemt om groote lichtveerdicheit ende geen kleijn suspicie van gepleechde hoererije, dapper in de kerckraat was bestraft, en daer noch bij quam dat se met een getrout man was, wat deur gegaan twelck elck een de mont opende dat sij was een openbaer hoer. Hier op vint de eerweerdige kerckraat goet haer te hooren ende met haer nae gelegentheit te houden, welck wel bekende van de kerckraat gecensureert te sijn, maer niet [29v] maer niet om hoererije oft lechtveerdichheit ende ondervraecht sijnde, hoe lange sij met Peeter Janssen had verkeert, antwurde: een maant, ende loochende tot Elborch vleeschelijck gemeenschap met hem gehadt te hebben, maar bekende sulx in onse stadt geschiet te sijn. Waerop de eerweerdige kerckraat remarcqueerde de confusie, aan haer geschiet, ende haer eijgen confessie gehoort hebbend voor begane hoererij in onse stadt, soo resolveert de eerweerdige kerckraat, dat sij Adriaentge seer hart en scherp sal worden gecensureert, ende oock vant avontmael gesuspendeert, tertijt toe dat sij beterschap van leven sal hebben getoont, welcke censure oock de facto geschiet is. Alsoo sommige nieu aengenomen ledematen haer qualick comporteren, resolveert de eerweerdige kerckraat, dat voortaen de aenneminge der ledematen sal geschieden met kennisse van twee ouderlingen, tsij in huijs oft consitorie. Neemt oock de eerweerdige kerckraat aen op het leven der ledematen niewe regart te nemen Den 24 februari 1672 sijn verschenen Evertie Kemp, geassisteert met haer vader Gerrit de Kemp ende verklaeren dat deselve Evertie de Kemp ondertrout was met Roeluf van Bladeren ende versocht tot solemnisatie der houwlijckse proclamatie, daer bij voegend, dat niet gestuit waren de proceduren tegen Christiaen Keldermans te hoof te vervolgen, van haer actie te desisteren twelck aen de heeren van de gerechte deser stadt sijnde 37

38 gecommiteert soo sijn volgens haer eed en advies bij [provisie] de proclamatien vergoft. [30r] naerdere openinge gedaen sijnde, sorgt dat het voorwenden desen aengaende van Evertie de Kemp niet suffizant en genoegsaem is. De kerckenraat vergadert sijnde op hemelsvaertdach den 4 meij 1676, om volgens oudergewoonte te doen verkiesinge van leden eener nieuwen kerckenraat ofte nieuwe ouderlingen en diacon, in plaats van de respectieve broederen, die gedient hadden, en wiens buerte het was nu af te gaen, is men nae gedaene gebedt tot die actie getreden en hebben sommige broederen ouderlingen voorgeslagen, op dat het alles weer op sijn ouden trant mochte gebracht werden, dat alle jaer drie ouderlingen souden afgaen, en drie nieuwe gekoosen werden, en anders nu vier, en toekoomende jaer twee ouderlingen souden moeten afgaen, oft niet geraetsaem soude wesen, dat de heere outborgemeester meester Gerbrant Schagen noch een jaer soude gecontinueert werden, om met sijn wijsen raedt den eerweerdigen kerckenraat te konnen dienen, waerop omvraeginge gedaen sijnde, is eenparichlijck goet gevonden sijn eerweerdige daartoe te versoecken, om hetselvige te accepteeren, en heeft sijn eerweerdige nae daertoe weijgeringe en excuijs, om daerinne te consenteeren, het eijndelijck op het instantelijck versoeck van de vergaderinge, ingewillicht. En sijn opnieuws verkooren tot ouderlingen schepen Jacob van Bijllert, Isbrant Voss van Avezaet, out ouderling voor deesen, en Jacob van Sandijck, secretarius der stadt Wijck, tot diacon Anthoni van Driel. Is dominus Steenwinckel versocht af te vraegen aen de heere Henderick van Vheelen, oft litmaed is van de gereformeerde kerck. [30v] De kerckenraed vergadert sijnde op den 12 meij Is voorgestelt van dominus Nottelman oft niet geraetsaem waer, dat in plaats van Isbrant Voss van Avezaet beroepen ouderling en voor sijn bevestinge overleden, een ander ouderling in sijn plaets gedispicieert wierde, om die te suppleren. Waerop omvraginge is gedaen en heeft hetcollegie geoordeelt, dat het raetsaem was en is daer opnieuw gedispicieert en verkooren met eenparige stemmen Henderick Gerritsz van Bernevelt, gewesene diacon, die aenstaende eerste pinxterdach de gemeente in die qualite sal voorgedragen werden, om alsdan met de andere genomineerde ouderlingen op den 2 pinxterdach bevesticht te werden. Is op sijn versoeck binnengestaen Christiaen Keldermans, proponent, en heeft bij forme van doleantie voorgestelt aen de vergaderinge, dat Theodorus Steenwinckel, predicant alhier, hem maendach lestleden, de visite doende, om te [nodi]gen de litmaten ad coenam, hem hadde verboden den toeganck tot die heilige actie, sonder daer [bij] te geven redenen en bevonde hij Keldermans sich daerover ten hoochsten 38

39 gegraveert, en sochte derhalven van deese vergaderinge te verstaen oft bij haer eerweerdigen daer toe resolutie was ge[noomen] om dominus Steenwinckel dat in last te geven. Welcke propositie gehoort sijnde, is in omvraege gebracht en verclaert de vergaderinge soo geen resolutie genoomen te hebben, noch dat die last en ordre aen dominus Steenwinckel is gegeven en is verstaen, dewijle dominus Steenwinckel absent is van de vergaderinge, en nootwendich volgens alle betamelijckheijt op deese doleantie moet werden gehoort, sijn eerweerdige dit te laeten.dienen en te versoecken, dat gelieve tot dien eijnde te compareeren in collegio. siet het tweede volgende blat [31r] De eerweerdige kerckeraet vergadert sijnde op den 22 februari Is mede in de vergadering voorgestelt dat de exorbitanten van de papen en papisten in dese stadt, alle dagen meer en meer toenemen hoe dat nevens Pater Rheede een adjunct is Pater Paling waer over bij de heeren van de magistraat een serieuse doleantie van de broederen predicanten voor gehouden classis in november 1671 is gedaen. Waer op gevolcht is een loffelijcke resolutie om op dien selve dach den heere Schout Isendoorn de facto voor haer eerweerdige collegie te ontbieden ende sijn edele serieusselijck wegens sijn ampt en devoir aen te maenen dat de placcaten van haer edel mogenden raackende de roomsche superstitien ende afgoderijen in haer stadt, mochte worden geëxecuteert, twelck sijn edele beloofde aenstonts te sullen int werck stellen. Ende sijn edele oock de superabundanti van de broederen Predicant daer toe gebeden en vermaent sijnde, ende de eijge promesse aen haer gedaen sijnde hebben aen den eerweerdige classis ample notificatie gedaen. Edoch de eerweerdige kerckeraet geen vervolch van dese promesse siende maer ter contrarie niet bespeurde dat het van tijt tot tijt erger loopt, alsoo bij de twee voornoemde papen noch een derde komt wiens naam niet seker kan werden uijtgedruckt, en inde wandeling hier pater Warnaer sich onthoudende in het Wijckerbroeck ende aen den Dwarsdijck, ende de papisten komende uijt alle contreijen uijt de Betuwe, Cothen, Neerlangbroeck met groote mennichte. [31v] twelck niet alleen een ongenoegen geeft aen gereformeerde ledematen maer oock een hertelijck leet wekts en droefe[nis] over de eerweerdige kerckraet deser plaetsen jae wij predicanten worden beschuldicht van wandevoirs van de broederen ten platte lands als of wij noijt van de paapse afgoderije spraken. Soo is geresolveert dat de eerweerdige kerckraet en corps en gesamentl[ijck] dit alles sal remonstreren aenstaende maendach voor de edele vroetschap versoeckende gedienstl[ijck] ter eeren Gods tot demping der roomse afgoderije en maintenue van haer eerweerdige 39

40 resolutie een goet ende gewenst succes. Aldus eenparich geresolveert, en waren present domini pastores, de heer borgemeester Vermeulen luytenant Schout Sandijck, Vos van Avesaet en de diacon [broeder] Van der Lingen hebben sich oock met desen resolutie geconformeert schepen Versteeg ende Jan de Wael. De kerckenraet vergadert sijnde op den 13 meij deses jaers 1672 heeft Christianus Keldermans sacra scriptura Theologiae Candidatus versocht royeeringe van seeckere aenteeckeninge (nae sijn sustinue) tegens hem gedaen tot sijn naedeel in het kerckendoopboeck op den 21 april 1668, raeckende seecker kint, van Evertie de Kemp, twelck sij heer Keldermans in barensnoot hadde opgeswooren, welck versoeck van roijeeringe van heur was voor desen versocht op den 11 Augusti 1669 ende gerenoveert op den 7 deses maents meij ouden stijl. Op welcken voorstel de kerckeraet siet twee bladeren hier vooren op den eersten regel [32r] Dominus Steenwinckel in de vergaderinge sijnde verscheenen, heeft op het voorgewende en aengeven, van voorschreven Keldermans, verclaert, dat in de visitatie hem Keldermans heeft geluck gewenst in sijnen houwelijcken staet, en in bedenckinge gegeven oft niet, hij Keldermans (om dat sijn vrouw soo schielijck waer buijten tijts in de craem gekoomen en bij eijder opspraeck causeerde, niet en behoorde sich van het avontmael voor deese mael te ontholden. Dat Keldermans voornoemt daer over sijn eerweerdige hevich hadde bejegent en gesegt hij soude en wilde tot het avontmael gaen, als het hem gelegen quam en laeten sijn eerweerdige dat aensien. Waerop dominus Steenwinckel uijtgegaen sijnde is daer op in collegio Keldermans gehoort, die als noch persisteerde bij sijne clachte, en verclaerde dat dominus Steenwinckel hem absolutelijck hadde aengesegt dat deese mael aen de tafel des Heeren niet soude koomen en wel specialijck te ontkennen die verbalia gebruijckt te hebben van daer te willen gaen, sijn eerweerdige het latende aensien. De kerckenraet hebbende gehoort dat dominus Steenwinckel persisteert bij het sijne en Keldermans oock bij sijn clachte was verblijvende soo is goet gevonden, dat dominus Nottelman en den eerweerdige ouderling Versteeg den gemelten Keldermans over het ontijdich bijslapen sullen een reprimande geven en hem in bedenckinge geven oft (om eenige gemoederen niet te ontroeren) hem deese reijse van het heilig avontmael niet en behoorde te onthouden. Is bij deese occasie geresolveert, dat naer desen de visites en noodinge tot het avontmael om verwijderinge voor te koomen, in het toekomende een ouderling een predicant sal vergeselschappen gelijck in alle naeburige plaetsen gebruijckelijck is. [32v] Op den voorgaende dito namentlijck den 12 meij hebben wij dominus Nottelman en ouderling Versteeg volgens onsen last van den eerweerdige Kerckenraet ons 40

41 opgelegt, ons begeven aen het huijs van dominus Keldermans en hem nomine sijnodrij voorgedraegen het gepasseerde tusschen dominus Steenwinckel en hem. Waerop repliceerde, dat als noch persisteerde bij sijn opgeven dat dominus Steenwinckel hem het avontmael ontsegt hadde en geloofde sou dat ontkende, dat dan wel dominus Steenwinckel wel mochte geweest sijn in wegruckinge van sinnen. Hem aendienende dat wij in last hadde om hem te reprehendeeren en ernstlijck te bestraffen wegens het ontijdich en onbetamelijck bijslaepen sijn tegenwoordige vrouw, antwoorde daer op, dat Godts woort dat niet en verbood maer alleen den politijcken rechter, onder wel[ck] dan soude strafbaer sijn, dat sijn vrouw niet hadde bekent voor en alleen voor Godt met haer verlooft was, in welcke de essentie van den houwelijcken staet bestont. Noch hem voorhoudende, om hem in bedenckinge te geven, volgens de resolutie der kerckenraet ten aensien van het ontijdich bijslapen, dat geen proponent noch eijmant betaemt oft niet behoorde voor deese reijse sich te absenteeren a coena vraegde oft dat hier in de gemeijnte voor deese niet meer gepleegt was van litmaten, die van te vooren hadden bijgeslapen en oft wel oijt tegen eijmant, op soodanige wijse, als tegens hem geprocudeert was, daer bij doende hij soude pareeren hebbende wij hem op alle sijn [hierna zijn er enkele pagina s uitgesneden] [33r] Op den 25 augusti 1678 de kerckenraet geconvoceert sijnde is voorgedraegen een sekere vrouwspersoon zijnde wremt en onbekent, alhier was gecoomen en hadde buijten den echten staet volgens dien in hoerdom in onse stadt gebaert, waer voor sij door de vroetvrouw den christelijken doop versochte. Op welcken voorstell de kerckenraet gedelibereert hebbende (hoewel sij verstaet dat basterts moogen gedoopt werden die niet lijden connen in dat cas om Godt loose moeders, dat even wel den doop sijn voortganck niet sal hebben, maer tot afschrickinge van alle onkuijsse en hoerachtige persoonen het kint sal gedoopt werden als de moeder personeel voor den predickstoel met het kint sich sal sesteeren en over haer foute publijck sal bestraft werden, ten eijnde de kerckenraet mach versekert wesen wie de zalicheijt van het kint sal bevoolen werden ende is gestatueert, dat het selvige in dier voege sal gepractizeert werden, sonder onderscheijt van persoonen, wremdelinge oft inboorlinge, die kinderen in hoerdom teelen gelijck het alreede voor deese persoon gepractizeert is aen twee soodanige vrouwspersoonen in onse kercke, ten fine alle hoererie soo veel moogelijck is mach gestuijt werden. [33v] De kercenraet vergadert sijnde op den 29 september 1678 Is geproponeert, dat op den 17 Junij 1677 bij occasie van de catechismus predicatie over de kerckelijcke tucht een resolutie was genoomen bij den eerweerdige kerckenraet en dat eenparichlijck den presente broederen sijnde absent dominus 41

42 Nottelmans die sich gerne en van herten daer mede heeft geconformeert, dat 19 daegen voor de bedieninge van het h[eilig] avontmael, de broederen des eerweerdige kerckenraet soude vergaderen om in de vreese Godts malkanderen te onderrichten, offer geen ledematen sijn die tusschen het laetste, en aenstaende avontmael, eenich publijck schandael mochte gegeven hebben ten eijnde het verbont Godts onder ons niet ontheijlich wierden en de tegenwoordige vergaderinge tot dien eijnde gelegt naer welcke propositie is a domino praesidio omvraeginge aen de samentelijcke broederen gedaen, en is gerapporteert dat twee leden der gemeijnte, sich weijnich tijts nae het houden van het Avontmael, seer sat sich hebbende gedroncken, daer op quaemen te vechten, tot groote ergenisse van veele in dat geselschap. Is geresolveert dat de predicanten onderling wiens wijck dat het pro tempore is, in visitatione daerover haer sullen begroeten en vermanen in toekoomende sich stichtelijcker te draegen op dat Godts eere niet mach geschonden werden ende de naeme Godts gelastert bij die geerne die buijten sijn. [34r] Is noch geresolveert vrindelijck te vermanen en broederlijck te begroeten seker mans persoon litmaed der Gemeijnte die nu en dan in den dronck wat vergeet ten fine het mochte verbetert werden tot stichtinge der Gemeijnte en bevorderinge sijner zalichijt. Op den selven voet te begroeten seeckere vrouws persoon oock litmaed zijnde, die sich in die foute oock meenich mael verloopt en dat tot het selve eijnde. Is noch op den 29 dito voorgedragen dat Guert van Glambeecke, litmaet sijnde neffens sijn vrouw seer weijnich, jae haest gans niet verscheen int gehoor van Godes [heilige] woort sal daerover in serieuse termen aengesproocken werden. Is oock mentie gemaeckt in collegio van den procurator Spenser dat als litmaed sijn attestatie sal moeten betoonen, raeckende sijn leer en leven van dier kercke, daer laest sich heeft onthouden en gecommuniceert volgens ordre der kercke, anders sal sijn edele niet wel konnen toegelaten werden, sal oock in visitatione broederlijck vermaant werden het gehoor van Godts woort wat meerder te frequenteeren. [34v] vermits seeckere geswooren Steven genaamt sijnde een torfdrager, sijn kint ex improviso op een sondach ten doop heeft gepresenteert buijten bekentmakinge van te vooren aen de heeren broederen predicanten ende dat Steven noch voor noch naer den doop van sijn kint in de kercke is gesien geweest, heeft de vergaderinge beslooten, dat die geene die begeeren haer kinderen te laeten doopen, de broederen predicanten daer van sullen veradvertentie doen, om met de vader naer dat hij haer voorkompt als desen man te handelen [met] met vermaningen, onderwijsinge, en gesonde redenen uijt Godts woort tot een praeparatie om de gelegenheijt van den doop der kinderen wel te leeren verstaen en sal deese resolutie de vroetvrouw Maeggje de Wael mede aengesegt werden en is alsoo deese vergaderinge met dancksegginge tot Godt gescheijden. 42

43 [35r] De kerckenraet vergadert sijnde den 29 october 1678 Is nae aenroepinge van de naeme Godts openinge gedaen om wat reden deese vergaderinge gelegt was en is verstaen dat zeker gebot tusschen Arien Dircksen geboortich van Overlangbroeck en Kuijntie Wouters geboortigh van Amerongen gestuijt was van zeker Neeltie Gijsberts woonende onder capel van Derthuijsen en sijn partijen daer op binnen geroepen. Eerst Neeltie Gijsberts en is haer afgevraegt wat reden sij hadde om het gebot tusschen voorseijde persoonen op te houden. Heeft daer op geantwoort dat hij Arien Dirksen haer hadde belooft te trouwen. Hebbende daerop de duijvel lijf en ziel gegeven om sijn belofte te volbrengen. Ende heeft op die belofte haer vleeselijck bekent en een ontijdige vrucht gebaert en heeft sij Neeltie Gijberts verclaert met niemant anders vleeselijcke converzatie gehadt te hebben als met Arien Dirksen wiens gebooden sij geschorset hadde, hebbende trouw van hem met woorden hoewel niet konde doen blijcken met eenigh uijt wendige giffe tot versterckinge. Interieur van de Wijkse kerk 43

44 [35v] Dit aengehoort sijnde is Arien Dirksen alles voorgehouden en heeft op het eerste van Neeltie Gijsberts voorgewent dat hij haer hadde belooft te trouwen gesegt dat het niet waer was. Op het tweede ad idem. Wel was waer bij haer gelegen te hebben ende haer bekent maer geen belofte gedaen te hebben met eede. Heeft daer op de vergaderinge geresolveert haer met den anderen te confronteeren coram collegio en beijde binnen sijnde geroepen en gehoort persisteert Arien Dirksen bij sijn voorgaende antwoort in het eene als in het andere en Neeltie persisteert met groote protestatie dat recht en waer is in conscientie dat sij de vergaderinge heeft voorgedragen willende het op haer gewisse neemen alles soo in waerheijt gepasseert te sijn. De eerweerdige vergaderinge dit gehoort hebbende pro en contra heeft naer rijpe deliberatie partijen gerenvoijeert aen den politijcken rechter tot dat den anderen sullen verstaen hebben ende dat onderwijlen de gebooden sullen gesurcheert werden tot naerder bescheijt en is alsoo dit partijen aengesegt sijnde de vergaderinge met den gebeden geeijndicht. [36r] heeft dominus Nottelman op een andere vergaderinge van deese handelinge openinge gedaen ende de vergaderinge bekent gemaeckt, dat Neeltie Gijsberts desisteerde van haer pretensie op Arien Dircksen en dat sij gedulde en toestont dat voornoemde Arien sich met Cuijntie Wouters voorschreven in den echten staet mochte begeven. De kerckenraet vergadert sijnde op den 25 october 1678 is in haere vergaderinge voorgelesen de remonstrantie bij haer capitatim (niemant uijtgesondert) beteeckent ende aen sijn hoogheijt den heere prince van orange raeckende den oudborgemeester monsieur Henderick van Vheelen gepresenteert, en verclaren de samentlijcke leden present sijnde dempto Jan Cornelissen van Mijuswinckel, ouderling, en niet absoluijt consenteerende den ouderling Anthoni van Driel, in de vreese des heeren, dat de selve remonstrantie is conform de waerheijt en daerom als noch bij persisteeren. is onderteeckent Theod. Steenwinckel Wijnnand Nottelman Peter Woutersen Bernier, ouderling Cornelis van Breugel, ouderling Lambertus Croll, ouderling Jan de Wael, ouderling 44

45 Willem de Kock, diacon Reijnier van Sutphen, diacon ende is de vergaderinge met den gebeden geeijndicht. De kerckenraet vergadert sijnde op den 29 october 1678 is (nae aenroepinge van den heilige naeme Godts) geproponeert dat seecker geschrifte, raekende den gemelten kerckenraet ijmmers de meeste leden van dien, tot groote disreputatie is omgedragen en hier en daer gelesen door bestel van Willem Gabriel, voorleser en voorsanger alhier, sijnde litmaedt der gemeijnte (gelijck het selve in een publijcke plaetse in presentie van de heere Johan van Isendoorn, officier deser stede, en de heer Johan de Wael, regeerende borgemeester is geleesen geweest ende bij Willem Gabriel op datum als boven tegens een uijr geciteert sijnde, voor den eerweerdige kerckenraet om te hebben visie van het [36v] gemelter lasterschrift, niet en is gecompareert, soo heeft de eerweerdige vergaderinge samentlijck beslooten, hem de novo van daeg te citeeren tegens de klocke 5 uijren en is alsoo deese sessie met den gebeden geeijndicht. eodem die Op den beraemden tijt is de eerweerdige kerckenraet wederom vergadert ende de sessie met den gebeden sijnde begonnen is het voor verhandelde geresumeert en vermits Willem Gabriel tegens die tijt was geappoincteert om rekenschap en openinge te doen van sijn bedrijf, is om hem gesonden, om te compareeren. Heeft daer op sich selven gesisteert en hem alles int brede voorgehouden sijnde, heeft gedeclineert mondeling te respondeeren (niet tegen staende dat hij consessie dede het gelesen te hebben en het selve schrift overgegeven aen monsieur Nicolaes Keppel syndicus deser stadt) maer versochte den voorstel in scripten twelck hem is geconsenteert ende bestaet in deese poincten. Eerst van wien hij Willem Gabriel dat lasterschrift heeft ontfangen tot nadeel van de predicanten ende de meeste leden des kerckenraets. Ten tweden of hij het lasterschrift niet en heeft voorgelesen in een publijcke plaetse ende door wiens last dat gedaen heeft. Ten derden waer het jegenwoordich is en aen wien behandicht en door wiens ordre belet om copie oft visie te geven, sullende daerop sijn responsiven gewacht werden tegens de naeste vergaderinge, en is alsoo dese sessie met den gebeden geeijndicht. [37r] Heden den 30 october 1678 de eerweerdige kerckeraet inde vreese des heeren wederom vergadert sijnde om de antwoord te hooren op de voorgestelde vragen hem Willem Avise, na sijn eijge begeeren schriftelijck gegeven, soo heeft men na aenroepinge van de heijlige name Gods de voorgaende actes geresumeert. Willem Avise binne geroepen sijnde, om sijn responsie te hooren, segt sijn gedachten daer over te laten gaen hebben en oordeelt het een sake te wesen de 45

46 politie concernerende ende dien volgende niet gehouden voor de eerweerdige kerckraet te antwoorden. Twelck de eerweerdige kerckeraat met groote verwondering gehoort hebbende te meer alsoo de praeses dominus Nottelmans hem afvraegde of hij niet als lidtmaat gehouden was te antwoorden mitsgaders de eere en respect van sijn predicanten ende kerckenraet voor te staen, tegen sulck een lasterschrift. Soo oordeelt de eerweerdige kerckeraat, dat die exceptie is onwettelijck en ongefondeert, dat het is een deure geopent om die nootsakelijcke ende ziel behoudende tuct de bodem in te werpen ende alsoo qualick dede, dat hij het kerckelijcke forum declineerde. Welck hem Willem Avise alles voorgedragen sijnde antwoorde te persisteren bij sijn wel te gefondeerde sustenu ende is daer op de gemelte kerckraet tot naerder resolutie met danckzegging tot God almachtigh gescheijden. [37v] Op heden den 18 november 1678 de eerweerdige kerckeraat vergadert sijnde over de commisssie van een ouderling op de aenstaende classis, soo hebben beijde de predicanten van Wijck bij die occasie mede den eerweerdige kerckeraat bekent gemaeckt hoe dat de rentmeester Van Driel haer geseijt hadde dat daechs te vooren des avonts door den duerweerder Dirck de Wilt hem belast was geen gelt meer aen de predicanten te geven tot naerder ordre waer op gemelte rentmeester antworde hij soude het hem op schrift geven, welcke daer op seijde daer geen last toe te hebben. Twelck de eerweerdige kerckeraet vremt voorkomende resolveeren twee uijt het midden van haer te committeren Cornelis van Bruegel als ouderling ende Willem de Cock als diacon om de achtbare magistraet deser stadt in alle beleeftheit te versoecken acte ofte extract uijt haer edelachtbare resolutie op dat sij soo mochte weeten redene waerom haer achtbaren hebben belast de gage van de predicanten niet te betalen. Met verder versoeck aen de gemelte gecommitteerden dat in cas de heeren van de magistraet mergen op dingstdach niet en mochte vergaderen, dat sij haer dan sullen addresseren aen beijde de huyse van de regerende borgemeesters ende vande selve versoecken volcomen bericht ende contentement dese aengaende te mogen erlangen. Den 15 december 1678 de eerweerdige kerckeraet vergadert sijnde resolveert de resolutie ontrent Spenser genomen den 29 september 1678 noch levendich sal blijven. [38r] De heer schout Isendoorn aen te spreken wegens classsicale resolutie, waer van dominus Nottelman niet thuijs gevend wegens sijn eerweerdige absentie inden haech, resolveert de eerweerdige kerckenraat als noch dat dominus Nottelman sijn commissie sal voltrecken. Wegens genomen resolutie heeft de preses dominus Nottelman omvraginge gedaan aen alle de broederen der kerckeraats, of ijemant ontrent eenige misdraginge der ledematen wat hadde in te brengen ende hebben eenparich geantwoort neen. 46

47 Bij occasie van gegeven advijs in classis rhenovicana gehouden binnen Rhenen den 18 juni 1678 of een lidtmaat qualick gestuit sijnde tegen een predicant bij den andere mach communiceeren, adviseert de eerweerdige classis dat wegens de ongestalte der siele sulck niet behoort te gaan welck advijs dominus Nottelman de eerweerdige kerckeraat voorgelesen sijnde, vraechde haer of sij beliefde haer selve daer onder te conformeren ende resolveert de eerweerdige kerckeraat door dominus Steenwinckel, borgemeester De Waal ende broeder Van Bruegel haer dat advijs van de eerweerdige classis te communiceren ende met eere sien of sij de siele konne bewercken om altijt te kercke te komen en het heilig avontmael te onfangen. [38v] De kerkenraet vergadert sijnde op den 14 meert Compareerde voor de Eerwaerdige vergaderinge Christiaen Keldermans, op wiens versoeck de vergaderinge gelegt was, ende ingeroepen sijnde en gevraegt wat sijn propositie soude weesen, antwoordede, dat dominus Steenwinckel opdonge oft buijten soude staen, eer sijn propositie doen soude, de kerckenraet heeft geoordeelt, dat het niet nootsaeckelijck noch behoorlijck was, vermits geen reden van opdingen oft buijten staen noch gehoort hadden. Is dit aengesegt aen Keldermans en heeft daer op geappelleert ad classem proximam dat gehouden sal werden aenstaende dinxdach sijnde den 28 meert En sijn eodem die gecommitteert Dominus Nottelman ende de borgemeester Johan de Wael om het appel voor den classe waer te neemen. Hebben de gecommitteerden ad causam om het appel bovengemelt waer te neemen rapport gedaen in een andere samenkomste, dat de eerweerdige classis hadde geoordeelt qualijck geappelleert te sijn en den appellant hadde gerenvoyeert tot den Eerweerdige kerckeraet. [39r] De eerweerdige kerckeraat vergadert sijnde op den 1 april 1679 op het versoeck van den ouderling van Utrecht N. Benschop, neeve van Christiaen Keldermans, heeft sijn eerweerdige de vergaderinge voorgestelt oft niet de eerweerdige vergaderinge soude uijt konnen vinden eenige minnelijcke middelen tot vrede van eenich miscontentement genoomen van Keldermans tegens dominus Steenwinckel. Soo heeft de eerweerdige kerckenraet deese saecke uijtgestelt tot de eerste vergaderinge om dat het collegie te swack was. Is daer naer de saecke van het geproponeerde van den ouderlingen Benschop wegens Christiaen Keldermans voorleden dinxdach geproponeert, in resumptie opgelesen en is geresolveert, dat hij Keldermans sal vermaent werden nearstich in de kercke en tot het gehoor van Godes Heilige woort te koomen met sijne huijsvrouwe, en betoonen de kerckelijcke vergaderinge lief te hebben ende dat alsdan alle debvoir (als betamelijck is) sal aengewent werden het different te assopieren ende in minne en liefde bij te leggen. 47

48 Op huijden den 18 april 1679 de eerweerdige kerckeraat vergadert sijnde om te hooren het rapport van de visitatie der ledematen ende is onder andere rapporten mede voorgelesen de saeck van joffrou Hautijs met haer familie, welcke ontrent twee jaren niet en heeft te kerck geweest of het heilig avontmael ontfangen als dominus Nottelman predickt oft het avontmael bediende. Soo is door commissarissen joffrou Hautijs het advis van de eerweerdige classis over dat subject voorgelesen. [39v] verstaend dat daer leijt een ongestalte dese ziele welcke haer ongequalificeert maeckt om door dominus Steenwinckel het avontmael te ontfangen, gemelt joffrou Hautijs cum suis veel redenen gevend ende die int rapport de eerweerdige kerckeraet voorgestelt sijnde antwoorde dominus Nottelman laet de joffrou mij voor de kerckeraet oft het gerecht citeren sal mij defenderen en is verder om gevraecht oft het advijs van de eerweerdige classis sal werden gevolcht en heeft gemelt kerck zeer met pluraliteijt van stemme geantwoort van jae en sal dit door de coster haer werde bekent gemaeckt. [40r] Op heden den 29 maij 1679 de eerweerdige kerckraet vergadert sijnde soo heeft de praeses afgevraegt alsoo het avontmael aenstaende is of niemant ijet had in te brengen ontrent comportement van ledematen waerover diende aengesproken te werden. Soo vint de eerweerdige kerckraet goet na dat sommigen op het tappijt gebracht waeren dat ijedere predicant met een ouderling geaccompagneert in sijn quartier sijn conscientie daer in sal quijten. Is die eijge dach van dominus praeses een missive ter hant gestelt van twee dochters van capt[ein] Westreene versoekende attestatie na Steenwijck waer over de eerweerdige kerckraet verbaliserende resolveert dat voor als noch geen attestatie sal gegeven worden. Den 15 juni 1679 resolveert de eerweerdige kerckeraet dat van nu aen de name van de ouderlingen gaende na de synode int resolutie boeck sullen aen gehouden worden, mitsgaders de name van diegeene welck gaet na de classis ende sal voor dese rijse wesen den ouderling Van Driel. Heeft oock goet gevonden dat alle deficierende acten des kerckenraets met de alder eerste int resolutie boeck sullen worden geregistreert. Is eijntl[ijck] geresolveert een rang van sessie te maken. 48

49 De zes notulenboeken op een rijtje [40v] Ter vergadering van de eerweerdige kerckeraet op den 6 october 1679 is gesproken van de plecht van 200 gulden opt huijs van Philips Barsijn ende alsoo het was gepubliceert om het selve voor sheeren ongeld te verkoopen. Soo resolveert gemelte kerckraet met een parige stemme dat het voornoemde huijs om gemelte hijpoteeq te salveren bij onse diaconije sal werden gekocht ende wort ten dien eijnde bij presente broederen des kerckraets daer toe gecomitteert den ouderling Antonie van Driel op dese conditie. Sijn eerweerdige sal sorge dragen dat het met de last van 200 gulden sal verkocht worden en sulx bij de secretaris Sandijck bekent maken den prijs van koop vint de eerweerdige kerckraet goet dat sal wesen 250 gulden een pont groot onder oft over onbegrepen. Verders aengesien de eerweerdige kerckraet den 8 october 1679 ten 8 ure smorgens geladen was om voor het profijt van den arme te sorgen. Soo is ontrent de gewichtige saeck niemant gecompareert als dominus Steenwinckel den ouderlingen Van Driel ende Benier den diacon Sutphen ende is eijntlijck noch gekomen broeder 49

50 Crol, borgemeester De Wael en Wijborch om nootsakelijckheit geexcuseert sijnde. Soo oordeelt de eerweerdige kerckeraet sulx te wese vilipendie van de vergadering ende weijnich achtneming op de arme daer het huijs dan morgen soude werden verkoft ende resolveert dat ter eersten vergadering de absente broeders behoorden rekenschap te geven van hare non comparitie oft volgens resolutie de boete betalen. [41r] De kerckenraet vergadert sijnde op den 16 december 1679 om volgens voorgaende resolutie te onderstaen voor het avontmael, oft daer eijmant was van de broederen des kerckenraets dat eijmant van de ledemaeten zedert het voorgaende avontmael tot nu toe, sich in leven hadde verloopen, tot ergenisse van de gemeijnte, sijn voorgedraegen eenige persoonen, ledematen sijnde, die van de broederen predicanten in haer wijck sullen aengemaent en gecensureert werden. Sijn absent geweest op deese vergaderinge eenige leden van den kerckenraet. Bij tijts geladen sijnde en resolveeren de broederen present, dat de boete sullen betalen, volgens voorgaende resolutie wegens haer absentie, ten sij gewichtige reden konden bijbrengen. Is geresolveert dat geen bier oft brandewijn sal gegeven werden van den diacon aen de torfdraegeren, noch in het opdraegen, oft weder uijt draegen van de scheur. Den kerckenraet vergadert sijnde op den 15 martij 1680 om te committeren ad classem tot Wijck te houden tegen den 16 martij deses jaers en is daertoe ex ordine gecommitteert den outschepen Van Driel als ouderling. De kerckenraet vergadert sijnde op den 21 meertij om te onderstaen volgens gewoonte, oft, terwijl het avontmael aenstaenden is, eenige leden sich in publijck schandael hadde verloopen zedert het laeste, is omvraginge gedaen aen de broederen, en hebben de broederen geantwoort, dat eenige broederen int privé van de broederen de predicanten behoorden begroet in visitatione te werden, twelck eijder in sijn wijck aengenomen heeft om te doen. [41v] Is eodem conventu geresolveert, dat de resolutie, genoomen anno 1659, weder in train sal gebracht werden, om alle maent namentlick den tweeden sondach te compareeren, op de boete aldaer gestatueert, waer van het beginsel sal weesen op den 2 sondach in april naer middachs ten 4 uijren. 50

51 Is meede voorgestelt, dat de broederen predicanten doleerende waeren over haer wanbetalinge van haer tractement, en want de kerckenordre dicteert, dat de kerckenraet soude moeten sorge draege voor haere betalinge, heeft den kerckenraet geresolveert op het ijverichste de heeren van de magistraet deese klachte voor te draegen al waer het op morgen oft met de aldereerste gelegentheijt en sijn daer toe gecommitteert de outborgemeester Wilhem Wijborg en outschepen Anthoni van Driel, beijde ouderlingen, om op dinxdag rapport te doen van haere eerweerdige commissie. [42r] De kerckenraet vergadert sijnde op den 20 meij 1680 Is voorgestelt dat het jegenwoordich de ordinaire tijt was, om veranderinge te maecken in den eerweerdige kerckenraet, ende gelet van 5 ouderlingen 4 van de selve twee volle jaeren hebben gedient, soo is verstaen, op dat int toekoomende wederom het getal van aenkoomende en afgaende ouderlingen op den ouden voet mach werden gebracht, dat twee van de selve noch een jaer sullen continueren, waer op de 4 broederen vrijwillich sijnde uijtgegaen, latende het oordeel aen de presenten. Ende is geresolveert, met de meeste stemmen, dat continueeren sullen beijde de outste Jan Cornelissen van Muijswinckel ende Lambertus Croll. En sijn op nieuw tot ouderlingen verkooren de heere meester Gerbrant Schagen outborgemeester deser stadt, Cornelis Sternhooven, outschepen en Pieter Valck, outschepen en rentmeester tot diacon Jacob Jansz van Loenen. Op den 13 junij 1680 is ad classem gecommitteert naer Rheenen, sullende gehouden werden op den 15 dito den eerweerdige ouderling Cornelis Sternhooven in plaets van meester Gerbrant Schaegen, die om gewichtige affaires niet conde vaceeren sullende sijn tour proxima classe waernemen. De 11 juli 1680 de eerweerdige kerckeraet volgens voorgaende resolutie op den 2 e sondach in de maant vergaedert sijnde, sijn gecompareert dominus Steenwinckel ende 5 ouderlingen Jan Cornelissen Muijswinckel, Lambertus Crol, borgemeester Wijborch, broeder Sternhoven ende Valck ende sullen de andere broeders de naaste reijse rekenschap van haer absentie geven. [42v] Is bij presente broederen geresolveert dat schepen Valck eens sal aenspreken Jan van Wijck ter occasie dat de diaconije vijftich gulden van haer captael op sijn huijs heeft verlooren of hij hen konde disponeren om ses vant hondert te geven ende de eerste vergadering daer van rapport te doen. 51

52 Is oock gelesen dien artikel vant tractement der predicanten welcke qualick betaalt werdende soo nemen Muijswinckel ende Crol als raden der stadt aen, ter eersten vergadering bekent te maken, dat het uijtstel van ses weeken is geexpireert ende oock met ernst te versoecken dat de belofte aen borgemeester Wijborgh ende schepen Van Driel gedaen mochte werden gepresteert en de predicanten clachteloos gehouden. De kerckenraet sijnde bij den anderen gekoomen op den 2 augusti 1680 is voorgestelt van seecker lith der vergadering dat Joncker Ernst van Suijlen van Nattewis, als erfgenaem van Joncker Jan Willem van Suijlen van Nattewis schuldich was aen onse diaconie twee hondert gulden volgens testamentaire dispositie en sijn daer toe gecommitteert, tot bevorderinge, en inninge van die penningen, oft tot vaste hypotheecke der selver, te procureeren dominus Nottelman, ende den ouderling Cornelis van Sternhooven, die van haere commissie in de eerste vergaderinge rapport sullen doen. Is oock, eodem tempore voorgedraegen, dat op gisteren, sijnde den eerste augusti deses jaers 1680, voor de vergaderinge sijn verscheenen, de borgemeester meester Nicolaus Keppel, ende den outborgemeester Johan de Wael uijt naem van de magistraet deser stadt, versoeckende van den kerckenraet seeckere attestatie raeckende den persoon van meester Henderick van Vheelen, borgemeester deser stadt. Hier inne begrepen. Die van de kerckenraet tot Wijck bij Duurstede verclaeren ten versoecke van de heeren van de magistraet deser stadt, dat meester Henderick van Vheelen eerste borgemeester sedert ontrent 5 a 6 jaeren herwaeerts soo sober tot het gehoor van de publijcke Godsdienst is gekoomen, dat vele ledematen, sulcks met misnoegen hebben [43r] opgenoomen, dat oock in de voorschreven tijt, nauwlijcks hem tot het avontmael des heeren heeft begeven. Oock dat den eerweerdige kerckenraet ter ooren is gekoomen, dat gemelte meester Henderick van Vheelen veel licentieusen ende seer ergelijcke discoursen heeft gevoert, waerover voor desen commissie is gedecerneert om sijn edele daerover te begroeten. Ende wort de voorgenoemde last en commissie aen genomineerde broederen als noch aenbevoolen, om te volbrengen, vermits diverse maele dat hebben soecken te doen, maer het ongeluck gehadt sijn edele niet thuijs te vinden. De kerckenraet op den 4 augusti vergadert sijnde is openinge gedaen, dat de vergaderinge gelegt was, om in te wachten de eerweerdige gedupeerden des classis, die de kercken gaen visiteeren volgens haer last van de eerweerdige classis 52

53 haer gegeven, en sijn gecompareert de eerweerdige broederen deputati dominus Coetsvelt, dominus Keppel en dominus De Wit, die alles hebben ondersocht en wel bevonden en sijn voor haere debvoiren hertelijck bedanckt. Hebben de gecommitteerde broederen rapport gedaen wegens haere commissie bij Joncker van Suijlen van Nattewis over de twee hondert gulden de diaconie gemaeckt bij testamentaire dispositie, en rapporteren sijn edele gesprooken te hebben, die gewillich was, daer van bondige plecht te geven, en soude het, sanderen daegs doen perfecteeren. De kerckeraet den 8 augustus 1680 vergadert sijnde, doet schepen Valck rapport van sijn commissie gegeven den 11 juli 1680 rakende het cappitael van de schoenmaker Jan van Wijck ende verstaen met genoegen dat hij in plaets van vier sal geven ses ten hondert. [43v] Aengaende den artikel van het tractement der predicanten rapporteert broeder Crol sijn commissie volbracht te hebben ende belooft de borgemeester Keppel eenige doch seer weijnige satisfactie te sullen doen ende verstaet de tegenwoordige vergaderinge dat de heeren gecommitteerden hier in sullen vigileeren ende in het versoeck aenhouden. Belangend den artikel van de vestenis van Jonckheer van Suijlen blijft noch in statu ende sullen de broederen die noch volbrengen. Is oock geresumeert den artikel begrijpende het versoeck van de borgemeester Keppel ende den outbourgemeester De Waal aen dese kerckeraet uijt last van de heeren magistraat gedaen, dat sij beliefden attestatie te geven van de kerckgangen ende communiceren des heilig avontmaels van de borgemeester Van Vhelen welcke niet konnende geweijgert werden kan de attestatie van woort tot woort te boeck gelesen worden. Heeft binnenstant versocht de heere borgemeester van Cuijlenborg Specht, welcke proponeerde, dat hij verscheyde versoeken had gekregen van sijn nichten Westreenens om te procureeren voor haer een attestatie van de kercke van Wijck, ende derwijl hij verstaan hadde de resolutie van de eerweerdigen kerckeraat van den 29 maij 1679, dat sij voor als noch geen attestatie konde geven, soo vraecht nu gemelte borgemeester, oft men noch bij die resolutie persisteert. De eerweerdige kerckeraat, een brief van de joffrouwe gelesen hebbende, vint wegens de scherpicheit daer in weijnich genoegen ende resolveert geen finale antwoort te konnen geven, voor al eer de saek naerder sal wesen genomen in bedenckinge. [44r] 53

54 De kerckenraet vergadert sijnde op den 26 september 1680 is omvraginge gedaen, vermits het heilig avontmael aenstaende was, oft niemant van de presente broederen eijts wist te open baeren van eenige ledematen, die sich mochten in leven vergrepen hebben zedert het laest gehoudene avontmael, om daer over volgens voorgaende resolutie aengesprooken te moeten werden, is dit uijtgestelt, vermits eenige broederen om redenen absent waeren, tot den aenstaenden woensdach sullende weesen biddach, tot de namiddach. De deputatie om de heere borgemeester meester Hendrick van Vheelen te begroeten, blijft alsnoch de gecommitteerden aenbevolen. De eerweerdige kerckeraat vergadert sijnde de 29 september 1680 heeft geresumeert de notulen van den 18 april 1679 ende daer bij gesien de resolutie van de eerweerdige classis van Rhenen en Wijck, vint goet door den coster te laten aenseggen joffrou Haultain ende die van hare familie, dat sij binnen 24 uren sullen hebben over te leveren schriftelijcke redenen, warom niet en komen tot het gehoor van dominus Nottelman, noch van sijn eerweerdige niet en willen ontvangen het heilig avontmael, ende verstaat dat bij nalatichheit van dien de selve joffrou Haultain ende die van haer edele familie haer bij provisie van het aenstaande avontmaal sullen hebben te onthouden. [44v] De kerckenraet vergadert sijnde op den eersten october 1680, om te sien en te hooren antwoort in scriptis op de notificatie en insinuatie, van den eerweerdigen kerckenraet en resolutie genoomen aen joffrou Houltain cum suis gedaen, waerom absenteerde van het gehoor en uijtdeelinge van het avontmael, als het dominus Nottelmans buerte was. Dewelcke niet en is voorgekoomen op den geprefigeerden tijt, blijvende joffrou Haultin in manquement, resolveert de eerweerdige vergaderinge te blijven bij haer voorgaende genoomene resolutie, om haer edele niet toe te laeten tot het gebruijck van het aenstaende avontmael. Vraegt dominus Steenwinckel, indien haer edele wilde toetreden, wat te doen, segt de vergaderinge naer te sullen koomen de genoomene resolutie, om haer edele het avontmael niet uijt te reijcken. Heden den 2 october 1680 de eerweerdige kerckeraet vergadert sijnde is gelesen een memorie overgelevert van joffrou Hautain en haer familie ende geconsidereert dat gemelte memorie alleenich behelst dilaij, soo persisteert de eerweerdige kerckeraat bij haar voorgaende genomen resolutie. De kerckenraet op den elfden october 1680 bijeen sijnde, is geexhibeert ende geleesen seeckere missive wegens de heere borgemeester meester Henderick van Vheelen in welcke sijn edele versoeckt extract authentijq van tgeene lest van eijmant 54

55 in het kerckenboeck tot sijnen naedeel is doen aenteeckenen, ofte van de resolutie dien aengaende genoomen. De presente leden, naer lecture der selver voornoemde missive, hebben (pro tempore) daerop niet konnen resolveeren, vermits veel broederen der vergaderinge absent waeren, en sal op morgen nae de predicatie tot dien eijnde de kerckenraet wederom geconvoceert werden. [45r] De eerweerdige kerckenraat vergadert sijnde den 29 october 1680 heeft binnenstant versocht de heer borgemeester Van Vhelen versoeckende een copije van sekere attestatie bij desen kerckenraet, ten versoecke van de magistraet deser stadt, rakende sijn persoon gegeven met bijvoeginge dat gemelte attestatie uijt het kerckenboeck soude worden geroyeert, waerop de kerckeraet heeft gedelibreert en verstaen dat gemelte heer borgemeester Van Vhelen sich billick konde addresseren ende copije versoecken ter plaetse daer de attestatie tegen sijn edele heeft gedient, konnende oock niet verstaen datter suffisante redenen sijn, om gemelte attestatie te royeren. Waerop borgemeester Van Vhelen voornoemt met groote hevichheit en ontsteltenis den kerckeraet heeft aengeseijt, dat sij int geven van die attestatie buijten reden en Godtlasselijck hadde geprocedeert en dien volgende haer schaernde copije op sijn versoeck te geven, houdende de kerckeraet in dese voor partijdich int generael en int particulier seggende, seggende derhalven men soude vrij opteeckenen, dat dese vergadering eer geleeck een synagoge van den duyvel als van den heiligen geest, seggende verders schriftelijcke reden van sijn seggen te willen geven, twelck de kerckeraet van sijn edele versocht heeft om te mogen geschieden. Is die eijgen dach binne gestaen dominus Lips dolerende over de resolutie genomen den 18 april 1679 als sijnde al te praecipitant om binnen 24 uijren redenen te geven, waerom joffrou Haultain met haer edele familie bij dominus Steenwinckel de Godsdienst pleechden en niet bij dominus Nottelman [45v] te meer omdat gemelte familie van dominus Steenwinckel met den onderlinck albereijts tot het heilig avontmael genodicht was, heeft de eerweerdige kerckeraet geantwoort dat die afkeerichheit van den persoon domini Nottelman wel ontrent de vier de half jaer hadde geduijrt, ende dat joffrou Haultain cum suis nu en dan tot bevredinge aengesprocken was, oock tot dien eijnde resolutie van de eerweerdige kerckeraet voorgelesen, besluijt daerom niet praecipitant gehandelt te hebben, maer de selve resolutie genomen uijt enckele liefde als niet konne verstaan dat gemelte familie soo een lange tijt avers blijvende van een predicant tot Gods eere en haer saelichheit haer Godsdienst komen plegen. 55

56 Had gemelte dominus Lips oock geen contentement in de resolutie van de eerweerdige classis van Rhene Wijck oordelende dat de eerweerdige classis had behooren kennis gehad te hebben van de oorsaeck tussen partijen, eer sij sulcke oordeel velde. Waerop de eerweerdige kerckraet antwoorde dat haer collegie minder was als het eerweerdige classis ende dien volgende voor als noch daer in acquiescieerde. Stelde ten 3 e voor dat sijn eerweerdige de resolutie geerne sach geroyeert, waerin de kerckeraet niet heeft geconsenteert. Eijntlijck stelde dominus Lips vast, welck met vruechde van dese vergadering wiert verstaan, dat joffrou Haultain met haer familie wel genegen was in minne en vrintschap met dominus Nottelman te accoorderen. Welck dese dach door gedeputeerde aen dominus Nottelman sal werden bekent gemaeckt ende een goede uijtkomst werde verwacht. [46r] Heden den 5 december 1680 de kerckeraet vergadert sijnde is goet gevonden aen de achtbaere magistraet dese navolgende attestatie uijt te geven. De kerckeraet der christelijcke gemeente tot Wijck verklaeren bij dese dat haer eerweerdige vergadering bestaat uijt tien persoonen, dat de attestatie gegeven aen de heere van de magistraet op haer versoeck den 2 e augustus deses jaers 1680 wegens meester Hendrick van Vhelen is gegeven naer gepleechde deliberatie ende dat met eenparige stemme sijnde alleen absent den diacon Jacob van Loenen. De kerckenraet vergadert sijnde op den 14 december 1680 in complete getalle, met naeme: dominus Theodorus a Steenwinckel, dominus Wijnand Nottelman, Jan Cornelissen van Muijswinckel, Lambertus Croll, Willem Wijborgh, outborgemeester, meester Gerbrant Schagen, outborgemeester, Cornelis Sternhooven en Peter Valck rentmeester, te saemen ouderlingen, neffens Pieter Brus en Jacob Jansen van Loenen, diaconen. Is voorgestelt volgens voorgaende genoomene resolutie, omme te onderstaen, oft daer eijmant van de ledematen waer, die sich in leer oft leven zedert het laeste avontmael ende het aenstaende hadde verloopen, om soodanige persoonen daerover in de visitatie te begroeten, is naer omvraginge capitatim gedaen, van de samentlijcke broederen geantwoort van neen. [46v] 56

57 Sijn opgeleesen de retroacta van den 29 october 1680, en is in consideratie genoomen den artijckel, spreeckende van de hevige en exorbitante bejeginge tegens den eerweerdige kerckenraet gedaen in collegio van den borgemeester meester Henderick van Vheelen, ende deese saeck sijnde geconsidereert van gewichte, soo is eenparichlijck verstaen daerop te versoecken het advijs van de eerweerdige kerckenraet van Utrecht, ende aenstont te schrijven den volgende brief: Eerwaerdige, Godtzalige, hoochgeleerde, wijse voorsienige heeren ende mede broederen in Christo Jesu. Op wat wijse wij in onse vergaderinge, die bestaet in tien persoonen, sijn bejegent door meester Henderick van Vheelen, borgemeester deser stadt en litmaet van onse gemeente, sullen uwe eerweerdigen uijt de bijgaende notulen believen te sien en daerbij willen verstaen, hoe dat wij buijten alle gedachten hadden verwacht soo ondragelijcken injurie als ons collegialiter, in consistorio vergadert, door den gemelten borgemeester van Vheelen op den 29 october dese jaers 1680 is ontmoet. Wij hebben oock doorleesen de kerckelijcke ordre van deese provintie van den jaere 1612 en 1619, om daer uijt te werden geinstrueert van de middelen die ons konde dienen tot reparatie van soo ondragelijcke injurie ende [47r] wegneminge van de ergenisse en schandael aen onse gemeente gegeven, doch niet connen bevinden, dat daerbij het cas subject wierde gedetermineert, ende bijgevolge in soo rude, opsettelijcke en lasterlijcke ontmoetinge ons vindende verlegen, ende dat over en in een saeck en attestatie, waerin wij deliberate nae de oprechte waerheijt eenstemmelijck hebben getuijgt, en dat in soodanigen voorval de naeburige kercken en anderen wel plachten bijradich te weesen, bijsonderlijck daer mede kercken van diergelijke gebeurt, exempel van bejeginge mochte hebben kennisse. Soo bidden en versoecken wij dat u eerwaerde ons believe te adviseeren en raden, wat tot dienst, eere en ruste van Godes kercke en deese gemeente soude dienen gedaen, te meer daer den plicht van des heeren avontmael is naerderende. Blijven u eerweerdige dienstwillige medebroederen in Christo Jesu, die van de kerckenraet der stede Wijck. Uijt aller naem, datum ut supra den 14 december Wijnand Nottelman, sijnedrij pro tempore scriba. 57

58 Van de eerweerdige broederen des kerckenraets van Uijtrecht is antwoort gekomen den 29 december 1680 luijdende als volcht: Eerwaerdige hoochgeleerde Godtsalige heeren en broederen vrede. [47v] U eerweerdige letteren van den 14 deses sijn ons wel geworden en in onse vergaderinge gelesen sijnde, heeft deselve bevonden, dat daer in van u eerweerdige versocht wert onse bij raede aangaande het geval in u eerweerdige missive gemelt, welcke sake dan onse consistorie in serieuse deliberatie genomen ende in de vreese des heeren overwogen heeft. Doch deselve is haer soodanich voorgekomen, datse eenparich heeft geoordeelt niet vruchtbaerlijcks daarin te konnen adviseeren, maer raedsaem te sijn deselve saeck als gansch domesticq sijnde u eerweerdige wijsheid aen te bevelen, al hoe wel se andersins wel genegen is in andere bekommerlijcke gevallen u eerweerdigen met haer raet bij te staan en te dienen. Waer mede eijndigende beveele en u eerweerdige heeren en broeders naer cordiale gelievenis Godt en de vreede sijnde genade. Uijt naam des kerckeraats, Henricus van Rijt, sijnedrij pro tempore scriba Uijtrecht de 29 december 1680 Instructie voor de gecommitteerde des kerckeraats aen de heeren van de magistraet. Dat de diaconije beswaert is met de kercke in de avontpredicatie oock met het broot en de wijn int gebruijck van het heilig avontmael. En dat sulx is in gevoert bij tijde dat de kercke was in ongelegenheit, maer nu het verval van de kercke sijnde gedresseert en machtich om den last als voorheen te dragen en de arme diaconije daervan te ontlasten, soo hebben die van de kerckeraet gecommitteert den ouderlingen Crol ende Muijswinckel om bij de heeren van de magistraet die saeck voor te dragen en redres te versoecken, te meer daer de kercke geniet het keers gelt van de gilden. [48r] 58

59 De eerweerdige kerckeraet den 13 meert 1681 vergadert sijnde om ijemant te committeren op het aenstaande classis, sijn gecompareert beijde de predicanten ende als ouderlingen de borgemeester Schagen, Muijswinckel, Crol, Sternhoven, ende bijde de diaconen, sullen de resterende rekenschap geven of anders ijeder een schelling betalen volgens voorgaende resolutie. Is gecommitteert volgens sijn beurte den ouderling Lambertus Croll. De kerckeraet vergadert sijnde op den 23 meert 1681, presentibus beijde de predicanten domini Steenwinckel en Nottelman, ouderlingen outborgemeester meester Gerbrant Schagen, outborgemeester Wilhelm Wijborgh, outschepen Cornelis Sternhooven, Lambertus Croll, outschepen Peter Valck en diacon Peter Brus, sijnde absent geweest den ouderling Jan Cornelissen van Muijswinckel en Jacob van Loenen, diacon, die geciteert sullen werden tegens aenstaende sondach nae de eerste predicatie om redenen te geven van haer absentie. Is volgens oude gewoonte omvraginge gedaen, terwijl het avontmael aenstaende is, oft daer oock eijmant van de broederen des eerweerigen kerckenraets was voorgecoomen, dat deese oft geene lidmaet sedert het laeste avontmael en het aenstaende sich in leer oft leven hadde verloopen, waerover in visitatione a pastoribus, geassisteert met haer respective ouderlingen ijder in sijn wijck souden moeten bejegent werden, is gerapporteert van neen. Edoch is openinge gedaen, dat Neeltie Wouters, sijnde lidmaed, een kint in onecht [48v] geteelt hebbende, het selve heeft laeten doopen, buijten dese stadt en provintie, tegens de generale resolutie en acte des kerckenraets, waerover sal ernstelijck begroet werden, en absenteeren van het avontmael tot dat oprecht berouw en leetweesen soo van het eene en het andere sal betoont hebben. Is eodem tempore voorgestelt van broeder Cornelis Sternhooven, uijt naem van den outborgemeester meester Henderick van Vheelen, dat gemelte borgemeester Van Vheelen copie versochte van de resolutie des eerweerdigen classis op sijn remonstrantie aen den eerweerdigen classis overgelevert. Verstaet de eerweerdige 59

60 kerckenraet, dat die moet van sijn edele versocht werden a classe ipsu die de resolutie heeft genoomen en in actis aldaer is geinsereert. Proponeerde oock dominus Steenwinckel uijt naem van voornoemde heere Van Vheelen, dat copie versochte van de attestatie gegeven van den eerweerdigen kerckeraet, op versoeck van de achtbaere heeren van de magistraat den 2 augusti Verstaet de vergaderinge sijn eerweerdigen die te laeten volgen. De kerckenraet hebbende geresumeert de notulen van den 29 october 1680 verstaet dat den heer meester Henderick van Vheelen, outborgemeester deser stadt, in visitatione sal werden aengesegt, dat haer collegie door hem ten hoochsten is geinjurieert en daerom niet kan werden geadmitteert tot de communie van het heilig avontmael, voor en alleer aen haer eerweerdige sal hebben gegeven behoorlijcke satisfactie en sal weesen versoent. [49r] Hebben de broederen Jan Cornelissen van Muijswinckel, ouderling, en Jacob Janssen van Loenen, diacon, redenen gegeven van haer absentie in de laeste vergaderinge. Is oock rapport gedaen door dominus Steenwinckel, hoe dat volgens de mondelinge last van den kerckenraet met sijnen ouderling hadde aengesegt joffrouw Hautijn met haere familie, terwijl sij noch geen schriftelijcke redenen hebben ingebracht, en noch daerin continueeren, dominus Nottelman niet te willen hooren predicken, ofte van hem het avontmael te ontfangen, dat de kerckenraet oock continueert in haer resolutie, dat de gemoederen niet wel gestelt sijn, om bij een ander predicant het heilig avontmael te konnen ontfangen. Voor welcke moeijte gemelte dominus Steenwinckel ende den medegegangene ouderling worden bedanckt. Doet mede openinge dominus Nottelman en sijn ouderling, dat in visitatione waren geweest aen het huijs van de moeder van Neeltie Wouters, edoch haer Neeltie Wouters niet gesproocken, maer dat hadden aengesegt aen de moeder tgeene haer in last was gegeven, nomine synedrij, die het aen haer dochter soude seggen en is alsoo deese sessie met dancksegginge tot Godt gescheijden. 60

61 [49v] Den 29 september 1681 de kerckeraet vergadert sijnde ten eijnde of ijemant ijet had geremarqueert ontrent de ledematen waer over souden aensprekelijck sijn, ontrent het heilig avontmael, hebben geen van de presente broederen ijet ingebracht. Wijders stelde voor de heer borgemeester Nieustadt als ouderling aengesprocken te sijn van de heer Luls welcke sijn eerweerdige bekent maeckte dat hij ende de gansche familie van joffrou Haultain van voornemen was sonder onderscheijt dominus Nottelman te hooren predicken ende het heilig avontmael van hem te ontfangen, soo wel als van dominus Steenwinckel ende daer op geerne soude gaan tot de heilige communie ende sal de waerheit hier van uijt de mont van de twee leden des kerckeraats werden verstaen. Hier op is den 6 october 1681 door dominus Steenwinckel ende borgemeester Nieustadt rapport gedaen ter selve dage oock door gemelte Nieustadt ende schepen Valck, dat de gansche familie sulx heeft aengenomen sullende soo wel hooren predicken dominus Nottelman ende van hem het heilig avontmael ontfangen als dominus Steenwinckel alleenich dat de heer Luls tegen niemant sich heeft verklaert als tegen den ouderling Nieustadt ende sijn eerweerdige sulx verclaerde waer te sijn sullen daer op aen de tafel des verwacht werden. Heden den 4 october 1681 heeft binnenstant versocht Arnoldus van Ossenberch proponerende te hebben mondelinge procuratie van joffrou Westreene gelijck sijn edele den 2 october met gemelte joffrou aent huijs van dominus Steenwinckel hadde geweest ende versocht alsoo de eerweerdige kerckeraet den 29 maij 1679 had geresolveert opt versoeck van beijde de susters om een kerckelijke attestatie. Dat voor als noch geen kerckelijcke attestatie konde gegeven werden, ende also het eijge versoeck is gerenoveert den 7 augustus 1680 door de borgemeester Specht ende de kerckeraet belieft heeft het eijge selve te resolveren. Soo versoeckt nu gemelte Ossenberch dat redene en bewijse van refuijs mochte gegeven worden oft anders een behoorlijke attestatie also die classis vooralsnoch inden eeuwichheit niet dueren en moge, de eerweerdige kerckeraat maer 4 persoonen resolveert dese sake uyt te stellen tot toecomende donderdach ende sullen mede tegen die eijge tijt versocht worden de oude ouderlingen De Waal, Crol en Van Driel uyt dien hoofde om dat sij ten tijde vant versoeck der attestatie mede in kerck regeering sijn geweest. [50r] De eerweerdige kerckeraet vergadert sijnde den 6 october 1681 resolveert op het bovenstaande, dat toecomende sondach alsoo joffrou Cornelia Westreene die de 61

62 attestatie versoeckt ontrent de twee jaere hier is van daen geweest dat men de gemeente haer versoeck sal bekent maken of yemant wat wist in te brengen waarom haer geen behoorl[ijke] getuigenis soude gegeven worden. De 13 november 1681 [in de marge: Present allen except dominus Steenwinckel sijnde bedlegerigh.] Tot de aenstaende classis van Rhenen ende Wijck die sal worde gehouden op dinxdag eerstcomende alhier binnen Wijck worde geconvoceert dominus Steenwinckel ende uyt d ouderlingen schepen Maximiliaen Jongbloet oft die in ordre volgt. Bij het overlijden van dominus Nottelman ende de sieckte van dominus Steenwinckel siet de kerckenraedt voor goet aen dat men bij provisie sal continueren te doen een predicatie de dinxdaegs smorgens. Den 25 november 1681 Den joffrou Cornelia Elisabet van Westhrenen geaccordeert de volgende attestatie. De kerckenraet tot Wijck bij Duerstede getuijgen bij desen dat juffrouw Cornelia Elisabet van Westrenen is woonachtich geweest alhier ende als litmaet is geadmitteert geworden tot het heilig avontmael des heeren ende versocht sijnde om haer edele te willen geven onse kerckelijcke attestatie. Soo hebben wij sulcx van de predickstoel aende gemeijnte bekent gemaackt ende niemant met inspraeck wesende voorgecoomen. Soo hebben wij dese onse verclaringe verleent om te dienen daer het behoort. Actum ut supra. [50v] Den 11 e december 1681 [in de marge: Present Schaghen, Sternhoven, Nieustadt, Jongbloet, ouderlingen en Van Loenen en Oudinot, diaconen.] Aen Cornelia van Breugel verleent de volgende attestatie. Dat Cornelia van Breugel, dochter van Cornelis van Breugel, is lidmaedt van de gemeente van Wijck, getuijgt de kerckenraedt aldaer, en sulx de broederen, die desen sal worden vertoont, haer daer voor willen erkennen. Actum ut supra. Den afsterven van dominus Nottelman ende de sware sieckte van dominus Steenwinckel, bij [voorvale] om siecken wel nootsackelick worden vereijst de provisionele residentie van een proponent. Soo is geresolveert daer over bij missive versoeck te doen aen de eerweerdige gedeputeerde des classis. Den 25 december 1681 [in de marge] Present Schaghen, Sternoven, Valck, Sandick, Jongbloet diacon Van Loenen ende Oudinot 62

63 Aen Judit van Leerdam gegeven de volgende attestatie. De kerkenraedt vande christelicke gemeente tot Wijck bij Duerstede getuijge bij desen dat Judit van Leerdam jonge dogter is lidmaet van onse gemeente ende haer gedragen heeft sonder opspraeck, versoecken ende geven, die dese sal worden vertoont, haer daer voor te willen erkennen. Actum ut supra. [51r] [in de marge] Present Schaghen, Sternoven, Valck, Nieustadt, Sandick, Jongbloet, ouderlingen, diacons Van Loenen en Oudenot Den 21 e januarij 1682 Is gelesen een resolutie van de heeren van de magistraet deses stad luijdende als volgt. Extract uijt de resolutie der stad Wijck bij Duurstede de16 e januarij 1682 rapporteerde de heer borgemeester Nieustadt als hier toe bij de kerckenraedt versogt sijnde, dat haer eerweerdigen ter occasie van de jegenwoordige vacature der beijde predicants plaetse alhier nodig ende dienstig oordeelden, dat bij provisie ende ter tijdt ende wijle toe, een van beijde de predicants plaetsen sullen sijn bestelt dat haer eerweerdigen geauthoriseert souden mogen worden een bequaem persoon te despicieren die de siecken in dese stadt soude gaen besoecken ende vertrooste;, alsmede de catechisatie des sondaegs naermiddags nae de predicatie waer te nemen ende ouderhouden ende de kinderen hare vragen te doen reciteren, waerop gedelibereert sijnde, heeft de magistraet geautoriseert de gemelte despectie te doen. In gevolge van welcke resolutie is verstaen de persoon van Antoni van Driel daer op te funderen off hij onkostebaerlick de voorscreven last als sieckentrooster op hem soude willen nemen, en waertoe gecommitteert sijn de broederen Valck en Van Loenen. Present alle. Naer de middagh hebben de voorgemelte gecommitteerden gerespondeert dat haer eerweerdigen de voornoemde Antoni van Driel hadden gesprooken ende naer aenleiding vande intentie van voorscreven resolutie van hem waren [51v] beantwoort met difficulteijten int opnemen vande voorscreven last ten aensien vande gelimiteerde tijdt en daerop die saeck hadde gedeclijneert. Daer op nader bij de kerckenraedt wesende gedelibereert, selven haer eerweerdigen van opinie sijn dat men voor een seeckere tijdt behoorde te versoecken een bequaem proponent om alhier te resideren, ten eijnde de gemeente des te bequamer mogte worden gedient ende versoecken haer mede broeder De Heus, borgemeester 63

64 Nieustadt om daer van aen de heeren vande magistraet te geven openinge ende daer op te hebben haer eerweerdigen advoi ende goetvinden. Den 25 januarij 1682 [in de marge] Present Schaghen, Sternoven, Jongbloet, ouderlingen ende Van Loenen en Oudenot, diacons Is door de ouderling Schaghen voorgebragt en vervolgens gelesen een resolutie vande heeren vande magistraet, gedateert de 23 e deser, waer bij hare edel agtbare over het subject van alhier bij provisie te mogen hebben een proponent in actuele residentie de kerckenraedt heeft geautoriseert om daer toe een persoon te despicieren op rapport. [in de marge: Door den diacon Van Loenen ende heer borgemeester Nieustadt als ouderling gecommuniceert, die rapporteerden dat sijn edele daer niets tegen had.] Waer op wesende gedelibereert ende in agting genomen hebbende, dat de aengenomene proponente staen onder de dispositie vande gedeputeerden van de classis, soo is geresolveert hier over te schrijven aende selve gedeputeerdens ende haer eerweerdigen opt serieust recommanderen dat een van de proponenten eerstdaegs in actuele residentie herwarts souden willen schicken, des dat de heeren van de magistraet sijnen dienst sullen recognosceren. [52r] Is geresolveert ende verstaen dat bij provisie den voorleser sal te boeck brengen de gedoopte kinderen. [in de marge] Present allen. Den 19 maert Tot d aenstaende classis van eerstcomede dinxdagh sijn gecommitteert de outborgemeester Schaghen off de out schepen Sternoven, wie van beijden het beste sal connen vaceren. [in de marge] Present allen. Den 2 e april De kerckenraedt vande christelicke gemeente deser stede, ter herten gaende dat God de heere beijde hare predicanten onlangs van de anderen heeft belieft tot hem te roepen, en also haer te ontblooten van ordinaris herders en leeraers tot droefheijt van hare gemeente en de dienst van dese kercke soo tot troost van siecken als het houde van de catechisatie ten hoogsten vereijschen dat ten minsten bij provisie getreden behoorde te worden tot beroep van een predicant, soo hebben haer eerweerdigen versogt ende gecommitteert haer mede broederen Cornelis Sternoven en Johan van Sandick, ouderlingen, ende Jacob Janssoon van Loenen, diacon, om haer te begeven tot de vergadering vande heeren borgemeester en regierders deses stadt ende te versoecken consent tot het dispicieren ende beroepen van een predicant. 64

65 Geconsenteert kerckelicke attestatie aan [Georchius] de Kemp. Den 19 e maij Aen Aletta van Cleeff gegoft kerckelicke attestatie. [52v] [in de marge] Present allen. Den 16 e maij 1682 is geaccordeert kerckelicke attestatie aen Ida Keijsers. De kerckenraedt van de christelicke gemeente alhier tegen dese hier specialick wesende geladen om in gevolge vande resolutie vande heeren borgemeester ende regeerders deser stadt te treden tot despectie van eenige bequamen mannen om daer uijt vervolgens te macken een minder getal ende eijntlick daer uijt een persoon gecoren te worden om dese kercke als ordinaris herder en leeraer te bedienen, hebben opgestelt de volgende personen. dominus Bijn tot Pirshil dominus Vianen tot Driebergen dominus van Rhee tot Cuijlenborgh dominus Keppel tot Amerongen dominus Mast tot Neerlangbroeck dominus van Haelen tot Oude Tonge dominus Beuckelaer tot Vrouwe polder dominus Serriou tot Varick [in de marge] Present allen. Den 19 e meij 1682 wesende berigt, dat dominus Bijn op aenstaende sondagh sal predicken tot Seijst. Soo is geresolveert die occasie waer te nemen, en sijn eerweerdige aldaer collegialiter te gaen hooren. [53r] [in de marge] Present allen. Den 29 e meij De vergaderinge sijnde gewijt op het subiect van de veranderinge van de kerckenraedt daer van d ordinaris dag is huijden. Soo is in bedencken gestelt off niet het afsterven van beijde de predicanten, daer omtrent is gevende eenige reden waerom alsnu daer in niet behoorde te worden gedisponeert voornamenlick oock om dat het beroep van een predicant staet in de geboorte en dat de kerckelicke ordre het niet veranderen van de kerckenraedt uijt redenen die wettelick sijn, surcheer, soo is met eenparigheijt verstaen de saecke te houden in state. En berigt wesende dat dominus Serrio, predicant tot Varick, niet voor sondag agt dagen sal huijs sijn, soo is geresolveert sijn eerweerdige alsdan door gecommitteerden te hooren ende versogt de heer borgemeester Nieustadt dat sijn 65

66 eerweerdige ter vergadering vande heeren vande magistraet sulx belieff bekent te maecken ende te committeren. [in de marge] Present Schaghen, Sternoven, Sandick, Valck, Jongbloet, ouderlingen, Van Loenen, Oddenot. Den 1 e junij Attestatie geaccordeert aen Emmitien Corsen van Vogelpoel huijsvrouw van Stoffel. Oock verleent kerckelicke attestatie aen joffrou Hester Luise weduwe van salige dominus Theodorus Steenwinckel en sijn [53v] leven predicant alhier ende haer dogters genaemt Jacomina ende Margareta. Is geresolveert datmen op maendagh eerstcomende sal gaen hooren de gaven vande persoon van dominus Serriou, predicant tot Varick, ende dat buijten costen vande stadt oft kerck. [54r] [in de marge] Present Schaghen, Sternoven, Sandick, Valck, ouderlingen, Van Loenen, Odenot, diaconen. Den 9 e junij Op het berigt dat dominus Storingh, predicant van Doorn, weijgert sijn tourbeurt op eerstcomende rustdagen alhier in de kerck waer te nemen, is geresolveert daer over in eernstige termen aen de voornoemde Storing te schrijven. Oock aen dominus Pieck tot Rhenen als deputatus van de classis ten eijnde de voornoemde Storing - soo aende boode segt dat niet coomen sal - in sijn pligt willen houden. [in de marge] Present ouderlingen Schaghen, Sternoven, Sandick, Valck, Jongbloet diaconen Van Loenen, Odenot. Den 10 en junij Is gelesen een brieff van antwoort van dominus Storincq, predicant van Doorn, waer bij opiniatreert van sijn tourbeurt op morgen alhier niet te sullen waernemen. En is bij de boode oock overgebragt een brieff van rescriptie van dominus Pieck, predicant tot Rhenen, en een ingeslootene aende gemelte dominus Storincq die men verstaet aenstonts per expresse te sullen voortsenden. [54v] [in de marge] Present alle. Den 18 e junij Is gegoft kerckelicke attestatie aen Geertruijde Aerts van Mierlo. 66

67 Tot de classicale vergaderinge van Rhenen wordt gecommitteert de ouderlinge Cornelis Sternooven. [in de marge] Present alle. Den 25 e junij Aen doctor Adrian Spijck ende sijn huijsvrouw Beatris van Barnevelt gegoft een kerckelicke attestatie also staen te vertrecken metter woon naer de stadt vande Grave. [in de marge] Present alle. Den 9 e julij Is verleent kerckelicke attestatie aen Jan Beerndtssoon Vollekrenck, meester metselaer, ende Neeltgen Wouters Benier, egteluijden gaende van hier naer Rotterdam metter woon. Om te treden tot het formeren van een getal van drie personen om naer opvolgende approbatie vande heeren vande magistraet, daer uijt een bequaem persoon tot herder ende lheraer deser christelicke gemeente gecoren te worden, is met eenparigheijt aengestelt ende genomineert eerstcomende vrijdagh de 14 e deser voor middagh ten agt ure. [55r] [in de marge] Present alle. Den 14 e julij Aen Annichijn Wouters jonge dogter geconsenteert een kerckelicke attestatie. En voort getreden sijn tot het maecken van een cleijnder nominatie, soo sijn genomineert de personen van dominus Henricus van Rhee, predicant tot Cuijlenborgh, dominus Wilhelmus de Mas, predicant in Nederlangbroeck, ende dominus N.N. Beuckelaer, predicant in de Vrouwepolder,om die te presenteren aende heeren vande magistraet ende vervolgens daer uijt een gecoren te worden. [in de marge] Present ouderlingen Sternhoven, Valck, Nieustadt, diaconen Van Loenen, Odinot Den 15 en dito De kerckdenraet ten desen eijnde vergadert sijnde refereerde broeder Sternhoven dat voor hem waeren gecompareert Antonij van der Lith ende Antonetta Theodora Schaghen, verclarende dat sij haer geerne inden echten staet souden willen begeven, met versoeck dat haer de houlijckse proclamatien souden mogen worden toegestaen, ten dien eijnde mede exhiberende een schriftelijcke acte bij haer beijden onderteijckent. Waer op den voornoemde Van der Lith, voor de kerckenraet ontboden ende gecompareert sijnde, heeft [55v] 67

68 bekent alsnoch geen consent vanden heer oud-borgemeester Schaghe, vader vande voorseijden Antonetta Schaghen tot het voorseide houwelijck te hebben konnen obtineren, waerop gedelibereert sijnde, heeft de kerckenraet de versochte proclamatien ontseijt, ter tijdt en wijlen toe, dat van het voorseide consent ofte vande redenen ter contrarie sal komen te blijcken. [in de marge] Present ut supra. Den 16 e dito De kerckenraet vergadert sijnde refereerde broeder Sternhoven, dat Antonetta Theodora Schagen hem hadde versocht dat eenige broederen uijt het midden vanden eerweerdigen kerckenraet souden mogen worden gecommitteert om den heer oud-borgemeester Schagen best doenlijk te disponeren, ten eijnde haer versochte houwelijckse proclamatien haer voortganck souden mogen sorteren. Ende sijn dienvolgens ten desen eijnde gecommitteert de ouderlingen Sternhoven ende borgemeester Nieustadt mitsgaders den diacon Van Loenen, doende van haer wedervaren rapport. [in de marge] Present ut supra. Den 17 e dito De kerckenraet ten desen eijnde vergadert sijnde, rapporteerden de broeders die den 16 en julij gecommitteert waeren om met den heer oud-borgemeester Schaghen over de versochte proclamatien te spreecken, dat haer eerweerdigen den selven, door de redenen bij de gemelte gecommitteerdens geallegeert, tot het toestaen vandeselve proclamatien niet en hadden konnen disponeren. Gevende sijn edele tot antwoort in substantie dat dewijle de natuerlijcke, civile en Goddelijcke wetten dicteren dat de kinderen sonder consent van haer ouderen, hun niet en vermogen ten houwelijck te begeven, sijn edele sich naer de voorseide rechten [in de marge] en placcaet van mijn heeren Staten tegens het ontvoeren van ongetroude jonge luijden] wilde reguleren ende dat daer benevens sijn edele dochter haer in dese saecke soodanich jegens haer vader hadde gecomporteert dat sijn gemoet daer door als noch tot het te dragen consent niet en was geprepareert. [56r] [in de marge] Present ouderlingen Schaghen, Sternoven, Sandick, Valck, Nieustadt, Jongbloet; diaconen Van Loenen, Odinot. Den 23 e julij Is gelesen de resolutie vande heeren vande magistraet vande 17 e julij 1682 luijdende aldus. Sijn nae versogte audientie binnen verschenen den ouderlingen Johan van Sandick ende diacon meester Glaude Odinot, gecommitteerdens des kerckenraedts, ende hebben ter vergaderinge ingedient den eerweerdige kerckenraedts resolutie, luijdende etc., waer op gedelibeert sijnde, heeft de magistraet, nae dat de gemelte gecommitteerdes vertogen waeren, verstaen en geconsenteert, dat de eerweerdigen 68

69 kerckenraedt [in de marge: in verslag van domini Joannus Dellius ende Teodorus Hamsche predicanten van Coten ende Overlangbroeck] uit de drie gemelte personen een sullen mogen verkiesen ende beroepen ons alhier tot suppletie van een der vacerende predick ampfs naer voorgaende approbatie bevestigt te worden en wort de eerweerdige kerckenraedt versogt het voorschreven beroep soo ver doenlick bij de handt te nemen. Getekent G. du [Rieu]. En is voorts getreden tot het beroep ende de conclusie gevaren op de persoon van dominus Hendricus van Rhee, predicant tot Cuijlenborgh, volgens de acte naer bescreven. De kerckenraedt vande christelicke gemeente deser stadt ten fine naerbescreven ende in gevolge van haere resolutie vande 19 e deser specialick geconvoceert sijnde, hebben in de vrese des heeren ten overstaen vande eerweerdige domini Joannes Dellius ende Theodorus Hamsche naestgesetene en versogte predicanten van Coten en Overlangbroeck respectivelick [56v] uijt de drie genomineerde predicanten van Cuijlenborg, Nederlangbroek ende Vrouwenpolder geeligeert en beroepen tot een ordinaris herder en leeraer harer gemeente de persoon van dominus Henricus van Rhee, predicant tot Cuijlenborgh, ende hebben voorts gecommitteert de ouderling Johan van Sandick ende diacon Odenot, ons de selve dominus Rhee op morgen ter vergadering vande heeren vande magisgtraet te presenteren, ende op de beroepinge hare edele approbatie te versoecken en oock commissarisen uijt hen midden van haer edelen om de selve beroepinge te helpen perfecteren. [in de marge] Present ouderlingen Sternhoven, Valck, Nieustadt, Jongbloet, diaconen Van Loenen, Odinot. Den 23 e Julij Gerefereert sijnde dat Antonetta Theodora Schaghen iterativelijk versocht dat hare houwelijckse proclamatien haeren aenganck souden mogen hebben ende daer benevens gehoort het rapport vande broederen Jacob van Loenen ende Gloude Odinot, die den heer oudt borgemeester Schaghen hadden versocht om jegenwoordigh inde kerckenraet te willen erschijnen om sijn edele desen aengaende te spreecken, sijn edele haer hadde geantwoort dat hij sich gedroegh aende redenen die bijde kerckenraet in dese saecke den 17 en deser maendt waeren te boeck gebracht, heeft de vergaderinge naer gehouden deliberatie ende omvrage verstaen dese saecke te renvojeren aende ordinaris justitie ende dat daer van aende requiranten copije sal worden verleent. [in de marge] Present Schaghen, Sternoven, Jongbloet, Odinot 69

70 Den 25 e Julij Is gelesen de resolutie vande heeren vande magistraet vande 29 en deser waer bij haer eerweerdige het beroep op de persoon dominus Henricus van Rhee eenparelick approberen en vorders [57r] hadden gecommitteert om rechtens de gecommitteerdens vande kerckenraedt het gemelte beroep te presenteren ende uijt te wercken, de heeren De Wael, Broers ende Luls met den secretaris. Waer toe dan oock de kerckenraedt hebben gecommitteert de ouderlingen Schaghen, Sternoven, Nieustadt ende den diacon Oudenot ofte die van haer het beste sullen connen vaceren, ende daer op commissie te depescheren. [in de marge] Present Schaghen, Sternoven, Sandick, Jongbloet, van Loenen, Oudenot. Den 2 en augusti Is rapport gedaen bij de broederen Sternoven en Oudenot hoe dat haer eerweerdige met de heeren gecommitteerden van de magistraet tot Cuijlenborgh sijn geweest ende aen dominus Henricus van Rhee het gedaene beroep hebben gepresenteert ende dat sijn eerweerdige het voorschreven beroep absolutelick hadde geexcuseert. [in de marge] Present Schaghen, Sternhoven, Sandick, Valck, Nieustadt, Jongbloet, Van Loenen. Den 9 e augusti Is gelesen de resolutie vande heeren vande magistraet vande 31 e julij deses jaers ende daer op verstaen dat men eerst sal suppleren het getal van agt personen en alsulx in plaets van dominus Bijn genomineert dominus Casparus Heijmenbergh ende van dominus Rhee den proponent dominus Jacob de Graeff. En van daer voort getreden sijnde tot de nominatie van drie personen, soo sijn dan genomineert dominus Mas, predicant in Nederlangbroeck, dominus Beuckelaer tot Vrouwenpolder en dominus Casparus Heijmenberg tot Cudelsteert en worden versogt voorgaende gecommitteerden om die te presenteren aen de heeren vande magistraet om daer op te hebben approbatie. [57v] [in de marge] Present Schaghen, Sternoven, Sandick, Valck, Nieustadt, Jongbloet, van Loenen, Odinot. Den 10 en augusti Is den vergaderinghe voorgebragt ende gelesen de resolutie vande regering deser stadt waer bij de selve met eenparige stemmen de nominatie vande drie opgestelde predicanten hebben geapprobeert met versoeck soo ver doenlick, de electie bij de 70

71 handt te nemen, wienvolgende dan tegen dese ure de convocatie sijnde gedaen, ende oock op gisteren tot dien eijnde sijnde specialick verschreven ende door een expresse boode toegesonden missiven aende twe naeburige predicanten van Coten en Overlangbroeck, dat van daer dominus Hamsche is gecompareert ende de persoon van dominus Dellius niet verschenen. Soo is egter tot respecte vande resolutie vande heeren vande magistraet als het interest vande gemeente eenparelick goetgevonden te treden tot selectie ende vervolgens genomen resolutie. De kerckenraedt vande christelicke gemeente deser stadt ten eijnde naerbescreven specialick geladen wesende, heeft in de vrese des heeren, nae dat dominus Hamsche predicant in Overlangbroeck het gebet hadde gedaen, getreden tot d electie van een ordinaris herder en leeraer deser gemeente, uijt de drie genomineerde persoonen van gisteren, en alsnu daer uijt met eenparige stemmen vercooren dominus Casparus Heijmenberg, bedienaer des heijligen Evangelius Jhesu Christi tot Cudelsteert ende is daer op nae aenroeping van Godes Heilige naem de vergadering gescheijden ende dominus Hamsche van sijn gedaene moeijten bedanckt. [58r] [in de marge] Present Schaghen, Sternoven, Sandick, Nieustadt, Jongbloet, Van Loenen, Odinot. Den 6 en augusti Is gelesen d approbatie vande heeren vande magistraet opt beroep van dominus Heijmenbergh, ende daer bij gesien sijnde dat haer edele hadden gecommitteert den here officier ende borgemeester Nieustadt tot het presenteren ende perfecteren vant gemelte beroep. Waertoe dan van wegen de kerckenraedt worden gecommitteert de outborgemeester Schaghen ende out schepen Sternooven. Den 20 en augusti 1682 [in de marge] Present Schaghen, Sternoven, Sandick, Nieustadt, Jongbloet, Van Loenen, Odenot. Tot de aenstaende classis die op dinxdagh sal worden gehouden tot Rhenen gecommitteert de ouderlingh Cornelis van Sternoven out schepen deser stadt, die met een wort gegeven in mandatis om te vertoonen aldaer het beroep gedaen op de persoon van dominus Casparus Heijmenbergh predicant tot Cudelsteert, ende daer op te versoucken haer eerweerdige approbatie, en de commissie te depescheren op de 23 e deser. Is verleent kerckelicke attestatie aen Jannichgen Huijberts van Broeckhuijsen ionge dogter als lidtmaat van dese gemeente. [58v] 71

72 [in de marge] Present allen. Den 24 en augusti Den ouderling Sterrenoven rapporteerde dat sijn eerweerdige sig ter vergaderinge vande classis van Rhenen had laeten vinden ende dat bij de vergaderinge over dese of die formele woorden die in de acte van beroep niet en influeerden, de beroeping van dominus Heijmenbergh voor alsnog niet hadde geapprobeert. En dat daerom eenige leden uijt de classis waeren gecommitteert om tot dien eijnde morgen alhier te coomen, met de kerckenraedt te spreecken, ende dat die waren gelasten ende geautoriseert om het beroep te approberen. [in de marge] Present Schaghen, Sternoven, Sandick, Valck, Jongbloet ende Van Loenen, Odenot. Den 25 e augusti 1682 Is geresolveert de naeburige predicanten van Doorn ende Overlangbroeck, die althans in de stadt sijn, te versoecken dat alhier in de vergaderinge willen coomen om bij te woonen het resumeren vant beroep, soo op dominus Casparus Heijmenbergh is gedaen, gelijck deselve met namen domini Storing ende Hansche, sijn binnengecomen, en in haer presentie het beroep is geresumeert ende verstaen de acte uijt te geven op desen dagh, bij allen de leden, ende de voortseide twe predicanten te laeten teeckenen, als volgt Gelucksalickheijt. Alsoo door het affsterven van domini Theodorus Steenwinckel ende Wijnandis Nottelman de kercke van Wijck van haer ordinaris herders en leeraers is ontbloot ende ten hoogsten noodig wort geagt dat de selfde bij provisie met een bequaeme leeraer worde voorsien. Soo dat de kerckenraedt der voorschreven vereijst. [59r] gelet hebbende op de bequaemheijt vande eerweerdige Godtsaligen ende welgeleerde dominus Casparus van Heijmenbergh, predicant tot Cudelsteert, nae voorgaende consent vande magistraet deser stadt, ende ten overstaen van twee naeburige predicanten, beroepen hebben met eenparige stemmen, gelijck wij beroepen bij desen den voornoemde dominus Casparus van Heijmenbergh tot onse ordinaris herder en leeraer, om nae de maete der gaven hem vande heere verleent, onse gemeente te dienen, Godes woort te predicken, de heilige sacramenten te bedienen, de christelicke discipline te oeffenen ende voorts alles te doen wat een vroom en opregt christi dienaer schuldig is, versoeckende dat dese onse wettige beroepinge moge worden geapprobeert, ende onse weerden medebroeder onbeswaert de selfde gelieve nae te coomen, ende te volgen, het welcke sal strecken ter eere Godes ende tot stigtinge onser gemeente. Actum in onse kerckelicke vergadering den 25 en augusti 1682 En voort gecommitteert de ouderling Schaghen ende verleent dese commissie. De kerckenraedt van Wijck heeft gecommitteert ende committeert mitsdesen uijt haer 72

73 vergadering de heer ende meester Gerbrandt Schaghen out borgemeester der voorscreven stadt ende ouderling om soo bij de kerckenraedt van Cudelsteert alsmede de eerweerdigen classis van Utregt uijt te wercken de dimissie van dominus Casparus van Heijmenbergh predicant tot Cudelsteert voorschreven, sijnde tot onse gemeente beroepen met correspondentie en approbatie vande edelagtbare heeren vande magistraet, als mede om de approbatie vande eerweerde classis van Utregt te versoecken op de voorschreven beroeping, versoeckende de heeren ende broederen om welcke dese credentie sal worden verstaen den voorseijde onsen broeder te willen gelove geven ende te begunstigen met spoedige expositie tot [59v] ons oogmerck waer om ons dienst sal geschieden t welck wij bij alle gelegentheijt willen erkennen ende verschuldigen. Actum in onse kerckelicke vergadering den 25 en augusti Deel van een pagina uit het notulenboek, met de notulen van 10 september

74 [in de marge] Present alle, absent broeder Nieustadt. Den 29 en augusti 1682 Is versoeck gedaen bij de ouderling Schaghen dat met de heer borgemeester Nieustadt als gecommitteerde vande heeren vande magistraet tot Cudelsteert is geweest en dat die van de kerckenraedt aldaer dominus Casparus van Heijmenberg gedimitteert ende dese kercke ende gemeente daer mede alle heijl hadde toegewenst. Den 5 en september Is rapport gedaen bij den oudt borgemeester Schaghen hoe dat sijn eerweerdige neffens de gecommitteerde vande magistraet op gisteren voormiddagh ter vergaderinge vande eerweerdige classes van Utrecht audiente heeft gehadt ende aldaer omstandelijck heeft geproponeert het gedaene beroep op de persoon van dominus Casparus van Heijmenberg predicant tot Cudelsteert ende dat haer eerweerdige daer op ende na de gegeven verclaringe sijn eerweerdige hebben gedimitteert volgens de acte daer van sijnde die alhier is vertoont. Ende is voort geresolveert op eerstcomende sondagh te doen de eerste proclamatie ende sondaegs daer aen [60r] de tweede om vervolgens de naestcomende sondagh te worden bevesticht. [in de marge:] present alle den 10 e september 1682 Den kerckenraedt hebben goet gevonden te deputeren als deputores bij desen de broederen Sternoven ende van Loenen, respectivelick ouderling ende diacon, om op morgen te versoecken audientie bij de heeren van de magistraet en dat haer edelen willen geven consent tot de dispectie van eenige Godsalige bequame mannen, om daar uijt vervolgens in de conformiteit van de kerckelicke ordre, een gecoren te worden tot een tweede predicant alhier. De kerck alhier wederom van predicant sijnde ongedient geweest, tot groote droefheijt van de gemeente, soo is geconcipieert een serieuse missive te adresseren aen de domini Coesfelt, Van Uien en Pieck gedeputeerde van de classis tot Wijck sulcx in het toecomende niet meer geschiede. 74

75 [in de marge:] present alle Den 13e september 1682 Is gelesen de resolutie van de heeren van de magistraat gedateert den 13e deser, waer bij haer edelen consenteren in het versoeck van den kerckeraedt om te dispicieren eenige bequaeme [60v] personen, waer uijt eijntlick het beroep van een twede predicant sal geschieden in conformiteit van de kerckelicke ordre. Wienvolgende sijn genomineert dominus Keppel van Amerongen dominus Brinckhuijsen van Veenendael dominus van Uien van Werckhoven dominus Storing van Doorn dominus van Halen vande Oude Tonge dominus Heurnius van Kesteren dominus Verweij van Rijswijck dominus Jacobus van de Graef proponent Ende is verder geresolveert het voorschreven getal te brengen tot een nombre van drie personen. en dat tot dien eijnde op aenstaende vrijdagh naermiddag ten een ure vergadering sal worden gehouden [61r] [in de marge:] Present: Schagen, Sternoven, Sandick, Valck, Jongbloet, Loenen, Odinot Den 15 e september 1682 De convocatie van de kerckenraedt tegen dese ure sijnde gedaen, in gevolge van de resolutie van den 13e deser, soo is uijt de agt genomineerde persoonen aldaer, gegaan tot een minder getal, is genomineert: 75

76 dominus Brinckhuijsen, predicant in Venendael dominus Verweij, predicant tot Rijswijck dominus Jacobus van de Graeff, proponent Ende worden gecommitteert de broederen Sandick ende Odinot, respectivelick ouderling ende diacon, om de voorgemelte nominatie te presenteren aen de heeren van de magistraet ende daer op versoecken haer edelen approbatie. [in de marge:] den 24 september 1682 is bevestigt in des heeren dienst tot Wijck Casparus van Heijmenberg door dominus Coesvelt, predicant tot Bunnick [in de marge:} present dominus Heijmenberg, Schagen, Sternhoven, Sandick, Valck, Jongbloets, van Loenen, Odinot den 21 september 1682 Nae aenroepingen van des heeren heilige naem kerckenraedt gehouden, sijnde door den predicant Heijmenberg alle de leden versocht present te sijn. En is de vergaderinge voorgelesen de resolutie van regeringe van dese stadt, waerbij deselve de nominatie van drie opgestelde predicanten personen hebben geapprobeert met versoeck van de electie soo haast doenlick is bij den handt te nemen te vergaderinge, lettende op dese resolutie, als oock op interest van de kercke Godes in dese plaetse, heeft goet gevonden nae gedaenen gebede in de vrese des heeren te treden tot de verkiesinge van een bequaem leraer uijt de drie genomineerde personen ter plaetse van overleden dominus Theodorus Steenwinckel werd met [61v] eenparige stemmen daertoe vercoren den eerweerdigen Godsaligen en geleerden dominus Jacobus de Graaf, Summae Theologiae Canidatus ende is daer op nae aenroepinge van des heeren heiligen naem en afbiddinge van sijnen zegen over den beroepenen persoon de vergaderinge in liefde gescheijden. Den 1 october nae de predicatie de vergaderinge bij malkander gekomen sijnde, soo sijn nae omvraginge gecommitteert de predicant Heijmenberg, de ouderling Sternhoven en diacon van Loenen om de gedaene beroeping aen de magistraet van dese stadt te presenteren en daer op haer edele approbatie te versoecken. Is mede geresolveert dat voortaen des sondags naermiddags t laest klocken geluijt in plaets van ten een uijren sal sijn ten half tween. Den 3 october attestatie verleent aen Aert [Gerr: Jouwer?] en Trijntjen Salomons van Galen, als ledematen vertrokken nae Beusekom. 76

77 Den 11 dito is aen de vergaderinge voorgelesen de resolutie van de magistraet deser stede waer bij haer edelen de beroepinge van dominus van de Graaf approberen. Committeren mede den heer officier Isendoorn ende borgemeester Nieustadt om t selve te [presenteren]. Den 23 october is voorgelesen de resolutie van de magistraet deser stadt, al genomen den 7 augustis 1649, dat niemant van beijde bruijt en bruijdegom binnen Wijck of jurisdictie derselven woonachtig sijnde, buijten sal mogen trouwen, of sullen ten behoeve der diaconije betalen zes gulden. Den 19 e november nae de predicatie is getekent de credentie voor de predicant Heijmenberg, alsoock voor den ouderling Peter Valck om te verschijnen op den ordinaire classe, te houden tot Wijck den 21 november Den selven dito is gedepescheert commissie aen den predicant Heijmenberg, de ouderlingen Sternhoven en [62r] Johan van Sandick om de beroepinge gedaen op den persoon van dominus Jacobus van de Graaf aen de classe te presenteren ende approbatie van deselve te versoecken. den 26 dito hebben de voorschreven gedeputeerde aen den kerckenraedt rapport gedaen dat de beroepinge op Jacobus de Graaf van de classe geapprobeert was en hij, de Graaf, oock is stante classe geëxamineert, waerop hij dan op heden oock sijn eerste voorstellinge gehadt heeft. [in de marge:] omnibus praesentibus Alsoo op den 26 dito gekomen was attestatie van dominus L. Sticht, predikant tot Vianen, getuijgende en bekent makende, dat Cornelis Schagen, ruijter onder de compagnie van de heeren van Suijlesteijn, op approbatie en goet vinden van de magistraet van Vianen onverhindert aldaer twee geboden gehadt met Johanna van der Lit van Wijck te Duurstede met versoeck dat oock hier ter stede deselve geboden gaan mochten, gelijck deselve dan oock op den 26 november alhier haer eerste gebodt gehadt hebben. Doch alsoo op den derden december is getoont aen de vergaderinge een insproke van de heer van Zuylesteijn [in de marge:] par missiven [in de marge:] als sijn officier versoeckende dat deselve geboden mogten gestaakt worden, dewijl daerenboven oock nog sijn edele vader de heer Barent Schagen aende vergaderinge quam bekent 77

78 maken dat wettige reden hadde om deselve geboden te stuitten, soo heeft dese vergaderinge geoordeelt den voortganck der geboden bij provisie te surcheeren en geinteresseerde partijen gerenvoyeert aen den achtbare magistraat deser stadt. Den 10 december is alhier in dese kercke door den predikant Heijmenberg dominus Jacobus van de Graaf in sijnen dienst bevestigt. [in de marge:] praesentibus beijde de predikanten, et omnibus presbyteris et diaconis Aengesien Peter van der Lith versoeckt van dese vergaderinge copije van resolutie des kerckenraedts van de 3e december aengaende t staken der geboden van Cornelis Schagen en Johanna van der Lit, als oock copije van den brief van den heer van Zuijlesteijn, verstaat de vergaderinge, dat sulcks hem niet en kan worden geweijgert, maer hem t moet worden toegestaen. [62v] Den selvden dito heeft de vergaderinge geresolveert dat alle persoonen die kerckelicke attestatie begeeren eerst openbaerlick van de predikstoel sullen worden afgeroepen. Den 11e dito geaccordeert kerckelicke attestatie aen Jan van Wijck, schoenmaker en Ariaentjen Stoffels sijn als ledematen vertrocken nae Tricht [in de marge:] omnibus praesentibus excepto Nieustat Den 13 dito de heer Berent Schagen aen de vergaderinge mede versocht hebbende copije van de resolutie des kerckenraedts aengaende t staken der geboden van Cornelis Schagen en Johanna van de Lith, dewijle deselve aen Peter van de Lith reets was geaccordeert, soo heeft de vergaderinge goetgevonden deselve aen hem soo wel aen de andere partije te accorderen. Dewijle den tijt van bedieninge des heilig avontmaels aenstaende was, soo is volgens gewoonte van outs in dese vergaderinge gebruijckt, van dominus Heijmenberg aen alle de leden des kerckenraedts afgevraegt, oft oock kennisse hadden dat eenige leden deser kercke tzedert de laeste communie in eenig publijck scandael sich soodaenig hadde verlopen, dat hij tot t avontmael niet soude konnen worden toegelaten, en derhalven in visitatie daer over moesten worden aengesproken, waer op van gesamentlicke broederen geantwoort is van neen. Doch alsoo op den 20 junij 1677 van de eerweerdige vergaderinge geresolveert was dat den procurator Spensser soude betoonen sijne attestatie als lidtmaat van die kercke daer hij sich laest onthouden en gecommuniceert heeft, soo is a domino Heijmenberg den voornoemde Spensser in visitatione daer over aengesproken, waer op den voornoemde Spensser antwoorde dat zedert sijn verblijf tot Rijswijck nergens 78

79 een locum domicilium gehadt hadde, doch evenwel ondertusschen dan hier en daer gecommuniceert en dat derhalven boven die attestatie van Rijswijck geen andere ter werelt konde bekomen, welcke hij aen dominus Steenwinckel zaliger getoont hadde. Waervan aen de vergaderinge door dominus Heijmenberg sijnde rapport gedaan, soo heeft de vergaderinge geresolveert den voornoemde Spensser tot de communie als lidtmaet toe te laten, [63r] mits dat voortaen neerstig t gehoor van den heeren voornoemt frequenteerde, en als een recht christen sijn leven aenstelde Den 4e februari alsoo eenen Aert Petersen, jongman Van de Vaert, soldaet onder de compagnie van majoor Heukelom, in garnisoen tot Heusden, consent hadde van sijnen officier de Vendrick, om met Maria Gerrits jonge dochter van Wijck te mogen trouwen, en asloo hij volgens schrift aen ons getoont, maer verlof hadde van 10 dagen alleenlick te mogen uijtblijven en dienvolgens versoeckt dat op dingsdag sijn tweede en donderdag sijn derde voorstellinge hebben, soo is hem sulcks van de vergaderinge toegestaen. Den 1 e dito kerckelicke attestatie verleent aen Jasmeijen de Rith, huijsvrouw van Adriaan van Eck tegenweerdig tot Amsterdam. Als mede aen Jan Barentsz Vallekreng ende Neeltjen Wouters Benier sijn huijsvrou tegenwoordich tot Rotterdam. [in de marge:] presentibus beijde de predikanten, Sternhoven, Nieustadt, Valck, Jongbloets, Odinot Den 3 meert de kerckenraet vergadert zijnde is gelesen de insinuatie van den Hove van Utrecht aen den edele gerechte mitsgaders de kerckenraedt en den hove van Wijck, ordonnerende mitsdien de heere van Zuijlesteijn geciteert sijnde, ende hem daerenboven noch gegeven sijnde den tijt van tweemael vierentwintich uijren, om redenen te geven aen den gerechte deser stadt van t stuijten der geboden van Cornelis Schagen en Johanna van der Lith [in de marge: met t prohibeeren der geboden voort te gaen, bij aldien binnen dien tijt van den heere van Zuijlesteijn geen redenen dienaengaende werden voortgebracht] de vergaderinge, dese ordonnantie van t hof provinciael hebbende overwogen, siende daerenboven, dat den heere van Zuijlesteijn tot noch toe gesupersedeert heeft van eenige reden te geven waerom de geboden voornoemt van sijn edele gestaakt sijn, oordeelt en resolveert, dat Cornelis Schagen en Johanna van de Lith op morgen haer tweede gebodt sullen hebben in 79

80 dese kercke (nae dien een alrede gehadt hadden) bij aldien voor den tijt van morgen geen andere wettige redenen daer tegen worden ingebracht. Den 4 e meert wesende sondag voormiddag de vergaderinge ten half negenen sijnde bij een gekomen, is alhier verschenen de heer [63v] Berent Schagen versoeckende dat den voortganck der geboden noch acht a veertien dagen mochte worden opgehouden, en dat inmiddels redenen soude inbrengen, waerom t houwelick tusschen sijnen soon Cornelis Schagen en Johanna van der Lith niet en konde toelaten. De vergaderinge, alles hebbende overwogen, heeft geoordeelt bij de resolutie, den voorigen daeg genomen, te moeten blijven, en de geboden haeren voortganck te laten houden, te meer dewijle de vergaderinge geinformeert en onderricht wiert, dat de proceduijren desen aengaen ter stede Vianen al waren aengeheven, dat de heer Schagen de geboden aldaer door redenen hadde hoeven te stutten, en dat vermits de saecke aldaer tot Vianen litispendent was, dat sijn edele derhalven soude genootsaeckt wesen twerck verder te pousseren. Gelijck dan oock in conformite van dese resolutie des kerckenraedts Cornelis Schagen en Johanna van de Lith op heden haer tweede voorstellinge gehadt hebben. Den 6e meert de vergaderinge nochmaelen bijeen gekomen sijnde, is a domino praeside voorgestelt, dat de heer Schagen van de kerckenraedt versocht copije van de resolutie genomen de 3e en 4e van dese maent aengaende t werck van Cornelis Schagen en Johanna van der Lith, mitsgaders copije ten ordonnantie des hoofs van Utrecht boven gemelt. De kerckenraedt hierop gelet hebbende, oordeelt, dat partijen sulcks niet en kan geweijgert werden en sal den praeses sorge dragen, dat sulcks haer werde ter hant gestelt. Den 10e dito is binnen gestaen de heer Berent Schagen, inleverende aen dese vergaderinge een schriftelicke memorie luijdende als volgt: Compareerde ter vergadering van de kerckenraedt de heere Bernhard Schagen decan van den capittule van Johan Baptisten alhier voor hem selven en hem sterck maeckende ende de rato caverende voor sijn absenten soon Cornelis Schagen, ruijter onder de compagnie van den heer van Zuijlesteijn en verclaerde dat buyten verwachtinge heeft verstaen, dat dese eerweerdige vergaderinge bij haer decreet vanden derden deser en op den vierden, sijnde den volgenden sondag hebben belieft te proclameren voor de tweede mael den voornoemde sijnen soon ende [64r] 80

81 Johanna van der Lith, waertegen hij protesteerde van nullité, ende verklaerde hem te constitueren appellant van de voorschreven abusive en nulle decrete metten gevolge vandien, aen den eerweerdige classis van Rhenen en Wijck, en protesteerde veel expres vande prosecutie van dien met nogmalige oppositie tegen de geboden ende versochte hiervan acte. De kerckeraedt, dese memorie gelesen hebbend, oordeelt dat sijn edeles appel aen den eerweerdige classe van Rhenen en Wijck in desen geen plaetse grijpen en kan. En blijft de vergaderinge derhalven alsnoch bij hare resolutie, genomen op den 3 e en 4 e meert. Renvoyerende den heere Berent Schagen alsnoch nae de stede en t gerechte offe den kerckenraedt van Vianen, daer dese saecke van kragt is om aldaer sijne gravamina tegen de houweliksche proclamatiën voornoemt in te brengen. Den eerweerdige kerckenraedt vergadert sijnde op den 11 e meert soo heeft deselve met algemeene toestemminge gerenoveert geheve resolutie bij den eerweerdige kerckenraedt, genomen op den 14 november anno domini 1659 te weten dat den eerweerdige kerckenraedt deser stadt haer ordinaire vergaderinge sal houden het gansche jaer door op de 2 en sondagh in elcke maent, ende dat de niet compareerende leden op den bestemden tijt s avonts ten half vijf uren voor haer absentie, al eer sij weder sessie nemen telckens sullen verbeuren drij stuijvers, en schoon eenige leden absent sijn, soo sal evenwel in de voorkomende saecken met de presenten werden voortgegaan en geresolveert. De eerweerdige kerckenraedt, op des selven dage vergadert sijnde, is door de eerweerdige praeses voorgestelt, dat de huijsvrou van de heer out borgemeester Van Vheelen versocht hadde dat de saecke van haer edele man, gementioneert in de acte van het eerweerdige synode 1681 art. 37 mochte werden afgedaen. Soo is daarop bij den eerweerdige kerckenraedt eenparich stemmend geresolveert dat de heer borgemeester Van Vhelen in conformite van de resolutie van het eerweerdige synode sigh selve in persoon voor den kerckenraedt eerst sal sisteeren ende versoecken, dat sijn saecke mochte werden afgedaen. Ende alsoo is dese vergaderinge met dancksegginge tot Godt gescheijden. [64v] Den 18 e dito is getekent de credentie voor beijde de predikanten en den ouderling Johan van Sandick, om te verschijnen op den classe te houden hier tot Wijck de 20 en 21 e meert deses jaers. Den 25 e dito den kerckenraet vergadert sijnde, soo is na aenroepinge binnengestaen de heer outborgemeester Van Vhelen sigh volgens resolutie van den kerckenraet gekomen op den 11 e meert 1683, sisteerende voor den kerckenraet, versoeckende, 81

82 dat sijn saecke moghte werden afgedaen. Tot welcken eijnde sijn edele overleverde sekere memorie, daer van belovende oock getekende copije te sullen leveren. Den selve dito is na gewoonte, vermits het heilig avontmael des heeren aenstaende is, omvraginge gedaen, ofte ijmant van de broederen des kerckenraets tegen ijmant van de ledematen ijets hadde in te brengen, waeromme hij niet souden ten avontmael versoght worden, soo is geresolveert de ledematen in t bijsonder ernstig te vermanen tot een hijligh en christelijck leven, het welcke oock van de broederen de predicanten is aengenomen te sullen geschieden, en soo is dese vergaderinge met dancksegginge tot Godt gescheijden. Den 1 april is kerckelijcke attestatie verleent aen Dirck van Ujen, sullende vertrecken na Edam. Den 15 e april den kerckenraet vergadert sijnde is van dominus Van de Graaff overgelevert een obligatie van hondert gulden cap. ten laste van Anthonij Middelcoop, dewelcke obligatie van de erfgenamen van Barbara van Hengst aen de diaconije deser stadt is geschoncken, waeromme tot het spreken van de voorgemelte Anthonij Middelcoop sijn gecommitteert dominus Van de Graaf en den ouderling Cornelis Sternhoven. [65r] Den selven dito is kerckelijcke attestatie verleent aen Grietje Pieters sullende vertrecken na Thiel. Den 17 april den kerckenraet vergadert sijnde is na aenroepinge van des heeren heilige naem opgelesen de getekende memorie van meester Hendrick Van Vhelen, ende is wegens het klijn getal der gecompareerde leden geresolveert, dewijle veel articulen der voorschreven memorie sien op tgeene bij den ouden afgegaene kerckenraet is besloten, dat den kerckenraet op sondagh wederom sal bij een komen, als wanneer den heeren gecommitteerden uijt den aghtbare magistraet de heer borgemeester Nicolaes Keppel en den outborgemeester Johan de Wael aen wien de attestatie op 2 augusti 1680 is gegeven, ende de leden des laest afgegane kerckenraet (nog int leven sijnde) mede sullen werden versoght, om beright te geven. En alsoo is de vergaderinge met gebede geeijndight. Den 22 dito de kerckenraet vergadert zijnde hebben dominus De Graaf en de ouderling Sternhoven gerapporteert dat of de obligatie van de erfgenamen van Barbara van Hengst aen de diaconije geschoncken gesproken hebben met Anthonij Middelcoop, de welcke de voorschreven obligatie tot sijnen last oock heeft aengenomen en bekent de voorschreven 100 gulden aen de diaconije schuldig te wesen, waerin de eerweerdige vergaderinge genoegen genomen heeft en met eenen 82

83 geresolveert dat deselve broederen gecommitteerde ad causam sullen sien te wegen te brengen dat daer van een nieuwe obligatie werde gemaakt. Is mede voorgebracht in de vergaderinge de bewuste saecke van de outborgemeester Van Vhelen. De vergaderinge verstaet dat hare eerweerdige resolutie genomen op den 17 deses maents alsnoch sal worden achtervolgt waer op dan de naest reijse verder sal werden geresolveert. [65v] Den 2 e maij 1683 De kerckenraedt vergadert zijnde is nae aenroepinge van des heeren heilige naem a domino praeside voorgedragen en voorgelesen de resolutie vande achtbare magistraet deser stadt van 30 november 1680 waerbij blijkt dat de heeren Keppel en De Wael van haer edelen gecommitteerd waren tot het versoecken van de attestatie bij desen kerckenraedt belangende den persoon van de borgemeester Van Vhelen in den jaere Is oock nochmalen met aaendacht en opmerckinge gelesen de getekende en overgeleverde memorie van den voornoemde heer Van Vhelen, doch vermits verscheijde leden der vergaderinge absent waren, is dienaengaande niet verder geresolveert, blijft die saecke derhalve noch in statu tot de naeste vergaderinge, die wesen sal op aestaande sondag savonts ten 5 uren. En is daerop de vergaderinge in vrede met daksegginge tot Godt gescheijden. Den 6 e dito Sijn volgens resolutie van den 17 e april deses jaers daertoe versocht zijnde, binnen gestaen de heer Willem Wijborg, out borgemeester en Lambert Krol, schepen deser stadt en leden van de laest afgeganen kerckenraadt. Den elcke gevraagt zijnde of aen desen kerckenraedt getwee wisten mede te deelen tot openinge van t gene in den jare 1680 opt versoeck van de magistraet deser stadt geattesteert was tegen den borgemeester Van Vhelen rakende de licentieuse discourssen die de kerckenraadt gehoort hadde dat bij hem gevoert waren, so hebben deselven daer op den kerckenraadt aengedient, dat niet beter wisten of doen ter tijt was den kerckenraadt ter ooren gekomen dat de discourssen voornoemt in substantie daarin hadden bestaen, dat [namelijk] denselven heer Van Vhelen tegen den rentmeester Jacob van Sandick soude hebben geseijt, dat wat de kennisse Godts aengaet, hij, Van Vhelen, den voornoemde Sandik, soo tijt daertoe hadde, wel meende diets te sullen maken, datter geen Godt en was, waer mede voornoemde broederen afgegane leden des kerckenraedts sijn gedimitteert en voor haere gedane openinge bedankt. [66r] 83

84 De heeren en broederen out borgemeester Schagen, out schepenen Sternhoven en Valck, die doen ter tijt mede leden van den kerckenraadt geweest sijn ende noch tegenwoordig sijn, hier op gehoort sijnde, hebben haer met t geene de voornoemde broederen afgegane leden Wijborg en Krol dese vergaderinge aendienden, geconformeert. Zijnde vorders in deliberatie genomen, wat diende gedaan te worden in de saecke van de heer Van Vhelen op sijn memorie aen desen kerckenraadt overgelevert, heeft de vergaderinge nae gedane omvraginge goet gevonden, uijt t midden van haer te committeren beijde de predikanten, mitsgaders den outschepen Sternhoven en den out borgemeester Nieustadt, ouderlingen, om eerstdaegs mondeling met den heer Van Vhelen over dese gehele saecke te spreken en dan daervan aen dese vergaderinge rapport te doen. Waerop dese vergaderinge in liefde en vrede met danksegginge tot is gescheijden. Den 13 meij Den kerckenraedt vergadert sijnde soo is na aenroepinge van Godes heiligen naem omvraginge gedaen ofte ijmant van de eerweerdige broederen iets van dese ofte geene ledematen hadde gehoort waerover deselve in visitatione aengesproken mogten werden. Edoch, alsoo niets voorquam, is geresolveert dat men alle de ledematen in t bijsonder soude vermanen tot een christelijck leven ende het waernemen van de openbaren Godtsdienst. Op den selven dito is door de eerweerdige broederen, op den 6 e deser gecommitteert om met den heer outborgemeester Van Vhelen te spreken, rapport gedaen, dat haer eerweerdigen de aenmerckingen des kerckenraets op de memorie van den heer outborgemeester op den 17 e april laestleden alhier ter vergaderinge ingedient, aen sijn edele bij monde hadde gecommuniceert, ende dat den gemelte Van Vhelen niets anders hadde bijgebraght dan hetgeene inde memorie was vervattet. Dat verders gemelte gecommitteerden aen sijn edele hadden voorgehouden de verclaeringe van de leden [66v] des laest afgegane kerckenraets belangende de licentieuse en ergerlijcke discoursen bij sijn edele tegens den ontfanger Jacob van Sandick gevoert. Dogh dat den genoemde heer Van Vhelen verklaerde dat sijn edele tegens den ontfanger Jacob van Sandick, doen ter tijt sieck sijnde, sulcke ofte diengelijcke discoursen wel hadde gesproken, maer tot geen ander eijnde, dan om den siecken nader te onderrightenen tot bekeeringe te bewercken. Dat wijders onder den anderen voorgeslagen sijnde ofte geen middelen van accommodatie soude uijt te vinden sijn, opdat den gemelte heer Van Vhelen weder tot het gebruijck des heilig avontmaels moghte toegelaten 84

85 werden, sijn edele versoght hadde dat de gecommitteerde broederen aen hem soodanige voorslagen souden believen op te geven, ten eijnde sijn edele, sigh daer over hebbende beraden, den eerweerdige kerckenraet sijne genegentheijt moghte bekent maken. Den eerweerdige kerckenraet, het rapport gehoort en overwogen hebbende, hebben de gecommitteerde broederen voor haer gedane moeite bedankt en verders versoght dat haer eerweerdigen eenige voorslagen van accommodatie geliefden te concipiëren ende ter naester vergaderinge den eerweerdige kerckenraet voor te dragen. Waerop de vergaderinge met danksegginge in liefde is geschijden. Den 17 maij Den kerckenraet vergadert sijnde, is na aenroepinge van des heere heiligen naem door dominus Van de Graaff ende den ouderling Cornelis Sternhove, op den 22 e april gecommitteert, overgelevert de nieuwe obligatie van 100 gulden capitaels ten laste van Anthonij Middelcoop, welcke obligatie gelegen sijnde in die doose bij de andere rentebrieven is geleght en sijn de broederen voor haer gedane devoir bedanckt. Op denselven dito hebben de broederen tot de saecke van de heer outborgemeester Van Vhelen gecommitteert, voorgedragen, dat se met malkanderen hebbende gedelibereert over het concept van accommodatie, geen ander middel hadde konnen uijtvinden dan dat den heer outborgemeester Van Vhelen aen den eerweerdigen kerckenraet eenige satisfactie diende te geven wegens de injurieuse woorden op den 9 october 1680 tegens den kerckenraet gesproken. Den kerckenraet, het beright hebbende gehoort, heeft goet gevonden, dat de gecommitteerde broederen den outborgemeester eens sullen gaen spreken en vragen ofte sijn edele niet genegen soude sijn, om eeinige satisfactie aen den kerckenraet te geven. [67r] Eodem tempore, vermits het hemelvaartsdagh was, sijnde den gewoonlijcke tijt dat den kerckeraet wort vergadert) sijn, in plaetse van 3 afgaende ouderlingen meester Gerbrant Schagen outborgemeester, Cornelius Sternhoven en Pieter Valck out schepenen en den afgaende diacon Jacob van Loenen, gekooren tot ouderlingen: Willem Wijborgh, outborgemeester, Lambert Crol, schepen en Johan de Wael, outborgemeester. Tot diacon Jan de Bruijn dewelcke op toekomende sondagh aen de gemeijnte voor 1 e rijse sullen werden voorgestelt, waermede de vergaderinge met dancksegginge in liefde is geschijden. den 28 dito 85

86 Den kerckenraet vergadert sijnde doordien de aenkomende ouderlingen en diacon waren bevestight, soo sijn de drij afgaende ouderlingen en diacon voor haer trouwe bedieninge hertelijck van de broederen des kerckenraets bedanckt en hebben de aenkomende naer segenwensinge in haer ampt sessie genomen. Den 10 junij de kerckenreadt op den ordinairen dag na den tweede sondag in de maent vergadert sijnde, sijn alle de leden present geweest, uijtgesondert de ouderlingen Sandik, Jongbloet, Krol, de welcke de naeste rijse reden sullen geven van haer absentie. Verders na aenroepinge van des heren naem gehoort sijnde de broeder gecommitteerde tot de saecke van de heer Van Vhelen, volgens resolutie van 17 maij laestleden soo hebben deselve namelijk beijde de predikanten en de ouderling Jongbloet, schepen, gerapporteert, dat volgens haer last van dese kerckenraedt op de 22 maij laestleden haer vervoegt hadde te huijsinge van den out borgemeester Van Vhelen voornoemt, om te sien of sijn edele geen de minste satisfactie woude geven aen dese kerckenraedt over sijn injurie aen deselve gedaen in sijne invective vande 29 october Doch dat na vele en lange debatten de heer Van Vhelen gesegt hadde, dat als noch niet geresolveert was, daer over enige satisfactie te geven ofte enig leetwesen te betonen, en dat derhalve [67v] sij, voorscreven gecommiteerden ad hanc causam niet en sagen dat voor als noch in dese saecke yets konde worden uijtgewist. Den kerckenraedt, dit gehoort hebbende, heeft de broederen gecommitteerden voorscreven voor hare aengewende moeyten in desen bedankt en voorts alles nader in de vrese des heren hebbende overwogen en daer en bove oock verstaen hebbende, dat den out borgemeester Van Vhelen versocht hadde soe eer soe liever t gevoelen van desen kerckenraedt over dese sijne saecke te horen, soo heeft t den kerckenraedt goet gedocht hier ter order te stellen dese naevolgende resolutie: De kerckenraedt, bericht sijnde, dat de heer oudt borgemeester Van Vhelen niet genegen en is over de injurieuse bejeginge bij hem den 29 october 1680 den kerckenraedt aengedaen, eenig het minste leetwesen te betoonen ofte eenig contentement te geven, ende dat sijn edele echter insteert dat sijn saecke alhier soude mogen worden afgedaen en t wegens gelet sijnde op de memorie bij den heer Van Vhelen voornoemt, op den 17 april laestleden alhier ter vergaderinge tot sijne defensie ingedient, als oock verders geconsidereert sijnde, dat de bewuste attestatie, die op het versoeck van de heren gecommitteerden der stadt Wijck jegens den gemelte oud borgemeester Van Vhelen op den 2 augustus 1680 is verleent naer 86

87 waerheijt is gegeven. Alhoewel desen kerckenraedt wel wenschte dat de leden des kerckenraets doenmaels omtrent dese saecke met wat meerder douceur en sachticheijt hadden geprocedeert, dat t mede den heer Van Vhelen gelust heeft den 29 october 1680 den kerckenraedt over t verlenen van dese attestatie aen te seggen, dat deselve buijten reden en Godloogelik hadde geprocedeert, verders daer bij wegende, dat deselve eer geleeck een synagogue van den duijvel als van den heiligen geest. Welcke soo irreverente en injurieuse bejegeninge den kerckenraedt door het verleenen van de gemelde attestatie niet en en hadde verdient wel min dat de heer oudt borgemeester [68r] Van Vhelen als lidtmaat gevoegt was de meergemelde vergaderinge in dier voegen te mogen rencontreren, soo heeft derhalve dese kerckeraedt, dese allen aengemerckt sijnde, naer gehouden serieuse deliberatie bij dese goet gevonden de heer out borgemeester Van Vhelen te ontseggen sijn versoeck ende conclusie vervat in t eijnde van sijn memorie van den 17 april laestleden en tvolgens ter contrarie te persisteren, bij haer resolutie den 23 martij1681 desen aengaende genomen, verstaende als noch dat de heer en meester Hendrik Van Vhelen, out borgemeester der stadt Wijck tot de communie van het heilig avontmael niet en kan worden geadmitteert, voor en al eer sijn edele aen den kerckenraedt behoorlicke satisfactie sal hebben gegeven, en met deselve sal wesen versoent. Den 17 dito den kerckenraet vergadert sijnde, is getekent de credentie voor beijde te predikanten en den ouderling Jongbloet, om te verschijnen op den classe te houden tot Rhenen den 19 van dese maent. Denselven dito sijn de ouderlingen Sandick, Jongbloet en Krol geëcuseert van haer absentie op voorleden sondag sijnde de 10 e van dese maent en is de voorschreven drie leden die doen absent waren, voorgelesen de resolutie van desen kerckenraedt ontrent de saecke van de heer outborgemeester Van Vhelen, met welcke resolutie de voorschreven drie leden Sandik, Jongbloet en Krol haer selven oock hebben geconformeert. De 1 julij is in den kerckenraet van beijde de predikanten voortgebracht sekere schriftelicke memorie haer toegedient van den heer outborgemeester Van Vhelen, met versoeck dat deselve aen den kerckenraet mogten worden voorgedragen en geregistreert, luijdende van woort tot woort als volgt. De heeren believen te laten registreren. Op huijden den 25 junij 1683 heeft den oudt borgemeester meester Hendrik Van Vhelen aen beijde de heeren predikanten der stadt Wijck verklaert hem te 87

88 constitueren appellant aenden eerweerdige classis van Rhenen Wijck vanden appellatie ofte sententie, bij den kerckenraedt der stadt Wijck gegeven [68v] den 10 julij 1683, ende dat soo haest hij daervan kennisse heeft bekomen, protesterende van de prosecutie van dien. Gedaen ten dage ende jare voorscreven. Onder stont sal volgens belofte tegemoete sien acte van desen en blijven eerweerdige heeren uw eerweerdige ootmoedige dienaer H. van Vhelen De kerckenraet, dese bovenstaende memorie gesien en gelesen hebbende heeft toegestaan dat desleve sal geregistreert en te boeck gestelt worden, consenterende mede dat hiervan aen de heer Van Vhelen extract sal gegeven worden. Den 4 dito sijn in dese vergaderinge verschenen en binenn gestaen de eerweerdige Godtswelgeboren domini Johannes Brinkhuijsen, Gijsbertus van Ujen en Johannes Rauwers, respective predikanten tot Veenendael, Werckhoven en Rhenen, en de nu tegenwoordige ordinaris gedeputeerde van de eerweerdige classe van Rhenen en Wijck, om te vernemen of alles in dese kercke noch in welstant was ende met goede ordre voortginck. Waervan aen haer eerweerdigen openng gedaen ende alles noch wel bevonden sijnde, soo sijn deselve naer dancksegging aen Godt en toewenschinge van heijl en zegen en velen vrede wederom vertrocken. Heeft mede den diacon Odinot aen haer uijt name van desen kerckenraedt gegeven de somma van ses gulden en ses stuijvers, tot onderstant vande gebreckelike en noodtdruftige broederen de predikanten int land van Gülick. Den 8 dito sijnde den ordinaren vergaderdagh van den kerckenraet, soo is omvrage gedaen ofte ijmant van de broederen iets hadde voor te stellen waerover diende gesproken en gedelibereert te worden, dogh daer is niets voorgekomen. [69r] Den 12 augusti wegens ordre den kerckenraedt vergadert sijnde is van den preidkant Heijmenberg voorgestelt, dat de heer borgemeester Keppel aen hem hadde gecommuniceert dat Anthonetta Thedora Schagen huijsvrouwe van Anthonij van der Lith versocht hadde van desen kerckenraedt te mogen hebben hare kerckelicke attestatie. Den kerckenraedt, dit in deliberatie genomen hebbende, heeft goet gevonden dat alvorens daerin te disponeren, den heer borgemeester Keppel sal worden aengeseijt, dat den kerckenraet, eer tot het geven van de attestatie soude treden, geerne sag 88

89 blijck en bewijs waar en wanneer de voorschreven Anthonetta Theodora Schagen met Anthonij van der Lith in den houwelicken staet bevestigt is, ende op wat plaetse deselve tegenwoordig sijn wonende. Is mede voorgedragen, vermits de vergaderinge bewust nae/ was de heer outborgemeester Van Vhelen laestleden hadde bekent gemaeckt dat sijn edele van de resolutie des eerweerdigen kerckenraedts ten regarde van sijn persoon genomen hadde geappelleert aen den eerweerdigen classe van Rhenen -Wijck, dat t selve appell als dan oock diende waergenomen. Waer op is goet gevonden, dat aen beijde de predicanten mitsgaders aen den heer Willem Wijborg outborgemeester ende ouderling credentie sal werden verleent om op den aenstaende classe tot Rhenen de sake des kerckenraedts desen aengaende waer te nemen. Den 26 e dito is aen beijde de predikanten mitsgaders de heer Willem Wijborg outborgemeester verleent en voor haer getekent de credentie om te verschijnen op den eerweerdige classe op den 28 e deser tot Rhenen te houden. Den 2 september hebben de gecommitteerde ad classem tot Rhenen aen de vergaderinge gerapporteert t gene haer al daer over t appell van den heer Van Vhelen wedervaren was, dat namelijk den eerweerdige classe t appell van den heer Van Vhelen als noch niet hadden konnen aennemen, en dat om redenen in dese onderstaende copije, getrocken uijt de acten van den eerweerdige classe vermelt [69v] Extract uijt de acten des classis van Rhenen-Wijck gehouden tot Rhenen de 28 augusti 1683 Artikel 13 Is de vergaderinge den missive van den heer en meester Henrik Van Vhelen, outborgemeester der stadt Wijck, ter hant gestelt. De resolutie en sententie van den eerweerdige kerckenraadt tot Wijck tegen sijn persoon van den 10 junij 1683, waarvan gemelte heer Van Vhelen hadde geappelleert ad classem, mitsgaders sijn consideratien op die resolutie en sententie, welcke stucke gelesen sijnde, ende van de eerweerdige broederen van Wijck eenig bericht aen de vergaderinge gedaen sijnde, is verder naegesien en opgelesen den 37 artikel van de acta synodi Ultrajectensis, gehouden in den jare 1681 (tot dewelcke den heer Van Vhelen doen ter tijt gelieft heeft sijn saeck als doleant te brengen, luijdende als volgt. De eerweerdige broederen versocht tot visie van het request van den outborgemeester van Wijck, meester Henrik Van Vhelen, hebben gerapporteert, datse hadden gesien en geexamineert t geene ter sake was dienende, en een concept advijs ontworpen de vergaderinge voorgelesen, die daer inne genoegen en welgevallen heeft gevat. De heeren broederen hertelick bedanken en hetselve hier aldus van hare resolutie 89

90 ter nederstelt. De gedeputeerde a synodo versoeckt tot de sake van den heer en meester Henrik Van Vhelen, hebbende ondersocht, al het gene bij sijn eerweerdige was aen de eerweerdige synode overgelevert. Dat geven aen den eerweerdigen christelicke synode in bedencken( gelijck sij oock souden goet vinden of het niet raadtsaem soude sijn, per deputatos classis van Rhenen-Wijck tot kosten van partijen, viam recommodationis te tenteren tusschen de kerckenraadt van Wijck en de de heer en meester Van Vhelen voornoemt, om met malkandren te versoenen, ende alles in het [70r] vyer van liefde te smooren. Soo sulcks niet soude konnen opnemen, dat alsdan de eerweerdige syn[ode] gelieven mochte de voornoemde kerckenraedt van Wijck te injungeren omme dese saecke af te doen en te termineren. Soo laast als sijn eerweerdige sich voor de eerste sessie des eerweerdige kercdkenraadt sal sisteren etc. Ende alsoo dat tentamen per viam accommodationis tot noch toe niet en is geschiedt volgens dese resolutie des eerweerdige synodi verstaat den eerweerdige classe dat het selve alsnoch behoort te geschieden, eer dat yets anders in dese saecke te doen soude sijn ende het appell vande heer borgemeester Van Vhelen bij den eerweerdige classe soude kunnen aengenomen worden. Waertoe dan de heer Van Vhelen de gedeputeerden des classis sal hebben te versoecken. Sic testor E. a Vianen classis pro tempore scriba Driebergen 31 augustus 1683 Den 9 september Den kerckenraet op den ordininaire dagh sijnde den tweden sondagh in de maent vergadert sijnde, sijn alle de leden present geweest, uijtgenomen den outborgemeester Jan de Wael en beijde de diaconen, dewelcke van haer absentie op de eerstkomende bijeenkomste beright sullen geven. Nadat het rapport wegens het geene bij den eerweerdige classe in de saecke van meester Hendrick van Vhelen outborgemeester is geresolveert, was geresumeert, soo is a domine preside voorgedragen de klaghte van den laest afgegaene diacon Jacob van Loenen, dat sijn eerweerdige de renten van de obligatie van 300 gulden capitals staende ten lasten van [70v] 90

91 Willem Gerritse van Ommeren tot Ingen, niet hadde konnen bekomen. Waerop de obligatie is gelesen en den diacon Van Loenen ontboden en gehoort sijnde. Soo is bij den eerweerdige kerckenraet goet gevonden dat ijmant van de leden des kerckenraedts tot Ingen soude vernemen ofte benevens de twe mergen lants geen andere landerijen ofte goederen soude konnen aengesproken werden ten welcken eijnde den eerweerdige kerckenraet oock heeft gecommitteert den ouderlingh Maximiliaen Jonghbloet, en den laest afgegaene diacon Jacob van Loenen. Den 23 september Den kerckenraet vergadert sijnde soo is na aenroepinge van Godts name en resumptie van de resolutien inde voorgaende bijeenkomste genomen van de broederen, die doen ter tijt absent waren, belooft de boete te sullen voldoen. Dit is voldaen op 11 september Hebben mede den ouderlingh Maximiliaen Jonghbloet, ende den laest afgegaene diacon Jacob van Loenen op 9 september om naer te gaen gecommitteert rapport gedaen, dat sij op 14 e deser tot Ingen sijn geweest en bevonden hadde dat het lant waerop de diaconije de obligatie van 300 capitals eijgentlijck heeft geen twe mergen groot is, en het huijs is al afgebroken. Edoch dat de weduwe van Willem Gerritse van Ommeren nogh meer landerijen hadde als voor eerst elf hont bouwlant leggende tot Ingen, dewelcken sij met de aldereerste gelegentheijt soght te verkoopen. Daarenboven een elsenpas groot twe mergen leggende int Ommersche velt, dewelcke van dit jaer kost afgehouwen werden, maer ofte dese landerijen beswaert waren en hoeveel ongelden verloopen waren, wiste nimant te seggen dan dat den schout van Mourick hadde geseght, dat het ten minste 4 jaer was en dat sijn edele, als ijmant van den kerckenraet bij hem quame, het op sijn boeck seer gaern soude nasien. Den kerckenraet dit rapport hebbende gehoort, en overwogen heeft geresolveert dit capitael met den verloope renten bij forme van justitie te innen, waerom meester Gerbrant Schagen outborgemeester en laest afgegaene ouderling hierop [71r] is gesproken, wat dat in dese saecke diende gedaen te sijn, waerop sijn edele heeft geantwoort, dat alle de landerijen van Willem Gerritse van Ommeren moesten in besatinge genomen werden, ten eijnde de weduwe belet moghte werden eenige van haer landerijen te verkoopen en te transporteeren. En dat sijn edelen wel de moeite wilde doen van dit te versorgen, welcke presentatie van sijn edele door den kerckenraet is aengenomen, en hebben meester Gerbrant Schagen de saecke gerecommandeert, welcke alle de landerijen van Willem Gerritse van Ommeren aenstons in besatinge te sullen nemen belooft heeft. 91

92 Is mede dewijle het heilig avontmael aenstaende was, a domino praeside omvrage gedaen ofte ijmant van de broederen iets hadden gehoort, waerop sommige ledematen in de besoeckinge diende aengesproken te werden, en, dewijle niets int bijsonder ijmant rakende voorquam, soo is geresolveert dat men alle de ledematen ernstigh sal vermanen tot een christelijck leven, vooral dat ouders dogh besorgen dat haer kinderen altijt in de cathechisatien komen om onderwesen te worden in de gronden van het christelijcke geloof. Waermede dese vergaderinge met danck segginge tot Godt in vrede is gescheijden. Den 29 dito is kerckelijcke attestatie gegeven aen Willem Spenser en Maria Hermans sijne huijsvrou beijde sijnde vertrocken naer Amsterdam. Den 14 october de vergaderinge sullende samenkomen op den gewoonlicken dag, soo is vermits niets voornaams te verhandelen was, ende oock vele leden vande kerckenraedt moesten wesen op t raedthuijs, de bijeenkomste uijtgestelt tot nader gelegentheijt. Den 21 dito is kerckelicke attestatie verleent aen Marie van Sandick weduwe van Willem de Kock en Janneken de Kock haers dochter, vertrocken na Amsterdam. Desgeliken is attestatie verleent aen Trijntjen van Olphen, weduwe van Caspar van Olphen, vertrocken naer Amerongen. [71v] Den 4 november is attestatie verleent aen Gerrit van Wijck en Maria Vosch van Avesaedt vertrocken nae Swolle. Den 11 november Den kerckenraet op den ordinaire dagh der vergaderinge bij een gekomen sijnde, soo sijn na aenroepinge van den heeren heiligen naem opgelesen de namen der gecompareerden leden, edogh was absent den out borgemeester Willem Wijborgh, welcke daerna komende de boete heeft voldaan. Is mede geresumeert den articule rakende de obligatie ten laste van de weduwe van Willem Gerritse van Ommeren maer alsoo niemandt van de broederen eenigh nader beright hadde, isser niets in geresolveert. Ad classem dat gehouden sal worden tot Wijck op den 20 november 1683, is gecommitteert den ouderlingh Lambertus Crol en is aen bijde de predicanten en den ouderlingh voornoemt credentie verleent, waermede de vergaderinge met dancksegginge tot Godt en in liefde is geschijden. [in de marge] alle present. 92

93 Den 9 december sondag ten 5 uren de kerckenraedt op de gewoone tijt vergadert sijnde, naer aenroepinge van des heeren naem, sijn opgelesen de kerckelicke middelen tegens t pausdom en is bij die gelegentheijt van de vergaderinge gersolveert dat beijde de predikanten op morgen haer sullen vervoegen aende achtbare magistraet deser stadt, om deselve te versoecken dat [da.] gelieven met alle riguer ten dienste van de kercke Godts hier ter plaetsen den aenwas van t pausdom tegen te gaen en in t bijsonder dewijle den kerckenreadt onderricht is dat verscheijde [72r] paapsche schoolen en schoolmugjens inkruijpen, bij de welcke datselfs veele kinderen van gereformeerde ouders soo nu en dan oock al ter schoolen gaen ende besteedt worden, waer uijt metter tijt indien Godt dat niet en verhoede en de magistraet daer niet in en voorsag veele ongevallen souden kunnen spruijten, dat derhalven de magistraet alle deselve schoolmugjens gelieve te interdiceren en verbieden voortaen eenig school meer te houden om jonge kinderen te onderwijsen in t lesen of schrijven veel min eenige paapsche boecken deselve ter hant te stellen of eenige paapsche liedekens of gebedekens te leeren opseggen, maer indiense al yet mochten doen alleenlick met t leeren van handtwercken, naeijen, of breijen etcetera haer selven besig te houden. Dewijle mede op aenstaende kersdag t Heilig Avontmael des heeren staet te worden uijtgedeelt is a domino preside omvragen gedaen aen alle de leden der vergaderinge, of oock wisten dat yemant der ledematen van dese gemeente zedert de laeste communie sich soodanig vergrepen hadde dat daer over moeste worden aengesproken, doch niets van belangen voortkomende, is daer op de vergadering in vrede met dancksegginge tot Godt gescheijden. Den 10 februari 1684 Den kerckenraedt op den gewoone vergaderdagh tsamen gekomen sijnde. [in de marge: absent sijn geweest beijde de diaconen, solvit] Soo is na aenroepinge van des heeren heilige naem bij resumptie van de resolutie van 9 december 1683 van de predikanten rapport gedaen, dat sij eerweerdigen bij den aghtbare magistraet de saecke volgens commissie ernstelijck hadde gerecommandeert, ende dat den aghtbare magistraet aen haer eerweerdige hadde geantwoort dat se haere resolutie indesen aen den kerckenraet soude toesenden, hetwelcke nogh niet is geschiedt, waerom door de ouderlingen de heeren Nieustadt en Wijborgh is berightet dat den aghtbare magistraet tot het weeren van paepsche scholen de heeren scholarchen hadde gecommitteert. [72v] 93

94 Alsoo door het overlijden van Huijbertje van Mierloo was opengevallen de helfte van de rente van twe hondert gulden capitals sijnde vier gulden en tien stuijvers alle jaer bij dominus Hurnius zaliger aen de diaconije gemaeckt om aen twe weduwen te worden uijtgedeelt. Soo is het selve door den kerckenraet toegestaen en gegeven aen Anna van Balen waer mede de vergaderinge met dancksegginge is geschijden. Dito is kerckelijcke attestatie verleent aen Catrina de Hont vertrocken na Den Haagh. Den 2 e meert is kerckelijcke attestatie verleent aen Susanna Rochell jonge dochter, vertrocken naer Amsterdam. [in de marge] absent Wijborg, solvit. Den 16 meert de vergaderinge t samen gekomen sijnde is nae aenroepinge van des heiligen naem bij resumptie van t gedaene in de voorgaende vergaderinge, van de predikanten bekent gemaekt, dat de achtbare magistraet deser stadt volgens versoeck vande kerckenraedt, hadde toegestaen en geordonneert dat geen paapsche meestressen voortaen enige kinderen in t lesen of schrijven etc. souden hebben te onderwijsen maer alleen met handtwercken te leeren haer selven besig te houden volgens dese naervolgende resolutie Extract uijt de resolutien vande magisgtraet der stadt Wijck bij Duijrstede. Den 18 februari De heeren scholarchen in conformité van des magisgtraets resolutie van de 10 e december 1683 haer edele [73r] hebbende geinformeert op het houden van de schoolen binnen deser stadt, ende gehoort zijnde derselver rapport is naer gehoude deliberatie goetgevonden ende verstaen de Roomsgesinde meestressen binnen dese stadt bij dese te interdiceeren, dat deselve voortaen geene kinderen sullen hebben te onderwijsen in het lesen, schrijven ofte gebeden te leeren, neen, maer dat deselve haer alleenlik sullen hebben te bemoeijen met het leeren van handtwercken, op poene van ses gulden bij yeder contraventie te verbeuren. G. du Rieu Den kerckenraedt de voorschreven resolutie gesien en gelesen hebbende, heeft daer op de presente ouderlingen die mede leden zijn vande magistraet versocht dat doch bij den achtbare magistraet geliefden aen te houden en uijt te wercken dat dese solutaire resolutie wierde ter executie gebracht, twelck haer edele al hebben belooft en aengenomen te sullen doen. Is mede denselven dito dewijlen t Heilig Avontmael des heeren op paeschen aenstaende was uijt te deijlen, aen alle de presente leden omvrage gedaen of oock 94

95 yemant wisten die t zedert de laeste communie sig soodanig vergrepen hadde dat in visitatione daer over moeste worden aengesproken, doch niets van gewichte voorkomende is alleen geresolveert de gemeijnte tot aenwas in heijlicheijt en Godtsalichlijk op te wecken. Is mede getekent de credentie van beijde de predikanten en den ouderling Johan de Wael out borgemeester en schepen om te verschijnen op den classe sullende gehouden worden binnen dese stadt den 18 van dese maent en is daer op de vergaderinge met danksegginge in der minne gescheijden. [73v] Den 20 april 1684 [in de marge] absenteren Nieustadt, Wijborch, solvit. 1 De kerckenraet vergadert sijnde is na aenroepinge van des heeren heiligen naem opgelesen de resolutie van den 16 meert wegent de paepse scholen, en werdt dit nogh mael de ouderlingen leden sijnde van de magistraet aenbevolen en gerecommandeert. 2 Is binnen gestaen Jacob van Loenen out diacon rapporterende dat sijn eerweerdige volgens ordre van den kerckenraet wegens het lant tot Ingen met Claes van Vulpen out borgemeester tot Amerongen hadde gesproken en op approbatie des kerckenraets gecontracteert, namentlijck dat de diaconije soude afstaen van haer pretensie op dat lant mits dat hij Claes van Vulpen aen de diaconije soude betaelen de somme van hondert gulden ende een mut rogge. De kerckenraet dit rapport hebbende gehoort ende overwogen, heeft aen den out diacon Van Loenen versoght dat sijn eerweerdige Claes van Vulpen soude ontbieden om op toekomende woensdagh de voorschreve hondert gulden en de mut rogge te betaelen, en dat sij als dan van haer pretensie soude afstaen. 3 Is als nogh door Van Loenen voornoemt voort gebraght datter nogh geen obligatie en was gemaeckt van de twe hondert gulden bij jonkheer Jan Willem van Zuijlen gemaeckt aen de diaconije van Wijck, daer van de renten worden betaelt bij de weduwe van Melchior van Bemmel. Den kerckenraet dit nader ondersoght hebbende heeft tot het versorghen van die obligatie gecommitteert den ouderling Sandick en de diacon Oudinot. [74r] 4 Is mede a domine preside voorgestelt dat den tijt van het houden des heilig avontmaels tusschen paesschen en pinxteren seer kort is in vergelijckinge van die tijt van pinxteren tot in october waerom sijn eerweerdige de broederen te bedencken gaf, ofte het niet beter waere, volgens de gewoonte van alle andere kercken, het 95

96 avontmael, dat op pinxteren tot noghtoe gehouden is, uijt te stellen tot den eersten sondagh in de maent julij. Den kerckenraet dit hebbende overwogen, en gelet op het gebruijck van andere kercken, en de genegentheijt van veele ledematen, dewelcke oock dese uijtstellinge hadden voorgeslagen, heeft se gaerne voor goetgekeurt en geconsenteert vaststellende, dat voortaen het avontmael van pinxteren sal gehouden werden op den 1 e sondagh in de maent julij waermede dese vergaderinge met danksegginge in liefde is geschijden. Den 8 meij art 1. De kerckenraet vergadert sijnde is na aenroepinge van des heeren naeme is bij resumptie van den 1 e artikel sessionis precedentis sprekende van de paepse scholen door de ouderlingen leden sijnde van de magistraet gerapporteert, dat den aghtbare magistraet haere resolutie hadde doen insinueeren aen alle de de paepse scholen en sijn derhalven de ouderlinge voor haer gedaene moeite bedanckt ende de verdere prosecutie deser seacke haer eerweerdigen aenbevolen. [74v] art 2 Art 2 ad art 2 inhoudende het ontbieden van Claes van Vulpen tot betaelinge van de 100 gulden en een mut rogge is beright van dominus van de Graaff dat den out diacon Jacob van Loenen aen sijn eerweerdige hadde vertoont een brief van Claes van Vulpen waerin hij schreef niet genegen te sijn de voorgemelte 100 gulden te tellen dan tot Tiel bij het signaet, alwaer een gecommitteerde uijt den kerckenraet aen hem de acte der diaconije moeste transporteeren. Den kerckenraet dit rapport hebbende gehoort en overwogen heeft dienstigh geoordeelt het beright van Claes van Vulpen toe te staen en is ad hanc causam gecommitteert ende geauthoriseert den diacon Jacob van Loenen. art 3 Art 3 ad artikel 3 sprekenden van het versorgen der obligatie wegens de 200 gulden door jonkheer Jan Willem van Zuijlen aen de diaconije gemaeckt, is door den ouderling Jan van Sandick de copije van de voorschreve obligatie overgelevert, dewelcke overlesen sijnde is gelecht in de doose bij alle de andere obligatien. De obligatie is gepasseert voor den notaris Sandick op 9 augusti art 4 Is mede a domini preside voorgestelt, dat dewijle het heden was de dagh van de geheugenisse des hemelvaerts onses Salighmakers, was de gewoonlijcke [75r] tijt dat den kerckenraet wierde verset en dat drij nieuwe ouderlingen en een diacon moeste werde verkooren. Waerop doen verders, nadat alvoorens een nominatie van alle de oude ouderlingen en diaconen gemaeckt sijnde, ende eenige nieuwen daer bij gevoeght sijnde, sijn bij meerderheijt van stemmen in plaetse van de drij afgaende 96

97 ouderlingen Jan van Sandick, luijtenant schout, Joachim Nieustadt, borgemeester, en Maximiliaan Jongbloet, out schepen, aengestelt Gerrit Luls, borgemeester, David Broers, Nicolaes Pater, schepenen, en voor den afgaende diacon Oudinot verkoren Jacob Janse van Loenen, waermede de vergaderinge met dancksegginge in vrede is geschijden. Den [7] maij verleent kerckelicke attestatie aende heer Dirck Wijborg, out schepen, mitsgaders juffrou Adriana Schagen sijn huijsvrou, en Jannetjen de Roij, haer dienstmaegt, vertreckende naer Amersfoort. Dito kerckelijcke attestatie verleent aen Trijntje Hendrickx, vertreckende nae Amerongen. Den 11 e Maij 1684 Art 1. de vergaderinge op den gewonen tijt bijeengekomen sijnde, is naer aenroepinge van des heeren [75v] naem a domino praeside voorgedragen dat tegenwoordig hier vergadert was ten dien eijnde dat den diacon Jacob Jansen van Loenen soude doen rekening bewijs en reliqua van sijnen ontfank en uijtgift geduijrende sijnen drijaerigen kerckdienst van den jare 1680 tot 1683, waervan dese vergaderinge inspectie soude nemen. Doch vermits den rendant sijn bewijsen en quitantie noch niet op een rechte ordre gelegt en hadde, soo heeft de vergadering goetgevonden met t oversien van dese rekening te supersederen tot de naeste bijeenkomste. Den 19 dito sijnde den tweeden pinxterdag sijn de boven genoemde nieu verkoren ouderlingen de heeren borgemeester Gerart Luls, David Broers en Nicolaes Pater, schepenen, als oock den diacon Jacob Jansse van Loenen voor t aengesichte der gemeente in haere respective diensten bevestigt en de afgaende ouderlingen Johan van Sandick, leutenant schout, de heer borgemeester Nieustadt, den outschepen Jongbloet, als oock den afgaenden diacon Claude Odinot voor hare trouw devoiren geduijrende den tijt harer bedieninge bedankt. Den 25 dito naer aenroepinge van des heeren heilige naem heeft dominus praeses bekent gemaekt dat dese vergaderinge geleijt was om voorttevaren met t oversien van de rekeninge vande diacon Van Loenen. Waerop dan de rekening voorschreven weder bij de hant genomen is ende alles wel en ordentlik bevonden sijnde is den diacon Van Loenen voor sijne gedane dienst en moeijte bedankt. 97

98 [76r] Den 8 junij kerckelicke attestatie verleent aen Johanna van Leerdam jongedochter vertrocken naer s Gravenhage. Den 15 dito is getekent de credentie van beijde de predikanten ende den ouderling David Broers schepen, omme te gaen op den classe sullende gehouden worden tot Rhenen den 17 junij. Den 23 dito [in de marge] absent dominus Van de Graaff, Wijborgh, Pater. Den kerckenraedt vergadert sijnde soo is a domini preside na aenroepinge van Godts heiligen naem voorgedragen, dat over 14 dagen volgens de resolutie des eerweerdige kerckeraedts op den 20 april genomen, moeste werden gehouden teweten op den 1 e sondagh in julij, waerom het noodigh was, dat na ouder gewoonte werde omvrage gedaen ofte ijmant van de broederen iets hadde gehoort van dese ofte geene ledematen waarop sij inde besoeckinge diende te aangesproken te worden. Edoch alsoo niets gewightighs int bijsonder is voorgekomen, soo is goetgevonden en geresolveert de gansche gemeijnte in visitatione ernstelijck te vermanen tot het waernemen van de publicke Godtsdienst ende een christelijck leven. En sullen de ouderlingen die het best sal gelegen komen de broederen predicanten in visitatione assisteeren waermede dese vergaderinge in liefde met danck segginge is geschijden. [76v] Den 13 julij [1684] Den kerckenraet op den ordenairen dach vergadert sijnde, sijn nae aenroepinge des heiligen naem gelesen de synodale middelen tegens tpausdom. Rapporteerde mede den diacon Van Loenen (die volgens resolutie vande 8 maij vande kerckenraadt gecommitteert was tot t transporteren van de obligatie ten laste van Theuntjen Vernoy weduwe van Willem van Ommeren gehypothekeert op t lant tot Inghen aen Claes van Velpen schepen van Amerongen, die de obligatie voorschreven voor de somma van hondert gulden mitsgaders een mudde rogge vande diaconije hadt overgenomen) rapporteerde Van Loenen dat hij de obligatie voorschreven op den signate tot Thijel ten behoeve van Claes van Velpen voornoemd hadde laten overtekenen en daer op van hem de beloofde hondert gulden ontfangen. 98

99 Toren van de Wijkse kerk circa

100 De kerckenraet bedankt den diacon Van Loenen voor sijn moeijten en debvoiren in desen aengewent versoeckende denselven daer en boven, de voorschreven hondert gulden bij hem te willen houden en bewaren, ter tijt en wijle sich de gelegentheijt mochte opdoen om deselve ergens elders ten besten orber te besteden en aen te leggen. Is mede op sijn versoeck binnen gestaen Gerrit Claessen van Rhijnbe[ck], smidt en borger deser stadt, versoeckende dat desen kerckenraet sijn geboden wilde aentekenen om te mogen trouwen met Barte Vonk van Lienden, weduwe van Louijs Mailliere. De kerckenraet dit gehoort hebbende heeft nae gedane omvraege om vele redenen geoordeelt dat sijn versoek niet te kunnen toestaen, doch heeft geresolveert den selven te renvoijeren aende magistraet deser stadt, opdat die daerin soude disponeren nae haer believen. twelck den voorschreven Gerrit Claessen ook is aengesegt. Waerop de vergaderinge met danksegginge tot Godt is gescheijden. [77r] Den 7 augusti Nae aenroepinge van des Heeren heilige naem sijn op versoeck binnen gestaen domini Isaacus Schut, Bernardus Keppel en Johannes Dellius respective predikanten tot Houten, Amerongen en Coten, bekent maekende dat derwijle haer eerweerdigen van desen tijt waren deputati vande eerweerdige classe van Rhenen en Wijk haer selven volgens last vande selve classe en genomen ordre sich hier ter plaetse lieten vinden om te vernemen of in dese kercke alles noch in vrede en welstant was of alles eerlik en met ordre tot stichtinge quam te geschieden. Waerop aen haer eerweerdige sijnde openinge gedaen en bevonden sijnde dat door Godes genade in liefde, vrede en ruste alles sich hier ter plaetse quam toe tedragen, soo sijn haer eerweerdige naer danksegginge tot Godt en toewenschinge van allerleij heijl en zegen wederom vertrocken. Den 24 dito is getekent de credentie van den predikant Heijmenberg en den ouderling schepen Broers om te gaen op den classe te houden tot Rhenen. Den 21 september Den kerckenraet vergadert sijnde is na aenroepinge van des heeren heilige name bij resumptie van de acta op den 13 julij a domini preside aen alle de leden des eerweerdige kerckenraets versoght dat haer den eerweerdigen geliefden om te hooren ofte ergens geen goede gelegentheijt was om de 100 gulden van het lant tot Ingen gekomen wel en seker ten profijte van de diaconije te beleggen. Het welcke van alle de broederen is aengenomen. Is mede a domini preside voorgestelt, derwijle over 14 dagen het avontmael des heeren soude worden gehouden, ofte ijmant van de broederen niets hadde in te brengen rakende 100

101 [77v] het leven en gedragh van dese ofte geene ledematen maer alsoo na omvrage niets van belangh is voorgekomen, soo is besloten en geresolveert dat alle de ledemate int gemeen tot het gehoor van Godts woort en een christelijck leven ernstelijck sullen werden vermaent, en sullen de ouderlingen die het best gelegen komt de predikanten hier in behulpsaem sijn. Den 12 october kerckelijcke attestatie verleent aen Stijntje van Weeckhorst, na Haerlem. Den 9 e november op den ordinaris dag de kerckenraet vergadert zijnde, nae aenroepinge van des heeren heilige name is bij occasie dat gesproken wiert van hondert gulden, berustende onder den diacon Van Loenen, ergens op interst te setten, van sommige broederen voortgebracht dat al in den jare 1662 den 29 meert van dese kerkenraet een resolutie genomen was om geen penningen de diaconije competerende ergens op interest te leggen dan onder bondige vestinge en hypotheke welcke resolutie, daer oock nae gesien zijnde, soo heeft de vergaderinge dese resolutie geapprobeert en gerenoveert gelijkse deselve renoveert bij desen verstaende als noch geen penningen ergens op interest te setten voor en al eer datter een bondige vestinge of hypotheke aende diaconije gegeven wort. De wijle oock de edele Anthonij Middelcoop borger en inwoonder dese stadt aen de diaonije alhier noch debet is de somma van 100 gulden, waervan hij oock voorleden jaer aen de diaconije een obligatie gegeven heeft, heeft de kerckenraet mede goetgevonden dat in gevalle het den voornoemde Middelcoop noch niet welgelegen en soude komen de voorschreven 100 gulden op te brengen, den selven uijt name van dese vergaderinge sal worden aangeseijt, dat volgens sijn belofte en t contenue vande obligatie voornoemd metten eerste voor deselve somma goede hypotheke sal gelieven te stellen. [78r] Is mede eodem die credentie verleent aen beijde de predikanten ende borgemeester Nicolaes Pater als ouderling, om te verschijnen op den classe alhier te houden op den 18 deser. Doch derwijle de heer borgemeester Paters gezontheijt niet toe en liet om sich daer te laten vinden, is in sijn plaetse daer toe gecommitteert de outborgemeester Luls. Waer mede dan oock dese vergadering in liefde met danksegginge tot Godt is gescheijden. Den 28 november Kerckelijcke attestatie verleent aen juffrou Aleyda Turcken, na Utreght. 101

102 Den 14 december [1684] Kerckelijcke attestatie verleent aen Maijghje Mom, weduwe van Isbrant Vos en haer doghter Meghteld Vos, vertrocken na Uijtreght. Eodem die den kerckenraedt vergadert sijnde is na [in de marge: Broers te laet gekomen] aenroepinge van Godt heilige naem bij resumptie van de resolutie van 9 e november a domine preside voorgestelt dat juffrou De Hautain hadde voorgeslagen aen den diacon Van Loenen ofte het niet best waere ten profijte voor de diaconije dat haer edele de 100 guldens, gekomen van de obligatie ten laste vantheuntje Baltes, op intrest werde gegeven. Den kerckenraedt desen voorslagh hebbende gehoort, heeft den diacon Van Loenen versoght om nader met voorgenoemde juffrou te spreken en aen haer edele des kerckenraedts resolutie wegens het beleggen der penninge bekent te maken, waervan sijn eerweerdige aen de vergaderinge rappoort doen sal. [78v] Is mede bij resumptie van het hypotikeeren der obligatie ten laste van Antonij Middelcoop versoght aen beijde de diaconen dat het haer eerweerdigen geliefde de resolutie vande kerckenraedt aen Middelcoop voornoemt kond te doen en de vestinge ofte het afleggen der penningen te versorgen. Is oock a domine preside voorgestelt dewijle op aenstaende Christi geboorte dagh het heilig avontmael sal gehouden werden, ofte ijmant van de broederen zedert het laeste avontmael hadde gehoort van dese ofte geene ledematen, waerover de selve in visitatione diende aengesproken te werden. Edoch is niets doorgekomen dan het ergerlijck gedragh van Ernst Kloot. Waer in hij van tijt tot sigh heeft misgaen het welcke de vergaderinge hebbende overwogen, heeft geresolveert dat dominus Hijmenbergh in visitatione hem sal aenseggen sigh vanhet heilig avontmael te onthouden tot dat hij beteringe sijns levens sal betoonen, waer toe men hem ernstigh sal vermanen, gelijck oock alle de ledematen tot een christelijck leven en het gehoor van Godts woort. En sullen de broeders de ouderlingen die het best gelegen komt de predikanten in visitatione bijstandt doen. Waermede de vergaderinge met dancksegginge in liefde is geschijden. Den 28 december Kerckelijcke attestatie verleent aen juffrou Emmerentia van der Wel, weduwe van Jan van Oort, vertrocken na Utreght. [79r] Den 28 december 1684 Den kerckenraedt vergadert sijnde soo is na aenroepinge van den name Godts door den diacon Jacob van Loenen rapport gedaen wegens sijn gespreck met juffrou De Hautain over het opnemen van de 100 gulden, namentlijck dat haer edele aen de 102

103 diaconije tot een onderpant soude geven de koopbrieven van haere boomgaerdts, ofte dat tot versekeringe haer edele schoonsoon den outborgemeester Gerard Luls soude borgh blijven, want haer edele was niet van mijningh de 100 gulden langer dan een jaer te houden. Edoch indien sij het gelt langer hielt, soo soude haer edele de diaconije alsdan op een goet hypotheeck vestigen. De vergaderinge dit rapport gehoort hebbende, heeft nadat omvrage gedaen was en alles overwogen sijnde, geresolveert de 100 gulden aen juffrou De Hautain op intrest te geven tegens vijf ten hondert mits dat den heer outborgemeester Luls sal borge principael blijven. Ende indien haer edele het gelt langer als een jaer houdt, soo sal het haer daerenboven de diaconije moeten vestigen waermede de vergaderinge met dancksegginge in liefde is gescheijden. [79v] 1685 [in de marge] te laet dominus Van Graeft, Krol, Van Loenen, solverunt. Den 25 januari de vergadering bijeengekomen zijnde, rapporteerde, nae aenroepinge van des heeren heilige naem, den diacon Van Loenen dat volgens last en authorisatie van desen kerckenraet de bewuste hondert gulden onder hem noch berustende en gekomen vande obligatie ten laste van Theuntjen Balt[ene] en nu overgenomen van Claes van Velpen tot Amerongen op interest gedaen heeft aen juffrou d Haultain, mits dat den outborgemeester Luls hem daervoor stelt als borge en principael, gelijk sulks alles breder was blijkende bij de obligatie daer van gemaekt bij hem overgelevert en inde vergaderinge gelesen. Waer op de vergaderinge den diacon Van Loenen voor sijn moeijte in desen aengewent heeft bedanckt. Den voornoemde diacon Van Loenen berichte vorders dat wegens commissie vande kerckenraedt met sijn confrater Jan de Bruijn was geweest bij Anthonij Middelcoop om denselven te spreken vande 100 gulden die hij debet is aende diaconije, welcken Middelcoop haer eerweerdige tot antwoort gegeven hadt, dat sien soude of binnen een maent a 3 de voorseide 100 gulden die hij volgens obligatie schuldig is geheel konde afleggen, doch hij aldien sulks binnen dien tijt niet en konde gelukken, dat alsdan gereet was de diaconije te vestigen. [80r] De vergaderinge dit rapport gehoort hebbende heeft goet gevonden Antonij Middelcoop voornoemd tot Paesschen aenstaende hiermede noch respijt te geven, mits dat soo in dien tijt de voorsegde hondert gulden niet en worden opgebracht alsdan sal moeten vestigen twelck hem door de diaconen sal worden aengeseijt. Waermede de vergaderinge in vrede met danksegginge tot Godt is gescheijden. 103

104 Den 15 e meert kerckelijcke attestatie verleent aen Maria Sambrink, vertrocken na Leijden. [in de marge: absenten Wijborgh, Broers] Dito den kerckenraedt vergadert sijnde op den oridinaere vergaderdagh soo is aenroepinge van des heeren heilige naeme de acta van de voorgaende bijeenkomste geresumeert en oock de credentien voor de broederen die op staende classis gaen sullen getijkent, namentlijck als ouderlingh de heer borgemeester Wijborgh, waermede de vergaderinge met dancksegginge in liefde is gescheijden. Den 21 e dito kerckelijcke attestatie gegeven aen Dorothea van Leersum, sijnde vertrocken na Utreght. Den 5 april den kerckenraet vergadert sijnde soo is na aenroepinge van des heeren heilige naem a domino preside voorgedragen dat het avontmael des heeren over 14 dagen moeste bedient worden. Waerom het noodigh was dat de broederen verklaerde ofte sij iets hadde gehoort, waer over dese ofte geene ledematen in de besoeckinge [80v] diende aengesproken te worden. Edogh alsoo niets bijsonders is voorgekomen soo is geresolveert alle de ledematen tot het gehoor van Godts woort ende een christelijck leven ernstigh te vermanen, waermede de vergaderinge is geschijden. Den 15 april [1685] den kerckenraedt vergadert sijnde soo is a domino Van de Graaff voorgestelt, dat hem was ter ooren gekomen dat Neeltje La Fleur seer misnoegt was over de besoeckinge die dominee Van de Graaff, geadjusteert met den ouderlingh de heer borgemeester Luls aen haer hadde gedaen. Omdat de eerste woorde van aensprake waren gij bent uitgeschrapt, ofte ick vertrouwe dat gij uijtgedaen sijt. Ja dat de voorschreve Neeltje hem ginck met dese woorde bekladden bij elck een, even als ofte haer in die besoeckinge groot ongelijck was geschiet, en daerom waeren dominee Van de Graaff en de heer borgemeester Luls genegen om hier van aen de vergaderinge openingh en beright te doen. De vergaderinge, dit gehoort hebbende, heeft van beijde de broederen verklaringe versoght. En dus seijde dominee Van de Graaff dat hij inkomende bij Neeltje Lafleur haer vraeghde ofgte sij litmaet was. Waerop sij antwoorde Ja. Doen seijde sijn eerweerdige ick salt na sien en sijn boeckje uijt sijn sack haelende sagh het na, en bevont het soo. Waerop verder wiert gevraeght waer om sij dan soo wijnigh in de kercke quam. En sij gaf tot antwoort: omdat ick sulcke sleghte klederen aen hebbe. Waerover sij ernstigh wiert vermaent als dat t uijtvlughten waren dat Godt niet sagh op de klederen en dat dit niet gelden soude int oordeel Godts etcetera maer dat sij uijtgeschrapt was, ofte vertrouwde dat sij uijtgedaen was verklaerde dominee Van de 104

105 Graaff niet geseght, ja selfs niet gedaght te hebben. Verders heeft eerweerdige preses het beright van den ouderling de heer Luls versoght en seijde sijn eerweerdige nogh seer wel te heugen de woorden die Neeltje La Fleur gesproken waren ende dat het in de waerheijt alles soo was als dominee Van de Graaff hadde verklaert, ende een groote leugen dat tot [81r] Neeltje was geseght gij bent uijtgeschrapt ofte ick vertrouw dat gij uijtgedaen sijt. Verders soo is Neeltje la Fleur binne geroepen sijnde a domino praeside afgevraeght waerom sij de broeders die de besoeckinge bij haer hadde gedaen, en wel bijsonder dominus Graaff ginck bekladden met leugens, naemelijck, dat tot haer was geseght gij bent uijtgeschrapt ofte ick vertrouwe dat gij uijtgedaen sijt. Daar beijde de broederen verklaert hadden voor de vergaderinge dat sulcke woorden niet gesproken waren, ja dat het twee mael onwaeraghtigh was. Hierop antwoorde Neeltje met veel woorden, dat het evenwel waer was, dat dominus De Graaff sulcke woorden tegens haer hadde gesproken, soodra hij inquam: gij sijt uijtgeschrapt ofte ick vertrouw dat gij uitgedaen sijt, ende sij bleef er halsterrigh bij, schoon den heer ouderlingh Luls haer in facie tegensprack, en bevestighde, dat het onwaeraghtigh was. Waerom dominee praeses haer dede buijten staen, en nadat se uijtgegaen was vraeghde sijn eerweerdige aen den broeders, wat men in dese saecke doen soude? De vergaderinge, alles overwogen hebbende en de het rapport van de broeders ende de obstinaete boosheijt van Neeltje la Fleur, dewelcke voor de gantsche vergaderinge derfde tegenspreken het eenparigh getuijgenisse van twe leden deser vergaderinge, heeft met algemeene toestemminge van alle de broeders goet gevonden Neeltje la Fleur, binnen geroepen sijnde, ernstig te bestraffen ende te seggen dat het een litmaet niet past een predikant met een ouderling valselijck te beschuldigen en te bekladden, waerom sij gelast wiert van den kerckenraedt sulcke redenen in toekomende te swijgen, ofte dat men na vereijsch van saecke met haer soude handelen. Dominus praeses heeft Neeltje la Fleur ernstigh bestraft, nadat se was binnen geroepen en haer de resolutie van den kerckenraedt bekent gemaeckt. Ja tot berou [81v] en leetwesen vermaent. Edoch alles was te vergeefs, dewijle sij seijde, dat sij bij haer seggen persisteerde ende evenwel ten avontmael te sullen gaen. Dat den kerckenraedt seer vreemdt voorquam ende heeft dienstigh geoordeelt, omdat op sondagh het avontmael sal gehouden worden, en dat Neeltje la Fleur soo halsterrigh is, haer te raden voor dese reijse van t heilig avontmael af te blijven en soo sij daer eghter wilde toe treden, haer voor ditmael te onthouden uijt name des kerckenraedts 105

106 te gebieden, waertoe gecommitteert sijn dominus Hijmenbergh en den ouderlingh heer Jan de Wael, waermede de vergaderinge in liefde is geschijden. Kerckelicke attestatie verleent aen Susanna van Walenburg, jonge dochter als oock Jannegjen Cornelis, jonge dochter, beijde vertrocken naer Utrecht. Kerckelicke attestatie oock verleent aen juffrou Sara van Isendoorn, vertrocken nae Utrecht. Den 20 april paeschmaendag met communicatie van de achtbare magistraet, die oock sulks sich heeft laten welgevallen, heeft de kerckenraedt geresolveert de predicatie van 's donderdaegsmorgens in de weeck voor den tijt van een maent a 4 in de somer, om veele redenen bij den kerckenraedt in consideratie genomen, op te schorten, mits dat in plaetse van dien donderdagsmorgens ten 11 uijren met luijden van de klocke sal worden gehouden een catechizatie voor ijder groot en kleijn die sal believen daer te komen, twelcke van den stoel af met ernst sal worden gerecommandeert. [82r] Den 28 maij [1685] den eerweerdige kerckenraedt vergadert sijnde soo is nae aenroepinge van Godts heilige naeme a domino praeside voorgestelt dat het nu was de dagh van christi hemelvaert en bijgevolge de dagh der verkiesinge van ouderlinge en een diacon en dat oock wegens het overlijden van den heer borgemeester Niclaes Pater een van de afgaende ouderlingen moest werden gecontinueert, waerop men is getreden tot omvrage en het maecken van een groote nominatie, en is met algemeene toestemminge en des selfs bewillinge op het voorgaende versoeck des kerckenraedts den out borgemeester Jan de Wael gecontinueert. Daerenboven sijn in plaetse van den borgemeester W. Wijborgh en schepen L. Crol tot ouderlingen verkooren Jacob Van Sandijck, Henrdick Van Barnevelt en Jacob Cools ende tot diacon in plaetse van Jan de Bruijn Anthonij van Soest, waermede de vergaderinge, na Godt gedanckt te hebben, in vrede geschijden. Den 8 junij sijnde de drij aenkomende ouderlingen de heeren Jacob van Sandick, outborgemeester, Hendrick van Barnevelt, outschepen en Jacob Koolh, schepen, nevens den diacon Anthonij van Soest bevestight, ende nadat de afgaende ouderlingen, de heer Willem Wijborgh, borgemeester, en Lambertus Crol, schepen, nevens den afgaende diacon Jan de Bruijn waeren hertelijck voor haer trouwen dienste bedanckt en den zegen des heeren toegewenst, soo sijn de aenkomende hertelijck verwelkomt ende haeren sessie genomen. Kerckelijcke attestatie verleent aen juffrou Cornelia Rengers na Arnhem ende aen den heer Carel David Nieustadt, medisch doctor, na Uijtreght. 106

107 [82v] [in de marge] absent Broers, solvit. Den 14e junij den kerckenraedt op den gewonen tijdt vergadert sijnde is naer aenroepinge van den heilige naem geresumeert de resolutie van den 25e januari aengaende de 100 gulden die Anthonij Middelcoop volgens obligatie schuldig is aen de diaconije, waerop den kerckenraedt heeft geresolveert de broeders diaconen aen Middelcoop voorschreven te committeren, met last hem indagtig te maken, dat den tijdt van sijn edele versocht en aen hem vergunt, binnen welcken hij de voorschreven 100 gulden soude afleggen ofte vestigen, reets verstreken zijnde, sijn edele sal gelieven binnen een tijdt van een maent ordre dienaengaende te stellen. Is mede getekent de credentie voor beijde de predikanten en den ouderling Jacob Van Sandick, om te compareren op den classe te houden tot Rhenen den 16 deser. [in de marge] absent Luls. Den 21 dito den kerckenraet weder vergadert sijnde door een bode ten dien eijnde omgesonden is nae aenroepinge van Godes heilige naem a domino praeside voorgedragen, mits over 14 dagen den tijt was van uijt te deelen het heilig nachtmael, of yemant van de broederen wiste dat yemant van de ledematen in visitatione ergens over moeste worden aengesproken en vermaent en hebben de broederen geantwoort dat voor als noch haer niets en was voorgekomen. Heeft mede dominus praeses bekent gemaekt dat, vermits den diacon Odinot soude doen volgens tgene huijden morgen ure aen de gemeijnte was afgekondigt, bewijs en reliqua van den ontfangen uijtgift geduijrende den tijt van sijnen dienst, den selven Odinot nu daer was. Welcken daer op binnen gekomen [83r] zijnde en sijn rekeninge van dese vergaderinge sijnde naegesien, [als..] alles wel bevonden, is sijn eerweerdige voor sijn trouwe dienst en aengewende moeyte bedankt. Waerop de vergaderinge Gode dank seggende in liefde is gescheijden. Den 28 dito kerckelijcke attestatie gegeven aen Catherina Langelaer, vertrocken na Bueren. Den 8 julij kerckelijcke attestatie verleent aen Rochus Vermeer, vertrocken na Doorn. [in de marge] Absenten Luls solvit, Broers betaelt, Sandick betaelt, Van Soest betaelt 107

108 Den 12 julij [1685] de kerckenraedt vergadert sijnde, soo sijn na aenroepinge van des heeren heilige naem, en resumptie van de voorige resolutie opgelesen de middelen tegen het pausdom, bij welcke occasie is geresolveert de heere scholarchen te versoecken dat haer eerweerdigen gelieven te besorgen de meeringe van paepsche schoolen en t leren van paepsche boecken, waermede de vergaderinge in liefde met dancksegginge geschijden. Den 15 julij de kerckenraedt vergadert sijnde, soo sijn na aenroepinge van Godts naem binnen gestaen de eerweerdige Godtsalige welgeleerde heeren domini Rutgerus Coesvelt, E. Vianen en Theodorus Hamsche, respectieve predikanten tot Bunnick, Drijbergen en Overlanghbroeck ende nu gedeputeerden des eerweerdige classen van Rhenen en Wijck [83v] tot visitatie van de kercken in desen classen, waerom haer eerweerdigen versochten openinge ofte alles in dese gemeijnte in goede ordre toeginck. Ende nadat haer eerweerdigen wegens het goet gedragh der predikanten, ouderlingen en schoolmeesters, alsoock het getal der ledematen en catechismi predicatien bericht was gedaen en twe ducatons wegens de absentie der diaconen van de predicanten op de aenstaende classe mede te sullen worden gebraght, waren belooft voor de kercke van Gulick, soo sijn de selve na wedersijtse segenwensch en danck segginge tot Godt geschijden. Den 25 julij den kerckenraedt vergadert sijnde soo na aenroepinge van des heeren heilige naeme a domino praeside voorgestelt dat eenige heeren gedeputeerde van de stadt en kercke van Campen aen sijn eerweerdigen hadden versoght t bijeenroepen des kerckenraedts, ten eijnde haer eerweerdigen bekent maeckten het beroep van den eerweerdige Godtsalige en hooghgeleerde heer dominus Casparus Heijmenbergh, predikant in dese gemeijnte tot Wijck bij Duerstede tot ordinaris leeraer in de Nederduijtsche gemeijnte tot Campen, waer toe sij oock van den kerckenraedt sijn eerweerdige dimissie en ontslaginge soude versoecken. Hierop sijn de eerweerdige heeren gedeputeerde binnen versoght en verschenen den eerweerdige Godsalige welgeleerden heer Sijmon Ommius, summae theologiae doctor, predikant aldaer, den edele heer Bartholotti Ter Berghorst, borgemeester als ouderlingh en den heer Johannes Van Rhenen, rentmeester, als diacon, dewelcke overleverde het instrument der beroepinge, en des selfs approbatie door den hoogh edel achtbare magistraet der stadt Campen ende [84r] door den eerweerdige classis van Campen als oock haere credentie tot het opdragen des beroeps aen dominus Casparus Heijmenbergh en uijtwerckinge der dimissie bij 108

109 onsen eerweerdige kerckenraedt, en wiert hier te gelijck bij gedaen een breede deductie en beright van de wettigheijt deser beroepinge door den eerweerdige dominus Sijmon Ommius voornoemt toonende met veel kraghtige redenen, dat het noodigh was dat dominus Casparus Heijmenbergh dese wettige beroepinge opvolgde en den alwijse heere des ooghstes in sijn bestieringe gehoor gehoorsaemden, te meer alsoo de bijgebraghte redenen int bijsonder aen sijn eerweerdige voorgestelt sijn gemoet soo hadden bewerckt, dat sijn eerweerdige genoeghsaem genegen scheen de voorkomende beroepinge aen te nemen. Weshalven dat haer gedeputeerdens versoeck was dat den kerckenraedt geliefden dominus Casparus Heijmenbergh te ontslaen van sijnen dienst en te dimitteeren. Nadat nu de heeren broederen gedeputeerden buijten stonden, soo is het instrument der beroepinge met des selfs approbatien als oock de credentie gelesen en den kerckenraedt heeft aen dominus Casparus Heijmenbergh gevraeght ofte het waer was dat sijn [eerweerdige] tot de aenneminge der beroepinge sigh genegen bevondt, waerop dat sijn eerweerdige veel gewightige redenen heeft bijgebraght, die sijn gemoet overdrongen hadde de voorkomende beroepinge niet te konnen afslaen, ja maer bewogen deselve in de vreese des heeren aen te nemen en hij twijffelde oock niet ofte de redenen door den eerweerdige heer dominus Sijmon Ommius en door hem bijgebracht soude soo veel [84v] kraght op den eerweerdige kerckenraedt, dat haer eerweerdigen sijne dimissie gunstelijck soude inwilligen. Waerop dominus Casparus Heijmenbergh uijtgegaen sijnde, soo is bij den kerckenraedt goet gevonden dat dominus praeses dominus Casparus Hijmenbergh ernstelijck soude versoecken dat sijn eerweerdige sigh nogh eens wel soude bedencken en de saecke overleggen ofte door de groote droefheijt van de gemeijnte door dit sijn schielijck vertreck veroorsaeckt ende de hertelijcke liefde van alle de leden int bijsonder niet koste bewogen worden, om de kudde christi in dese stadt bij te blijven, en door leer en leven nogh verder op te bouwen. Dominus Casparus Heijmenbergh weder binnen versoght sijnde, soo is hem het versoeck des kerckenraedts voorgehouden, edogh sijn eerweerdige was niet te bewegen, waerop dan oock de eerweerdige heeren gedeputeerden binnen versoght sijnde, soo is aen haer de versoghte dimissie en ontslaginge van dominus Casparus Heijmenbergh vergunt en toegestaen met bijvoeginge, dat dit schielijck vertreck in alle de leden des kerckenraedts en der gemeijnte groote droefheijt baerde. Eghter, dewijle het niet anders kost sijn, souden sij haer in de wille des heere te vreden houden, hoopende dat dominus Casparus Heijmenbergh met soo grooten liefde tot Campen soude ontfangen en bejegent worden, als hij van desen kerckenraedt en gemeijnte met grote droefheijt wierdt ontslagen uijt sijn trouwe dienst en na dat dominus Casparus Hijmenbergh en de eerweerdige heeren gedeputeerde den kerckenraedt hadden bedanckt en Godts heijl int beroepen van een ander leeraer hadden toegewenscht, 109

110 soo is aen dominus Hijmenbergh toegewenscht den bijstant des heijligen geestes in de aengenome beroepinge ten eijnde sijn eerweerdige met vollen segen [85r] des evangeliums tot de gemeijnte van Campen moghte overkomen, gelijck oock dit gewenst is aen de heeren gedeputeerden, nevens de gelijdinge des heijlige geestes in haer reijse met versoeck dat hij uijt naeme deses kerckenraedts den eerweerdige kerckenraedt tot Campen t heijl des heeren geliefden toe te wenschen, waermede de veragderinge in liefde met danck segginge is gescheijden. Den 2 augusti de kerckenraedt tsame gekomen sijnde, soo is a domino praeside voorgedragen, dat Grietje Ariens aen sijn eerweerdige hadde versoght den heijlige doop voor haer kint in oneght geboren uijt Willem Lambree, welcke wegens trouwbeloften al reede bij den edele gereghte der stadt Wijck was gecondemneert, om haer, Grietje Ariens voornoemt te moeten trouwen. De kerckenraedt, dit gehoort hebbende, heeft nagesien haere resolutie genomen op den 25 en augusti 1678 en geresolveert bij de selve te persisteeren. Eghter, omdat hier sigh iets opdoet, t gene van de saecke in de resolutie vermelt schijnt te verschillen, als namentlijck, dat den vader goede trouw beloften vooraf heeft gedaan, ja dat hij bij den edele geregte haer te moeten trouwen gecondemneert is, soo verstaet den kerckenraedt, dat haer eerweerdigen in dit geval niet op het rigoreuste sullen procederen, resolveerende, dat indien de grootmoeder en de moeders broeder over het kint als getuijgen staen willen, ende de beloften, van den heijligen doop gebruijckelijck, doen, dat als dan het kint sal gedoopt worden. [85v] Den 9 dito den kerckenraedt vergadert sijnde wegens het afschijden van haer waerde en getrouwe leraer dominus Casparus Hijmenbergh, soo is goet vonden dat dominus Casparus Hijmenbergh a domino praeside uijt name des kerckenraedts en der gemeijnte voor sijne seer getrouwen dienst, vriendelijcke ommeganck, geleerde advijsen en stightelijcken wandel hertelijck soude werde bedanckt, en gelijck sijn eerweerdige in sijn afschijt predicatie veel heijls en segens aen stadt en kercke hadde toegewenscht, dat men van gelijcke aen sijn eerweerdige dede hem hertelijck toewenschende, dat het den heere des ooghst geliefde sijn eerweerdige te overschudden met geestelijcke en lighamelijcke segeninge na siel en lighaem in sijn persoon, familie en bijsonder sijn respective bedieninge, sullende oock Godt bidden, sijn eerweerdige geluckige en voorspoedige reijse, op dat sijn [eerweerdige] met vollen segen des evangeliums tot Campen magh aenkomen en met soo veel liefde ontfangen werde, als hij van ons met hertelijcke droefheijt sigh afschijdet. Nadat nu dominus praeses aen dominus Casparus desen segenwensch hadde gedaen, heeft 110

111 sijn eerweerdige den kerckenraedt bedanckt en met vrindelijckheijt sijn afschijdt genomen, waermede de vergaderinge in liefde is geschijden. [1685] [in de marge:] te laet Chool, solvit. Den 23 augusti den kerckenraedt vergadert sijnde, soo is na aenroepinge van des heeren naeme en gedane resumptie van de voorgaende resolutien a domino praeside voorgestelt, dat toekomende dijnsdagh, sijnde den 25 deser, tot Rhenen soude gehouden worden het classis waerop eenigh gelt voor de arme kercke int Gulickerlant aen domini deputatis in visitatione was belooft, te sullen werden medege- [86r] braght, omdat doen ter tijt de diaconen niet present waeren. Weshalven diende nu de belofte volgens de gemeene resolutie des classis te werden volbraght, namentlijck, dat men nu twe jaeren t heffens gaf doordien int voorlede jaer niets is gegeven, soo dat de noot daer groot is. Den kerckenreadt dit gehoort hebbende heeft geresolveert vier ducatons, even soo veel als de stadt Rhenen gegeven heeft voor dit mael te sullen contribueren en sullen deselve de broederen ad classem gaende mede gegeven worden, gelijck oock den diacon gedaen heeft. Is mede voorgestelt a domino praeside ofte het niet dienstigh was, dat vermits den aghtbare magistraet op het vertreck van den eerweerdige Godtgeleerde welgeboren dominus Caspar Hijmenbergh ordinaris leeraer in dese gemeijnte na Campen door een wettige beroepinge hadde versoght dat den dienst voor een korten tijt door een predikant moghte waergenomen worden, ten eijnde den aghtbaren magistraet, sigh eerst nader beradede, men oock een deputatie maeckte aen den magistraet om te versoecken ofte haer aghtbaerheden haer nu al nader hadden beraden, ja te gelijck met allen ernst aen te houden dat het den aghtbaere magistraet geliefde gunstelick te verleenen en in te willigen aen den kerckenraedt actum despiciendi ten eijnde men moghte uijtsien na Godtsalige en bequaeme mannen, en soo mede tot een beroep van een ordinaris leeraer in dese gemeijnte te treden. Op welcke voorstel omvrage gedaen sijnde is het doen van dit versoeck aen den aghtbaere magistraet nootsaeckelijck geoordeelt en sijn ad causam gecommitteert dominus Jacob van de Graaff, predikant, Hendrick van Barnevelt, ouderlingh en Jacob van Loenen, diacon. [86v] Ad classem, dat tot Rhenen sal gehouden worden op 25 en 26 augusti is gecommitteert als ouderling Hendrick van Barnevelt. 111

112 Den 28 augusti kerckelijcke attestatie gegeven aen dominus Caspar Hijmenbergh, en sijn edele huijsvrou, als oock Lysbeth, de dienstmaeght, na Campen vertrocken. Den 8 september kerckelijcke attestatie verleent aen Carel Nieustadt, na Oostindien. Den 20 september [1685] den kerckenraedt op haer ordinarij dagh vergadert sijnde is na aenroepingen van des heeren heijlige naeme bij resumptie can de commissie aen den aghbaeren magistraet wegens het beroepen van een ander ordinaris leeraer in plaetse van dominus Casparus Heijmenbergh na Campen aen de broederen ad causam gedeputeert, rapport gedaen, als dat haer edelen bij den magistraet nader openingh, hoe dat nu verders den kerckendienst geliefde waergenomen te hebben, en oock actum despiciendi hadden versoght. Waer op dat den aghtbaren magistraet hadden geantwoort van aen den eerweerdige kerckenraedt een schriftelijcke resolutie te sullen toe senden. Twelck tot noghtoe niet is geschiet, waerom goet gevonden is dat de broederen ad causam de heeren borgemeesteren hier over nogh soude aenspreken en de de resolutie deser magistraet versoecken. Is mede opgelesen de resolutie van den 14 junij spreeckende van de 100 gulden die monsieur Middelcoop op interest van de diaconije heeft, en heeft den kerckenraedt dienstigh geoordeelt te versoecken, gelijck oock versoght sijn de broederen de diaconen dat haer eerweerdigen [87r] geliefde Middelcoop voornoemt nogmael aen te seggen, dat sijn edele binnen 3 weecken het afleggen ofte het vestigen der voorschreven 100 gulden doen sal. Dewijle over 14 dagen het heijlig avontmael sal gehouden worden, is a domino praeside omvrage gedaen, ofte ijmant van de broederen iets hadde gehoort van dese ofte geene ledematen, waerover sij in visitatione diende aengesprocken te worden. Ende niets bijsonders voorgekomen sijnde dan een algemeen verval in den christelijcken wandel, en het waernemen van t gehoor des woorts, soo is geresolveert en goet gevonden, dat dominus praeses met de broederen ouderlingen, de visitatie doende, alle de ledematen haer ernstelijck sullen vermanen tot het waernemen van de openbare Godtsdienst, en oock sommige die hierin nalatigh sijn, bestraffen. En daer eenigh verschil en oneenigheijt is, soo veel mogelijck is sien te bemiddelen. Daerenboven desen en geene van de sonde van dronckenschap ernstelijck afmanen, waermede dese vergaderinge in liefde met dancksegginge is gescheijden. Den 4 october kerckelijcke attestatie gegeven aen Doortge Sloffers, vertrocken na Rhenen. 112

113 Den 11 dito kerckelijcke attestatie gegeven aen Cecilia Benier, vertrocken na Amsterdam. [87v] Den 25 october [1685] den kerckenraedt vergadert sijnde, soo hebben na aenroepinge van Godts heijlige name bij resumptie der resolutie op den 20 september genomen, de broederen diaconen gerapporteert, dat haer eerweerdigen de huijsvrou van monsieur Middelcoop hadden gesproken, welcke beloofde de penningen der diaconije op te brengen ofte vestigen, maer dat nogh geen tijt tellen konde. Dit rapport gehoort sijnde soo sijn de broederen voor haer moeiten bedanckt en is goet gevonden aen Middelcoop nogh een maent tot het opbrengen ofte vestigen uijtstel te geven, maer niet langer, sullende den kerckenraedt na expiratie van den tijt voornoemt de penningen per viam justiae invorderen, ten welcken eijnde aen monsieur Middelcoop een extract van dese resolutie sal werden toegesonden. Het versoeck van de aghtbare magistraet wegens het waernemen van den predickdienst voor een korten tijt door een predikant van den sleghten staet van t comptoir der gebeneficieerde goederen aen den kerckenraedt voorgestelt sijnde, soo hebben haer eerweerdigen, alles in de vreese der heere overwogen sijnde, goet gevonden, door eenige gecommitteerden aen den aghtbaren magistraet voor te dragen, dat den kerckenraedt van herte wenscht het versoeck verandert te sien in een consent om te mogen treden tot het beroep van een ordinaris leeraer. Weshalven andermael ernstigh wort versoght, dat de aghtbare magistraet het consent gunstiglijck gelieft te verlenen ten laste van de gemeijnte. Edogh in kas van onmogelijckheijt, soo wenscht en versoeckt den kerckenraedt, dat in de resolutie wegens den predickdienst moghte werden uijtgedruckt de genegentheijt van den aghtbaren magistraet tot het inwilligen van t versoghte consent, als oock de bepalinge des tijts soo lange den dienst door een predikant sal werde waergenomen met toesegginge, dat hier uijt geen gelegentheijt sal genomen werden van altijt door een leeraer den dienst te laete waernemen, want den kerckenraedt welge- [88r] genegen is het versoeck van den aghtbaren magistraet op te volgen, soo veel doenlijck, maer geensins tot beswaer haerer conscientien, en nadeel van de gemeijnte, welcke als dan altijt van een twede ordinaris leeraer soude berooft blijven. Tot bekentmakinge deses sijn gecommitteert de broederen die het eerste versoeck aen den aghtbaren magistraet hebben gedaen en bij belet en absentie van desen, sullen eenige andere broeders werden versoght. Waermede de vergaderinge in liefde en dancksegginge tot Godt gescheijden. 113

114 Den 11 november is binnen gestaen meester Johan du Crocq, bekentmakende, dat sijn edele volgens bekome dimissie des aghtbaren magistraets deser stadt na Leckerkerck soude vertrecken. Weshalven hij den kerckenraedt bedanckte, dat dus lange het voorsangers ampt hadde moogen bedienen, met versoeck dat sijn kerckelijcke attestatie nevens die van sijn huijsvrou aen hem gunstighlijck werde verleent. Den kerckenraedt, het versoeck overwogen hebbende, heeft hetselve ingewillight en goet gevonden, dat meester Du Crocq voor sijn dienst a domino praeside soude worden bedanckt en den rijcke segen des heere op sijn reijse en aengenomen dienst in de kercke tot Leckerkerck toegewenscht. Den 15 november den kerckenraedt op haere ordinaris dagh vergadert sijnde heeft na aenroepinge van de heijlige name Godts bij resumptie van t vertreck des voorsangers goet gevonden eenige broeders te committeeren om met den aghtbaren magistraet te spreken, hoe t haer aghtbaren goet vinden, door wie nu ondertussen t selve ampt sal werden bedient, en sijn ad hanc causam gecommitteert den predikant met de heer J. van Sandick, ouderlingh. [88v] Den kerckenraedt verstaen hebbende, dat den eerweerdige classe tegemoet gaet het bekent maecken van de vacature tot Wijck, ten eijnde van den eerweerdige classe op den dienst moght werden ordre gestelt, heeft goet gevonden in last te geven aen de broederen die om op den classe te verschijnen sijn gecommitteert, dat haer eerweerdigen iets des aengaende voorkomende bekent maken, dat den kerckenraedt den eerweerdige classe wel soude versoght hebben, indien niet den aghtbare magistraet iterativelijck hadde begeert en versoght dat den kerckendienst voor een korten tijt door een predikant soude werden bedient. Waerom den kerckenraedt voor als nogh sigh genootsaeckt vindt den eerweerige classe voor haer broederlijcke presentatie hertelijck te bedancken. Ad classem, dat tot Wijck op den 17 en 18 november sal gehouden worden is als ouderlingh gecommitteert de heer Jacob Koolh, schepen en dus is de vergaderinge in liefde met dancksegginge geschijden. Kerckelijcke attestatie gegeven aan meester Johan du Crocq met sijn huijsvrou na Leckerkerck ende Cristijn Benier na Lerdam. [in de marge: Koolh solvit] Den 13 december [1685] de kerckenraedt vergadert op haer ordinaris vergaderdagh, is na het aenroepen van Godts heijlige naem bij resumptie van de resolutie genomen op den 25 october a domino praeside overgelevert sekere resolutie van den aghtbare magistraet wegens den predikdienst ende na dat se was voorgelesen, is goet gevonden, dat 114

115 [89r] se soude werden geregistreert. Extract uijt de resolutie van den magistraet der stadt Wijck Maandag den 16 november 1685 geresumeert sijnde de notule van den 2den deser ende daeronder de resolutie van den eerweerdigen kerckenraedt, rakende de vacature van den kerckendienst, int regard van dominus Heijmenbergh breder de selve resolutie, ende daerop desen morgen door de gecommitteerden van den kerckenraedt wesende gedaen instantie, ende daerop gedelibereert sijnde, verclaerdt de magistraet deser stadt Wijck van geene gedaghten te sijn die vacature voor altijt te laeten continueren, maer alleen bij provisie, ende hier toe het vervallen comptoir vanden de gebeneficeerde goederen sal wesen gedresseert, t welck de gecommitteerde van de finantie op t hoogste werdt gerecommandeert. Was ondertijkent G. de Rieu. Op de resolutie spreckende van het voorsangers ampt rapporteeren de broederen ad causam gecommitteert, dat den aghtbaren magistraet hadde op sigh genomen te versorgen, dat t selve ampt door een bequaem persoon wierde waergenomen tot dat haer aghtbaren weder een ander schoolmeester hadden beroepen. De broederen sijn desen aeengaende voor haer moeiten bedanckt. [89v] De broederen laest op den classe geweest sijnde, berighten dat haer eerweerdigen niets wegen den predikdienst is voorgekomen. Alsoo het heijlig avontmael des heeren aenstaende is, heeft dominus praeses omvrage gedaen, ofte de broederen niets hadde gehoort, waer over d een oft d ander ledemaat in visitatione diende aengesproken te worden. Edoch niets sonderlinghs voorgekomen sijnde is goet gevonden alle de ledematen tot den Godtsdienst en een christelijck leven ernstelijck te vermanen. Sullende de ouderlingen de heer borgemeester De Wael en Luls dominus praeses in dit werck assisteeren. Is mede door eenige broederen voortgebraght, dat sigh weder een rooms priester in dese stadt ophoudt, ja oock dat de papisten haer Godsdienst seer vrij oeffenen, tegen de placaten van den Landen en wel bijsonder tegen de resolutie van den aghtbaren magistraet, op den 16 meert 1685 genomen. Daerenboven streckende tot opbouw van het pausdom in dese stadt, en tot nadeel van christi rijcke, als waer door t werck der bekeeringe ontrent veele wort gestuijt en Godt door hare afgoderije onteert en d offerhande onses salighmaker verloochent. Waerop den kerckenraedt geresolveert en goet gevonden heeft, sommige broederen te committeeren om op het serieuste aen den aghtbaren magistraet te klagen over dese licentie der papisten en ernstelijck te versoecken de executie der placaten en des aghtbaren magistraets 115

116 resolutie tot weringe van den paep uijt de stadt en het gereghte van Wijck, en sijn ad causam gedeputeert nevens den predikant de ouderlingen Sandick en Barnevelt. Daerenboven sullen [90r] de broederen in visitatione den heere Van Nattewisch en alle de leden des aghtbaren magistraet worden aangesproken en versoght dat se na haer vermogen thaere gelieven te doen tot weeringe van den paep en paepsche schoolen, waermede de vergaderinge met dancksegginge in liefde is geschijden. [in de marge: absent Barnevelt, solvit] Den 14 februarij den kerckenraedt vergadert sijnde op den ordinaire dagh is na aanroepinge van de heilige naeme Godts bij resumptie van den bovenstaende artikel van de broederen gecommitteerden rapport gedaen en vertoont des aghtbares magistraets resolutie van dato den 14 december 1685, dewelcke gelesen sijnde, soo is goet gevonden deselve te registreeren. Extract uijt de resolutien vande magistraet der stadt Wijck. Maendagh den 14 december 1685 sijn naer versoghte audientie ter vergaderinge verschenen dominus Van de Graaff, de ouderlingen Jacob van Sandick en Henricus van Barnevelt als gecommitteerden van den eerweerdigen kerckenraedt remonstrerende de groote licentie van de roomsgesinde in het frequenteeren van haren Godtsdienst, mitsgaders van t houden van de roomse schoolen binnen dese stadt, met versoeck dat bij de magistraet hierinne soude werden versien. Welcke sake nadat gemelte heeren gecommitteerde waren vertogen, in deliberatie gelijdt en in consideratie genomen sijnde dat bij de voornoemde roomsgesinden [90v] requeste was gepresenteert tot inwooninge vande roomspriester genaemt Gerrit van Kessel, en dat daerop advijs was versoght van de heer officier die daer op jegenwoordigh present sijnde adviseerden, dat het versoeck bij de gemelte requeste gedaen diende te worden ontseijt. Ende wijders gerefereert sijnde dat bij de classis van Utreght ter vergaderinge van haer edele mogendheden over de gemelte licentie der roomsgesinden gelijcke doleantie was gedaen ende dat oock bij haer edele mogendheden een aansienelijcke commissie was gedecerneert om de saecke te examineeren, en daer van jegens de naest aenstaende vergaderingh rapport te doen, heeft de magistraet, desen allen aengemerckt, goet gevonden en verstaen dat het versoeck vande de roomsgesinden bij de gemelte requeste gedaen, sal worden ontseijt, en dat men belangende de exercitie vande roomsche Godtsdienst sigh als nogh sal gedragen na de placcaeten desen aengaende geemaneert ter tijt en wijlen bij haer edele mogendheden iets nader na deser tijts gelegentheijt sal wesen geresolveert. Accordeert met sijn principael bij mij secretaris en was ondertijkent G. 116

117 du Rieu. Is weder bij den kerckenraedt goet gevonden de broederen gecommitteerden voor haer moeiten hertelijck te bedancken en te versoecken dat nogh nader instantien tot weeringe van den roomsche priester en den roomsche Godtsdienst uijt dese stadt aen den aghtbare magistraet op morgen ofte soo dra den aghtbare magistraet vergadert is werden gedaen. Welcke saecke de broederen die in commissie sijn geweest, is aenbevolen en gerecommandeert. [91r] Is mede a domino praeside voorgestelt en in omvrage geleght ofte het niet ten hoogste noodigh was bij dese gelegentheijt bij den aghtbare magistraet ernstigh te versoecken dat dewijle de vacature door het vertreck van dominus Casparus Hijmenbergh nu al over t half jaer had geduert, het den aghtbare magistraet geliefde ten beste vande gemeijnte en tot verlightinge van den predikant het versoghte consent tot het beroepen van een twede ordinaris predikant te verleenen en toe te staen. En is op dit voorstel geoordeelt, daer het immers ja ten hooghste noodigh was, en sijn ten dien eijnde gecommitteert den predikant met den ouderlingh heer David Broers en den diacon Jacob van Loenen, waermede de vergaderingh met danckseggingge in vrede is gescheijden. Den 7 meert kerckelijcke attestatie gegeven aen Annighje de Vijt, na Amsterdam. De 14 meert kerckelijcke attestatie gegeven aen Steventje Roelofs, na Mourick. Den 14 meert de kerckenraedt vergadert sijnde is na aenroepinge van Godts heiligen name bij resumptie van des kerckenraedts resolutie t versoeck van wegens het consent om te mogen uijtsien na een twede predikant gerapporteert door de broederen gecomitteerden dat haer eerweerdigen t consent nogh niet hadde konnen bekomen. Waerom dat goet gevonden is dat de selve gecomitteerde nogh nader instantie sullen doen, want het ondienstigh is den predickdienst nogh langer door een leeraer te laeten waernemen. [91v] Het avontmael des heeren aenstaende sijnde is a domino praeside gevraeght ofte men niets haddde gehoort waer over dese of geene ledemaeten in visitatione diende aengesproken te worden. Maer alsoo niets voorgekomen is, soo heeft den kerckenraedt geresolveert alle de broederen tot bekeeringe en t gehoor van Godts woort ernstelijck te vermanen en sullen de broeders ouderlingen Sandick en Broers den predikant assisteeren. De commissie ad classem dat op den 16 en 17 deser tot Wijck sal gehouden worden is ex ordine geconfereert aen de borgemeester Johan de Wael. 117

118 Den 21 meert de kerckenraedt vergadert sijnde, soo is na aenroepinge van de heiligen naem Godts bij resumptie van de commissie tot het versoeck bij den aghtbaren magistraet om het consent tot despectie van de broederen gecommitteerden gerapporteert, dat haer eerweerdigen het versoghte consent hadden bekomen, en nadat het a domini preside was opgelesen, is goet gevonden t selve te registreeren. Extract uijt de resolutien vande magistraet der stadt Wijck. Maendagh den 15 meert 1686 zijn na versoghte audientie ter vergaderinge verschenen dominus De Graeff, den ouderlingh David Broers en den diacon Jacob van Loenen als gecommitteerden. [92r] Van den eerweerdigen kerckenraedt deser stadt versoeckende consent tot dispectie van eenige Godtsalige bequame mannen, om daer uijt een gekoren te worden tot een twede predikant alhier. t Welck nadat de gemelte heeren gecommitteerden waren vertogen in deliberatie geleijt sijnde, heeft de magistraet op der selfs versoeck geconsenteert te mogen dispecteren eenige Godtsalige bequame mannen, omdaer uijt vervolgens conform de kerckelijcke ordre een twede predikant gekoren te worden. Was ondertijkent, G. du Rieu. Daerna is verders goet gevonden de broeders gecommitteerden voor haer gedanen moeiten te bedancken ende dewijl sommige broederen nogh dese en geenen bequamen predikanten genegen waren te gaen hooren, is geresolveert dat op den 6 april, sijnde dijnsdaghs na paesschen, met het maken van de nominatie sal werden voortgevaren. Waermede de vergaderingh met dancksegginge in liefde is geschijden. Den 6 april. Den kerckenraedt vergadert sijnde is na vierige gebeden tot Godt bij resumptie van de voorgaende resolutie goet gevonden het opstellen van eenige bequamen, Godtsalige en geleerde predikanten ten welcken eijnde men eerst verschijden leeraers sijn voortgebraght, en nadat haer gaven en bequaamheden in aenmerckinge waren gekomen, is eijndelijck gevonden dese navolgende op [92v] de nominatie te stellen: dominus Vianen predikant tot Drijbergen dominus Boschman aen De Bilt dominus Mas tot Nederlangbroeck dominus Baxcam tot Klijn Ammers dominus Bor Ter Aa dominus Bolwerck tot Beuscum dominus Van Halen tot d Ouwe Tonge 118

119 dominus Eijlbreght tot Herrevelt dominus Bistervelt tot Lith en Littoijen dominus Ter Brugge tot Waerdenburgh en Nederrijne Nadat nu verder omvrage was gedaen, is goet gevonden dat op sondagh eerstkomende, sijnde den 11 april, savonts te 7 uren den kerckenraedt sal bij een geroepen worden om uijt de bovenstaende persoonen een klijnder nominatie van drij te maecken, waermede de vergaderinge in de vreese des heeren met liefde en dancksegginge is geschijden. De 11 dito kerckelijcke attestatie gegeven aen Jannichje de Roij na Meijdreght. Den 11 april. [in de marge:] Present alle. De kerckenraedt vergadert sijnde volgens haere resolutie van den 6 deser heeft na aenroepinge van Godts heilige naeme goet gevonden een klijnder nominatie te maken, gelijck oock dan [93r] in de vreese des heeren genomineert sijn de eerweerdige Godtsalige en geleerde dominus Bor Ter Aa dominus Boschman aen De Bilt dominus Van Halen tot d Oude Tonge sullende op morgen aen den aghtbaren magistraet werden overseght des selfs approbatie en sijn gecommitteert nevens den predikant den ouderlingh Broers en den diacon Van Loenen, waermede de vergaderinge met dancksegginge in liefde is gescheijden. Den 13 april [in de marge:] Present Van de Graef, De Wael, Luls, Broers, Barnevelt, Coolh, Van Loenen, Van Soest. Den kerckenraedt vergadert sijnde is na vierige gebeden tot Godt a domino preside opgelesen des aghtbaren magistraets resolutie vervattende de approbatie der nominatie luijdende als volgt. Extract uijt de resolutien vande magistraet der stadt Wijck. Den 12 april Sijn de heeren gecommitteerden van de eerweerdigen kerckenraedt deser stadt naer versoghte audientie ter vergaderinge verschenen, ende hebben geremonstreert hoe dat de gemelte kerckenraedt een klijnder nominatie gemaeckt hadde, tot dien eijnde overleverende het navolgende extract. Fiat insertio. Waerop gedelibereert sijnde, naerdat de gemelte [93v] gecomitteerden vertogen waren ende de heeren vande magistraet leden vande kerckenraedt sigh hadden geabsenteert, heeft de magistraet de voornoemde nominatie van drie persoonen geapprobeert. Was ondertijkent, G. de Rieu. Nadat verder in omvrage was geleght opwat de electie soude geschieden? is met 119

120 een hijligh overlegh goetgevonden en geresolveert nu met eenen in de vreese des heeren tot een beroepinge te treden ende is met eenparige stemme der presenten leden beroepen den eerweerdigen Godtsaligen heer geleerden dominus Arnoldus Boschman, getrou leeraer in de gemeijnte christi aen De Bilt. Werdende verders de broeders gecommitteerden versoght de approbatie der beroepinge met d eerste gelegentheijt bij de aghtbaren magistraet te versoecken, waermede de vergaderinge met dancksegginge in liefde is geschijden. Den 20 april. De kerckenraedt vergadert sijnde is opgelesen d approbatie der beroepinge door den aghtbaren magistraet, luijdende als volgt. Extract uijt de resolutien vande magistraet der stadt Wijck. Den 19 april Sijn na versoghte audientie ter vergaderinge verschenen den predikant Jacob van de Graeff, den ouderlingh David Broers ende den diacon Jacob van Loenen als gecommitteerden vande eerweerdigen kerckenraedt deser [94r] stadt en hebben de naervolgende kerckenraedts resolutie ingedient, dewelcke luijdende was als volgt. Fiat insertio. Ende na dat de gemelte gecommitteerden vertogen en de heeren vande magistraet leden sijnde vande voornoemde kerckenraedt waren buijten gegaen, heeft de magistraet naer gehoude deliberatie het voorscreven beroep van dominus Arnoldus Boschman met eenparige stemmen der presente heeren geapprobeert en sijn verders nevens de gecommitteerden des om het gemelte beroep te presenteeren ende uijt te wercken versoght ende gecommitteert de heeren Tentenier ende Keppel, met den secretaris Du Rieu op presentatie van vrij huijshuer ende het gewoonlijcke tractement daer toe staende accordeert met sijn principael voor soo wel het geextraheerde aengaet bij mij secretaris onderstont G. du Rieu. Den kerckenraedt derhalven committeert nevens de heeren gecommitteerden uijt den aghtbare magistraet haer weerde en lieve medebroeders Jacobus de Graaff, predikant, David Broers, ouderling, en Jacob van Loenen, diacon, om de geapprobeerde beroepinge aen dominus Boschman op te dragen, waermede de vergaderinge is geschijden. Gelucksaligh! Alsoo door t vertreck van dominus Casparus Hijmenbergh na Campen een twede predikants plaets in de kercke der stadt Wijck is vacant geworden ende t ten hooghste noodigh is dat de gemeijnte voornoemt met een twede ordinaris herder en leeraer werde voorsien, soo is het dat den [94v] 120

121 kerckenraedt tot Wijck gelet hebbende op de goede gaven en bequaemheden vande eerweerdigen Godtsalighe en welgeleerde dominus Arnoldus Boschman getrou leeraer in de gemeijnte christi aen De Bilt met voorgaende consent van den aghtbaren magistraet der stadt en op approbatie van onse eerweerdige classis met eenparige stemmen beroepen hebben gelijck wij beroepen bij desen den voornoemde dominus Arnoldus Boschman tot onsen ordinaris herder en leeraer om na de mate der gaven hem van den heere verleent onse kercke in alle getrouwigheijt en goede conscentie als voor den heere te dienen, doende alle diensten die van een goet herder en getrou dienaer Jesus Christi na den woorde Godts en aengenomen kerckenordre vereijscht worden. Versoeckende vorders den voorscreven onse waerde en lieve medebroederen dese onse wettige beroepinge onbeswaart gelieve te aenveerden en te volgen met sijn overkomste tot ons. Waertoe wij hem wenschen den rijcken zegen des heeren. Actum in onse kerckelijcke vergaderinge den 13 april De kerckenraedt der stadt Wijck heeft goetgevonden te committeeren en committeert mits deser haer waerde en lieve medebroeders Jacob van de Graaff, predikant, David Broers, ouderlingh, en Jacob van Loenen, diacon, om in de vrese des heeren de beroepinge tot ordinaris leeraer in de gemeijnte tot Wijck aen den eerweerdigen Godtsalighe en wel geleerde dominus Arnoldus Boschman, predikant aan De Bilt, te presenteeren en met alle bedenckelijcke beweeghredenen op te dragen, versoecken dat de gecommitteerden voornoemt in alles geloof werden gegeven, met belofte van dat in desen door onse gecommitteerden werd verrightet voor goet [95r] en vast te sullen houden even als of wij alle selfs tegenwoordigh waren geweest. Actum in onse kerckelijcke vergaderinge den 20 april Den 22 dito. Den kerckenraedt vergadert sijnde is na aenroepinge van Godts heiligen naem van de broeders gecomitteerde rapport gedaen dat haer eerweerdige de opdraghte der beroepinge aen dominus Arnoldus Boschman hadde gedaen, maer nogh geen finale resolutie bekomen, vermits sijn eerweerdige dit gewightige point met Godt en wijse mannen nader overleggen moeste, beloovende binnen twe a drij dagen met een brief sijn voornemen te sullen bekentmaken. Den kerckenraedt dit rapport gehoort hebbende, heeft de gecommitteerden voor haer moeite bedanckt en de vergaderinge is met dancksegginge in liefde geschijden. Den 25 Den kerckenraedt tsame geroepen sijnde, soo is a domini preside voortgebraght een missive van dominus Arnoldus Boschman, dewelcke gelesen sijnde kondt dede dat 121

122 sijn eerweerdige alles met Godt overlegt hebbende en alle wereltse consideratie ter zijde stellende siende alleen op de wettigheijt der beroepinge geperst vondt om de beroepinge in de vreese des heeren en op approbatie des eerweerdige classis aentenemen gelijck sijn eerweerdige deselve oock aennam, twelck de vergaderinge seer heeft verheught en oorsaecke om Godt te dancken gegeven heeft. Biddende dat de heere des ooghste 'twerck verder segenen met sijn eerweerdige overkomst tot met vollen segen des evangeliums. [95v] Den 13 maij 1686 Den kerckenraedt vergadert sijnde op Hemelvaertsdagh om na ouder gewoonte den kerckenraedt te veranderen. Soo is men na vierige gebede tot Godt gedaen te hebben in de vreese des heere tot het verkiesen getreden en sijn van de afgaende ouderlinghen de heeren Jan de Wael, borgemeester, Gerard Luls, oudborgemeester, en David Broers, outschepen, verkooren de heeren Abraham Tentenier, outborgemeester, Antonij van Driel, outschepen, en Jacob van Loenen, en in plaetse van den afgaende diacon Jacob van Loenen is verkooren Jan de Bruijn, dewelcke op toekomende sondagh haer eerste voorstel sullen hebben. Is de vergaderinge voorgelesen de missive van dominus Noortdijck deputatus classis van Rhenen Wijck bekent makende de beschrijvinge van het extra ordinare classis tegens den 18 maij, en dat op het versoeck des eerweerdige kerckenraedts dese stadt om als den te versoecken de approbatie der beroepinge van dominus Arnoldus Boschman predikant aen De Bilt, ten welcken eijnde sijn gecommitteert [96r] de selve broeders die in de commissie al sijn geweest aen de Bilt en dus is de vergaderinge met dancksegginge gescheijden. Den 9 maij [in de marge] Absenteren Luls, Sandick Den kerckenraedt vergadert sijnde op haer ordinaris vergaderingh is bij resumptie van de resolutie genomen op den 25 januari 1679 wegens het sitten der ouderlingen goet gevonden en gesesolveert, dat na de gewoonte in andere kerckelijcke vergaderinge gebruickelijck de ouderlingen en diaconen die nu alreede een jaer hebben gedient, sullen de voorsittinge hebben boven de nieuw aenkomende broeders, ende soo is de vergaderinge met vrede geschijden. Den 18 maij Vermits den ouderlingh Broers sieck is geworden, soo is door den kerckenraedt in sijn plaetse gecommitteert Jacob Koolh, ouderlingh. 122

123 Den 24 maij sijnde afgaende ouderlingen en diaconen hertelijck voor trouwen kerckendienst en vrindelijcke bijwooninge deser vergaderinge hertelijck bedanckt en hebben de op heden bevestighde broeders verwellekomt en sessie gegeven. [96v] Den 30 maij Den kerckenraedt vergadert sijnde is men na aenroepinge van Godts heiligen naem getreden tot het oversien der rekeninge van den afgaende diacon Jan de Bruijn en alles wel bevonden sijnde heeft men geresolveert sijn eerweerdige voor sijn trouwen en vlijtigen dienst hertelijck te bedancken twelck oock met eene a domini preside met toewensinge van veelen zegen is geschiet. De credentie tot uijtwerckinge der dimissie van dominus Arnoldus Boschman bij het eerweerdige classis van Utreght is getijkent op de persoon van dominus Jacob van de Graaff, predikant, en de heer Jacob Koolh, schepen, als ouderlingh, waermede de vergaderinge in liefde met dancksegginge is gescheijden. Den 5 junij kerckelijcke attestatie verleent aen Peternel van Vreeswijck vertrocken na Utreght. Den 13 dito is ad classem gecommitteert den outschepen Antonij van Driel wegens de absentie van de heer Abram Tentenier. [97r] Den 22 junij Is a domino preside omvrage gedaen dewijle het heilig avontmael des heeren aenstaende was ofte ijmant van de broederen iets hadden gehoort waerover dese ofte geene ledematen in visitatione diende aengesproken te worden. Ende niets bijsonders voorgekomen sijnde is goetgevonden alle de ledematen tot het gehoor van Godts woort en een christelijck leven ernstelijck te vermanen en sal den heer ouderlingh Koolh den leeraer in desen assisteeren. Den 27 dito Is dominus Arnoldus Boschman bevestight en in dese vergaderinge hertelijck als ordinaris leeraer der gemeijnte ende een medelit des kerckenraedts verwelkomt en sessie gegeven. Den 6 julij Is na aenroepinge van Godts heilige naem kerckenraedt gehouden en sijn binnengekomen de ordinaris deputati classis om inspectie te nemen van den staet deser kercke volgens jaerlijckse gewoonte. Edoch na gedaene ondersoeck niets 123

124 bijsonders voorkomende, sijn domini deputati met dancksegginge vertrocken en de vergadering in liefde geschijden. [97v] Den 22 augusti De kerckenraedt vergadert sijnde is na aenroepinge van Godts heiligen naem ad classem dat gehouden sal worden tot Rhenen op den 24 en 25 deser als ouderlingh gecommitteert Abraham Tentenier, outborgemeester. Op de resumptie van des kerckenraedts resolutie genomen op den 25 october des voorleden jaers is goetgevonden dat aen monsieur Middelcoop noghmael het opbrengen of vestigen der hondert gulden sal werden aengeseght en sijn ad hanc causam gecommitteert den schepen Jacob Koolh, ouderlingh, en de beijde diaconen, waermede de vergadering met dancksegginge is geschijden. Den 29 dito Vermits het eerweerdigen classis van Rhenen Wijck ad synodum had gelieven te committeeren den kerckenraedt tot Wijck, soo heeft den kerckenraedt op het versoeck van mijnheer Tentenier ad synodum gecommitteert Jacob Koolh, schepen. [98r] Den 19 september is met aenroepinge van Godts heiligen naem kerckenraedt gehouden en is de laetst gegeven commissie aen de heer ouderling Kohl en beijde de diaconen om redenen nogh niet uijtgevoert, bijft derhalven in statu. Sullen de predicanten in visitatione assisteren ex ordine de broederen ouderlingen Tentenier en Van Driel. [in de marge] Suspensie van N.N. afgedaen. Verder is omvrage gedaen rakende de ledematen en is voorgecomen een versoeck van N.N. enigen tijdt gesuspendeert sijnde vanhet gebruijk des heiligen avontmael om na betuijging van hertelijck berouw en belofte van beterschap des levens wederom tot het heilig gebruijk toegelaten te worden, twelck dan haer eenparigh is toegestaen. [in de marg] Ergerlijke te tekenen. Is met een geresolveert in het toecomende ergerlijke personen die sich in groove sonden en misslagen verlopen te doen verschijnen voor den eerweerdigen kerckenraedt en haer namen en misslagen te boeck te stellen. [in de marge] N.N. gesuspendeert. N.N. haer van nieuws in onecht verlopen hebbende is sulcks met droefheijt verstaen van de broederen en geresolveert haer het nachtmael des heeren te ontseggen in visitatione tot dat se waeragtigh berouw 124

125 en dadelijke beterschap sal hebben getoont en is met meerderheijt van stemmen dit aengetekent. [in de marge] Attestatie. Den 28 dito kerckelijcke attestatie gegeven aen Elsje Ladirack vertrocken na Rotterdam. Den 19 october kerckelijcke attestatie gegeven aen Gerrigje van Scherpenseel, vertrocken na Utrecht. [98v] Den 2 october Is met aenroepinge van Godts heiligen naem kerkenraet gehouden en is rapport gedaen van N.N. dat de kerkenraet op haer versoeck als boven haer wederom tot de heiligen communie hadde toegelaten, twelck haer aengesegt sijnde sij dan eijndelijck hadde aengenomen. [in de marge] Rapporten van gesuspendeerden. Gelijck oock van de andere N.N. is gerapporteert, dat sij met traenen haer aengeseijde ontsegh van des heeren avontmael aennam, beterschap beloofde ende voortaen beter te kercke te sullen comen, twelck dan soo verrre gaerne is aengenomen. [in de marge] Gijsbertje van Berckum gesuspendeert. Gijsbertje van Berckom in hevigen toorne hebbende geseght, dat sij een van de predicanten niet wilde hooren noch soude hooren. Ja met suspensie van des heeren heiligen tafel gedreijgt sijnde, daer bij voegende al wirdse self afgesneden. En dat metter daet betonende selfs daer over in visitatione aengesproken sijnde, daer echter bij volhardende, is eenparigh het heilig avontmael ontsegt, tot dat haer dese boosheijt berouwen en verdrieten sal. [in de marge] Avontpredicatien. Is gesprooken van de avontpredicatien, die nu half october hervat soude worden, en eenparigh geoordeelt, dat die nutter en frequenter souden wesen dan die van smorgens. Waerom dan beijde de predicanten met den ouderling Sandijck gecommitteert sijn, om met de heeren burgermeesteren over de kaersen te spreken, en alsoo twe avontpredicatien in de plaets van een bij dese wintertijdt aen te stellen. [in de marge] Papen kerke en ornamenten. Is mede gerapporteert dat den heer officier de papen kerke hadde gevisiteert en den paep absent gevonden maer daer gesien den altaer met sijn ornamenten, beelden waerom dan geresolveert is door deputati ad causam te [99r] 125

126 versoecken daer het behoort, dat deselve na den woorden Gods en ouder gewoonte mochten worden gerenoveert, ende is alsoo dese sessie met danksegginge tot Godt gescheijden. Den 24 october [in de marge] Rapport van Middelcoop. Den kerckenraedt vergadert sijnde is nae aenroepinge van des heeren heiligen naem bij resumptie rapport gedaen door de broederen aen monsieur Middelcoop gecommitteert, dat se sijn edele hadde gesproken en presenteerde de penningen te vestigen op een bogaert van twe mergen gelegen onder Rijswijck. Edoch Middelcoop voornoemt binnen gestaen sijnde presenteerde in plaetse van vestigen te geven aen de kerckenraedt een acte van willige condemnatie, indien de penningen binnen een jaer niet opbraght, twelck de kerckenraedt in nader overlegh sal nemen waermede de vergaderingh met dancksegginge tot Godt is geschijden. Den 14 november Ad classem dat op dijnsdagh staet gehouden te worden is gecommitteert als ouderlingh Jacob van Loenen. Dito kerckelijcke attestatie verleent aen Joachim Nieustadt outborgemeester en sijn edelmogende huijsvrou. Den 9 dito kerckelijcke attestatie verleent aen Johan Nachenius na Leckerckerck. [99v] [in de marge] de sake van Middelcoop. Den 12 december is met aenroepinge van Gods heiligen naem kerckeraet gehouden en geresumeert de sake van monsieur Middelcoop, en daerop geresolveert bij provisie sigh met een acte van willige condemnatie ten sijnen versoecke en koste te vergenoegen. [in de marge] Censuren. Is omvrage rakende de ledematen gedaen en geresolveert Jan Arissen van Vreeswijck en Roelof de Kruijf wegens langwijlige ergernissen en miscomportementie in visitatione aentespreken en te hooren, en daer na verder over deselve te procederen. Sullen de predicanten in visitatione ex ordine assisteren broeder Van Loenen en de heer Sandijck. [in de marge] Middelcoop. Den 21 december. Is in kerckeraet het voorgaende geresumeert en gerapporteert van de broeders diakenen, dat monsieur Middelcoop het bovenstaende eerstdaegs heeft aengenomen te presteren en sijn verschuldigde renten te betalen. [in de marge] Jan Arissen van Vreeswijck. Aengaende Jan Arissen van Vreeswijck 126

127 overwogen sijnde sijn herhaelde dronckenschap en andere uijtsporigheden, en hij daer over gehoort sijnde, is sijn belofte van beterschap wel gaerne vernomen, maer raetsaem geoordeelt om de verse enorme daet hem desemael de onthoudinge te recommanderen, tot dat sijn dadelijke verbeteringe mocht blijken. [in de marge] Gijsbertje van Berckum weder toegelaten. Gijsbertje van Berckum sigh weder vertoonende in de predicatien van beijde de predicanten, berouw toonende en in de visitatie beterschap hebbende belooft, versoekende weder tot de heilige tafel toegelaten te mogen worden, is haer sulcks toegestaen. [100r] [in de marge] Roelof de Kruijff gesuspendeert. Roelof de Kruijff volhardende in sijn veeljarigh versuijm van Gods woort en t hijlig avontmael en andere miscomportementen, is geresolveert hem de tafel des heeren, soo lange de saken dus staen, te ontseggen. [in de marge] De saeck Middelcoop. Den 23 januarij 1687 den kerckenraedt vergadert sijnde is na aenroepinge van Godt hijlige naem resumptie van de voorgaende resolutien gedaen ende bij t oplesen van den artikel rakende de saeck van monsieur Middelcoop, t selve aen de broederen diaconen te bevorderen gerecommandeert. [in de marge] oeffeningh int gasthuijs. Is goet gevonden behalven de twe catechisatien aen te stellen int gasthuijs des sondaghs savonts ten half vijf uren een stightelijcke oeffeningh over den voormiddaghs predikatie ofte een andere schriftuerplaets. [in de marge] Resolutie des maij wegens den paepdienst.nadat de resolutie van de aghtbare magistraet rakende den papendienst was opgelesen, is geresolveert de saecke te brengen ad classem ende de resolutie te boeck te stellen. Extract uijt de resolutie van de magistraet der stadt Wijck bij Duerstede De 15 e november 1686 is ter vergaderinge wederom gelesen de notule [100v] van den 25 october deses jaers, behelsende t versoeck gedaen bij de gecommitteerden van den kerckenraedt en daer bij nagesien de voorgaende resolutien, sprekende van dese materie, soo is daerop gehoort den heer Van 127

128 Natewisch, hooftofficier deser stadt, die omstandelijck heeft verhaelt de devoiren bij sijn hoogh edele van tijt tot tijt gepleeght in het weeren van den roomspriester en het stooren van paepse vergaderingen, soo int besetten, als intreden van de huijsinge, daerinne wort geseght dat den priester logeert en de voorschreven vergaderingh wordt gehouden, en dat tot dien eijnde de drie deurwaerders deser stadt geemplojeert hadde, die daerop ondervraeght sijnde verclaerden welgemelte heer officier verscheijde reijsen daerinne geassisteert te hebben, ende den paep niet hebben konnen attrapeeren, waerop sijn hoogh edele is bedanckt, ende vorders serieuselijck aengemaent en gerecommandeert te observeeren de goede meijninge ende intentie van de placaeten van de heeren van den lande tegens de voorschreven priesters en vergaderinge geëmaneert, tot dat haer edel mogende de heeren Staten deser provintie op het point van beschrijvingh behelsende het subject van dese saeck ijets nader sullen disponeeren. Ende worden de heeren gecommitteerden die ter eerste vergaderingh van haer edel mogenden sullen worden afgesonden versoght en aenbevolen ingevolge van de resolutie van den 18 januarij 1683 ende [101r] van den 3 en 19 november 1684 te insteeren ende aen te houden op de dispositie van t voorschreven poinct. Accordeert met sijn principael bij mij secretaris en was getijkent: G. du Rieu [in de marge] Vermaninge aen ergelijcke ledematen. Is oock besloten Theunis Vergraft met sijn huijsvrou en de huijsvrou van Geurt van Glambeeck, dewelcken alrede wegens ergelijcke dronckenschap haer van t hijlig avontmael hebben onthouden, ernstigh te vermanen tot spoedige bekeeringe ofte dat den kerckenraedt sal genootsaeckt sijn haer de tafel des heeren te ontseggen, tot dat sij waere beterschap bewijsen. Waermede de veragderinge met dancksegginge is geschijden. Den 6 meert 1687 kerckelijcke attestatie verleent aen Maria Vos na Swol. Den 16 meert kerckeijcke attestatie verleent aen Willempje Weerlants na Utreght. Den 4 april kerckelijcke atttestatie verleent aen Susanna van Vreeswijck na Harmelen. [101v] [in de marge] De sake van monsieur Middelcoop. Den 10 maert is kerckenraet gehouden en na aenroepinge van Gods hijlige naem sijn de laetste Acta geresumeert en is van de gecommitteerde in de sake van 128

129 monsieur Middelcoop gerapporteert, dat hij aengenomen heeft de verlopene renten na soo vele somatien eijndelijck op te brengen, en acte van willige condemnatie te passeren. Edogh, alsoo dese beloften ijdel sijnde ende blijvende, en van het een en ander niet comende, heeft de vergaderinge besloten hun misnoegen daerover te toonen door gecomitteerde, de heer Kohl, ouderling ende Van Soest, diacon en tot andere wegen sekerlijck te sullen procederen, indien hij niet binnen acht dagen het boven staende comt te presteren. [in de marge] Ergerlijke ledematen. Aengaende Teunis Vergraft ende sijn huijsvrouw, gelijck oock de huijsvrouw van Geurt van Glambeek is gerapporteert, dat de eerste twee hun sonden beleden en beklaegt en beterschap belooft hebben, waerom dan voor ditmael beslooten is bij die kerckelijke vermaninge te persisteren en te berusten. Maer aengaende de huijsvrouw van Geurt Van Glambeek is met droefheijt verstaen haer ongevoeligheijt en verstoktheijt over haer ergerlijck en droncken leven, is daerom geresolveert haer het hijlig avontmael te ontseggen, tot dat se merckelijck leetwesen en beterschap sal hebben betoont. Gelijck oock haer man in visitatione wegens versuijm van predicatien en avontmael ernstig sal worden aengesproken. [in de marge] Jan Arissen. De wijle Jan Arissen sigh merckelijck begint te beteren, sal op sijn versoeck ontrent sijn persoon nu geen verder swarigheijt in de admissie ten hijlige nachtmael gemaeckt worden. Ad classem sal ex ordine gaen de heer ouderling Sandick en sullen in visitatione assisteren de ouderlingen Barnevelt en de heer Kohl. [in de marge] Schennis van den dag des heeren. Dewijl ontrent de profanatie van de dagh des heeren door het barbieren, last dragen en brandewijn tappen, bijsonder van paepse, de gehoopte verbetering niet vernomen wort, sullen volgens voorgaande resolutie de heeren burgemeesteren daerover door beijde de predicanten en de heer Kohl ouderling serieuselijck werden begroet, ten eijnde tegen dat hooggaende quaet een heijlsaem geneesmiddel gevonden, en vrugtbaerlijck in het werck gestelt mogt worden. [102r] Den 14 april kerckelijke attestatie verleent aen Ariaentje van Wageningen, jonge dochter, na Amsterdam. Den 20 dito kerckelijcke attestatie verleent aen mevrou Daendels na Heerden. Den 5 meij 1687 den kerckenraedt vergadert sijnde is na aenroepinge van Godts heijlige naem, bij resumptie gerapporteert door de broeders gecommitteerden over de profanatie des sabbaths, dat haer eerweerdige de commissie hadden verright en dat de heeren borgemeesteren aennamen in desen haer devoir bij den aghtbare magistraet te doen. 129

130 Opt stuck van den papendienst is vertoont en gelesen des aghtbaren magistraets resolutie, door den eerweerdige classis geobtineert, behelsende het weeren van de roomse Godtsdienst, en t vangen van haeren priester. De middelen tegen het pausdom in de provinciale synode gearresteert, sijn gelesen en werdt aengenomen sigh na deselve te reguleeren. Verders is men getreden tot het veranderen des kerckenraedts en sijn in plaetse van de afgaende broeders ouderlingen Jacob van [102v] Sandick, Hendrick van Barnevelt en Jacob Koolh verkooren Wilhelm Wijborgh, Cornelis Sternhoven en Abraham van Wijck ende is voor Antonij van Soest tot diacon aengestelt Daniel de Viedt, waermede de vergaderinge in liefde met dancksegginge is geschijden. Den 1 junij 1687 Is na aenroepinge van Godes heijlige naem kerckenraedt gehouden en sijn binnengestaen de eerweerdige Godtsalige en welgeleerde domini Isaacq Schut, Gijsbertus van Ujen en Johan Dellius, ordinaris gedeputeerden des eerweerdigen classis Rhenen Wijck, om na den staet deser gemeijnte te vernemen, t welck, nadat het omstandighlijck aen haer eerweerdigen was gegeven, sijn se met zegenwensch en dancksegginge weder vertrocken. Waermede de vergaderinge in liefde is gescheijden. Den 23 junij 1687 Is met aenroepinge van Gods heijlige naem kerckenraet gehouden, en wegens de ledematen ter oorsake van de voor hands sijnde visitatie, omvrage gedaen en goet gevonden ontrent eenige personen ondersoek en waerschouwinge te doen. [in de marge] Visitatie der ledematen. Sullen de predicanten in visitatione assisteren, de heer Tentenier en schepen Van Driel, als ouderlingen. [103r] [in de marge] Suspensie van Geurt van Glambeek. Voorgestelt sijnde dat Geurt van Glambeek niettegenstaende veelvuldige waerschouwingen sigh niet betert, maer in een slordigh en onmatigh leven blijft wandelen, is verstaen hem het heijlig avontmael 130

131 te ontseggen, totdat ware en dadelijke beterschap sal hebben betoont. Is hier mede de vergaderinge met den gebeden en in vrede gescheijden. Kerckelijke attestatie gegeven aen Johanna van Leerdam, den 27 junij 1687 na s Gravenhage. Item aen Jan de Jonge en sijn huijsvrouw na Coten. [in de marge] Subsidie aen arme kercken. Den 25 september 1687 is met aenroepinge van Godts heijlige naem kerckeraedt gehouden en a domino praeside voorgestelt, dat in den eerweerdige classe was gerecommandeert iets te contribueren tot de behoeftige kercken van Gulick, het seminarium van Lingen, de kerck tot Almelo, item tot het opbouwen van het predikantshuijs tot Odijck ende de kerck van Werckhoven en Hagestijn, twelck in omvrage gebraght sijnde, is goet gevonden, wat Gulick aengaet, daerin op den ouden voet te continueren. Edogh ten aensien van de andere kercken sigh te reguleeren na de andere medebroederen des eerweerdigen classis, dogh soo wijnigh als doenlijck en na vermogen. [in de marge] Traege toehoorders. Is verders gesproken over dese en geene ledematen, dewelcke bijna vant een avont- [103v] mael tot het andere uijt de kerck blijven en geresolveert sulcke trage ledematen in visitatione het heijlig avontmael te ontseggen, tot dat se met meerder iver in Godts huijs komen, om Godts hijligh woort aen te hooren en sullen in visitatione assisteeren Van Loenen en de borgemeester Wijborgh. Op de klaghte van de broederen diaconen dat se verhindert wierden in het doen van haere rekeningh ses weecken na haer afganck volgens de resolutie des kerckenraedts genomen op den 17 meij 1668, omdat haer restanten soo haestigh niet kosten inmanen, is vast gestelt dat den afgaende diacon op sijn afgaen van den dienst sijn restant cedulle aen den kerckenraedt sal vertoonen, op dat den kerckenraedt hem in t invordere magh behulpigh sijn, ten eijnde de rekeningh der diaconije op den bestemde tijt volgens voorgaende resolutie werde gedaen. Waermede de vergaderingh in liefde met dancksegginge is geschijden. [in de marge] Het doen der rekeninge van de diaconie. Den 10 october is met aenroepinge van Godts heijlige naem kerckenraedt gehouden ende heeft de diacon Van Loenen wegens sijn ontfangh en uijtgave der diaconijpenningen rekeningh gedaen, dewelcke wel sijnde bevonden, is sijn eerweerdige voor sijn trouwen dienst hertelijck bedanckt waermede men [104r] in liefde met dancksegginge is gescheijden. 131

132 Kerckelijcke attestatie verleent aen Jannichje Adams, na Rotterdam vertrocken. [in de marge] Visitatie der ledematen. 13 december 1687 is met aenroepinge van des heeren heijligen naem kerckenraedt gehouden en na resumptie der voorgaende resolutie, dat dominus Bosman in visitatione Wijllemijntje Haultain over t quaedt gerughte sal aenspreken, en na bevindt van saecken met haer handelen, sullende in visitatione de predikanten geassisteert worden door de ouderlingen Sternhoven en Van Wijck, waermede de vergaderinge in liefde met dancksegginge is geschijden. [in de marge] Den 12 februarij 1688 kerckelijcke attestatie gegeven aen Geertje Jans na Rotterdam. [in de marg:] Rekening van den diacon Antonis van Soest. Den 14 februarij 1688 is met aenroepinge van Gods heijlige naem kerckeraedt gehouden en heeft de laetst afgegane diakon Antonis van Soest sijn rekening gedaen, wegens den ontfang en uijtgift der armen penningen, sodanigh dat sijn eerweerdige voor sijn trouwen dienst alhier is bedanckt, en is de vergadering daermede met danksegginge tot Godt in liefde ende vrede gescheijden. [104v] [in de marge] t Versoeck van advijs der eerweerdigen over t ergelijck leven van de huijsvrou van Geurt Van Glambeeck. Den 15 e meert den kerckenraedt vergadert sijnde is na aenroepinge van Godts heijligen naem voorgestelt het seer ergelijck leven van de huijsvrou van Geurt Van Glambeeck, niettegenstaende meenighmael is vermaent en vant heijlig avontmael nu al een wijle tijts afgehouden ende is goet gevonden met haer volgens kercken ordre verder te procederen, en den eerweerdigen classis om haer advijs te vragen. [in de marge] Suspensie van Grietje Odijck. Item sal Grietjen Odijck wegens haer quaedt leven van t heijlig avontmael werden gesuspendeert. [in de marge] Raedt aen Arnoldus van Mourick, Jan Ariensse en Lambert Jobs, om sigh van t avontmael te onthouden. Vermits Arnoldus van Mourick in dronckenschap sigh hebbende verloopen tot veghterije is vervallen soo sal hem (indien hertelijck leetwesen betoont tot weghneminge van de ergernisse worden geraden voor dit mael van t heijlig avontmael sigh te onthouden, en sal oock den selven raedt werden gegeven aen Jan Ariensse van Vreeswijck en Lambert Jobs oock tot de selve sonden vervoert, sullende als ouderlingen in visitatione assisteeren Abraham Tentenier, en Antonij van Driel waermede de vergaderinge in liefde is geschijden. [105r] 132

133 Op den 22 april 1688 kerckelijcke attestatie gegeven aen juffrou Cornelia Pieternella Ploos Van Amstel, vertrocken na Ziege. Item aen Hendrina van Wijck, vertrocken na Utreght. Alsmede aen Lysbeth De Reij, na Cuijlemborgh [in de marge] Visitatie der kercke door deputati classis. Op den 15 maij 1688 is kerckeraet gelegt, is met aenroepinge van Gods heijlige naem aengevangen, en sijn in deselve verschenen domini deputati classis, domini Brinkhuijs, Leerdam en Rauwers, respectievelijck predikanten van Veenendael, Tul int Waal en Rhenen, om te vernemen na de toestant deser kercke, welcke dan ondersocht en omstandigh verstaen hebbende, is sonder grieven bevonden. Sijn domini deputati met onderlinge zegenwenschen ende dancksegginge tot Godt vertrocken en is alsoo de vergaderinge in liefde en vrede gescheijden. Kerckelijcke middelen tegen het pausdom sijn na jaerlijckse gewoonte gelesen, gerecommandeert en aengenomen. [105v] Den 22 dito kerckelijcke attestatie gegeven aen Metje Gerrits, na Ravenswaij. [in de marge] Verkiesinge der ouderlingen en diacon. Den 24 dito den kerckenraedt vergadert sijnde is nae aenroepinge van des heeren heijligen naem, vermits het hemelvaertdagh was, voorgestelt dat het den dagh was van de veranderinge des kerckenraedt, bij welcke occasie is verhaelt dat het eertijts en gebruijck is geweest eenige dagen te vooren eens t samen te komen om te overleggen welcke broeders het bequaemst tot den kerckenraedt soude konnen geroepen worden, twelck na gedaene omvrage goet gevonden is weder te sullen observeeren. En sijn dit mael voor de heeren broederen afgaende ouderling de heer Abraham Tentenier, outborgemeester, Antonij van Driel outschepen en Jacob Van Loenen verkooren de heeren en broederen meester Gerbrant Schagen, borgemeester, Jan de Wael, outborgemeester en Jan De Bruijn en voor den afgaende diacon Jan De Bruijn is tot diacon aengestelt Antonij van Soest, waermede de vergaderinge met dancksegginge is geschijden. Kerckelijcke attestatie gegeven aen Meghteld Van Breugel na Amsterdam. [106r] Op den 26 augusti 1688 is ad classem gecommitteert den outborgemeester Johan de Wael, ouderlingh. 133

134 [in de marge] Visitatie. Den 17 junij is met aenroepinge van Gods heijlige naem kerckeraet gehouden en gesproken van de aenstaende visitatie der ledematen. Waerin als ouderlingen sullen assisteren in ordre de heer burgemeester Wijborg en schepen Sternhoven. [in de marge] Ad classem. Tot de classicale vergadering is gecommitteert de heer burgemeester Schagen, gesubstitueert schepen Sternhoven. [in de marge] A. van Maurik toegelaten. Jan Arissen van Vreeswijck, Lambert Jobsz. Aengaende de ledematen: Arnoldus van Maurick, berouw en beterschap belovende en toonende, sal wederom als voren tot de heijlige communie worden toegelaten. Edoch met de anderen, Jan Arissen van Vreeswijck en Lambert Jobsz, worden de broederen die de visitatie sullen doen, versogt ende gelast te handelen met discretie na bevind van saken. [in de marge] Hendrikje van Glambeek. Rakende Hendrikje Korf, huijsvrouw van Gert van Glambeek is gerapporteert, dat de eerweerdige classis met ernst die sake daer voortgebracht sijnde, overwogen hebbende, goetgevonden heeft alvorens verder te procederen, haer nogmael uijt haer naem te waarschouwen voor het toecomende. Twelck wel iterativelijck gedaen is, doch met geen gewenscht effect, waervan dan aen den eerweerdige classis rapport gedaen sal worden. En is hier mede de vergaderinge met dancksegginge tot Godt gescheijden. [106v] Den 30 september kerckelijke attestatie gegeven aen Kristijn van Aken en Marigje van Woudenbergh [in de marge] Suspensie van Jan van Vreeswijck en Lambert Jobs. Den 24 september is na aenroepinge van de name Godts kerckenraedt gehouden en na resumptie der voorgaende actens gesproken van t gedragh der ledematen ende blijft den artikel sprekende van de suspensie van Jan Ariense van Vreeswijck en Lambert Jobs in statu. Niesje van Bladel een lange tijt tegens veelvuldige vermaninge uijt het gehoor van Godts heijlige woort sijnde gebleven, werdt haer t heijlig avontmael ontseght tot dat weeder iver int waernemen van de publieke Godtsdienst sal betoonen, waertoe sij ernstighlijck in visitatione sal vermaent werden. Is met eenparige stemmen der presente broederen geresolveert viermaels des jaers s maendaghs ten half twe uren na de eerste afkondiginge van t heijlig avontmael ordinaris kerckenraedt te houden, en sullen de absenten verbeuren ses stuijvers en die na twe uren komt drij stuijvers, sullende de boete werden betaelt voordat sessie werdt genomen. Wanneer de kerckenraedt daeghs te vo- 134

135 [107r] ren extraordinaris is gehouden, soo sullen de boeten als voorgeschreven is oock werden voldaen. In visitatione sullen assisteren de ouderlingen Abraham Van Wijck ende de heer meester Gerbrant Schagen. De vergaderinge is met dancksegginge in liefde geschijden. Kerckelijcke attestatie gegeven aen Grietje Hendrickx na Werckhoven en juffrou Gijsberta Adriana van Breugel, huijsvrou van den heer Drossaert Steck na Waerdenburgh. Den 28 november is kerckenraedt gehouden en na aenroepinge van Godts heijlige naem voorgekomen tot groote droefheijt van alle de broederen het beroep van dominus Bosman na Medemblick soo ende nadat sijn eerweerdige nader openinge hadde gegeven van de geschapenheijt der saecke en dat de heeren gecommitteerde van Medemblick soude afwaghten, is goet gevonden en geresolveert, sijn eerweerdige buijten gegaen zijnde, een behendinge te doen en door gecommitteerden onsen heren en waerde medebroeder (als aen wiens verblijf bij dese gemeijnte seer veel gelegen is) te versoecken dat die beroepinge geliefdet af te slaen, ja hem vert[aan] van de stadt, de gemeijnte en alle andere beweegredenen overreden, dat het sijn [107v] eerweerdige moght gelieven bij ons te verblijven, tot voorkominge van de hertelijcke droefheijt der gantscher gemeijnte, konnende dese kerke nogh groote nuttigheijt en voordeel voor haer selve uijt sijn dienst trecken. Ad causam sijn gecommitteert Jacob van de Graaff ende de ouderlingen Sternhoven en De Wael, waermede de vergaderinge is geschijden met den gebeden. Den 2 december 1688 de kerckenraedt vergadert sijnde is na aenroepinge van Godts heijlige naem van dominus Bosman nader openingh gedaen van sijn eerweerdig beroep tot Medemblick en binnen standt van de aghtbare heeren gedeputeerden versoght, welcke binnen gekomen zijnde, vertoonden haere credentien en alle de stucke der beroepinge met aenhoudinge van sijn eerweerdige demissie en nadat veel redenen wedersijts sijn gewisselt is de saecke, omdat dominus Bosman nogh tijt van beraedt naem, de saecke uijtgestelt, waermede de vergaderinge met dancksegginge is geschijden. Den eerweerdige dominus Bosman het beroep nader aan sijn bedenckinge genomen hebbende, heeft om gewightige redenen tselve opgeschreven, twelck met blijtschap is verstaen en sijn eerweerdige voor de liefde tot dese gemeijnte van alle de broederen bedanckt ende den rijcken 135

136 zegen des heeren over sijn persoon en heijlige dienst tot saligheijt van sijn eerweerdige en veelen sullen van gantscher herte toe gewenscht. [108r] [in de marge] Absent de heer Wijborg, Van Soest, voldaen. Suspensie gecontinueert. Den 10 december is met aenroepinge van des heijligen naem Godts kerckeraedt gehouden en zijn de laetste acta geresumeert. Bij het oplesen van dien, voorgecomen de personen van de gesuspendeerde Jan Arissen van Vreeswijck en Lambert Jobs, in welcken de broederen wel gewenscht hadde meer vrugt harer suspensie en ijver in den openbaren Godsdienst te vernemen, maer sulcks manquerende sullen sij verder in visitatione daer over aengesproken worden, en gesuspendeert blijven. [in de marge] Niesje van Bladel. De suspensie van Niesje van Bladel blijft in statu. In visitatione sullen desemael assisteren de heer burgemeester De Wael en Jan Gerritz de Bruijn. [in de marge] Mathijs van de Waard. Is binnen geroepen en verschenen Matthijs van de Waard, verdagt wegens dronckenschap, en het verlaten sijner huijsvrouw, dogh hij sulcks ontkennende, sijn de broederen in visitatione versogt hem tot meerder voorsigtigheijt aentemanen. [in de marge] Caesar. Is oock voorgelesen een brief van den gedeputeerden predicant Caesar aen den eerweerdige dominus De Graaf, sigh reuckelooslijck inlatende in dese stadt in het werck van den heijligen dienst, niet tegenstaende hem uijtdrukkelijck sulck werck in de stad door den agtbare magistraet was ontsegt. Waerop dan verstaen is den eerweerdige dominus Van der Graaf en den heer ouderling Schagen te versoecken desen brief aen den heer hooftofficier te communiceren, en sijn hoogedele devoiren in desen te versoecken, gelijck ook de broederen in visitatione Gijsbertje van Beeckum over het logeren van gemelte Caesar tegen verbodt van den agtbaren magistraet, en agteloosheijt in den openbaren Godsdienst ernstigh sullen aenspreken. [108v] [in de marg:] Gijsbertje van Beeckum en haer suster. Ja nader gebleken sijnde dat dese Gijsbertje Van Beekum en haer suster Aeltje van Beeckum tegen iteratief verbodt des agtbaren magistraets persisteerden den gemelten Caesar te logeren niet alleen, neen maer daer over voor den edele geregte geroepen sijnde met stoute ende onbeschaemde leugens den selve hadde gesogt te abuseren, en de laetste daer over soo veel reden hadde gepresenteert te doen, alse haeren op haer hooft 136

137 hadde, soo hebben de broederen eenparigh verstaen om allen desen haer de heijlige communie ditmael te ontseggen, totdat daer nader in voorsien sal sijn. [in de marge] Emmerentia Schagen. Is voorgestelt het versoeck van Emmerentia Schagen, toonende berouw over haer enorm en herhaalde miscomportement, en versoeckende weder als litmaet tot de heijlige communie toegelaten te mogen worden. Waerop verstaen is, dat de broederen in visitatione met haer daerover spreken sullen en toeseggen, dat indien sij voortgaet met haer gedrag en ijver verder genoegen en blijck van boetveerdigheijt te toonen, op haer versoek oock in het toecomende nader sal werden gelet. [in de marge] Jannigje Jansz gesuspendeert. Jannigje Jansz sigh swanger bevindende bij een paepsch jongman volgens haer seggen, buijten houwelijck, en den broederen sulcks voorgestelt sijnde, is eenparigh verstaen wegens dese schandelijke ergernis haer de heijlige communie tot nader ordre te ontseggen. Waermede e tc. [109r] [in de marge] Suspensie van Jan Ariense etc. Den 18 meert 1689 is met aenroepinge van Godts heijlige naem kerckenraedt gehouden en hebben de borgemeesters Wijborgh en Van Soest de boeten voldaen en de voorgaende acta geresumeert blijvende de suspensie van Jan Ariense van Vreeswijck, Lambert Jobs en Niesje van Bladel in statu. In visitatione sullen assisteren de heer borgemeester Wijborgh en schepen Sternhoven. [in de marge] Suspensie van Aeltje en Gijsbertje. Wegens de suspensie van Aeltje en Gijsbertje van Beekum rapporteert dominus Bosman, dat over t aenseggen der suspensie seer onbehoorlijck was bejegent en verstaet de kerckenraedt dat se in visitatione hier over ernstelijck sullen werden aengesproken en tot berouw bewogen en na bevindt van saecken gehandelt. [in de marge] Versoeck van dimissie. Sijn binnen gestaen de aghtbare heeren gecommitteerde van de stadt Medemblick soo politijck en kerckelijck na overleveringe haerer credentien versoeckende de dimissie van dominus Bosman tot ordinaris leeraer en haere gemeijnte. De kerckenraedt daer op nader hebbende gehoort de genegentheijt van dominus Bosman en t gantsche werck in de vreese des heeren overleght zijnde is goet gevonden aen dominus Bosman als oock aan de aghtbare heeren gecommitteerde te betuijgen haer hertelijck 137

138 [109v] leedtwesen over t versoeck van haer waerdigh leeraer. Eghter datse haer de wille des heeren onderwerpen en den beroepene als mede de beroepers den rijcken zegen des [heeren] van herte toewenschen, en sal behoorlijcke acte van dimissie werden verleent. [in de marge] Afscheijt van dominus Bosman. Den 24 dito heeft dominus Bosman na sijn afscheijdtpredikatie nogh afschijdt genomen van dese vergaderinge met betuijgh dat hem bedroefde, dat dese bijwoninge voortaen soude missen, bedanckende de broederen voor haer geleerde advijsen en christelijcke ommeganck, waerop a domino praeside is geantwoort, dat de broederen nogh in haer sulle leet draegen over t verlies van sijn eerweerdige tegenwoordigheijt met dancksegginge voor sijn eerweerdige vreedsame verkeeringe onder ons als mede sijne geleverde advijsen met toewensinge van Godts rijcken zegen over sijn eerweerdige persoon in sijne reijse en aengenome bedieninge dat het tot sijn eijgen en velen sullen zaligheijt [110r] [in de marge] verschil tusschen Koolh en Van Son. Den 29 dito is na aenroepinge van des heeren heiligen naeme kerckenraedt gehouden en is op haer versoeck binnen gestaen de huijsvrou van A. van Son, outschepen en raedt, voorstellende het verschil tusschen haer edele man en den ontfanger Koolh, schepen, met overleveringe van een geschrift van den selven inhout, twelck den ontfanger Koolh voorgelesen zijnde, soo heeft sijn edele rondelijck verklaert sijn onschult en dat hij (so ut sijn particulier aenginck) alles van gantscher herten vergaf en wel wilde hebben dat dit uijt sijn naem aen sijn parthij werde aengeseght. Daer op dan goet gevonden is parthijen noghmael tot de persoonele versoeningh aen te raden en schoon het hier toe niet was te brengen, soo sullen se eghter wederzijts op haer eijgen beproevinge tot het heilig avontmael werden geadmitteert. [in de marge] t versoeck tot een beroep. Is mede geresolveert dat den broederen Jacob van de Graeff als predikant, Jan de Bruijn, ouderlingh, en den diacon Daniël de Vijdt aen de aghtbare magistraet op de eerste vergaderingh ter eerster vergaderingh sullen versoecken een acte om te mogen treden tot een nieuw [110v] beroep, waermede de vergaderinge in liefde is geschijden met dancksegginge. [in de marge] t versoeck Van Sandijck en Keppel. Den 1 april 1689 is na gebede tot Godt binnen gestaen de heeren meester Nicolaes 138

139 Keppel, outborgemeester etc. en Jacob van Sandick, luijtenant schout, begeerende van dese vergaderinge rekenschap waerom dat haer edelen t heilig avontmael was verboden. Waerop de broederen tot de visitatie gecommitteert gevraeght zijn ofte haer eerweerdigen niet hadden opgevolght de mondelinge last door de vergaderingh gegeven, namentlijck om de heeren voornoemt bij afradinge te induceren voor dit mael van t heilig avontmael haer edelen te absenteeren. Op het welcke de gecommitteerde hebben verklaert niet dan den voorschreven last des kerckenraedts te hebben volbraght en expres te ontkennen dat haer eerweerdigen het heilig avontmael hadde verboden en sal hiervan copije werden gegeven. De heeren voornoemt dese interpretatie verstaen hebbende, hebben belooft te acquiesceeren. [111r] [in de marge] rapport wegens t verschil tusschen Van Son en Koolh. Is mede rapport gedaen door de broederen tot het vereffenen van de heeren Van Son en Koolh gecommitteert, datse de personele vereeniginge niet hadden konnen effectueren. Werden de broederen ad classem gecommitteert gelast de voorkomende saecken raeckende de appellen over te nemen en aen dese vergaderinge over te leveren. Ad classem sal als ouderlingh gaen Wilhelm Wijborgh out-borgemeester, waermede de vergaderingh is geschijden met dancksegginge. Den 21 april is kerckelijcke attestatie gegeven aen Annichje JacobsPulter en haer doghter Anna Pulter als mede Catrina van Langelaer naer Amsterdam ende Maria Laurents na s Gravenhage. [111v] [in de marge] overleveringe van t consent tot een beroep. Den 26 april 1689 is met aenroepinge van Godts heilige name kerckenraedt gehouden en is a domini praeside voorgelesen het consent des aghtbare magistraet om te mogen treden tot een nieuw beroep en luijdt als volgt. Extract uijt de resolutien van de magistraet der stadt Wijck. [in de marge] des kerckenraedts present De Graaff, Sternhoven, De Wael, Van Wijck, De Bruijn, De Vijdt, Van Soest. Maendagh den 22 april 1689 na gedaene resumptie van de propositie huijden over veertien dagen gedaen, en daerop genomene resolutie int regard van t versoeck van de kerckenraedt alhier om tot het nomineren van een ander predikant te mogen treden in plaetse van dominus Arnold Bosman die na Medemblick is vertrocken, heeft de magistraet in conformite van des kerckenraedts versoeck aen de selve 139

140 geconsenteert te mogen despitieren eenige Godtsalige bequame mannen, om daer uijt vervolgens conform de kerckelijcke ordre een gekoren te worden tot een twede predikant alhier. Was ondertijkent Gerrit du Rieu. Waerop dan verders is geresolveert om op eerstkomende sondagh na middagh ten half ses uren wederom te vergaderen tot het maken van een nominatie. De vergaderingh is met dancksegginge geschijden. [112r] [in de marge] present alle de broederen groote nominatie. Den 28 april is met vierige gebeden tot Godt kerckenraedt gehouden en sijn na resumptie der voorgaende resolutie verschijde Godtvrughtige en bequame predikanten in consideratie genomen waerop dan alles in de vreese des heere overleght zijnde, is goetgevonden 10 persoonen te nomineren, gelijck dan oock vervolgens genomineert sijn de eerweerdige Godtsalige hooghgeleerde domini Mas tot Nederlanghbroeck, Bolwerck tot Beusichem, Liesvelt Oostvoorne, Vijanen Drijbergen, Schalckwijck Wemeninge, Sypestijn Doorn, Plancius Bodegrave, Fuijck Zuijlen, Lastdrager Hellevoetsluijs, Steenwinckel proponent. En sal men tot het maecken van een drijtal uijt de bovenstaende vergaderen op eerstkomende sondagh des avonts ten half ses uren, waermede de vergaderinge met dancksegginge in liefde is gescheijden. [112v] [in de marge] Present alle de broederen het drijtal. Den 4 meij 1689 is met aenroepinge van Godts heilige naeme kerckenraedt gehouden en na resumptie der voorige resolutie in de vreese des heeren alles ander overleght zijnde goetgevonden de nominatie te verklijnen tot een drijtal ende sijn bij meerderheijt van stemmen genomineert de eerweerdige Godtsalige hooghgeleerde dominus Wilhelmus Mas tot Nederlangbroeck, dominus Thomas Bolwerck Beusichem, dominus Paulus Steenwinckel proponent werdende de broederen ad causam gedeputeert versoght de persoonen voorsegt aen de aghtbare magistraet te presenteeren en approbatie versoecken waermede de vergaderinge met dancksegginge is geschijden. [in de marge] Absent Wijborgh, approbatie vant drijtal. Den 7 meij 1689 een vierigh gebedt tot Godt almaghtigh gedaen zijnde a domini preside is opgelesen de resolutie des aghtbare magistraet behelsende de approbatie van het overgeleverde drijtal luijdende als volght. [113r] Extract uijt de resolutien van de magistraet der stadt Wijck. Maendagh den 6 meij Sijn naer versoghte audientie binnen verschenen dominus Jacobus van de Graaff, predikant, Jan de Bruijn, ouderlingh, ende Daniel de Vijdt, diacon, als gecommitteerde van de eerweerdige kerckenraedt deser stadt, en hebben na 140

141 wensinge van Godes zegen geremonstreert hoe dat de gemelde kerckenraedt uijt een grooter getal een drietal had genomineert, versoeckende daerop des magistraets approbatie. Tot dien eijnde exhibeerende extract uijt het resolutienboeck der gemelde kerckenraedt luijdende als volght. Is met aenroepinge van Godts heiligen naeme kerckenraedt gehouden en etc. waerop nadat de gemelte gecommitteerden waren vertogen, het selve gelesen en in deliberatie gelijdt zijnde, heeft de magistraet de voornoemde nominatie van drie persoonen geapporbeert. In kennisse van mij secretaris was ondertijkent G. du Rieu. Waerop dan verder omvrage gedaen zijnde is goetgevonden op donderdagh na de predikatien tot de electie van een persoon met de hulpe Godts voor te gaen en soo is men met dancksegginge geschijden. [113v] [in de marge] Present alle de broederen. Verkiesinge van een predikant met 3 ouderlingen en een diacon. Na vierige gebeden tot den heere des ooghstes is kerckenraedt gehouden en na resumptie de verkiesinge van een herder dese gemeijnte in de vreese des heere bij der hant genomen ende is het beroep uijt gebraght op den eerweerdige Godtsalige hooghgeleerden dominus Wilhelmus Mas, predikant tot Nederlanghbroeck, werdende de broederen ad causam gedeputeert versoght de approbatie der beroepinge bij de aghtbare magistraet te versorgen en de beroepinge tot Nederlanghbroeck en bijt Edelen verder uijt te wercken. Derwijle het was de dagh van de versetting des kerckenraedts, so sijn in plaetse van de afgaende ouderlingen Wilhelm Wijborgh, outborgemeester, Cornelis Sternhoven, outschepen, en Abraham van Wijck, outschepen, verkooren Lambertus Krol, schepen, Gerardus Luls, borgemeester, en Aert van der Sluijs, outschepen, en voor den afgaende diacon Daniel de Vijdt is aengestelt Hendrick Vermeulen en sullen de broederen voornoemd op sondagh de 1 e voorstellinge hebben waermede de vergaderinge in liefde met dancksegginge is geschijden. [114r] [in de marge] Visitatie der kercke. Den 23 meij is met aenroepinge van des heere heiligen naem kerckenraedt gehouden en sijn verschenen de eerweerdige Godtsalige hooghgeleerde domini Bernardus Keppel, Wilhelmus Mas en Theodorus Crinius respective predikanten tot Amerongen, Nederlanghbroeck en Hagestijn deputati classis en tot de visitatie deser kercke gecommitteert, dewelcke na ontfange openinge wegens den staet der kercke tot Wijck met toewensinge van Godts rijcke zegen over de opsienders en gemeijnte en dancksegginge sijn vertrocken ende de vergaderingh in liefde geschijden. [in de marge] absenten Schagen, Van Soest. [in de marge] Kerckelijcke middelen tegen t pausdom. Den 23 junij 1689 is na aenroepinge van des heere naem 141

142 kerckenraedt gehouden en voorgelesen de kerckelijcke middelen tot weeringe en afbreuck vant pausdom sullende een ijder lidt deser vergaderinge seer gewillighlijck sijn devoir in desen aenwenden. [in de marge] Suspensie. De suspensie van Jan Ariense van Vreeswijck en Lambert Jobs werdt de broeders aenbevolen om pro re nata daer in te handelen. In visitatione sullen assisteeren als ouderlingen de borgemeester Schagen en de borgemeester De Wael. [114v] [in de marge] Absenteren Schagen en De Wael. Den 1 julij 1689 na gedaene gebeden tot Godt almaghtigh is de rekeningh van den afgegane diacon Jan de Bruijn opgenomen en gesloten en is sijn eerweerdige voor sijn trouwen dienst hertelijck bedanckt en Godes zegen gewenscht waermede de vergaderinge in liefde is geschijden. Den 7 julij is dominus Wilhelmus Mas na drie proclamatien gehadt te hebben in dese gemeijnte bevestight en met toewensinge van Godts rijcken zegen over sijn heiligen dienst gansch vrindelijck verwellekomt. Den 25 augusti is ad classem dat op den 26 en 27 deser tot Rhenen sal werden gehouden gecommitteert als ouderlingh de heer Gerard Luls, borgemeester. [115r] [in de marge] Absenten Schagen en Luls. Den 22 september 1689 is de kerckenraad vergadert ende de name des heeren aengeroepen zijnde van dominus praeses Jacobus van de Graaff opgelesen en na lecture goet gevonden dat geregistreert soude worden dit navolgende. Extract uijt het resolutie-boeck des classis van Rhenen en Wijck gehouden op den 2 en 3 april art.22. is overgelevert een schriftelick quaeritur luijdende als volght. Om veele en seer gewichtige redenen werdt door een lidt van dese eerweerdige vergaderinge gevraeght ende advijs van de eerweerdige classis versocht of lidtmaten vervallen tot openbare sonden als 1. schelden, slaen, vechten in wat plaetse oock mochte voorvallen, 2. die haer smoordroncken drincken, dat se nauwlicks spreken of gaen kunnen en dat ut supra 3. en ten laetsen trage kerckgangers die veel weecken, maenden, ja geheele jaren uijt de kerck blijven ofte ten besten genomen 5 a 6 mael in t jaer komen en dan noch viermael als het heilige avontmael werd gehouden moeten in visitatione werden versocht tot het heilige avontmael onder praetext (van d eerste soort) wij zijn versoent (van de tweede soort) mijn sonde is mij leet (de 142

143 derde soort) ick veracht Gods woort niet, dan of se om hare gegeven ergernisse ende bedroevinge [115v] van de gemeijnte jesus christi ten minsten eenmael mogen, ja dat kerckenraden uijt kracht van de 76 e artikel der kercken-ordre in conscientie verplicht zijn, dat de sulcke moeten afgehouden worden tot weghneminge van de gegeven ergernisse, tot schrick voor andere, quijtinge der opsienderen in haer ampt ende ten besten van christi coninckrijck etc. Wegens t vertreck van domini deputati correspondenten sal op toecomende classis hier over werden geresolveert. art. 20 van de acta classis gehouden tot Rhenen op den 18 en 19 junij Tot verclaringe van de 76 e artikel der kerckelijcke ordre werdt eenparighlick verstaen dat ergerlicke ledematen in t quaeritur op t laetst gehouden classis overgelevert, vermeldt, schoon se de praetexten voorwenden, echter ten alderminsten eenmael tot weghneminge van de gegeven ergernisse moeten afgehouden werden van het heilig avontmael des heeren. Onder stont collata concordat quod testor ende was ondertekent J.v.d.Graaff classis pro tempore scriba. Is men voorts getreden tot de gewoone censure voor het heilig avontmael en is goetgevonden Jan Arienszoon van Vreeswijck in visitatione te handelen pro re nata gelijck oock Lambert Jobs. [116r] Als ouderlingen sullen in visitatione assisteren de ouderlingen De Bruijn ende de burgemeester Luls. Den 9 december 1689 is met vierige gebeden tot Godt almaghtigh kerckenraedt gehouden en na resumptie verstaen dat met Jan van Vreeswijck ende Lambert Jobs nogh staende onder suspensie (hoewel in de laeste visitatie goede beloften van beterschap hebben gedaen) na bevindt van saecken sal werden gehandelt. In visitatione sullen assisteren de ouderlingen Krol en Van der Sluijs Den 28 januarij kerckelijcke attestatie verleent aen Helena Lips vertrocken na Sluijs in Vlaanderen. Den 6 april is ordre gestelt tot de besoeckinge der gemeente om de ledematen te noodigen tot des heeren heilige tafel ende zijn daer toe gecommitteert omme te assisteren als ouderlingen de heer burgemeester De Wael ende de heer burgemeester Schagen. De voor dese aengetekende gesuspendeerde blijven in statu. [116v] 143

144 Op den 24 april 1690 is met aenroepinge van Godts heiligen naem kerckenraedt gehouden en heeft den diacon Daniel de Viedt sijn rekeninge gedaen dewelcke wel bevonden zijnde is gesloten ende sijn eerweerdige voor sijn trouwe bedieninge hertelijck bedanckt, waermede de vergaderinge met dancksegginge is geschijden. Is geresolveert dat voortaen de diaconen sullen rekenen met uijtgedruckte specificature van de waeren en de naemen der persoonen dewelcke de backers en kramers de selve leveren. Den 5 meij de kerckenraat in de vreese des heeren vergadert zijnde na gedane gebede tot Godt almachtigh is geresolveert dat de heere scholarchen uijt name deser vergaderinge ernstelick sullen versocht worden den rector en schoolmeesters deser stadt uijt cracht van den 21 articul der aengenomen kercken ordre te ordonneren [117r] dat se een ijegelick van haer sijne discipulen die soo verre geavanceert sijn om den catechismus te kunnen lesen, doen leeren van weeck tot weeck de gronden van de christelicke gereformeerde religie uijt de kleene en groote catechismus. Haer doende benevens de gebeden, de vragen en antwoorden van buijten leeren en daer over catechiseren en des sondaghs en donderdaghs ter kercke brengen om van de predicanten oock gecatechiseert te worden, selve daer bij praesent zijn om de ongeregelde te observeren en pro re nata te corrigeren. Zijn hier toe gecommitteert benevens beijde de predicanten de heer burgemeester Schagen, ouderlingh. Sullen oock de predicanten bij alle gelegentheit de ouders van hare plicht omtrent hare kinderen in desen vermanen. Hebben oock de leden des kerckenraats goetgevonden de aengenomen selve des sondaghs na de namiddaghs predicatie de catechisatie bij te woonen. Hier mede is dese vergaderinge met dancksegginge tot Godt gescheijden. De 1 junij 1690 den kerckenraedt vergadert zijnde is na aenroepinge van Godts heilige naeme het werck der versettinge des kerckenraedts hervat en tot weghneminge van t verschil geresolveert met eenparige stem- [117v] men, dat indien inde eerstkomende vergaderinge des kerckenraedts eenigh discord quam te ontstaen, dat het [halftal] sal gedefereert werden aen beijde de predikanten, nemende vorders elck lidt deser vergaderinge aen alles int vier van liefde te smooren en broederlijcke correspondentie te onderhouden. Waerop dan in de vreese des heeren in plaets van de afgaende heeren en broederen ouderlingen de heer en meester Gerbrant Schagen, borgemeester, Jan de Wael, borgemeester, en Jan de Bruijn en den diacon Antonij van Soest verkooren sijn de heeren en broederen Jacob 144

145 van Sandijck, Hendrick van Barnevelt en doctor Peter Benier ende tot diacon Daniel de Vijdt, dewelcke na gewoone proclamatien sullen werden bevestigt, waermede de vergaderinge in liefde met dancksegginge is geschijden. Den 14 julij is na aenroepinge van Godts heilige naeme op een speciale misseve van haer edelmogende wegens de exacte waerneminge vande aenstaende vast en bedendagh goet gevonden dat door den predikant de gemeijnte te versoecken dat se des middaghs in de kercke [118r] geliefde te blijven, als eertijts in gebruijcke is geweest om Godt almaghtigh met vasten en t hooren lesen van sijn heilige woort en t singen der psalmen te dienen en solemneel den vastendagh te observeeren ten besten van t lieve vaderlant en Jesu Christi kercke in het selve, waermede de vergaderinge is geschijden. Den 23 junij de kerckenraad in de vreese des heeren vergadert sijnde is na gedane gebede tot Godt acht gegeven op de staat der ledematen, en in consideratie gecomen bij resumtie van de acte de voorgaende ordinaire kerckenraad, dat Lambert Job onder suspensie zijnde sich heeft in de laetste besoeckinge soodanigh vertoont met berouw over sijn begane sonde en belofte van beterschap, welcke oock al een geruijme tijd heeft gebleken, dat beijde de predicanten na bevindinge daer van een goet getuijgenisse hebben gegeven, waerop sijn suspensie is gereleveert ende sal onder serieuse vermaninge tot der heeren avontmael nu weder werden geadmitteert. Vreeswijck en Grietje van Odijck gesuspendeert den 15 martij 1688 blijft haere suspensie gecontinueert en sullen nochmael tot verder beterschap ernstelick en broederlick werden vermaent. [118v] Jannichje Jans wegens onwettige bijligginge van des heeren tafel afgehouden, sal in visitatione na haer berouw en beterschap pro re nata gehandelt worden. Eerst Cloot in dronckenschap en andere sonden sich te buijten gegaen hebbende, sal van het heilig avontmael des heeren ditmael afgehouden worden. De kerckelicke middelen tegen het pausdom zijn gelesen. Om in de visitatie te assisteren zijn als ouderlingen gecommitteert de burgemeester Luls ende schepen Croll. Dese hendelinge geresumeert zijnde is de vergaderinge met dancksegginge tot Godt gescheijden. 145

146 Den 5 augusti is na gedaene gebede tot Godt kerckenraaedt gehouden ende sijn verscheenen de eerweerdige Godtsalige hooghgeleerde dominus Gijsbertus van Uijen, Ericus van Vianen en Theodorus Hamsche, gedeputeerden des eerweerdige classis om te doen de visitatie deser kercke en behoerelijck goet beright voor den staet deser gemeijnte en bijsonder het goet gedragh van de predikanten en andere leden des kerckenraedt etc. gedaen, waerop de broederen na gedaene versoeck van twe schellinge voor den student Arnouts als mede het kosterhuijs tot Drij- [119r] bergen, dat ad referendum genomen zijnde, zijn domini deputati met dancksegginge in liefde geschijden. Den 25 augusti 1690 is bij den kerckenraedt goetgevonden dat tot opbouwinge van het kosterheijs tot Driebergen sal gegeven werden twe rijxdaelders en voor den student Arnout twe schellingen, ende is ad classem als ouderlingh gecommitteert de heer doctor Peter Benier schepen. [in de marge] Absent Van der Sluijs, De Vijdt. Den 29 september de kerckenraad in de vreese des heeren vergadert zijnde om censure te houden tegen het aenstaende heilig avontmael des heeren is voorgestelt hoe te handelen met Grietje van Odijck, en verstaen haer te laten onder suspensie en tot boete en bekeeringe en meerder ijver inden Godsdienst als noch serieuslick te vermanen. Jannichie Jans blijft in statu, als oock Vreeswijck. Eerst Cloot sal pro re nata gehandelt worden. Is voorgecomen dat Henrickje Bontemps haer in onkuijsheid verlopen heeft en goet gevonden haer van des heeren tafel te suspenderen. In visitatione sullen assistereen als ouderlinge Aert Jansz van der Sluijs ende Jacob van Sandijck. En is soo dese vergaderinge met dancksegginge tot Godt gescheijden. [119v] Den 16 dito is verstaen dat ad classem als ouderlingh sal gaen schepen Barnevelt. Den 8 december 1690 den kerckenraedt vergadert zijnde om censura morum voor t heilig avontmael te houden is verstaen is verstaen dat Grietje Odijck noghmael sal ernstelijck tot beterschap werden vermaent en pro re nata te handelen. Jannichje Jans blijft in statu als oock Vreeswijck die binnen geroepen zijnde a domino praeside ernstigh is bestraft en tot boeten vermaent met bedrijginge van swaerder censure. Ernst Kloot blijft gesuspendeert als mede Hendrickje Bontemps. In visitatione sullen assisteren als ouderlingen de eerweerdige broederen Barnevelt en doctor Benier. Dus is de vergaderingh in liefde geschijden. 146

147 Den 30 martij [in de marge] Absenten Barnevelt, De Vijdt, sero veniens Sandijck. De kerckenraad in de vreese des heeren vergadert zijnde om censure te houden tegen het aenstaende heilige avontmael des heeren is voorgecomen de sake van Grietje van Odijck en verstaen door die dat haer onachtsaemheit in de Godtsdienst continueert, dat oock hare censure continueren sal en ondertusschen sij tot haer plicht met sachtmoedigheit en ernst vermaent worde. [120r] Vreeswijck, Jannichje Jans, Ernst Cloot ende Henrickje Bontemps blijven in statu. Als ouderlingen sullen in visitatione assisteren de eerweerdige broederen Croll en Van der Sluijs. Na gedane dacksegginge tot Godt is dese vergaderinge in vrede gescheijden. Den 16 meij 1690 kerckelijcke attestatie verleent aen Neeltje Bernards na Utreght. Den selven dito den kerkenraedt vergadert zijnde is opgelesen de resolutie van den 24 meij 1688 raekende de conferentie voor t versetten des kerckenraedts en om deselve in trijn te brengen nader gespreck over de aenstaende veranderinge gespreck gehouden. Werdende niet anders dan een goede harmonie tusschen de broederen vernomen, waermede de vergaderinge in liefde en dancksegginge geschijden. Den 21 meij de kerckenraedt in de vrese des heeren vergadert zijnde, zijn na voorgaende aenroepinge van des heeren naem in plaatse van de afgaende heeren en broeders ouderlingen Lambertus Croll, schepen, Gerardus Luls, oudtburgemeester, ende Aart van der Sluijs, schepen, ende de afgaende diacon Henrick Vermeulen vercoren tot ouderlingen de heeren en broederen meester Gerbrant Schagen, burgemeester, Abraham Tentenier, oudtburgemeester, David Broers, burgemeester; tot diacon Antonij van Soest. [120v] Is op versoeck der diaconen bij provisie toegestaen, dat de afgegane diacon sal sitten in het gestoelte der diaconen, om bij absentie der regerende de aelmoesse in de kerck te collecteren. Waermede dese vergaderinge in vrede en liefde met dancksegginge tot Godt is gescheijden. Den 1 junij zijn de afgaende eerweerdige broederen ouderlingen Lambertus Croll, Gerardus Luls en Aert van der Sluijs en de diacon Henrick Vermeulen voor hare gedane goede diensten hertelijck bedanckt ende de nieuwe bevestighde eerweerdige broederen ouderlingen meester Gerbrand Schagen, Abraham 147

148 Tentenier, David Broers ende den diacon Antonij van Soest sessie nemende in dese vergaderinge met zegenwensche verwellekomt. Den 19 dito is nevens de eerweerdige broederen predicanten gecommitteert als ouderlingen de heer burgemeester David Broers tot de classicale vergaderinge tot Rhenen te houden den 16 en 17 junij. Is kerckelijck attestatie gegeven aen Neeltje la Fleur na Utrecht. Den 22 junij den kerckenraedt vergadert sijnde is na aenroepinge van Godes heilige naem resumptie gedaen en dewijle Grietje Odijck nogh continueert in hare trage kerckganck is goet gevonden haer tot kerckganck ernstigh te recommanderen en in kas geene beterschap haer met swaerder censure te bedrijgen of het de heere behaeghde haer bekeeringe te geven, ende sal oock soo met Jan Ariense van Vreeswijck werden gehandelt. [121r] De saecke van Jannichje Jans blijft in statu als mede de suspensie van Ernst Kloot en Hendrickje Bontemps, werdende de broederen, die de visitatie sullen doen, gelast de personen voornoemt ernstigh over haer fouten nader te bestraffen. De visitatie sal geassisteert worden door de heeren broederen Schagen en Broers. Den 8 julij de kerckenraet in de vreese des heeren vergadert zijnde, zijn na gedane gebede tot Godt binnen gestaen de eerweerdige broederen gedeputeerden des eerweerdige classis van Rhenen en Wijck, namelijck dominus Rudolphus van Noordijck, dominus Joh. Raeuwers ende dominus Jacobus van de Graeff, respective predicanten tot Odijck, Rhenen en Wijck, omme na jaerlijckse gewoonte dese kercke te visiteren en hebben na toewenschinge van des heeren segen over dese veragderinge openinge van hare commissie gedaen, ende t gene hare opsicht specteerde in ordre gevonden hebbende sijn met wedersijdtse segenwenschen en dancksegginge tot Godt gescheijden. Den 25 augusti is ad classem gecommitteert de borgemeester Tentenier en gesubstitueert Jacob van Sandijck. [121v] Den 21 septembris de kerckenraat in de vreese des heeren vergadert zijnde, om censure te houden tegen het heilig avontmael, is na gedaen gebede tot Godt voorgecomen de suspensie van Grietje van Odijck en Jan van Vreeswijck, welcke geen prouven van beterschap toonende, de kerckenraad genootsaeckt word in statu te laten, en volgens voorgaende laetst genomene resolutie te handelen. 148

149 Alsoo is voorgecomen dat Petronell van Vreeswijck, lidtmaet deser gemeente, door onechte bijligginge van een kind bevallen is, sal in visitatione daerover serieuselijck worden bestraft ende van des heeren avontmael werden gesuspendeert. Met Ernst Cloot waer van eenigen tijd niet ergerlijcks is gehoort, sal pro re nata gehandelt worden. Hendrickje Bontemps blijft in statu. In visitatione sullen als ouderlingen assisteren Sandijck en Barnevelt. En soo is dese vergaderinge met dancksegginge tot Godt gescheijden. Den 15 novembris is als ouderlingh ad classem gecommitteert de heer burgemeester David Broers. [122r] Den 14 december 1691den kerckenraedt met gebeden vergadert zijnde is na resumptie geresolveert, dat Grietje Odijck, op belofte van verdere verbeteringe van haer traegh kerck gaen, pro re nata sal werden gehandelt. De suspensie van Jan van Vreeswijck blijft continueren en dewijle nogh dagelijcks erger leeft, soo sal met swaerder censure ernstigh werden bedrijght. Blijft oock gesuspendeert Petronel van Vreeswijck, als mede Hendrickje Bontemps, dewelcke de broederen in visitatie sullen vermanen tot exemplaire boetveerdigheijt, om die te komen betuijgen voor dese vergaderinge. Ernst Kloot is op sijn leedtwesen en belofte van verdere beterschap tot het heilig avondmael weder geadmitteert. In visitatione sullen assisteren de borgemeesters Benier en Schagen. Vermits sommige ledematen van het heilig avondmael afblijven buijten weten des kerckenraeds soo is goet gevonden de broederen ouderlingen te versoecken, dat twe uijt den haeren gedurende de bedieninge haer sitplaets gelieven te nemen in den stoel onder die van het gereght, om beter opsight te konnen nemen, en sal hier van int omgaen aen de ledematen kennisse werden gegeven, waermede men in liefde is geschijden. [122v] 1692, den 1 januarij nae aenroepinge van den heiligen name des heeren heeft in de vergaderinge des kerckenraets na voorgaende bekentmakinge van den predickstoel de eerweerdige broeder diacon Anthoni van Soest gedaen sijn rekeninge van den 149

150 ontfangh en uijtgift der penningen deser diaconie bij sijn eerweerdige bedient van den 20 meij 1689 tot den 9 junij En bleeck bij slot van rekeninge ontfangen te zijn de summa van 979 gulden, 1 stuijver; uijtgegeven de summa van 982 gulden, 8 stuijvers, 19 penningen en blijkt meer uijtgegeven als ontfangen te zijn de summa van 3 gulden, 7 stuijvers en 19 penningen, welcke bij den diacon De Vijdt aen sijn eerweerdige sullen werden voldaen, ende is sijn eerweerdige voor sijn moeijte en goede trouwe van dese vergaderinge bedanckt en dese vergaderinge met dancksegginge tot Godt gescheijden. Den [niet ingevuld] januarij 1692 den kerckenraedt met aenroepinge van Godes heilige naem te same gekomen zijnde, is a domino praeside openingh gedaen, dat de heer Adrijaan van Beeckum saliger aen de diaconije had gelegateert ter somme van drie hondert gulden, dewelcke de diaconen alrede hadden ontfangen, ende onder de wedt berus- [123r] ten, waarop goet gevonden is de broederen dominus Van de Graaff en den ouderlingh de heer Jacob van Sandijck te committeren om de erfgenamen den rente te beklagen en voor de mildadigheijt door den overledene aen de diaconije bewesen te bedancken met versoeck van extract uijt het testament, opdat aen dese vergaderingh mag blijcken op wat voor waerde de penningen sijn gelegateert. Na verrightinge der commissie is het extract overgelevert, luijdende als volght. Legateerde eerst aen de diaconije armen vande kercke tot Wijck alhier de somme van drie hondert carolus guldens. Gedateert den 17 november Hier op is verder goet gevonden het beleggen de penningen op het aldersekerste met ten eersten te besorgen, waermede de vergaderingh is geschijden. Den 20 januarij kerckelijcke attestatie gegeven aen mevrou Benthem en mejuffrou haer doghter als mede Jannichje Bernards en Geertruijd van Dam. Den 11 februarij de kerckenraadt vergadert zijnde is voorgestelt a domino praeside, dat de diacon De Vijdt bekent gemaeckt heeft de pressante nood van sommige in de gemeente ende daer en tegen het onvermogen van de diaconie-beurs, is derhalven vestaen dat men vijftigh gulden sal uijtdeelen van de drie- [123v] hondert gulden bij wijlen de heer Adriaen van Becom aen dese diaconie gelegateert ende de resteerende 250 gulden ten eerste sullen beleght worden op het comptoir van de provincie van Utrecht, ende dat de 50 gulden bij den diacon sullen werden 150

151 gedistribueert aen de behoeftige met kennisse van een predicant ende een ouderlingh, te weten dominus Mas ende de heer Sandick. Is oock geresolveert de obligatie die dese diaconie heeft tot last van particuliere te visiteren en te besorgen dat se of genoeghsaem werden versekert, ofte opgeeijscht, en zijn tot het visiteren gecommitteert dominus Van de Graaff, de heer burgemeester Schagen en de heer burgemeester Broers. Ende is soo dese vergaderinge in vrede met dancksegginge aen Godt gescheijden. Den 7 meert met aenroepinge Gods is kerckenraed gehouden en bij resumptie nu gehoort rapport door de broederen wegens Grietje Odijck haer goede belofte en dat se oock haer kerckgaen iets heeft verbetert, verstaen dat Grietje Odijck weder sal werden toegelaten tot het heijlig avontmael op haer eijgen selfs beproevinge en serieuse recommandatie van ijver in de Godsdienst. De saeck van Jan van Vreeswijck blijft de broederen ernstelijck aenbevolen, als mede de suspensie van Petronel van Vreeswijck en Hendrickje Bontemps. De sittinge bij de bedieninge des heijlig avontmaels sal worden waargenomen bij de ouderlingen Sandijck en Barnevelt en sal over de [124r] de absenten na het avondmaal kerckenraad werden gehouden. In visitatione sullen assisteren Tentenier en Broers. Bij recipisse van den 17 februarij 1692 van den ontfanger Mansvelt door den diacon De Vijdt vertoont, is gebleken dat de 250 gulden op t comptoir van t gemeene landt waren beleght en de 50 gulden werden gedistribueert. Wegens den staat der obligatien is een memorie opgelesen en na bedanckinge der broederen geresolveert een register te maacken voor den diacon van de capitalen en de conditien hoe de penningen sijn beleght om sigh daer na te reguleeren. Na den brief ten laste van Melchior van Bemmel en Hendrick Vermeulen sal sigh den diacon op secretarije informeren. De erfgenamen van Arichje van Heteren sullen tot opbrenginge des capitaels ofte meerder versekeringe werden geconstringeert, waar toe de heer borgemeester Schagen is versoght, twelck sijn edele heeft aengenomen buijten kosten van de diaconije. 151

152 Als mede sal juffrou De Haultain en den vaandrigh Middelcoop werden aengeseght het capitael binnen een maandt op te brengen ofte te versekeren, twelck de diaconen is aenbevolen. Waarmede de vergaderinge in liefde met dancksegginge geschijden. [124v] Den 9 martij is binnen gestaan op haer versoeck Emmichje Willems, geboortigh van Avesaat, dochter van Willem van Thoorn, nevens haer vader en oom Willem van Eck, voorstellende dat sij Emmichje Willems bevrucht was en trouwbeloften hadde van Laurens Jelissen van Bergen, staende in ondertrouw met Gerrichje de Vosch, versoeckende dat de proclamatien van die ondertrouw mogen werden gestuijt, inbrengende met eenen, dat hij, Laurens van Bergen, sijn proclamatien tot Asch niet heeft laten gaen, daer hij nochtans noch voor vier maenden noch woonachtigh is geweest ende is het verder verhandelen hier van uijtgestelt tot morgen ten half twaelven, sal sulcks ook parthijen aengeseght worden. Den 10 meert is na het gebedt weder binnen gestaen Emmichje Willems met haer vader en oom versoecken (hoewel niet meer light voor als nogh konde geven) dat de geboden mogten werden opgehouden. Waar na oock is binnen geroepen Laurens Jilisse die na verklaringe van sijn woonplaets tot Heetveldt onder Woudenbergh, betuijghde met de doghter voornoemt nooit vleeselijcke gemeijnschap gehadt te hebben, en versoght met reght te werden aengesproken. Waar op [125r] na serieuse waarschouwinge voor een valschen eedt partijen gerenvoijeert sijn aen het edele gereghte deser stadt, sullende de geboden tot nadere ordre werden opgehouden, waarmede de vergaderinge is geschijden met dancksegginge. Den 25 dito is geproponeert de sententie vande edelaghtbare magistraet der stadt Wijck over het different van bekende proclamatien, ordinerende die te laten voortgaen met het appel daartegen, en is geoordeelt de sake in statu te laten. Op den 26 dito is voor dese vergaderinge bij acte, voor den outburgemeester Keppel gepasseert, gebleken, dat partijen malkanderen hadden verstaan en het proces bij geleght, wordende van het appel gerenuncieert, waarop geresolveert is dat de geboden sullen voortgaen. Den 3 april kerckelijcke attestatie gegeven aen Johannes, Johanna en Catrina Pinxternakel na Delf en Gijsbert van Lijnen en Anna Plaet na Amersfoort. Den [onleesbaar] meij kerckelijcke attestatie verleent aen de heer Achterhout met sijn huijsvrou en dienstmaeght, als mede aen Peter Taerlingh en sijn huijsvrou, de eerste na Uijtreght en de laeste na Leijden. 152

153 Den 5 dito is kerckenraedt gehouden en na gebeden tot Godt rapport gedaen wegens de commissie aen juffrou Haultain en den outborgemeester Luls, werdende opgelesen een brieff van de juffrou voornoemt, behelsende een versoeck van uijtstel [125v] in t opbrengen of vestenisse des cappitaels. Waerop goet gevonden is den heer outborgemeester Luls noghmael te versoecken tot het opbrengen van t capitael of het vestigen, ende in kas van langer in gebreke te blijven, dat men genootsaeckt sal wesen den wegh van reghten te gebruijcken en oock arrest te doen. Waer toe den procureur Sandijck werd geconstitueert. Heeft oock den heer outborgemeester Schagen berightet dat sijn edele had gesproken met de erfgenamen vande weduwe wijlen Van Heteren en hadden de erfgenamen aengenomen malkanderen te spreken en sigh op het voorstel van den kerckenraedt met ten eersten sullen verklaren. Is men vorders getreden, dewijl het hemelvaertdagh was, tot het eligeren van 3 ouderlingen voor de drie afgaende broederen ouderlingen Jacob van Sandijck, Hendrick van Barnevelt en de borgemeester doctor Peter Benier en den diacon Daniel de Vijdt ende sijn met eenparige stemmen der presenten verkoren tot ouderlingen Lambertus Croll, Jacob van Loenen en Daniel de Vijdt en tot diacon Hendrick Vermeulen. Waarmede de vergaderinge in liefde met danckseggige is geschijden. [126r] Den 9 meij den kerckenraedt heeft na gebeden tot Godt opgenomen de rekeningh van den afgegaenen diacon Hendrick Vermeulen en de selve heel wel bevonden ende is sijn eerweerdige voor sijn trouwe bedieninge hertelijck bedanckt ende den zegen des heeren toegewenscht. Den 16 dito zijn de afgaende eerweerdige broederen ouderlingen Jacob van Zandick, Hendrick van Barneveldt ende doctor Peter Benier en diacon Daniel de Vijdt voor hare getrouwe diensten hertelijck bedanckt en de nieuws-gecorene ouderlingen Lambertus Croll, Jacob van Loenen, Daniel de Vijdt met den diacon Henrick Vermeulen in haere respective bedieningen bevestight zijnde in dese vergaderinge verwellekomt met alle zegenwensch. De kerckelijcke middelen tegen het pausdom sijn gelesen. Den 17 meij 1692 sijn na gebeden tot Godt binnen gekomen de eerweerdige Godtsalige en seer geleerde heeren en broederen Johan Brinckhuijs, Jacobus 153

154 Leerdam en Henricus Sijpestijn, respective predikanten in Venendael, twael en Doorn, deputati classis, berightende dat se tot het doen der visitatie waren afgeson- [126v] den. Waarop de staet der gemeijnte ten aensien van de opsienderen en ledematen wegens den kerckendienst ende gedragh open geleght sijnde, soo sijn de eerweerdige deputati met zegenwenschinge en dancksegginge vertrocken en de vergaderinge geschijden. Den 20 junij de kerckenraad in de vreese des heeren vergadert zijnde is na aenroepinge van des heeren name de censure na gewoonte tegen het heilig avondmaal gehouden, ende verstaen te continueren als noch de suspensie van Jan van Vreeswijck, Petronelle van Vreeswijck ende Henrickje Bontemps sullende deselve in visitatione serieuselick worden aengesproken. Eernst Cloot sigh op nieuws niet alleen met feijtelickheden tegen sijn huijsvrouw, maar oock tegens heeren van de regeeringe alhier met dreijgende bejegeninge swaerlick hebbende te buijten gegaen, is verstaen, om sulcke scandaleusen leven tegen te gaen, hem aen te seggen in de besoeckinge, dat niet alleen voor dit mael van des heeren tafel sal worden afgehouden, maar oock voor altoos, ten sij dat hij te sijnen tijt sulcken continuatie van deurslaende tekenen van bekeringe geve aen de gantsche gemeente, dat daer op wederom andere resolutie moge genomen worden. In visitatione sullen assisteren de eerweerdige broederen ouderlingen Lambertus Croll ende Jacob van Loenen. Ad classem tot Rhenen aenstaende is gecommitteert de heer schepen Lambertus Croll. Aegaende de kercke van Gulick ende de Paltz is geresolveert voor elck een ducaton te geven ende vorder pro re nata te handelen. Ende is soo dese vergaderinge in liefde met dancksegginge tot Godt gescheijden. Tot inspectie der communicanten bij des heeren tafel sullen sitten de eerweerige ouderling Lambertus Crol ende Jacob van Loenen. [127r] Den 21 augusti is ad instantem classem tot Rhenen te houden als ouderling gecommitteert de eerweerdige Jacob van Loenen. Is attestatie gegeven aen Helena Matthijs van Ruurmond vertrocken na Utrecht. 154

155 Den 19 september 1692 den kerckenraedt vergadert zijnde is na gebeden tot God geresolveert dat Jan van Vreeswijck, Petronel van Vreeswijck en Hendrickje Bontemps en Ernst Kloot blijven gesuspendeert, tot dat haer boetveerdigheijt blijcken sal. In visitatione sullen assisteren de heer borgemeester Schagen en broeder De Vijdt en sullen de broederen voornoemt oock de opsight over de communie waernemen. Den 4 december kerckelijcke attestatie verleent aen Aeltje Spithoven na Utreght. Den 12 december 1692 de kerckenraad na aenroepinge van den heilige name Godts ter censure getreden zijnde, heeft verstaen onder suspensie te laten Jan van Vreeswijck wegens continuatie van sijn ergerlicken wandel en quade huijshoudinge, oock Petronelle van Vreeswijck wege ongenoeghsame berouws-betooninge als mede Eernst Cloot om sijnen quaden voortganck in sijn sonde, mits dat serieuselick elck na gelegentheijt werden vermaent in visitatione tot bekeeringe. Oock hebben de heeren Schagen en Broers aengenomen [127v] de ergerlickheijt van boven gemelte personen aen de edelaghtbare magistraet voor te dragen, om te sien of door die wegh ijet tot haer beterschap konden aengewendt worden. Henrickje Bontemps sal moet[en] voor den kerckenraadt belijdenisse en berouw toonen van hare sonden, voor en al eer tot de heilige communie toegelaten sal worden. De inspectie over des heeren tafel sal waergenomen worden door de heeren Broers en Tentenier, die oock in de visitatie sullen assisteren. Is geoppert de schuld van de juffrouws Haultain ende heeft dominus Van de Graaff gerapporteert dat de heer oudborgemeester Luls heeft geantwoort, dat indien de diaconie de bewuste penningen immers wilde opgebracht hebben, dat soude maken dat s er waren. En gemerckt oock t versochte uijtstel bij de juffrouws Haultain voor dit jaer soo na ten eijnde is, verstaet dese vergaderinge dat dominus Van de Graaf, die hier toe weder versocht word met de eerweerdige ouderlingh Van Loenen sal insteren tot opbrenginge van het capitael volgens voorgaende resolutie ende dat op t experireren van den 30 december deses lopenden jaers 1692 of dat anders de wegh van justitie sal werden ingegaen. Ende is soo dese vergaderinge in vrede ende met dancksegginge tot Godt gescheijden. 155

156 [128r] Den 20 meij 1693 is na vierige gebeden tot God a domino praeside voorgestelt of het niet ten hooghste noodigh was bij den edelaghtbare magistraet versoeck te doen, om te mogen treden tot het beroepen van een leeraer inplaetse van dominus Mas saliger, twelck nader overwogen sijnde in de vreese des heeren is eenparighlijck verstaen dit bij de eerste gelegentheijt werckstelligh te maecken en sijn ad causam gecommitteert nevens dominus praeses den ouderlingh Krol en den diacon Van Soest, waermede de vergaderinge in liefde met dancksegginge is geschijden. Kerckelijcke attestatie gegeven aen Adam van Barnevelt na Rotterdam. [in de marge] Presentes Schagen, Tentenier, Broers, Crol, Van Loenen, diacons Van Soest, Vermeulen. Den 21 meij Nadat dominus Van de Graeff het gebedt heeft gedaen is daer op [alr]as uijtgegaen. Is bij dimissie van dominus Jacobus van de Graeff gedaen rapport door de gemelte medegecommitteerdens van de bovenstaande commissie en gaven over den volgende resolutie. Sijn binnengestaen de gecommitteerden van magistraet als kerckenraedt van de stadthouder Wijck, exhiberende hare respective credentialen, met versoeck, dat op het eenparigh gedaene beroep de persoon van dominus Jacobus van de Graeff mogt worden gedimitteert en hare kercke tot een ordinaris herder en leraer mogte volgen. Waer op de [128v] de gemelte gecommitteerden buijten staende en dominus Van de Graeff daeromtrent sijn verclaeringe hebbende gehoort en wijder gedelibereert sijnde, hadden die van de kerckenraedt sijn verblijff liever gesien, dat dominus Van de Graeff hem vindt overtuijgt van dat beroep te moeten volgen, soo is sijn eerweerde gedimitteert met toewens van de rijcke segen des heeren. [in de marge:] Presentes: ouderlingen Schagen, Tentenier, Broers, Crol, Van Loenen, diaconen Van Soest, Vermeulen. Den 25 e meij Door den ouderling meester Gerbrandt Schaghen de vergadering sijnde aengeleijt ter behoirlicker ure heeft sijn eerweerde geproponeert dat dese dag was de gewoone tijdt van de verandering van de kerckenraadt, ende dat tot beswaer van dese kercke dominus Wilhelmus Mas onlangs was overleden, ende dominus Jacobus van de Graeff tot de kercke van Herdenwijck is beroepen, ende also dese kercke is ontbloot van beijde haer herders en leraers, soo sijn naergesien de 156

157 retroacta, die in soodane gevallen sig hebben geopenbaert, ende bevonden wesende dat den 25 e meij 1682 dese kercke sig bevondt sonder ordinaris herder off leraer, ende alsdoen hebben goet gevonden de verandering van den kerckenraedt te houden in statu. Ende waer op alsnu sijnde gedelibereert, soo is met eenparige stemmen goet gevonden te volgen het exempel van hare broederen van die tijdt, en verstaen de dispositie omtrent de voorschreven veranderinge te staecken bij provisie ter tijdt ende wijlen dese gemeente van den ordinaris predicant sal wesen voorsien. [129r] Sijn gecommitteert eenige broederen uit den kerckenraedt, om haer te begeven ter vergaderinge van de magistraet en te versoecken consent tot dispectie van bequaeme mannen om vervolgens daer uijt te mogen becomen een ordinaris herder en leraer van dese gemeente. Waer nae is overgebragt de volgende resolutie: Extract uit de resolutie van de magistraet der stadt Wijck, maandag de 29 e meij Op de naeder instantie door den heer borgemeester Schagen, uijt de naem van den kerckenraedt alhier op huijden gedaen, om te hebben consent tot het dispicieren van eenige bequaeme personen tot een predicant, het welck is geconsenteert ende versogt aen den kerckenraedt daer mede op het spoedigste te willen voortgaen. Ende is verder verstaen ende die van de kerckenraedt geautoriseert van de vacerende predicantsplaets, sede vacante, nae behoiren te doen waernemen tot minste costen van de stadt ende dat met communicatie van de heeren borgemeesteren. [in de marge:] Presentes de ouderlingen Schagen, Tentenier, Broers, Crol, Van Loenen; diaconen Van Soest, Vermeulen Den 30 e meij 1693 is op het point van de dispectie van bequaeme personen tot den kerckendienst door dominus Wilhelmus Mas vacerende, genomineert donredag den 1 e junij En om waer te nemen per interim de [129v] kerckendienst wort versoght ende gecommitteert den ouderling Schaghen, om daerover te spreecken en overleg te maacken met den eerweerde gedeputeerde van de classis, off die sulx aengaet ende daer van te rapporteren. [in de marge:] present allen. Den 1 e junij 1693 de kerckenraedt tegen dese ure geroepen en vergadert sijnde, hebben in gevolge van de acte van consent voorschreven gedispicieert en hare oogen geslagen op de naerbescreven mannen, alse 157

158 dominus Vianen, predicant tot Driebergen dominus Sijpesteijn, predicant tot Doorn dominus Vollenhove, predicant in Nederlangbroeck dominus Chasse, predicant tot Maurick dominus Larenus, predicant tot Trigt dominus Ter Kinderen, predicant tot Ackoij dominus Steenwinckel, predicant tot Schelluijnen dominus Schuttorius, bedienende het mijnisterium te velde bij de graef van Athlone dominus Novius predicant tot Nigtevegt dominus Wagerdus, predicant tot Langerack Ende is verder goet gevonden de selve te brengen tot een cleijnder getal ende daer toe vastgestelt eerstcomende maendag nae de predicatie. [in de marge:] present alle. Den 4 e junij 1693 is rapport gedaen bij den outborgemeester Schaghen als ouderling van sijn reijs op [130r] Utregt en Houten ende van de affspraecke die met dominus Schut, predicant tot Houten en andere hadde gehouden over het benoemen van een proponent ende dat dienthalven dese morgen een bode expres hadde gesonden aen dominus Menso predicant tot Rhenen en bij missive versogt sijn eerweerde advis. [in de marge] Present alle. Den 5 e junij 1693 de kerckenraedt tot Wijck nae behoirlicke convocatie op dese ure sijnde vergadert, hebben in de vrese des heeren naer aenroepinge van Gods heiligen naem het groot getal bij haer gemeene overleg opgestelt, gerevideert ende daer uijt het ooge geslagen en gedispicieert op dese persoonen Alse Dominus Chasse predicant tot Mourick Dominus Paulus Steenwinckel predicant tot Ghelluijnen Dominus Schutterus bedienende het heilig mijnisterium Jhesu Christi te velde bij den Grave van Athlone En worden versogt de ouderlingen Tentenier of Broers ende den diacon Van Soest om de voorschreven personen te presenteren aen de heeren van de magistraet ende te versoecken haer eerweerdige approbatie om vervolgens nae ordre van de kerck verder te worden geprocedeert tot een beroep in plaets van dominus Mas. [130v] 158

159 [in de marge] Present alle. Den 7 en junij 1693 den ouderling Schaghen heeft openinge gedaen van de brieven geschreven aan de eerweerdige domini Schut ende Crinius en met eens vertoont de rescriptien van deselven als oock den missive van dominus Leerdam. En is geexhibeert een resolutie van de magistraet luijdende als volgt. Extract uijt de resolutie van de magistraat der stadt Wijck dingsdag de 6 e junij Sijn nae versogte audientie binnen verschenen de heeren David Broers, ouderling, ende Antoni van Soest, diacon, als gecommitteerden van de kerckenraedt deser stede, en hebben naer wensinge van Godes segen geremonstreert hoe dat de gemelte kerckenraedt uijt een grooter getal een drietal hadde genomineert, versoekende daer op des magistraets approbatie, tot dien eijnde exhiberende extract uijt het resolutie boeck vande gemelte kerckenraedt, waerop nae dat de gemelte gecommitteerden waeren vertrocken, het selve gelesen en in deliberatie geleijt sijnde, heeft de magistraet eenparig geconsenteert gelijk de selve consenteren bij desen aende eerweerdige kerckenraedt voorschreven om uijt het drietal een bequaam persoon te eligeren tot vervullinge van de vacante plaets vande overleden predicant dominus [131r] Wilhelmus Mas, ende als dan vervolgens geapprobeert te worden. Getij[kent] G. du Rieu. [in de marge] Present alle except Broers. Den 9 en junij 1693 is binnengestaen dominus Bronckhorst proponent en presenteerde in die qualiteijt alhier te comen resideren, mits dat geen ander proponent soude worden ingebragt tot dat men quam tot een twede beroep. En dat men hem accoordeerde half predicants gagie. Daer op is geresolveert aldus. De kerckenraedt sijnde in verstant dat de proponenten, die geweest sijn alumni van haer edelmogende magistraet volgens resolutie van de sijnodale vergaderinge moeten resideren ter plaetsen haer aen te wijsen ende dat dominus Bronckhorst is onder dat getal, dat oock de saeck van gagie dependeert van de regeringe van dese stadt, soo is verstaen sonder tijdt verlies omtrent de voorschreven saeck te informeren ende dat men aende heeren burgemeesters hier van sal geven communicatie. Eodem die naer middagh. Nae dat de naergenoemde naeburige predicanten tegen dese uren waren versogt ende verschreven om in haer eerweerdigen presentie nae de ordre van de kercke alhier te handelen en procederen tot beroep van een predicant, herder en leeraer uijt de gedaene cleijne nominatie, die dan aengecomen wesende. Is goetgevonden haer eerweerdigen te doen 159

160 [131v] ophaelen en tot dien eijnde gecommitteert de ouderling Van Loenen ende den diacon Van Soest. En vervolgens binnencomende en sessie hebbende genomen is aan haar eerweerdigen openinge gedaen van de nominatie en approbatie der voorgemelte drie personen etcetera. Daer op dominus Vollenhoven het gebedt heeft gedaen, en voort is getreden tot het beroep, gevende ijder lidtmaat sijn stem met een toegebonden briefjen, die dan tot seven in getale wesende geopent, bevonden is dat het voorgemelte beroep met eenparigheijt is gevallen op de persoon van dominus Paulus Steenwinckel predicant tot Schelluijnen. Is voorgenoemde domini naeburige predicanten Vollenhoven en Dellius van haer genome moeijten bedanckt en daer op de volgende acte op papier gebragt bij alle de leden neffens de voorschreven twe naeburige predicanten beteeckent en heeft opgemelte dominus Vollenhove wederom des heere naeme aengeroepen ende also gescheijden. Acte van beroep. Gelucksaligheijt. Also door het afsterven van dominus Wilhelmus Mas de kercke van Wijck van haer ordinaris herder en leeraer is ontbloot en ten hoogste nodig wort geagt dat de selfde in sijn plaetse met een andere [132r] bequaeme leeraer worde voorsien, waerom de kerckenraedt der voorschreven gemeijnte, gelet hebbende op de bequaemheijt vande eerweedigen Godtsaligen en welgeleerden dominus Poulus Steenwinckel, predicant tot Schelluijnen, nae voorgaende consent vande magistraet van deser stadt, ende ten overstaen vande twe naeburige predicanten beroepen hebben met eenparige stemmen gelijck wij beroepen bij desen den voornoemde dominus Poulus Steenwinckel tot onsen ordinaris herder en leeraer, om naer de mate der gaven hem vande heere verleent, onse gemeijnte te dienen, Godts woort te predicken, de heilige sacramenten te bedienen, de christelicke discipline te oeffenen, en voort alles te doen wat een vroom en opregt cristi dienaer schuldig is. Versoeckende dat dese onse wettige beroepinge moge worden geapprobeert en onsen weerde medebroeder voorschreven onbeswaert de selfde geliefde nae te comen en te volgen, het welcke sal strecken ter eeren Godes ende tot stigtinge onser gemeente. Actum Wijck in onse kerckelicke vergaderinge den 9 en junij [in de marge] Present allen. De 12 junij 1693 is gecommitteert om de heeren vande magistraet te vertoonen het voorschreven beroep en te versoecken daer op approbatie. 160

161 Twelck ten selven dage bij haer eedelen eenparig is geapprobeert en daervan acte verleent. [132v] [in de marge] Present Schaghen, Tentenier, Broers, Crol, Van Loenen, diaconen Vermeulen, Van Soest. Den 19 en junij Bij resolutie van de 7 en meert 1691 sijnde verstaen, dat de vendrig Middelcoop het capitaal van de diaconije soude hebben op te brengen of te verseeckeren binnen den tijdt van een maendt, ende daer van tot nog toe sijnde gebleven in gebreecken, ende de weduwe van de diacon De Vidt de redenen inbrengt per memorie, soo wordt de huijsvrou vande voorschreven Middelcoop gewaerschouwt om een vande voorschreven conditien te voldoen binnen den tijdt van ses weecken, en sal men bij naerlatigheijt hem anders moeten voorsien. Wordt gecommitteert tot het waernemen vande classicale vergadering die tot Rhenen sal worden gehouden den ouderling meester Gerbrandt Schaghen, oudtborgemeester, en sijn eedele versogt aende gemelte vergaderinge te representeren het beroep met eenparigheijt gedaan op de persoon van dominus Paulus Steenwinckel, predicant tot Schelluijnen, ende daer op te versoecken haer eedele approbatie. [in de marge] Present Schaghen, Tentenier, Crol, Van Loenen, diaconen Van Soest, Vermeulen. Den 22 e junij 1693 is rapport gedaen bij den outborgemeester Schaghen vande verrigting en t gepasseerde bij de classis van Rhenen Wijck, en dat het voorschreven beroep op de persoon van dominus Steenwinckel gedaen, bij haer eerweerde is geapprobeert en daer op de behoirlicke acte gedepescheert. En nu niet anders resterende dan de dimissie van de welgemelten dominus Steenwinckel soo bij sijn kercke als classis van Gorcum, ende dat de magistraet [133r] daer toe algereets heeft gecommitteert beijde de regerende borgemeesters, soo worden van wege dese kerckenraedt daer toe gecommitteert de ouderlingen meester Gerbrandt Schaghen ende David Broers. [in de marge] Present Schaghen, Tentenier, Broers, Crol, Van Loenen, diacon Van Soest. Den 13 e julij 1693 rapporteerde de voorgemelte gecommitteerden haer verrigting en hoe dat soo wel die vande kercke van Schelluijnen als die vande eerweerde classis de gemelte dominus Steenwinckel hadde gedimitteert. En is verstaen dat men op aenstaende sondag sal laeten doen de 1 e proclamatie. 161

162 [in de marge] Present alle. Den 15 e julij 1693 de broederen en ouderlingen die hebben gedaen de visitatie vande ledematen jegens het heilig avontmael van morgen rapporteerde, dat haer ditmael niet anders is ontmoet als de quade huijshouding van Roelof van Bladen ende sijn vrou die lidtmaet is, maer haer niet thuijs bevindende, is goet gevonden te versoecken de ouderlingen Schaghen ende Crol de selve aen te doen ende nae behoiren te waerschouwen. En is bij dese occasie gesproocken van het miscomportement van Jan van Vreeswijck ende sijn suster Petronella als oock van Geertruijdt [. N.B. achternaam niet ingevuld], die in onegt een kindt gewonnen ende gebaert hebben sonder dat men daer van als oock vande eerste de vaders sijn bekent ende dat de laeste [133v] op de gedaene waerschouwinge tergiverseert haer kindt te laeten doopen, op haer eijgen presentatie en gewoone censure, die men gebruijckt in diengelijcke gevallen, soo is verstaen die saecke te vertoonen aende magisgtraet. Om bij te woonen de acte vant heilig avontmael sijn versogt de broederen Crol ende Van Loenen. Is goetgevonden alhier te registreren de naerbescreven acten. Wij ondergeschreven ouderlingen ende diaconen opsienders der gemeijnte Jhesu Christi binnen Schelluijnen getuigen en verclaren bij desen hoe dat de eerweerdige Godtsalige en welgeleerde dominus Paulus Steenwinckel de kudde Jhesu Christi alhier derde halve jaer in allegetrouwigheijt heeft gehoet ende sig selven gans iverig en voorsigtig heeft gequeten in het predicken van het heilig en saligmaekende woort des heeren dat regt snijdende, naeckt ontvouwende, en met alle eernst en cragt aendringende tot wederlegginge der dwalende, bestraffing der ongeregelde, opwecking der traege, versterckinge der swacke, vertroosting der treurige Zions, sijnde voorts in de bedieninge der heilige bondtteeckenen en zegelen volweerdig in het behandelen vande kerckelicke tugt door vermaning, overtuijging ende bestraffing in alle voorsigtigheijt waeckende geweest, oversulx alles doende wat tot volmaecking der heijligen en opbouwinge van het lighaem christi eenigsins conde strecken, gelijck oock sijn leere en dienste met een eerlicken, beschijden, minsamen ende voorsigtigen wandel heeft becragtigt, sijnde de gemeijnte een voorbeeldt geweest in [134r] alle deugden, also in alles ende altijdt sig quijtende en gedragende als van een wacker en getrou herder vereijst wort derhalve oock de gansche gemeijnte als voornoemd van herte soude wenschen sijn eerweerde nog lange te mogen houden om soo getrouwe en vrugtbare diensten tot stigtinge te blijven genieten edog nog nae dien het den albestierende Godt nae sijne wijse voorsienigheijt behaeget heeft door t middel van een wettige beroepinge sijn eerweerdige van ons te nemen, en te 162

163 verplaetsen, soo hebben wij aenmerckende dat dese veranderinge van een mindere tot een talrijcker gemeijnte als streckende tot meerder woecker van sijn eerweerdige rijcke gaven niet conden ofte mogten wedersproocken worden sijn eerweerde hoewel met droefheijt en gans ongeerne tot dienst van gemeente van Wijck bij Duerstede losgelaeten, gelijck wij sijn eerweerde (soo veel ons aengaet) loslaeten en dimitteren bij desen, van herten wenschen ende bidden dat den heeren des oogst hem meer en meer met de gaven van sijnen geest overstroome, op dat sijn eerweerde gelijck hij onder ons geweest is, mag blijven een gesegent wercktuijg door welckens iver en getrouwe dienst de gemeijnte Jhesu Christi der selver stadt mag gestigt en opgebout werden tot winninge van veele en heerlickheijt Godes in christo, op dat sijn eerweerde met alle getrouwe dienstheijt de ten geene dagen de croone des [134v] regtvaardigheijt wegdraege en Godt der waerheijt, des liefde ende des vredes sij met hem en ons allen dat rijck. Onderteekent Leendert de Breij, Aerent Boom, t merck is gestelt bij Pieter Willems Kamsteg, Adriaen Gerrits Kraeij, Joannes Aeltius. Ecclesia in Hoornaer huius circuli deputati et vicinus. Wij bedienaren des heiligen evangeliums des classis van Gorinchem getuijgen dat den Godtsaligen welgeleerden onsen seer lieven medebroeder dominus Paulus Steenwinckel in de kercke van Schelluijnen, onder onse classis behoirende, den heilige kerckendiensten bedient heeft den tijdt van derdhalf jaer, in welcken hij hem altijt seer loffelick en stigtelick heeft gedraegen, sijn gemeijnte als een seer goet exempel voorligtende, in leer en leven, soo publicq als privaet, ende met alle christelicke voorsigtigheijt en getrouwigheijt de kudde christi hem toevertrouwt weijdende door de suijvere bedieninge des Goddelicken woorts ende der heiligen sacramenten, besturinge der christelicke discipline ende onderhoudinge vande goede ordre nae de woord Godts ende alles doende dat een trou regtsinnig wagter en opsiender int huijs des heeren betaemt, heeft oock met alle vleijtigheijt onse classicale vergaderinge bijgewoont en met loffelicke en gesonde [135r] advisen gedient ende in alle sedigheijt en vreedsaemheijt also gedraagen dat wij sijn weerde sijn bedanckende ende hadde welgewenst dat wij sijn tegenwoordigheijt nog langer hadde mogen genieten dog dewijle het den grooten herder der schaepen belieft heeft sijnen dienaer die int mindere is getrou geweest over meerdere te stellen en te beroepen in de kercke van Wijck, hebben wij sijn weerde gedimitteert van sijn kercke tot Schelluijnen om de alwijse Godt te volgen in sijn kercke tot Wijck, ten welcken eijnde wij sijn weerde dese onse attestatie medegeven, daer bij toejuijgende sijn weerde in de gemeente van Wijck de rijcken segen des heeren in sijne dienst aldaer tot aenwas van veele sielen en grootmaecking van Godes heiligen naem 163

164 geschreven uijt lasten naems der classicale vergaderinge tot Gorinchem des 21 e julij 1693 ende in aller naem onderteijckent Petrus Hammius classis pro tempore scriba. Nae visie vande reeckeninge vande diacon Daniel de Vidt hebbende ingesien verscheijde disordres ende de gans soberen staat vande [135v] beurs vande diaconije en het gehele verval dat onfeijlbaer staet te verwagten, soo daer inne niet promtelick wordt voorsien. Waerom de kerckenraedt eenparelick heeft verstaen en geresolveert dat de diacon in der tijdt geen ordonnantie oft handtschrift van iemant sal hebben te respecteren, als alleen die geene die bij ordre en resolutie vant collegie vande hooft aelmoeseniers hem toegesonden worden. En is verder goetgevonden sijn gedagten te laeten gaen over de middelen van redres vande voorschreven beurs en administratie vande diaconije ende daer op metten eersten te resolveren. [in de marge] Present allen. Den 9 en october 1693 is geresolveert te schrijven aende eerweerde vergaderinge vande classis tot Rhenen, die extraordinaris sullende te samen comen, dat bij provisie willen waernemen de beurt vande kerckendienst, alsnog sijnde vacant door het vertreck van dominus Jacobus van de Graeff. [in demarge] Presentibus omnibus. Den 21 dito 1693 de kerckenraad, in de vrese Gods vergaderd sijnde, heeft na aanroeping van Gods heilige naaem, geresolveert, om goede redenen, ten spoedigsten tot het vervullen van de ledige plaats door het vertrek van [136r] dominus De Graaf, toetetreden en tot dien eijnde goed gevonden dominus Paulus Steenwinkel en de heeren broederen Broers en Van Soest te deputeren om desen aangaande van de edelagtbare magistraat permissie te versoeken. [in de marge] Present dominus Schagen, Broers, Crol, Loenen, Vermeulen. Den 5 november 1693 heeft dominus Steenwinkel (na aanroeping van Gods heiligen naam) met de heeren broederen Broers en Van Soest) van sijn commissie rapport gedaan, en de versogte permissie, aan de eerweerdige kerkenraad versekert van de edelagtbare magistraat toegestaan te sijn. Waer op de kerkenraad tot het nomineren van een getal van twaalve is toegetreden, welke sijn na de meerderheijd van stemmen de naastvolgende: domini Verweij Chasse Wijnhuijs Schutter 164

165 Brandolphus Vollenhoven Broedelet Wilkens Bartens Dellius Terkinder van Doorn Zijpesteijn [in de marge] Present omnibus. Den 12 dito 1693 de kerkenraad, na aanroepinge van Gods naam hier vergadert, heeft uijt het bovenstaande twaalftal een getal van drien gemaakt, welke sijn de volgende: domini Schutterus, predikant tot Buren, Wilkens, Broedelet. Voorts is goedgevonden dominus Steenwinkel met de heer Broers en broeder Van Soest te deputeren om bij de edelagtbare magistraat op dit kleijn getal approbatie te versoeken. [136v] [in de marge] Present omnibus. Den 19 dito. De kerkenraat, in de vrese Gods, na aanroeping van Gods heiligen naam, heden vergadert, heeft eenpariglijk geresolveert dominus Gideon Schutter, predikant bij den grave van Athlone te velde, te beroepen tot hare herder en leeraar, gelijk sij hem beroepen mitsdesen. Wordende de broederen ad causam deputeert versogt de approbatie van de edelagtbare magistraat te versorgen. Sijn ad classem gecommitteert dominus Steenwinkel en schepen Crol. Met bijsondere last op haar edele approbatie op het gedane beroep op dominus Schutter te versoeken, gelijk haar edele na visie van stukken het selve geapprobeert hebben. Den 11 december. Dominus Steenwinkel en schepen Crol hebben rapport gedaan van hare commissie als gedeputeerden ad classem, dat de eerweerde classis de voorschreven beroepinge approbeert. Den artikelen van den 15 julij 1693 rakende Jan van Vreeswijk en sijn suster Petronella blijft in statu. Censura morum gehouden sijnde, is niets van aanmerkinge ingekomen. Tot de visitatie tegens het avondmaal sijn met dominus Steenwinkel gecommitteert de heeren ouderlinge Schagen en Broers. [in de marge] Present omnibus. uijtgesondert den diakon Van Soest. Den 15 meert Na aanroeping van des heeren naam sijn ex ordine met dominus Steenwinkel gecommitteerd tot de huijsbesoekinge de ouderlingen Krol en Van Loenen. Den artikel van Jan van Vreeswijk ut supra. Censura morum gehouden sijnde, is niet van aanmerking ingekomen. 165

166 [137r] Tot het bijwonen van het naast aankomende classis is met dominus Steenwinkel gecommitteert de ouderling Van Loenen. Om den eerweerdige Egidius Schutter van de kerkenraat en classis los te maken sijn nevens dominus Steenwinkel gecommitteert de ouderling Krol gesubstitueert Van Loenen. [in de marge] Present de ouderlingen Schagen en Van Loenen en diakonen Soest en Vermeulen. Den 15 april is geresolveert dat men de rekening van den diaken De Vidth sal sluijten op sekere voorwaarden, de welke in een acte daar van te maken, bij de heer borgemeester Schagen nader sullen geexpresseert worden, gelijk sijn edele dan ook versogt is die bij gelegen tijd te willen opstellen. Hendrik en Willemijntje van Brekeveld met attestatie vertrokken na Cleefe. Ingevolge het vorige versoek aan de heer borgemeester Schagen gedaan, heeft sijn edele een acte opgesteld de welke eenparig is goedgevonden en sal aan t slot van de rekeninge van woord tot woord worden geinsereerd. Bij welke gelegentheijd is eenpariglijk goedgevonden om de beurs niet tot verval te brengen, dat de diakonen bij haren administratie den uijtgift met het inkomen sullen hebben te compasseren om de balance te houden, in dier voege dat de jaarlijkse last en betalinge niet kome te surpasseren haer inkomen boven de vijf en twintig gulden. En so mogen worden bevonden, dat den diakonen dese regel niet en quame te observeren en dat bij den rekening meer soms ter uijtgelt wierde gesien als den ontfang bij die calculatie bedroeg, den diakon in sulke geval van dat meerder verschot niet sal vermogen te eijssen, maar gehouden sal worden als sijn propre schuld. [137v] [in de marge] Presentibus omnibus. Den 17 maij. Heden na aanroepinge van des heeren heijligen naam heeft toegetreden, also het den dag der der versettinge des kerkenraad is, tot het eligeren van drie ouderlingen en een diakon, en heeft men verkoren tot ouderlingen in plaats van de afgegane heeren Broers, Tentenier en De Vidth, de heeren Johan de Waal, Pieter Benier en Jan de Bitter en in plaats van de afgaande diakon Van Soest Frederik Klopper. En is dus dese vergadering met danksegginge aan God almagtig in vrede gescheijden. Is den diakon Vermeulen gelast om de consignatie penningen van hondert [. niet ingevuld] gulden te ligten en het bij provisie onder hem te doen bewaren tot nader ordre. 166

167 Aangaande de sessie van den afgaande diakon is geoordeeld te sullen persisteren van de resolutie genomen den 21 maij Den 20 e maij dominus Schutter van dese kerkenraad tot predikant geroepen sijnde, is na gegeven drie proclamatien sonder verhindering in den heilige dienst bevestigt den 20 maij Neeltje van Hoor[n]sveld en Aaltje van Bekum vertrokken met attestatie. [in de marge] Censura morum. Den 16 junij is naar aanroeping van des heeren heijligen naam kerkenraad gehouden en sijn present gevonden domini Steenwinkel, Schutter, ouderlingen Crol, De Bitter, diakonen Vermeulen en Klopper. Den artikel van den 15 julij 1692 raakende Jan van Vreeswijk en sijn suster Petronella, blijft in statu. Censura morum gehouden sijnde is niets van aanmerking ingekomen. [138r] Na de classe is neffens de predikanten gecommitteert als ouderling den borgemeester De Waal. Tot de visitatie van het avondmaal sijn gecommitteert de borgemeesteren De Waal en Benier. Is geresolveert omde predikanten te versoeken, wegens de grooten aanwas der armen, het selvige op het ernstigste de gemeijnte te recommanderen, dat de gifte mogten vermeerdert worden. En is alsoo dese vergadering met danksegginge van God almagtig in vrede gescheijden. [in de marge] Absent dominus Steenwinkel, ouderlingen de heer Schagen en De Waal. Visitatie der kerke. Den 7 augusti is naar aanroeping van des heeren naam kerkenraad gehouden en sijn de eerweerdige gedeputeerden des eerweerdige classis van Rhenen en Wijk namentlijk domini Bernardus Keppel, Henricus Heijmenberg, respective predikanten tot Amerongen en Schalkwijk, binnegestaan omme na gewoone kerke ordre de kerke te visiteeren en hebbe na toewensching van des heeren zegen over dese vergadering opening van haare commissie gedaan en is alles in goede stant gevonden, en is dese vergadering in goede vrede met danksegging tot God almagtig gescheijden. 167

168 Deel van een pagina uit het eerste notulenboek [in de marge] Absent dominus Steenwinkel, de heeren Schagen, Crol, Van Loenen. Commissie der ouderlinge na de classis. Den 24 augusti is naar aanroeping van des heeren naam kerkenraad gehouden en is neffens beijde de predikanten als ouderling na de classis gecommitteert de heer borgemeester Benier en is ook gesprooken om alle dingsdag bedestont te houden, maar is uitgestelt tot datter meer leden van de kerkeraad present sullen sijn in de aanstaande week. En is alsoo dese vergadering met danksegging tot God almagtig in liefde en vrede gescheijden. [138v] [in de marge] Absent Van Loenen [doorgehaald], De Bitter en Klopper. Den 2 october is naa aanroeping van des heeren naam kerkenraad gehouden. 168

169 Den artikel van den 15 julij 1692 raakende Jan van Vreeswijk en sijn suster Petronella blijft in statu. [in de marge] Aaltje Breek. Aangaande Aaltje Breek onder de geboode geweest sijnde en om redenen gestuit, is echter bevonden swanger te sijn. Soo is bij de eerweerdige kerkeraad geresolveert het kint te laaten doopen onder voorwaarde, datter imant als getuigen sal staan, welke het kint in de gereformeerde religie beloove sal op te brengen. Geresumeert hebbende het accoort met juffrou Van Isendoorn, weduwe van de gewesene diakon Daniel de Vit, aangaande het accoort met haar aangegaan den 15 april 1694, is met eenpaarige stemme geresolveert haar de beloofde penningen te betaalen, gekomen van het gelofte capitaal vande weduwe Houtin hondert gulden en vijftig guldens uit de te ontvangene penningen vande pagter Bom. Censura morum en is daar niets van belang voorgekomen, sijn neffens de predikanten tot de visitatie des heiligen avondmaals gecommitteert de ouderlingen de heeren Schagen en De Bitter gesubstitueert ouderlingen Crol en Van Loenen. Is goetgevonden na te sien de oude wetten van het te laat komen en absenteeren van de kerkenraat en is alsoo dese vergadering in de vreese des heeren na danksegging aan God almagtig gescheijden. [in de marge] Absent de heer Schagen. Den 21 november is nevens de predikanten ad classem gecommitteert de borgemeester De Waal. [in de marge] Absent dominus Steenwinkel, de heeren Schagen, Benier. Den 2 december is naar aanroeping van Gods naam kerkenraad gehouden en is met eenpaarige stemmen geresolveert om tweemaal des weekz dinsdag en donderdagsavont, te prediken en salmen den heer president borgemeester versoeken om de keersen voor de twee reijse te verleenen en is alsoo de vergaderinge met danksegging tot God almagtig met vrede en liefde gescheijden. [139r] [in de marge]present dominus Steenwinkel, Schutter, Krol, De Waal, Benier, De Bitter, Vermeulen, Klopper. Cornelia Meesse Na aanroeping van Gods heijlige naam is over de selve nopende Cornelia Meese, gewesene moeder in t gasthuijs, gebesoingneert hebbende, goetgevonden dat alvorens men daar in voortgaet de borgemeester Benier sal gelieven te produceren datgene sijn eerweerdige tot haren laste heeft, aanstaende sondag ten vier uren na noen om daar vorders in te handelen, na behoren. [in de marge] Aaltje Breek. Aaltje Breek, versoekende getuijgenisse van de kerkenraad, dat sij met Cornelis van Bladeren een heilijken voorstel in onse kerken gehad heeft, is goedgevonden haar sulx in te willigen. 169

170 Den artikel van den 15 julij 1692 rakende Jan van Vreeswijk en sijn suster Petronella blijft in statu. Sullen met de predikanten de kerkelijke visitatie doen de ouderlingen Crol en Van Loenen, gesubstitueert de ouderlingen De Waal en Benier. Waarmede dese vergaderinge in liefde na aenroepinge van Gods naam is gescheden. [in de marge] Absent Schagen, De Waal, Crol. Den 16 december is naar aanroepinge van des heeren naam kerkenraad gehouden, en aangaande Cornelia Meese, gewesene moeder in het gasthuijst, bij meerderheijt van stemmen geresolveert, haar te raden dese reijs van het heilig avontmaal te absenteeren, en soo niet wilden luisteren na de aanraading van de eerweerdige kerkenraad haar het selvige te verbieden en is dese vergadering na danksegging tot God in vrede gescheijden. [139v] [in de marge] Met dominus Steenwinkel. Presentes de borgemeester De Waal, Crol, Van Loenen en De Bitter, ouderlingen, en Vermeulen en Cloppert, diakonen Den 15 januarij 1695 na aanroepinge van Gods heijlige naam is ontrent het kind van Dirkje Meessens, in duegt gewonnen, of het sal gedoopt worden in omvraag gelegt sijnde, goedgevonden, dat het sal ter naaste reijse sal gedoopt worden onder voorwaarde, dat haar grootmoeder het ten doop sal presenteren en beloven met ernst en liefde in de christelijke Godsdienst het te sullen opbrengen en sal dit de voorschreven grootmoeder in de kerkenraad aangesegt worden. Waarmee vergadering na danksegginge aan God is gescheijden. [in de marge] Present dominus Schutter, de borgemeester Benier, De Bitter, Vermeulen, Klopper. Den 17 januarij 1695 is na aanroepinge van Gods heijlie naam kerkenraad gehouden en is omtrent het leveren van keersen tot de tweede predikatie provisioneel geresolveert om dese avond den koster te belasten de keersen na gewoonte te haalen en sal de kerkenraad sorg draagen voor de betaling. En is bovendien dominus Steenwinkel met den oudsten broeder diakon Vermeulen gecommitteert om op de aanstaande eerste policijdag de heeren van de magistraat over het leveren van de keersen te versoeken derselves betaaling te willen versorgen en is alsoo dese vergadering met danksegging tot God almagtig in vrede gescheijden. [in de marge] Presentibus domini Steenwinkel, Schutter, ouderlingen Benier, Bitter, diakonen Vermeulen en Klopper. Den 11 meert Na aanroepinge van Gods heijlige naam sijn ex ordine ad classem gecommitteert, nevens de heeren predikanten, de heer borgemeester 170

171 Schagen. [in de marge] Jan van Vreeswijk. Den artikel van Jan van Vreeswijk en sijn suster Petronella blijft in statu en worden de heeren die in visitatione sijn aanbevolen haar enrstiglijk daar over haar aan te spreken. [in de marge] Het sitten van ouderlingen tot assistentie van de bedieninge van het heilig avondmaal. Vermits eenige leden buijten weten des eerweerdige kerkenraats van het heijlige avondmaal sijne afblijvende, so werden de eerweerdige broeders ouderlingen [die ind visite toonden] gecommitteert sijn, versogt de bediening van het heilig avondmaal te assisteren en onder het [gestoelte??] van het geregt haar sessie te nemen om daar beter op sigt over te nemen. [140r] [in de marge:] Cornelia Meesse Aangaende de suspensie van Cornelia Meesse is goed gevonden dat se van de selven sal werden ontsegt, maar onder die voorwaarden, dat men in visitatione haar seer ernstig sal aanraden, opregt berou en leedwesen te betonen en na een serieuse beproeving toelaten tot den communie van het heilig avondmaal. In visitatione sullen assisteren de ouderlingen De Waal en Benier. Aangaende Teuntje Hollanders, vermits sij een ergerlijk leven geleijd heeft en sig ten minste niet gewagt heeft voor den schijn des quaads, is goed gevonden haar seer ernstiglijk tot een beter comportement te vermanen en een regte beproevinge van haar selfs, so sij sig anders bequaam oordeelde om te mogen ten nagtmael gaan, en soo geen beter gedrag in t volgende van haar gesien werde, dat men genoodsaakt sal sijn, haar van het heijlig avondmaal te censureren. Hiermede is dese cessie na danksegging aan God almagtig gescheijden. [in de marge] Present de predikanten en ouderlingen Schagen, De Waal, Benier en de diakon Sandick. Den 17 meert de saak van Teuntje Hollanders in nader overleg gebragt sijnde, is met eenparigheijd goet gevonden en geresolveert, dat men, geen blijken siende, dat se lidmaat van de kercke is, haar af sal vragen, of sij het is, en waar geworden en van wat stad attestatie heeft mede gebragt. Is voorts geresolveert dat men haar om haar ergerlijk leven, soo lang het seer openbaar wordende, van het heijlig avondmaal sal censureren, twelk haar in visitatione sal werden aangeseijd. [in de marge:] presentes domini Schutter en Steenwinckel, ouderlingen Schepen, De Waal, Van Loenen, Krol en Benier, diakon Sandick. Den 18 april is na aenroepingen van des heeren heijligen naeme overwogen het geval dat de vrou van schepen Valk bestaan heeft een kind, van paapse ouderen 171

172 geboren, en daar sij als vroedvrou gediend had, te dopen. Twelk also noijt eenige van de leden des eerweerde kerkenraadt is voorgekomen, en nogtans een geval van groot gewicht en consequentie oordeelt heeft de eerweerde kerkenraad goet gevonden dit geval sonder egter de naam van gemelte vrou Valk te expresseren aan den eerweerde classis van Rhenen en Wijk voor te stellen en sich van haar advies te dienen. En is dus dese vergadering met danksegging van God gescheijden. [140v] [in de marge:] Presenten domimi Paulus Steenwinckel, Aegidius Schutter, de heeren Schagen, Crol, De Waal, Benier, Vermeulen, Klepper Den 2 maij 1695 is na aanroepinge van des heeren naam vergadering gehouden en is request overgelevert door de heer borgemeester Benier van juffrou Francina Tentenier, behelsende eenige beschuldiging tegens haar broer Kool en is daar over geresolveert, voor als tegenwoordig, het selvige hem bekend te maaken en daar van copije te geven en niet daar op te reflecteeren in dese verkiesing. En sijn bij meerderheijd van stemmen tot ouderlingen gekooren: Jakob Kool, Anthonij van Soest en Cornelis van Sandijk in plaats van den afgaande ouderlingen de heer Schagen, Crol en Van Loenen, en in plaats van den afgaande diakon Vermeulen tot diakon Spithoven en sal haar de aanstaande sondag de eerste proclamatie gegeven worden en heeft de borgemeester Benier geprotesteert dat er op het voorgenoemde request in dese gelegentheijd niet gereflecteerd is. En is also dese vergadering met danksegging tot God almagtig gescheijden. [in de marge:] Present domini Schutter, Steenwinckel, de ouderlingen Schagen, Krol, De Waal, Van Loenen, Benier, Sandijk en Klepper Den 7 maij 1695 heeft dominus Schutter na aanroepinge van Gods heijlige naam een berigt uijt de naam van den ontfanger [Gerel] met een verklaringe van Francina Tentenier mitsgaders een attestatie van dominus Schutter, borgemeester De Waal en borgemeester Broers overgelevert. Waar over deliberatie genomen sijnde, is goed gevonden de borgemeester Benier hiervan getoucheert copij te geven, mitsgaders joffrou Van Son, die binnen gestaen sijnde, hetselve versogt hadde. En is voorts goed gevonden over dri dage aanstaende vrijdag, te 2 ure de kerkenraed te houden. En is aldus de vergadering met danksegging van Gods naam gescheijden. Kerkelijke attestatie na Utrecht gegeven Johanna van Doesburg. Magtild Bonnaer met kerkelijke attestatie na Leijden vertrokken [141r] 172

173 Den 11 maij 1695 is na aanroepinge van des heeren heijligen naam kerkeraad gehouden wegens eenige onlusten geresen tusschen den oudborgemeester Benier en Jacob Kohl, schepen, en is na verscheijdene convocatien dit navolgende geresolveert. Eenige onlusten geresen sijnde tusschen de heeren oudborgemeester Benier ter eenre, en Jacob Kohl, schepen deser stad ter andere sijde, over het subject van seker berigt, bij hem Kohl, ter vergaderinge van de eerweerde kerkenraad ingediend tegen de requeste bij sijn suster Francina Tentenier overgeleverd, en daar uit niet te verwagt ene staande dan groote verwijdering tusschen de voorschreven partijen en ergernisse van de gemeinte, hebbe gemelte kerkenraad door haar gecommitteerdens bij de selve doen aandienen middelen van bevrediging, en eijndelijk soo verre geavanceert, dat het voorschreven onlust inder minne is bijgelegt en geassopieert sonder eenige de minste reserves met die expressie dat hij Kohl gemelt heer Benier is houdende voor een man van eere, en dat parthijen voortaan als vrinden sullen leven als of dese saake noit was voorgevallen. Is de vergadering met danksegging tot God almagtig in vrede gescheiden. [141v] Op heden den 13 maij de nieuw verkorende ouderlingen en diakon, in haar respective bedieninge bevestigt sijnde, sijnde de afgaande ouderlingen ende diakon voor haar wijsse advijsen en vreedsame bijwoningen hertelijk bedankt en de nieuw bevestigden verwelkomt. [in de marge] present dominus Steenwinckel, de ouderlingen De Waal, Benier, Bitter, Kool, Van Soest en Sandijk en de diakonen Klopper en Spithoven Den 20 junij 1695 na aanroepinge van den naam des alderhoogsten heeft men de saak van Teuntje Hollanders (bij een vorige resolutie van den 17 meert vermits haar ergerlijk leven gesuspendeert) in overleg genomen. En is, nopende het afvragen, of sij lidmaat was, en waar geworden, en van wat plaats haar attestatie gebragt, van dominus Steenwinkel gerapporteert sulx geschiet te sijn en tot antwoord te hebben gekregen, dat de attestatie aan sijne eerweerde selve sou hebben behandigd, dog vermits sijne eerweerde daar geen geheugen van hadde, is goed gevonden tot versekering des eerweerdige kerkenraats dat sij, Teuntjen, een nieuwen sal sien te verkrijgen. Voorders vermits sij. tsedert hare censure niet onstigtelijk heeft geleeft, maar neerstig tot het gehoor van Gods woord gekomen en goede getuijgenisse gekregen heeft, haar wederom tot den heijlige communie, onder ernstige aanmaningen tot Godsdienstigheid toe te laten. Is wijders nopende den sake van vrou Valk, twelk men niet als met een advis van de classis van Rhenen en Wijk verstaen hadde te willen behandelen, het advies door dominus Steenwinkel ingebragt en gelesen, luijdende als volgd: sijnde de

174 artikelen, stelde dominus Steenwinkel voor, hoe dat sekere vroedvrou, sijnde lidmaat der gereformeerde kerke tot Wijk bij Duurstede, een kind bij haar gehaald, also desselfs ouders paapse sijnde, vreesde dat het selve haasweijlen mogt komen te sterven, op de begeerte van haar ouders, haar niet ontsien heeft aan het kind het sacrament des doopsels te bedienen. Versoekende raad en advis van dese vergadering. De vergadering, alles in de vrese Gods overwegende, oordeeld, dat se, groote ergernisse aan de gemeente gegeven hebbende, sulx niet sonder censure kan voorbijgegaen worden en dat deshalven tot wegneminge van dat schandaal de voorschreven vroedvrouwe voor den kerkenraad sal ontboden worden en haar de misslag en ergernisse door haar begaan, ernstig en levendig voor oogen gestelt worden, word de rest voorscreven de voorsigtigheid van de eerweerdige kerkenraad van Wijk aanbevolen. De kerkenraad dit advis opvolgende, is de gemelte vroedvrou voor haar ontboden en is aldaar haar fout en ergernisse voor haar oogen gestelt en voorts de censure tot onthouding van des heren heijlig avondmaal aangeseijd. Vermits de eerweerde kerkenraad sulke misslage van seer ergerlijke gevolge oordeeld, heeft se goed gevonden om te dien eijnde een commissie te delegeren aen de agtbare magistraat [142r] gelijk se tot selve eijnde gecommitteerd dominus Schutter met den ouderling Van Soest, om ter eersten gelegentheijd haar edelagtbare de saak aan te dienen en dat het haar edelen believe te voorsien, dat sulk misbruijk, den so sware ergernisse veroorsaken, mogte worden geremedieert en voorgekomen. Bij dese gelegentheijd is ook de kerkenraad voorgekomen sekere superstitien en bijgelovigheden, ontrent het toveren en menschen te segenen welke dingen geheel onbetamelijk sijnde en sulx te doen ofte geloven, bij het formulier des heijlig avondmaals opt woord Gods gegrond als een ergerlijken misdaad getekend staat, is voorts goed gevonden, aen de selven die tot die bijgelovigen gedagten vervallen sijn, in visitatione serieuselijk wordende vermaand. En is ook hier van geresolveerd den edelagtbare magistraat kennisse te geven door de heer gecommitteerde, dat bij de feijtelijkheden over sulke bijgelovigen swaeriger mogte geweerd worde. De hoge nood der nooddruftigen alhier heeft den eerweerdige kerkenraad om middelen denkende, hoe die wat te helen, doen goed vinden twee schalen op de tafel te setten, wanneer dat het heijlig avondmaal gehouden sal worden. Maar om sulx sonder voorweten van de edelagtbare magistraat niet in gebruijk te brengen, vind se goed ook, dit hare boven genoemde gecommitteerdens te gelasten en te versoeken dit de magistraat voor te houden en haar goeddunken te horen ter eerste vergadering van de selven. 174

175 Den artikel van Jan van Vreeswijk en sijn suster Petronella blijft alsnog in de selven staat. In visitatione sullen ex ordine assisteren de broederen ouderllingen De Bitter, gesubsitueert Van Soest, Koolh, gesubstitueert Van Sandijk, waarmede dese vergadering onder danksegginge aan God is gescheijden. [in de marge:] presentibus omnibus Den 26 junij 1695 is na aanroeping van des heeren naam kerkenraad gehouden en is rapport gedaan van de visitaties en sijn alle opgekomene geschillen geslist en is bij die gelegentheid door de heer borgemeester De Waal een extract uit de resolutien van de edelmogende heeren staten slands van Utregt overgelevert uit naam van de heeren van de magistraat, behelsende ordre en reglement tot conservatie van de ruste en de vreede in de kerken breeder in deselve genotuleert en is sulx voor notificatie aangenomen en is de vergadering met danksegging tot God almagtig gescheijden. En is den 30 junij een brief gedateert den 8 junij van haar edelmogende heeren staten lands van Utregt een brief met twalf exemplaren gesonden aan de kerkenraad en is sulx bij notificatie aangenomen. [142v] Den 2 en augusti is volgens resolutie van de agtbare magistraat goed gevonden een wekelijke bedestonde te doen des sondags avond te ses uren, de welke heden den 2 en augusti staat sijn aanvank te nemen en voorts te vervolgen door den predikant die s voormiddag gepreekt heeft. [in de marge:] Kerkenvisitatie. Presenten domini P. Steenwinkel, Schutter, borgemeester De Waal, De Bitter, Khol en Klepper. Visitatie der kerke. Den 6 augusti is na aanroeping van des heeren heijlige naam kerkenraad gehouden en sijn binnegestaan de heeren predikanten Ericus Vianen, Gisbertus van Ujen en Petrus Vollenhoven, respective predikanten tot Driebergen, Werkhoven en Nederlangbroek, om de kerke te visiteren en is, alles in goede staat gevonden sijnde, dese vergadering met danksegging tot God almagtig gescheiden. Den 25 e augusti ad classem tot Rhenen te houden den 28 augusti [?] beijde de predikanten, ex ordine gedeputeert den ouderling Van Soest. den 16 september 175

176 [in de marge:] Present domini Steenwinkel, Schutter, en van de ouderlingen Benier, Van Soest en Sandijk Na aanroeping van Gods heijlige naam sijn de handelingen des eerweerdige kerkenraats van den 20 junij 1695 opgelesen en rapporteerde dominus Schutter dat sijn eerweerde de commissie aan de magistraat afgelegt heeft en de magistraat aan den hooftoficier geordonneerd hadde in alles te voorsien. Maar wat het laaste versoek aangaat van de schalen op de tafel des heijlig avondmaals voor gelt en vind sulx de eerweerdige kerkenraad goed en sal sulx ter eersten gelegentheijd en voor altoos in praktijke gebragt worden. De artikel van Jan van Vreeswijk en sijn suster Petronella blijft als nog in statu. [143r] Aangaande voorts de vrou van schepen Valk over het dopen van een paaps kind gecensureerd sijnde, vind de kerkenraad eenparig goed vrou Valk, in de vollen kerkenraad gecensureerd, ook in deselve van haar censure te ontheffen, dog onder voorwaarde van haar voort geheel en al christelijk te gedragen en sig noijt namaals tot sulke dingen te laten gebruijken. Vrou Valk, ontboden sijnde, was niet thuijs, sal dit bij geval ter naasten gelegentheijd geeffectueert worden, gelijk geschied is. In visitatione sullen assisteren de ouderlingen Van Soest en Sandijk, gesubstitueert den borgemeester De Waal en borgemeester Benier. Is ook geresolveert de arrestandt na te laten vermits door God genade [..?] geeijndigt is en heeft den borgemeester Benier aangenomen de borgermeester daar van kennisse te geven. En is soo dese vergadering met danksegging aan God gescheijden in vrede en liefde. Den 3 november is wederom in gevolgen van voorleden jaar geresolveert twee maal ter week des dinsdag en donderdag avonds te prediken en sijn de presente leden van de edele magistraat versolgt het selve in de naaste policijdag bekent te maken en te versoeken dat de keerse daar toe mogte gelevert worden. Ad classem is gecommitteert nevens de beijde predikanten ex ordine Cornelis van Sandijk. [143v] 176

177 [in de marge:] Present verbi domini Schutter en Steenwinkel, De Waal, Benier, Kool, De Bitter, Sandijk, Spithoven Den 7 december Na aanroeping van des heeren heijlige naam is in sijnen vrese kerkenraad a censura morum waar in eenigen in consideratie houdende, niet al te stigtelijk van wandel, maar veel eer ergernis gevende, is goed gevonden in visitatione het haar ernstelijk aan te seggen en tot beteringe des levens te vermaenen. De artikel van Jan van Vreeswijk en sijn suster Petronella in aanmerking genomen sijnde, is goed gevonden, haar als nog onder censure te houden, vermits geen genoegsaem berou en leedwezen tonen. Dog sullen daartoe in visitatione ernstelijk worden vermaend en opgewekt. De kerkenraad considererende, dat het heijlsaemtst is, dat men alle saeken behoorden in pleno collegio af te doen ten eijnde den een den anderen door sijn advis doen hebben eenparig goed gevonden, dat den kerkenraad geconvoceert sijnde, de absenten ses stuijvers sullen verbeuren, alleen siekte en afwesentheijd uijt de stad voor de lading geexcuseert sijnde, en dat de genen die te laat komen, te weten een half uur na het uur waarop de kerkenraad geladen is, te weten, den kerkenraad ten vijf uren geconvoceerd sijnde, sullen alle leden, voordat half ses sal sijn geslagen, moeten present sijn, onder de verbeurt van drie stuijvers, twelk alles sonder exceptie aenstonts sal moeten werden gegeven. Waar toe ook den kerkenraad daags te voren sal moeten bij een geroepen worden. Welke penningen daaruijt den voorschreven boeten vallen, bij dit collegie sullen worden verbeurd. In visitatione sullen assisteren de ouderlingen De Waal en Benier, gesubstitueert De Bitter en Koolh. [144r] [in de marge:] presentes domini Schutter, Steenwinkel, de ouderlingen Benier, Kool, Van Soest, Sandijk, diakonen Klepper en Spithoven. Absenten De Waal, uijt de stad, en De Bitter is te laat gekomen, solvit. Den 13 december 1695 hebben domini visitatores rapport gedaan van tgeen haare commissie behelsde, die tot haar genoegen en die van den eerweerdige kerkenraad is uijt gevallen. Is voorts goed gevonden dat bij elke vergadering van den eerweerdige kerkenraad van elke een dubbeltjen in de gemenen kas sal werden gegeven. [in de marge:] allen present uijtgesonderd den borgemeester De Waal die de boete sal betalen. 177

178 Den 3 februari 1696 is na aanroeping van des heeren heijlige naam kerkenraat gehouden en den rekening van den afgegaane diakon Hendrik Vermeulen wel bevonden en gesloten, waarmee dese vergadering met dank segginge aan God is gescheijden. [in de marge:] presenten domini Schutter en Steenwinkel, de ouderlingen Koolh, Soest, diakonen Klopper en Sptithoven. Absenten De Waal, Benier, Bitter en Sandijk Den 21 februarij De kerkenraad geconvoceert sijnde ter oorsake van de keerssen die de kosterin seijde voortaan geweijgerd te sullen worden, waarover den kerkmeester, ontboden sijnde, verklaarde geen lasten te hebben van den keerssen te weijgeren en sullen deswegen den avondpredikatie gecontinueert worden. Van de kerkenraad den 16 meert geconvoceert sijnde is gecommitteerd neffens de eerweerd domini predikanten en den outborgemeester De Waal, gesubstitueert den oudborgemeester Benier [in de marge:] absenten de borgemeesters De Waal en Bitter, uijt de stad [144v] [in de marge:] Presenten domini Steenwinkel, Schutter, ouderlingen De Waal, De Bitter, Kohl, Sandijk, diakonen Klopper, Spithoven. Absent Benier, Van Soest, beijde betaald Den 30 maart is na aanroeping van des heeren alderheijligste naam kerkenraad gehouden. Aangaande Jan van Vreeswijk is geresolveert hem nogmaals ernstig te vermaanen en door den koster hem te voren te laten aanseggen, dat hij ten einde mogt thuis blijven en op gelijke wijse de suster te behandelen. In visitatione sullen assisteren als ouderlingen De Bitter en Kohl gesubstitueerd Van Soest en Sandijk. [in de marge:] absent dominus Schutter en de borgemeester De Waal Hebben de gecommitteerden dominus Steenwinkel en de borgemeester Benier en dominus Schutter en den heer Bitter gerapporteert dat G. Walewijn seijde door woorden swaar geinjureert te sijn en niet te weeten, wie eerst geslagen heeft, maar wat hier van sij, alle tijd en ogenblik te te willen versoenen. Maar Reijnier Kloot seijde swaarlijk van Walewijn geslagen te sijn en sulx nog niet te konnen versoenen ook voor dese reijs van t avondmaal geexcuseert te sijn, waar over den kerkenraad delibereerende oordeeld dat Walewijn om sijne versoenende humeur en serieuse aanspraak sal worden toegelaten. Maar Reijnier Cloot, niet genegen tot versoenen 178

179 en selfs versoekende geexcuseert te sijn vant heijlig avondmaal sal voor dese reijse daar van afgelaten worden. [in de marge:] absent dominus Schutter, ouderlingen De Waal, Bitter en Koolh Den 21 maj Op heden? den ordinaren dag van de versettinge des eerweerdige kerkenraats de kerkenraad geconvoceert sijnde, is in de vrese des heere en na aanroepinge van sijn heijligen naam, toegetreden tot het elegeren van drie nieuwe ouderlingen en een diakon en heeft met eenparigheid gekoren in plaats van de afgaande ouderlingen de heeren De Waal, Benier en Bitter, de ouderlingen den heer borgemeester Schagen, Cornelis Benier en Hendrik Vermeulen en in plaats van den afgaande diakon Frederik Klopper den diakon Jutfaas van Sandijk en sullen dese aanstaande sondag haar voor stellen gaan geven en so voorts bevestigt worden. Voorts is goed gevonden dat de boeten ten huijse van de borgemeester Benier sullen verteerd worden [der me???] so als onder ons is goed gevonden. Waar van de absente leden door onse koster sal worden kennisse gegeven. Waarmee dese vergaderinge met danksegging in???? vrede en eenigheijd is gescheijden. [145r] Den 7 junij. Kerkelijke attestatie Gijsbertje van Bekum, de secretrnis, Du Rieu en sijn huisvrouw. Den 14 Joanna Severijn, Teuntje Knijf [in de marge:] absenten: dominus Steenwinkel, ouderling Kohl, Schagen, Cornelis Wouterse, Benier, Spithoven Den 26 junij. Na aanroeping van des heeren heijligen naam kerkenraad gehouden. Censura morum gehouden en is niets voorgekomen. In visitatione sullen assisteren als ouderlingen Schagen en Benier, gesubstitueert Vermeulen en Khol. [in de marge:] absenten de ouderlingen Schagen, Kool Censura morum wederom gehouden, ter oorsake van eenigen klagten in visitatione ingekomen van Bastiaan den Wild en Peternel van Sambreuk, waarvan de laaste seggend dat sij van Bastiaan de Wild beslape is geweest, dog dat van hem ontkend wordende, heeft de kerkenraad beijden gehoort en aan beijde sijden schuld bevonden hebbende, oordeeld de eerweerdige kerkenraad dat sij beijden van des heeren avondmaal sig onthouden sullen, twelk haar beijden in pleno collegio onder ernstigen vermaningen is aangesegt. Is voorts de wet van laat komen en afblijven gerenoveert, uijtgesondert dat dubbeltjen voor dit inleg van elke vergaderinge. [in de marge:] absenten Kohl, Spithoven, betaalt 179

180 Den 4 augustus is kerkenraad gehouden en is ingevolge van een voorgaande gebruik geresolveert dat vervolgens een of twe ouderlingen de catechisatie sullen bijwoonen en sal in het toekomende de onkosten bij den voerman van de visitatores classis verteerd, door den diakon betaalt worden. [145v] [in de marge:] te laat ouderlingen Schagen, Kool en Sandijk. Sandijk betaald ende Kool. Schagen ook betaalt. Visitatie der kerke. Den 4 augusti is na aanroeping van des heeren allerheiligsten naam kerkenraad gehouden en sijn binnen gestaan domini Bernardus Keppel, Henricus Cuilenborg en Mathias Hek, respective predikanten tot Amerongen, Renswou en Bunnik, om de kerke alhier te visiteeren en is alles in een goede staat gevonden en is alsoo dese vergadering met danksegging tot God almagtig gescheiden. Kerkelijke attestatie na Haarlem Alida de Waal [in de marge:] absenten dominus Steenwinkel, Kohl, Sandijk. Kohl en Sandijk betaalt. Den 28 september is na aanroeping van des heeren allerheiligste naam kerkenraad gehouden. In visitatione sullen assisteren de broederen Vermeulen en Khol, gesubstitueert Van Soest en Sandijk. Kerkelijke attestatie na Amersfoort Gijsbert Jansz van Wijk en Anne Plaat, echtelieden. Den 6 october sijn binnengestaan de gecommitteerden van de magistraat en kerkenraad van Shertogenbos, exhiberende haar behoorlijke credentie uit de achtbare magistraat de heer Guilliam van der Elst, schepen tot Shertogenbos en uit de kerkenraad de heeren Anthonius Martini, predikant en professor Pieter de Konink als ouderling en heer Hermannus van Houten als diakon met versoek dat op het eenpaarige gedane beroep van de persoon dominus Paulus Steenwinkel [146r] sijn eerweerde van dese kerke mogte worden gedimitteert en haare kerke tot een ordinaris herder en leeraar mogt worden toegevougt. Waarop dan gemelte gecommitteerden sijn buiten gestaan en dominus Steenwinkel sijn verklaring daaromtrent gehoort, heeft de vergadering eenparig haar leedwesen en droefheijd over dat versoek getoond, wenschende dat se sijn eenweerde bijwooninge langer hadden mogen genieten. Dan dominus Steenwinkel sig overtuigt van de beroeping op te moeten volgen om gewigtige redenen, soo is sijn eerweerde van dese 180

181 vergadering gedimitteert onder toewensching van des heeren rijken zegen over sijn persoon en dienst. [in de marge:] presenten: dominus Schutter, Schagen, Khol, Soest, Sandijk, Benier, Vermeulen, Spithoven, Sandijk te laat gekomen, betaalt Den 22 october is na aanroepinge van des heeren alderheijligste naam kerkenraad gehouden om nodige redenen ten spoedigste tot het vervullen van de ledige plaats door het vertrek van dominus Steenwinkel toe te treden en tot dien einde goed gevonden dominus Egidius Schutter, Anthoni van Soest en een van diakonen, te deputeeren, om des aangaande aan de edelagtbare magistraat permissie te versoeken. En is bij dese geresolveert dat de predikanten, ouderlingen en diakonen des sondags of in de week in de predikatie en die het sijn beurt de catechesatie bij te woonen is, absent sijnde, sullen verbeuren twee stuijvers, sonder exceptie als van siekte of daags voren uit de stad sijnde. En is de vergadering met danksegginge tot God gescheijden. [in de marge:] alle present uitgenomen den diakon Sandijk te laat kwam en betaalt heeft Den 1 november is na aanroeping van de heeren allerheijligsten naam kerkenraad gehouden en hebben de gedeputeerde broederen rapport gedaan van haare verrigtinge en is de acte van permissie tot de beroeping van de agtbare magistraat aldus luidende: Na versogte audientie binnengekomen sijnde dominus Schutter, Anthoni van Soest, ouderling, en Aalbert Spithoven diakon als gecommitteert van de kerkenraad deser stad, dewelke [146v] na wensching van Godes zegen over dese vergadering bekend hebben gemaakt, dat door het vertrek van dominus Paulus Steenwinkel na Shertogenbos alhier was comen te vaceren een predikants plaats, dat de kerke vereijste een ander predikant, dat den kerkenraad versogte te mogen treden tot despectie van een ander bekwaam predikant, waarop heden gedelibereert sijnde, is deselve despectie eenparig geconsenteert den 26 october 1696 Ter ordonnantie van deselve, Cornelis van Sandijk Waarop men in de vreese des heeren is toegetreden tot een nominatie van twalef predikanten Bernardus Keppel, predikant tot Amerongen 181

182 Henricus Cuilenborg, predikant tot Renswou Gisbertus van Ujen, predikant tot Werkhoven Theodorus Crinius, predikant tot Hagenstein Henricus Heimenberg, predikant tot Schalkwijk Petrus Vollenhoven, predikant tot Neerlangbroek Cornelius Dellius, predikant tot Cothen Johannes Chassee, predikant tot Maurik Brandolphus, predikant tot Ravenswaij Altena, predikant tot St. Andries Lanoij, predikant tot Ter A Nicolaas Luls, predikant tot De Beemster en sijn de broederen van de kerkenraad versogt op aanstaande sondag te vergaderen, om uit dit meerderen getal een getal van drien te verkiesen. Is ook bij nader elucidatie van de voorgaande resolutie verstaan dat men des sondaags de absentie sal blijven betalen, maar in de week sullen twee ouderlingen en een diaken [147r] moeten tegenwoordig sijn, beginnende met de twee oudste en soo vervolgend, dog bij nodige afwesentheijd sal die het sijn beurt is een ander mogen versoeken, dog die niet konnende verkrijgen, sal egter de boeten moeten betalen en is alsoo dese vergadering met danksegging tot God gescheijden. Den 8 november. En is na aanroeping van des heeren naam kerkenraad gehouden en is men in de vreese des heeren toegetreden tot de nominatie van drien en sijn daartoe verkoren dominus Henricus Heijmenberg lllllllll of: lllllllll dominus Nicolaas Luls llllll of llllll dominus Johannes Chassee lllll of lllll met lot 182

183 en sijn de voorgaande broederen gecommitteerden wederom gecommitteert, om op morgen de nominatie van drien te vertoonen voor de edelachtbare magistraat en te versoeken de approbatie waarmede dese vergadering met danksegging tot God almagtig gescheijden. Den 9 november is na aanroeping van de name Gods kerkenraad gehouden en hebben de broederen gecommitteerden rapport gedaan dat de achtbare magistraat het drietal der genomineerde predikanten heeft geapprobeert en permissie gegeven, om uit deselve een predikant tot ordinaris herder en leeraar deser gemeinte te verkiesen. Waarp dan in de vrese des heeren is toegetreden tot de electie en is met eenparigheijd van stemmen tot ordinaris herder en leeraar deser gemeinte verkoren den eerweerde Godsalige welgeleerde dominus Henricus Heimenberg predikant tot Schalkwijk [147v] en wort dominus Schutter versogt om de acte in forma op te stellen. En worden de voorgaande broederen gecommitteert, om op morgen den beroepene aan de achtbare magistraat te vertoonen en approbatie te versoeken en worden de broederen versogt, om op morgen ten half elfe voormiddag wederom te vergaderen, waarmede dese vergadering met danksegging tot God in vrede is gescheijden. Den 10 november is na aanroeping van des heeren allerheijligste naam kerkenraad gehouden en hebben de broederen gecommitteerden rapport gedaan dat de achtbare magistraat met eenpaarigheijd op heden hebben geapprobeert het beroep op den eerweerdige Godsalige welgeleerde dominus Henricus Heimenberg, predikant tot Schalkwijk en sijn uit het midden van ons gecommitteert dominus Schutter, Khol als ouderling en Spithoven als diacon om het beroep aan sijn eerweerde te presenteren, dimissie voor de kerkenraad tot Schalkwijk te versorgen en de approbatie van de eerweerde classis van Rhenen en Wijk te versoeken. En is dese vergadering alsoo met danksegging tot God gescheijden. Den 6 december 1696 is dominus Henricus Heimenberg alhier bevestigt. [in de marge:] allen present, uitgenomen Khol, die wegens siekte geexcuseerd is Den 8 december is na aanroepinge van des heeren heijligen naam kerkenraad gehouden. In de visitatie sullen assisteeren de broederen Van Soest, en secretaris Sandijck. Is van Bastiaan de Wild en Peternel van Sambrik geresolveerd, dat men haar in de visitatie sal vermaane. Desgelijks van Jan van Vreeswijk hem nogmaals ernstiglijk aan te spreken en te vermaanen. 183

184 [148r] Na gedaane visitatie is verstaan Peternel van Sambrink wederom tot het heijlig avondmaal te admitteeren en is Bastiaan de Wild niet t huijs gevonden. En is hiermede dese vergadering met danksegging gescheijden. Attestatie gegeven juffrou Helena van Gesperden, Sara van Isedoorn. Den 26 e februarij 1697 Is kerkenraad gehouden, is vast gesteld, dat de avondpredikaties voortaan sullen vervroegd werden, sullende sijn aanvang nemen precijs ten vier uuren in plaats van ten half vijven. Attestatie Maria Bouman, Cornelis van Son, Stijntje Meertens Den 21 e meert Na aanroeping van des heeren heijligen naam is kerkenraad gehouden. Is van Bastiaan de Wild verstaan, dat hem door de koster sal werden aangesegt te sullen t huijs blijven, opdat hij door de broeders aangesprooken of wederom vermaand mogt werden, sig op een behoorlijke wijse te prepareeren tot het heijlig avondmaal. Jan van Vreeswijk sal ernstig werden aangesprooken. Bij geval dat Lange Geertruijd door onegt een kind heeft ter wereld gebragt, is goed gevonden haar te laaten aanseggen, dat sij door ijemand als getuige daar over staande het kind sal laaten ten doop brengen [148v] Bij dese occasie is geresolveerd hetselve ook ten naasten reijse te brengen in de classis, om derselven wijs advijs te neemen, hoe in sulke gevallen na desen sal te handelen zijn. In de visitatie sullen assisteeren als ouderlingen de heren Schagen en Benier, gesubstitueerd Vermeulen, de heer Kohl. Bastiaan de Wild volgens resolutie aangesprooken of vermaand zijnde, heeft de broeders geantwoord, dat sig selve tegenwoordig wel geprepareerd vond, om aan de tafel des heeren te komen, gelijk ook selve voorneemende was daar over de predikanten of kerkenraad aan te spreeken. Jan van Vreeswijk is niet t huijs gevonden. Den 30 maart 184

185 [in de marge] present domini Schutter, Heijmenberg, Khol, Sandijk, Benier, Vermeulen, Sandijk Is na aanroeping van des heeren allerheijligste naam kerkenraad gehouden en is binnen gestaan vrouw Van Wijk en klaagde verongelijkt te wesen wegens het lichten van eenige attestatien door menheer Khol rakende den tol, twelk in omvraag geleijd sijnde, is geoordeelt de saak hier niet te behoren en is vorder geresolveert Joannes Walewijn wegens de condemnatie over het slaan en het kwetsen van La Broche in Walewijns eijgen huis, het avondmaal voor dese reijs te ontseggen door de broeders in de wijk visiterende en is dese vergadering met danksegging tot God gescheijden. Kerkelijke attestatie Sara Schilmans. [in de marge] presentibus allen Den 13 e maij Dewijle heden den ordinairen dag is der versettinge des kerkenraads en de kerkenraad daar toe geconvoceerd is, is men na aanroeping van des heeren heijligen naam en in sijn vreese getreeden tot het verkiesen van drie nieuwe ouderlingen en een diakon en heeft men in plaats van de afgaande ouderlingen de heer Khol, de heer Van Soest en secretaris Sandijk met meerderheijd van stemmen genomineerd en verkooren Abraham van Wijk, de heer Pieter Benier en Gijsbert Mom en in plaats van de afgaande diakon Albert Spithoven verkooren Frederik Klopper, dewelke toekomende sondag haar eerste voorstelling sullen hebben, om soo voorts na gewoonte ten gestelden tijd bevestigd te werden. En is dese vergadering dus tot God met danksegging gescheijden. Kerkelijke attestatie Lijsbeth Jans Den 13 junij [in de marge] absent de borgemeester Schagen, Benier, Mom. Is kerkenraad gehouden en is geresolveert, dat de dertien gulden 6 loot voor den predikant na het leger gaande, sal betaalt worden door den diakon Sandijk en is als ouderling na classis tot Rhenen gecommitteert schepen Abraham van Wijk. Den 20 e junij [in de marge] absenten Van Wijk, de heer Benier, Klopper. 185

186 Is kerkenraad gehouden, ende eenselven voorgekomen, dat Joannes Walewijn met sijn vrouw, omdat sij voorleden reijs van t avondmaal was afgehouden, deswegen voornemens waren, om ook nu van t avondmaal en uijt de kerke te blijven. Is geresolveerd in de visitatie te hooren hoe t met haar saaken staat en uijt te sien na eenig middel waardoor sij mogen verset werden. In visitatie sullen adsisteeren als ouderlingen Vermeulen, schepen van Wijk, gesubstitueerd de heer Benier, borgemeester Mom. De resolutie van ordre belangende de comparitie van de vergadering des kerkenraads, genomen den 8 e december 1695 alsmede van het bijwoonen der predikdiensten en catechisatie, genomen den 1 e november 1696 geresumeerd zijnde, is voor vast gesteld en sal in effecte blijven. [149v] Kerkelijke attestatie na Amerongen, Cornelia Meessen Den 1 e julij [in de marge] absent de borgemeester Schagen De kerkenraad bijeen vergaderd zijnde, is gerapporteerd dat de vrouw van Walewijn niet van voornemens is van t avondmaal, nog uijt de kerke te blijven, maar dat sij na vernietiging van alle geschillen sig daartoe soude begeven. Dewijle de tijd van de kerkenvisitatie aanstaande is, sijn de kerkelijke middelen tegen t pausdom volgens gewoonte de vergadering voorgeleesen. Den 13 e julij [in de marge] absent Vermeulen en Klopper. Na aanroeping van des heeren allerheijligsten naam is kerkenraad gehouden ende zijn binnegestaan domini Ericus à Vianen, Theodorus Grinius en Egidius Schutter, respectieve predikanten tot Driebergen, Hagesteijn en Wijk bij Duurstede, als deputati classis, om de kerke alhier te visiteeren ende is alles in goede staat bevonden. Waarmede dese vergaderin na danksegginge tot God gescheijden is. Den 22 e september [in de marge] absent borgemeester Mom Na aanroeping van des heeren naam is de kerkenraad vergaderd ende censura morum gehouden zijnde, is niets voorgekomen, als dat de beriste persoonen nog niet tot Gods woord en deselve gehoor gekomen zijn, waarom geresolveerd is deselve 186

187 nogmaals daar over aan te spreeken. Bij de visitatie sullen adsistereen als ouderlingen de heer Benier, borgemeester Mom, gesubstitueert, borgemeester Schagen, Cornelis Wouterse Benier. [150r] Kerkelijke attestatie Jannigje van Driel Den 31 october volgens commissie is gerapporteert, dat de broederen commissarisen in desen hebben geweest ten huijse Lambert Snaphaan, om hem te vermanen, dat sijn dogtertje niet meer in de paapsche kerk mogt gaan, twelk hij aangenomen heeft niet meer te sullen doen en dat het maar door nieuwsgierigheijd geschied was. Den 14 e november kerkenraad gehouden zijnde is ad classem gecommitteerd als ouderling de burgemeester Mom Kerkelijke attestatie Louise Cecilia Wijborg, Christoffel Paludanus [in de marge] absenten borgemeester Schagen, schepen Van Wijk Den 5 december is na aanroeping van des heeren heijligen naam kerkenraad gehouden en is censura morum gehouden en is niets voorgekomen. In visitatione sullen assisteren de borgemeester Schagen, Cornelis Benier, gesubstitueerd Hendrik Vermeulen, schepen Van Wijk. En is dese vergadering met danksegging tot god gescheijden. [150v] [in de marge] absent borgemeester Schagen 1698 den 6 e februarij de kerkenraad vergaderd zijnde is beraadslaagd dat men aan Jan Gerritse van Rehberger op rente soude geven uijt de diakonij steun de som van honderd vijfentwintig gulden, sullende die gevestigd werden op sijn boomgaardje liggende in de Hoogstraat, strekkende van de Hoogstraat tot aen de Kromme Rhijn, om welke saak uijt te voeren gecommitteerd zijn de borgemeester Benier, als ouderling en den diakon Jurphaas van Sandijk. Bij dese gelegendheijd is ook geresolveerd, dat men met de dubbelde avondpredikatie sal ophouden, met de classis in maart hier te houden, om na die tijd volgens gewoonte des donderdags morgens te prediken. Wijders is vastgesteld dat de avondpredikatien toe-komende dinsdag op veertien dagen vroeger sullen aangevangen werden teweten precijs ten vier uuren in plaats van half vijven. Den 25 februarij is kerkenraad gehouden en heeft de heer borgemeester De Bitter een copij van een request voor twee jaar en een half overgelevert van juffrou Francina Tentenier tegen haar broeder Kohl overhandigt, met versoek dat de eerweerde kerkenraad geliefde daarvan een attesttatie te geven, dat sodanige request voor de kerkenraad hadde gedient, het welk in deliberatie gelegt zijnde, is 187

188 goed gevonden, dewijl het originele van dat voornoemde request bij de kerkenraad niet is berust, vermids wegens gedane assopiatie tusschen [151r] wederzijdse partijen, de stukken sijn wedergegeven, dat kan de de kerkenraad daarvan niet attesteren of die copie met het originele accordeert. En worden de broederen predikanten neffens den ouderling in commissie gegeven, om op de aanstaande classis advis te vragen van de eerweerde classis, of de kerkenraad genoodsaakt is copijen of extracten aan die gene die het soude mogen eijsschen, te geven, wanneer de saake geassopieerd sijn. [in de marge] present allen Den 27 e februarij. Na aanroepinge van gods heijlige naam heeft dominus Schutter aan dese eerweerde vergadering gerapporteerd, dat sijn eerweerde met dominus Heijmenberg, volgens commissie hen gegeeven, aan de heer Bitter, burgermeester heeft bekend gemaakt de resolutie van de eerweerde kerkenraad, genomen den 25 e deses maands, van dat dese kerkenraad aan de burgermeester Bitter om gemelde redenen geen attestatie kan geven wegens de gemelde copije-request, en dat daar op den burgermeester Bitter tot antwoord aan sijn eerweerde gaf, dat hij hem op interrogatoria soude hooren, waarop gescheijden sijnde heeft de burgermeester Bitter ontrend een half uur of uur daarna dese volgende interrogatoria hem toe gesonden, om daags daarna daarop te antwoorden, luijdende als volgd: Interrogatorien gedaan maken en den edelagtbare geregte der stad Wijk overgegeven bij een van wege meester Jan Bitter, regeerende burgermeester derselve stad, omme daarop onder eede te hooren den eerweerde Egidius Schutter, predikant alhier. 1.Of hij getuijge niet onlangs, en vrijwillig, een verklaaringe gegeven heeft aan Jacob Khol, collecteur van haar edelmogende domeinen tol, over t geval tusschen Dirk van Wijk, oudschepen en desselfs vrouw tegens voorschreven Khol. [151v] 2.of seekere copije-request bij den requeste aan hen getuijge vertoond niet en is van denselven inhoud als hetgeene juffrouw Francina Tentenier wegens haar swager Jacob Khol aan den kerken-raad alhier in sijn bijwesen overgeleeverd heeft gehad. 3.En soo meer, waarin dese copije van de origineele ten principaale verschild of gediffereerd heeft. Heeft derhalven dominus Schutter aan de eerweerde kerkenraad voorgesteld en afgevraagd, of hij als particulier lid van dese vergadering gehouden is voor sig selven in t bijsonder van t voornoemd request attestatie te geven, of anders wat de kerkenraad daar in te doen staat? Waarop bij den kerkenraad eenpaarig geresolveerd is, dat men dese saak tot den eerweerde classis soude brengen en 188

189 deselfs advis afvraagen, of daar ook een wet of eenige andere ordre is, dat de predikant of ander lid van de kerkenraad van een particuliere persoon met regt politijkelijk soude mogen aangesprooken werden over saaken, die bij haare vergadering voor eenigen tijd zijn afgehandeld en in den minne geassopieerd. Heeft ook bij dese gelegendheijd dominus Schutter dese volgende vraagen aan den eerweerde vergadering voorgesteld: 1.of een particulier lidmaat, die de saak in de kerken-raad zijnde voor-gevallen in t minste niet raakt, daarvan resolutien of attestatien van als bijsonder lid des kerkenraads mag afeijsschen? 2.Wijders of een particulier lidmaat bevoegd is de predikant op die tijd, als hij sig prepareeren moet tot sijn studie of predikdienst eenige moeijelijkheijd over de voorgenoemde of dier-gelijke saake aan te doen? 3.Nog meer, of een particulier lidmaat van de gemeijnte sig selve mag opstellen tegen de resolutie bij den kerkenraad genomen en of niet deswege behoorde vermaand te werden daarvan af-stand te doen, dog indien dese vermaand zijnde daarin egter [152r] persisteerd of men niet tegen denselven na kerkelijke ordre behoorde te handelen, en censure te oeffenen? Heeft de kerkenraad daarop geoordeeld, dat men dese saaken neffens t voorgaande tot de classis sal brengen, om haar advijs daar over te hooren. Ondertusschen is goed gevonden, dat men aan de heer burgemeester Bitter eenige gecommitteerden sal toe senden, om sijn edele te versoeken op t vriendelijkst, dat dog in dese saake geliefd stil te staan, om geen meere verwijdering te maaken in de kerke. En zijn tot dese saak gecommitteerd dominus Heijmenberg, de burgemeester Schagen en de heer Benier. Na t welke dese vergadering met danksegginge tot god gescheijden is. Den 8 maart is kerkenraad gehouden en deed dominus Heijmenberg rapport van de commissie, sijn eerweerde neffens de broederen ouderlingen Schagen en Benier opgelegt. Achtervolgens de commmissie van de kerkenraad gedaan den 27 februarij zijnde heeren Heijmenberg, Schagen en Benier geweest aant huus vande heer borgemeester Bitter, om denselven te disponeren, dat de begonnene proceduren tegens de heer Schutter geliefden op te houden en hebben deselve door verscheijdene persuasien den heer borgemeester Bitter soo verre bewogen, dat sijn edele ten respecte van den eerweerde kerkenraad, en om alle verwijdering voor te komen, sal af sien van de persoon van dominus Schutter. Heeft den ouderling Vermeulen als ook den coster Sandbrink wederom interrogatoria overgelevert, aan haar gedaan, en versogten van de eerweerde kerkenraad advijs. 189

190 Interrogatoria gedaan maaken en den edelagtbare geregte deser stad overgegeven, bij ende vanwegen de magistraat derselver stad, omme daarop onder ede te horen Hendrik Vermeulen en Anthoni van Sandbrink. [152v] of dese copije requeste aan u getuijge bij dese vertoont niet en is de eijgene copije van sekere request bij juffrouw Francina Tentenier aan den eerweerde kerkenraade deser stad overgegeven, omme daar door haar swager Jakob Khol af te weren, dat tot geen ouderling aangenomen mogte worden. En is wederom een commissie gedaan aan den heer borgemeester gedaan, om sijn edele daar van af te manen, dat gelieft met sodanige proceduure te supersederen en sijn daar toe gecommitteert de broederen dominus Heijmenberg en de heer Benier, ouderling. Den 13 e meert. Volgens commissie gedaan op dominus Heijmenberg en de heer Benier hebben deselven geweest aan t huijs van de heer burgemeester Bitter, om hem te persuaderen, dat met de voorgemelde proceduure geliefde stil te staan, waarop sijn edele seijde, dat de saake hem alleen niet aanging, maar de gantsche magistraat betrof, waarom ook deselven in de magistraat soude brengen, om desselfs gevoelen te hooren en te agter-volgen. Is na de classis neffens de twee predikanten als ouderling gecommitteerd de heer burgemeester Schagen ende is deselven gesubstitueert Cornelis Benier. [153r] Den 24 maart is kerkenraad gehouden en heeft dominus praeses een extract uit het classicale boek, reflecterende op die vragen welke uit naam van de eerweerde kerkenraad aan de eerweerde classis sijn voorgestelt, overgelevert, luijdende als volgt: Extract uit de acte classis Rhenovicane ordinaris gehouden tot Wijk den 15 en 16 martij Artikel 10 [in de marge] advies van de classis van Rhenen en Wijk Heeft dominus Schutter uit de naam van sijn eerweerde kerkenraad aan de eerweerde classis voorgedragen, of een particulier lidt van de kerkenraad gehouden is te geven een copije van een sake die voor omtrend 3 jaren geleden bij den kerkenraad is geassopieert, sonder reserve van eenige saken die geproduceert sijn. Waarop de eerweerde classis heeft geresolveert, dat sulx sonder kennisse en toestemminge van den eerweerde kerkenraad niet kan geschieden. Verder heeft sijn eerweerde voorgestelt aan de eerweerde classis of een particulier lidmaat der gemeinte sig mag opstellen tegen de resolutie, bij den kerenraad in sulken of 190

191 diergelijken geval genomen en vermaand zijnde, daarvan afstand te doen, en egter daarinne persisteert, of daarover de kerkelijke censure behoorde geouffent te worden. De saak in omvrage gebragt sijnde, heeft de eerweerde vergadering geoordeelt, dat soodanigen persoon volgens den 76 artikel vande kerkordre, de censuur onderworpen is. Waarvan sijn eerweerde extract heeft versogt, om aan den kerkenraad deselve over te leveren, twelk a domino preside nomine classis is toegestaan, dat hem van de scriba sal gegeven worden. Collata concordant quod testor G. Dellius, classis pro tempore scriba en heeft daarenboven dominus preses nog overlevert een extract uit de resolutie van den edele vroedschap der stad Utregt bij de sijnodus van Utregt aangetekent en luid als volgt [153v] Extract uit de resolutien van de edele vroedschap der stad Utregt. [in de marge] Extract uit de resolutie van de edele vroedschap der stad Utregt. De vroedschap gehoort hebbende het rapport van hare gecommitteerden volgens Resolutie Commissoriaal van de 4 september 1676, heeft na iterative lecture en rijpe deliberatien gearresteert de navolgende artijkelen: Eerst, dat in gevalle een roomsgesinde komt te trouwen met een van de gereformeerde religie, tsij op het stadhuus, of in de kerke, deselve bij het aantekenen der geboden aangeseijd sal werden, dat bij aldien naderhand de gereformeerde postuur komt te plegen eenige actien van de roomsche religie, directelijk of indirectelijk, hoedanig die soude moge wesen, tsij willig of onwillig, als dan sij beijde sullen vervallen van het burgerschap en ongequalificeert gehouden werden, om het selve oit te sullen obtineren. En sal de roomsgesinde, voor het aanteijkenen der geboden, gehouden sijn te beloven, de gereformeerde postuur niet te sullen verhinderen, maar voldelijk te laten gebruiken, alle pligten van de gereformeerde religie, soo binnen als buiten huus, soo wel in gesondheijd als in siekte. Item, dat alle de kinderen bij hem te procreeren, sal laten dopen en opvoeden in de gereformeerde religie, alles op poene als voornoemd soo wanneer hij of zij contrarie dese belofte sal gedaan hebben. Accordeert in kennisse van mij en was getekent: N. Quint. Collata concordant quod testor C. Dellius, classis pro tempore scriba. En dewijl om de paapsche stouticheden in te tomen de ac[h]tbaare magistraat advijs van de groter steden heeft willen afwagten, sijn uit het midden van de eerweerde kerkenraad, om dit extract aan de achtbare magistraat te vertonen en verdere stoutigheden der roomsgesinde mogte belet worden, gecommitteert 191

192 [154r] den predikant Egidius Schutter, den ouderling Hendrik Vermeulen en den diakon Jerfaas van Sandijk, om dit in de aanstaande policijdag te voltrekken en is alsoo dese vergadering gescheijden. Kerkelijke attestatie Stijntje Coenen, Gerrigje Jans in den Eng. [in de marge] Presentibus omnibus Den 7 e april. Na aan-roepinge van gods naam heeft dominus Schutter voorgesteld, dat sijn eerweerde neffens de verdere gecommitteerden haare commissie hadden voltrokken en is berigt, dat de agtbare magistraat dese saak in verdere deliberatie had genomen. Dewijl t nagtmaal aanstaande is, so is censura morum gehouden, dog tot beswaaring niets is voorgekomen. Onderneffens is goed gevonden de sulke, die met traagheijd ter kerke komen. reeden van haare nalaatigheijd af te vraagen ende met een raad te vermaanen, na desen meer neerstigheijd aan te wenden in t oeffenen van den gods-dienst, t zij tot gehoor van gods woord, of tot gebruijk van t heijlig avondmaal, of dat men anders sal genoodsaakt zijn kerkelijker wijse tegen haar te handelen. In visitatione sullen assisteren als ouderlingen Vermeulen en Van Wijk, gesubsitueert de heer Benier en borgemeester Mom. Den 24 e may de kerkenraad vergaderd zijnde, is rapport aan dese eerweerde vergadering gedaan, dat de voorgemelde resolutie bij de agtbare magistraat is aangenomen en van deselven elk der predikanten een copije t huijs gesonden. [154v] Is wijders goed gevonden een op-stel te maaken van de huijsgesinnen daar een van beijde, tzij man of vrouw, paapsch is, of reeds paapsch geworden is, om t selve aan de kerkenraad te vertoonen en als dan daarover te delibereren na bevind van saaken. Dewijl ook den kerken-raad is voor-gekomen, dat op t doopen van sulke kinderen, waarvan een van beijde de ouders paapsch is, op nieuws weder different is gekomen, is goed gedagt om de borgemeester Benier, neffens schepen Van Wijk in commissie te geven, dat sij t selve gelieven aan de agtbare magistraat te vertoonen, met versoek, dat om diergelijke voor-vallen te voorkomen, de voornoemde resolutie opentlijk mogt afgelesen werden. Is den borgemeester Benier, als mede executerende van de boedel van Neeltje Stevens afgevraagd, hoe t geleegen was met de penningen, die voornoemde Neeltje Stevens bij testament aan de diaconije alhier gemaakt heeft, waarop de borgemeester Benier gerapporteerd heeft dat er bij de voornoemde vijftig gulden aan de diakonie gemaakt is, mits conditie, dat deselven op renten gesteld werden, en dat de penningen gereed zijn. Werden derhalven de diakons versogt, om de gemelde penningen op te haalen en daar 't best is te beleggen. Is ten deselven gelegendheijd den kerkenraad voor-gekomen, dat Cornelis van Bladel hadde versogt aan eenige broederen, om gemelde 50 gulden op renten te neemen en op sijn huijs te vestigen, 192

193 't welk in deliberatie genomen zijnde, is eenpaarig geaccordeerd, om tegen den penning 20 de voornoemde aan deselven te beleggen. Dewijl de versetting der kerkenraad aanstaande is, is geresolveerd de penningen van de boeten toekomenden donderdag te verteeren bij de borgemeester Mom, waartoe beijde de predikanten commissie is gegeven 't selve te bestellen. [155r] [in de marge] absent dominus Heijmenbroek en borgemeester Benier Den 2 junij is na aanroeping van des heeren allerheijligste naam kerkenraad gehouden en dewijl het de ordinaris dag van de verandering der kerkenraad was, is men in de vreese gods daar toe getreden en sijn in plaats van de afgaande ouderlingen meester Gerbrand Schagen, Cornelis Wouterse Benier en Hendrik Vermeulen, verkoren Jacob Khol, Cornelis van Sandijk en Jan de Wijs en in plaats van den afgaanden diacon Jerfaas van Sandijk tot diacon Spithoven en is alsoo dese vergadering met danksegging tot [god] in vrede gescheijden. Kerkelijke attestatie Lijsbeth van Maurik. Den 14e junij. Na aanroeping van des heeren naam is kerken-raad gehouden en dewijl desen dag bestemd is om de kerken-visitatie te doen, zijn de kerkelijke middelen tegen 't pausdom voorgelesen, gelijk sulks de gewoonte is. Is op de kerken-visitatie binnen-gestaan dominus Henricus van Sijpesteijn, predikant tot Doorn, als deputatus classis zijnde uijt naam van de andere gedeputeerden dominus Henricus Cuijlenburg en Herman Jozefus Keyenberg respectieve predikanten tot Rhenswoude en Veenendaal, versogt, om alhier de kerken visitatie te doen, dewijl sij om redenen sig selven excuseerden, en de is bij dese visitatie alles in de goede staat bevonden. Ende is hierop na segenwensching aan domini deputati de eerweerde vergadering met danksegging tot god gescheijden. Kerkelijke attestatie gegeven aan Jenneken Rijkzen. [155v] [in de marge] absenten ouderlingen Khol en Benier, diakon Klopper Den 26 junij is na aanroepinge van des heeren allerheijligsten naam kerkenraad gehouden en dewijl het tijd is, om het hoogweerdig avondmaal te houden, is eenpaarig geresolveert, om schepen Dirk van Wijk en sijn vrouw, wegens haar langwijlig afblijven uut het gehoor van gods woord en het heijlig avondmaal, niet tegenstaande daartoe dikwijls aangemaand, nogmaals daartoe ernstig aan te spreken en soo sij daar niet na luusteren willen, haar te handelen na rapport der broederen. En sullen in visitatione assisteren als ouderlingen burgemeester Benier en Mom gesubstitueert Khol en Sandijk. En is alsoo dese vergadering met danksegging tot god gescheijden. 193

194 [in de marge] absenten dominus Schutter, schepen Van Wijk, Clopper, Spithoven Den 11 e julij de kerkenraad vergaderd zijnde, heeft de heer Benier, die met dominus Schutter de visitatie heeft bij-gewoond, gerapporteerd, dat sij selven Dirk van Wijk met sijn huijsvrouw hebben aangesprooken en vermaand, om tot het gehoor van gods woorde te komen, dog dat vrouw Van Wijk haar, in plaats van sulks te beloonen, geen goed bescheijd had gegeeven, maar dat hij egter sondags daaraan in de kerk was gekomen. Is geresolveerd, dat de voorgaande resolutie, raakende de boete van t uijtblijven en te laat komen in de kerken-raad sal stand grijpen en als van ouds bevestigd werden. [in de marge] absent niemand Den 21 e augustus is de kerkenraad vergaderd en dewijl t de tijd is van de classis, is daartoe neffens de predikanten als ouderling gecommitteerd de secretaris Cornelis van Sandijk, gesubstitueerd schepen Jan de Wijs. [156r] Is vastgesteld, dat de resolutie belangende de ordre van t bij-woonen der preekdienst en catechisatie, genomen den 1 e november 1696, gelijk als de voorgaande van de kerkenraad, sal in staat blijven. Den 23 september. Dewijl het heijlig avondmaal aanstaande is, is wederom censura morum gehouden en is die saak van schepen Van Wijk en sijn vrouw wederom voorgekomen. Is eenparig geresolveert haar voor het laatste nogmaals te vermanen, om in het gehoor van gods woord en tot het gebruuk van s heeren avondmaal te komen en haar te wagten van de gecommitteerdens qualijk te bejegenen, of dat de kerkenraad gehouden sal sijn pligtshalven daar in te voorsien en sullen in visitatione assisteeren als ouderlingen Khol en Sandijk gesubstitueert Abraham van Wijk en Jan de Wijs. [in de marge] absenten Benier, Koll, Sandijk, Klopper Den 10 e october de kerkenraad vergaderd zijnde, is rapport gedaan van de visitatie en is niets voorgekomen, als dat de vrouw van Roelof Casperz, lange tijd van t nagtmaal hebbende afgebleven, nog niet tot hetselve is gekomen en weijgerig is als nog daar te komen. Wegens de saak van schepen Van Wijk is deselven niet t huijs gevonden, alsoo buijten de stad was, maar heeft sijn vrouw beloofd dat haaren godsdienst van voornemens was waar te nemen, maar dat nog niet resolveren kon tot de tafel des heeren te komen. Kerkelijke attestatie verleend aan Geertruijd van Lamsweerde. Den 10 november is kerkenraad gehouden en voorgekomen de vijftig gulden van Neeltje Stevens aan de diaconije gemaakt om op interest te setten en sijn dese penningen opt versoek van de magistraat aan de kerk op interest gegeven tegens vier ten hondert. En is wederom geresolveert twe maal in de week des avonds te 194

195 prediken en sijn de heeren in de kerkenraad, uut de magistraat sijnde, versogt ten dien eijnde de keersen daartoe bij de magistraat te versoeken. [156v] Na de classis als ouderling is neffens de predicanten gecommitteerd de heer ontfanger Khol en is gesubstitueert outschepen Abraham van Wijk. Kerkelijke attestatie Lijsbeth van Velpen. [in de marge] absenten Klopper, uijt gegaan voor t sluijten van de rekening, Van Wijk, Koll, De Wijs Den 28 e november de kerkenraad vergaderd zijnde heeft den diaken Jerphaas van Sandijk sijn rekening gedaan. Is bij deselven gelegendheijd in uijtgifte overgelegd de gevestigde obligatien ten lasten van Jan Gerritz van Bekberghen ter somme van twee honderd gulden van dato den 7 e februarij Den 9 december. Dewijl het avondmaal des heeren aanstaande is, is kerkeraad gehouden, maar nadien het collegie niet sterk genoeg was, is de kerkenraad uutgestelt tot aanstaande sondag en is het censura morum niet gehouden. En sijn gecommitteert tot de visitatie neffens de predikanten als ouderlingen Jan de Wijs en Cornelis van Sandijk gesubstitueert Benier en Mom. Den 11 e december. Aangaande schepen Van Wijk sijn vrouw is geresolveert haar aan te seggen dat se in het toekomende de afgesondene van de kerkenraad niet meer qualijk sal bejegenen, of dat sij en andere die sulk mogten doen de facto van het avondmaal [sullen] suspenderen. Merrigje Stanz, dewijl sij een kind buuten egt gebaart heeft, word sij van het avondmaal gesuspendeert ter tijd en wijle dat sij behoorlijk penitentie en blijken van beter gedrag getoont sal hebben. [157r] Om redenen de kerkenraad voorgekomen is geresolveert Cornelis de Waal in bedenken te geven of te raden, of het niet best was, sig voor dese maal van het avondmaal te absenteren. Is ook geresolveert Sara Casperse nogmaals aan te seggen, soo sij niet in de kerke komt, de kerkenraad genoodsaakt sal wesen haar het avondmaal te verbieden. En is geresolveert eenige gecommitteerden aan de agtbare magistraat te senden, om haar agtbaren te versoeken, dat dog soo veel mogelijk is, de groote stoutigheden der papisten mogten beteugelt worden, die nu als genoegsaam sonder de minste schroom int publiek met boeken onder den arm, op deselve tijd als onse kerk aangaat, ter kerke gaan en afgodendienst plegen, twelk strekt tot ergernisse van vele swak gelovige en worden ten dien eijnde gecommitteert dominus Heijmenberg, de heer Benier als ouderling en den diakon Klopper. Kerkelijke attestatie Jan Aartse Ketel, Gijsbert Dirkse 195

196 Den 26 december is kerkenraad gehouden en is rapport van de visitatie gedaan en heeft vrou Van Wijk belooft, dat se in het toekomende de gecommitteerdens wel sal ontfangen en ook in de kerk komen. Merrigje Stanse is het avondmaal verboden en hebben de gecommitteerdens rapport gedaan van haar verrigting gedaan en heeft de agtbare magistraat gesegt daar in te sullen voorsien en haar agtbare resolutie te laten toekomen. [in de marge] absenten Benier, Mom, Kohl, Sandijk Den 13 e januarij 1699 heeft dominus Schutter aan de kerken-raad voorgesteld, dat bij hem geweest is alhier eenen Berent van Gelder, woonende tot Utrecht, dewelke hem vertoonde, gelijk ook aan dominus Heijmenberg te vooren vertoond hadde, een seekere geschrift, hem ter hand gesteld en opgegeven van Maria Janz, tegenwoordig in ondertrouw staand met Teunis Gijsbertz van Broekhuijsen, waarin sij hem beloofd altijd bij hem te sullen woonen, tot dat de dood haar scheijde [157v] waarop derhalven versoekt, dat haar geboden gestuit mogten werden. De kerkenraad de saak in overleg neemende.en bevonden hebbende, dat gemelde Berent van Gelder nog tegenwoordig een vrouw in t leeven heeft en dat Maria Janz deselven belofte in haar kindse jaaren gegeven heeft en niet meend daar aan gehouden te zijn, omdat met hem niet kan trouwen, heeft geoordeeld dat er geen redenen zijn, waarom de geboden konnen gestuijt werden en heeft derhalven goed gevonden dat deselven haar voortgang sullen hebben. [absenten dominus Schutter, Mom, Kohl, Spithoven Den 17 e meert de kerken-raad vergaderd is geresolveerd, gelijk in t voorgaand jaar 1698, den 6 e februarij, dat de dubbelde avond-predikatien sullen een eijnde nemen met den classis, die toe-komende week sal gehouden werden, om na dien tijd volgens gewoonte des donderdags morgens te prediken. [in de marge] absenten Kohl, Clopper, Spithoven Den 19 e meert de kerken-raad vergaderd zijnde is geresolveerd, dat neffens de predikanten na de classis als ouderling sal gaan de heer Pieter Benier, dewelke gesubstitueert is schepen Abraham van Wijk. Bij dese gelegendheijd heeft men tot het avond-maal gehouden censura morum, dog is geen swaarigheijd voorgekomen. Als ouderlingen sullen de visitatie neffens de predikant bij-woonen de heer Benier en borgemeester Mom, gesubstitueerd Kohl en Sandijk. Kerkelijke attestatie aan Maaijgjen van Broekhaer. [158r] [in de marge] Present allen 196

197 Den 18 e maij is de kerken-raad gehouden, dewijl t heden de dag is van de versetting der ouderlingen en diakonen en wanneer men na aan-roeping van des heeren heijlige naam in sijn vrese daartoe getreden is, om drie ouderlingen en een diakon te verkiesen in plaats van de afgaande ouderlingen Abraham van Wijk, de heer Pieter Benier en Gijsbert Mom is genomineerd en verkoren meester Gerbrand Schagen, David Broers en Frederik Klopper. En in plaats van de afgaande diakon Frederik Klopper verkooren Jerphaas van Sandijk, dewelke toe-komende sondag haar eerste voor-stelling sullen hebben om soo voorts na gewoonte ten gestelden tijd bevestigd te werden. En dus is dese vergadering met danksegging tot god gescheijden. [in de marge] absenten Kohl, Spithoven Den 22 maij de kerken-raad vergaderd zijnde is door de praeses voorgesteld, dat er in de stad groote gerugten liepen, dat de meijd van dominus Schutter in de kraam bevallen was, waarover derhalven dominus Schutter is af-gevraagd, wat er van de waarheijd deser saak was, en hoe sig deselven had toe-gedraagen. Dewelke bekend heeft, dat sijn meijd in sijn huijs gekraamd heeft, maar dat sij egter het kind niemand had op-gedraagen en haar ook hetselven niet was afgevorderd. Waarop dominus Schutter verder gehoord zijnde, of hij dan selven niet wiste wie dat des kinds vader was, heeft dominus Schutter met leedwesen bekend, dat hij sig selven schuldig aan de saak erkende en sig selven de censure van de kerken-raad onder-wierp, versoekende dat broederlijk mogt gehandeld werden. De kerken-raad, dees saak verstaan hebbende, heeft geoordeeld, dat op dit pas in die saak niet wel konde resolveeren, maar dat vooraf nodig oordeelde, sig selven eerst daarover te beraden en toe-komende vrijdag ten half twee uuren weder bij den anderen te komen en dat middelerwijl dominus Schutter sijn predik-beurten sal besorgen. [158v] [in de marge] allen present uijtgesonderd Kohl die buijten de stad is Den 26 e maij. Na aanroeping van des heeren heijlige naam is volgens afspraak wederom kerken-raad gehouden, om de saak van dominus Schutter en sijn meijd nader in overleg te nemen, dewijle deselve van soo grooten gewigt was bevonden, dat die in de voorleedene reijse niet kon worden af-gehandeld. Is derhalven in de kerken-raad voor-gesteld, dat van tijd tot tijd de gerugten sterk geloopen waren, dat de meijd van dominus Schutter swanger was en dat hetselven hem verscheide maale zijnde voor-gesteld en af-gevraagd, hij nogtans hetselve t elkens heeft ontkend in soo verre, dat hij ook in den beginne, van sijn collega op versoek van sommige leden van de kerkenraad zijnde aan-gesprooken, niet heeft willen erkennen, dat sijn meijd was in de kraam gekomen en dat daarbij het jonge kind aanstonds, nadat het ter wereld was gekomen, in stilheijd naar Buuren is gebragt. Is daarop Huijbertje van As ontbooden voor de kerken-raad, om van de seekerheijd der saak nader uijt haar te verneemen, dewelke bekend heeft, dat sij t 197

198 gebooren kind op ordre van dominus Schutter aan sijns vaders huijs in Buuren gebragt heeft met bevel van t selven te verswijgen. Alle dese saaken zijnde wel rijpelijk over-woogen en deselve tot ons aller leedwesen soo swaar zijnde bevonden, hebben de leden van de kerken-raad geoordeeld, bijsonder na in-genomen advijs van verscheijde predikanten, soo onder dese als andere classis behoorende, dat dominus Schutter om sijn quaad gedrag bij provisie sal werden gesuspendeerd, gelijk hij bij desen werd gesuspendeerd van alle de deelen sijner kerkelijke bediening, alsmede van t heijlig nagtmaal, en dat de principaale censure sal gedefereerd en gelaaten werden aan t oordeel van t eerweerde classis van Rhenen-Wijk, om daar in te doen na haar eerweerde wijs en voorsigtig goed-vinden. En werden ten dien eijnde dominus Heijmenberg neffens den ouderling, die met hem sal gaan na de classis, belast, om t selven aan de eerweerde classis over te brengen en in handen te geeven. Ondertussen sal dominus Schutter geduurende sijn censure gehouden zijn te sitten onder den predikstoel, om de ordinaire predikatien aan te hooren. [159r] Ook sal dominus Heijmenberg volgens ordre van de kerkenraad in sijn eerste predikatie seekere periode moeten laaten invloeijen waardoor de gemeijnte sal kennisse erlangen van dees censure die over dominus Schutter bij den kerken-raad geoefend is. Voorts sal de kerkenraad besorgen de predik-beurten van dominus Schutter, op sulk een wijs dat hetselve sal vallen ten kosten van dominus Schutter en dat hij sal moeten contenteeren de broederen die in sijn plaats sullen hebben gepredikt. Word derhalven dominus Heijmenberg versogt, dewijl de tijd soo kort is, dat hij toe-komende sondag na-middag den predikdienst geliefde waar te neemen en dat hij voorts sal schrijven aan dominus Brandolphus, om toe-komende maandag namiddag te prediken, en soo voorts aan eenige andere predikanten of proponenten, met versoek, om de verdere predik-beurten waar te neemen. Heeft dominus Schutter sig selven dese censure onder-worpen ende meteen versogt van dese resolutie te mogen extract hebben, twelk hem van de eerweerde kerkenraad is toe-gestaan, mits dat t selven hem toe-komende dinsdag of woensdag sal ter hand gesteld werden. Waarmede dese vergadering met den gebeden en danksegging tot god is gescheijden. [in de marge] absent Kohl Den 30 e maij de kerken-raad vergaderd zijnde is voor-gesteld, hoe men de predikbeurten van dominus Schutter soude bestellen. Is daarop geresolveerd, dat men voor eerst eenige nabuurige predikanten soude versoeken, om den dienst waar te nemen, ten welken eijnde haar dit versoek door een brief of mondeling sal gedaan werden. Waartoe dominus Heijmenberg en monsieur Klopper hebben aan-genomen sommige nabuurige predikanten daar toe te versoeken. 198

199 [in de marge] absent Spithoven Den 31 e maij de kerken-raad zijnde geconvoceerd, heeft dominus Heijmenberg en monsieur Klopper rapport gedaan, dat sij t samen zijn geweest bij twee nabuurige predikanten, domini Dellius en Vollenhoven, om haar eerweerden te versoeken, of sij geliefden een van de predik-beurten van dominus Schutter aan te neemen, maar heeft dominus Vollenhoven het selven geweijgerd, tot reden daar bij-voegend, dat men behoorde een proponent te versoeken, en dominus Dellius dat wel gereed was, om een beurt waar te nemen en bij nadere verklaaringen anders twee. Heeft derhalven de kerken-raad goed-gevonden [159v] dat men dominus Wagardus soude versoeken, om toe-komende sondag te prediken, en dominus Quellenburg om de volgende sondag, of dat sij die twe beurten anders aan beijde souden verdelen, of dat men voornoemde dominus Dellius souden versoeken, om de andere beurten op sig te nemen. Is bij dese gelegendheijd vastgesteld, dat, volgens de voorgaande resolutien, meermaals genomen, wanneer de kerkenraad tijdelijk gelaaden is, voor t te laat komen sal gegeeven werden drie stuijvers en voor t geheel afblijven een schelling. Is ook den koster Sambrink uijt naam van de kerkenraad in de volle vergadering aangeseijd, dat hij niemand in de kerken-kamer sal toestaan, om in derselfs, of classicale kas te gaan in-sien, t en zij dan met voorgaande communicatie of in tegewoordigheijd van dominus Heijmenberg. [in de marge] present allen Den 16 e junij de kerken-raad vergaderd zijnde is men getreeden tot het committeeren van een ouderling na de aanstaande classis en is derwaarts gecommitteerd de heer borgemeester Schagen en gesubstitueerd de heer Broers. Is dominus Schutter op sijn verzoek binnen gestaan en heeft aan de kerken-raad voorgesteld, dewijl sijn geboden nu gaan sullen, of t hem mogte gepermetteerd wesen. Alsdan s sondags uijt de kerk te blijven. Ten anderen dewijle de classis aanstaande was en sijn beschuldigingen zijn in-gebragt voor de kerkenraad en te boek gesteld, of niet ook sijne verantwoordingh daartegen mogten gehoord of geboekt werden, hebbende tot dien eijnde een request ingeleeverd. Op t eerste is goed gevonden, dat hem t selven sal toe-gestaan werden. Wat het tweede belangd, is daar over geen omvraag gedaan, als een saake die reeds volgens de voorgaande resolutie van de kerken-raad aan de classis gerenvoijeerd is. Waarmede dese vergadering gescheijden is. [160r] De kerkelijke attestatie gegeeven aan Beatrix Udo. 199

200 [in de marge] Absenten Schagen, De Wijs, Spithoven. Den 22 e junij. Na aanroeping van des heeren heiligen naam heeft dominus Heijmenberg, neffens den ouderling David Broers, rapport gedaan aan dese vergadering, dat sij volgens last haar gegeeven, de resolutie van de kerken-raad wegens de censure over dominus Schutter geoeffend, aan de eerweerde classis van Rhenen-Wijk, gehouden tot Rhenen den 20 e en 21 e junij deses jaars, hadden bekend gemaakt. Met over leevering van het extract der resolutie van de kerken-raad dien aangaande genomen. En hebben sij voorts aan de eerweerde kerken-raad gerapporteerd wat er over dese saak van dominus Schutter is gedaan en beslooten bij de eerweerde classis, naamelijk dat de censure des kerken-raads over dominus Schutter gedaan bij provisie sal werden uijt-gestrekt en gecontinueerd tot den aanstaande classis in augustus en dat den predik-dienst in dien tijd der censure door den kerken-raad als voorens weder sal versorgd werden, gelijk het selve breeder blijken kan uijt het extract van de acten des classis, t geene hier is voor-geleesen ende luijd als volgd. Extract ex actis classis ordinariae Rhenovicanae, gehouden tot Rhenen den 20 e en 21 e junij Artikel 12. Heeft dominus Heijmenberg aan dese eerweerde vergaderinge bekend gemaakt seekere voorval van de kerke van Wijk, raakende dominus Schutter, sijn eerweerde collega. Hoe dat sijne dienstmaagd Hendrijntje van Giffen bij hem dominus Schutter is verswangerd ende in de kraam gekomen van een jonge soon ende hoe die saake voor den kerken-raad van Wijk is gekomen en soodanig behandeld, dat gemelte kerken-raad hem Schutter den 26 e maij bij provisie heeft gesuspendeerd van alle deelen van sijn kerken-dienst ende ook van des heeren tafel, tot den aanstaande classis in junio. De verdere censure over dominus Schutters misdaad aan dese eerweerde classe over-gegeeven hebbende, als blijkt bij de acten des voorschreven kerken-raads van den 22 e en 26 e maij, luijdende van woord tot woord als volgd Dese eerweerde vergadering sulx over seer bedroefd zijnde wegens de groote misdaad van dominus Schutter ende sijne dienstmaagd, ende prijsende de goede sorge van den kerken-raad van Wijk om de groote ergernis daardoor in haare gemeijnte gegeeven, sooveel mogelijk is te stuijten en voorders voor te komen, heeft haar niet willen onttrekken die kerkelijke vergadering de behulpsaame hand te bieden in sulken bedroefden voorval. [160v] Heeft daarop dominus Schutter voor dese vergadering vermits hier in de kerk present was, doen verschijnen. Aan den welken de eerweerde vergaderinge de gantschen saak in alle de omstandigheden, sooveel sij daarvan kennisse hadde bekomen, voorgedraagen heeft, ende ten hoogsten betuijgd over de grootte sijner misdaad, opdat hij die voor God ende voor dese vergaderinge, mitsgaders voor den kerkenraad ende gemeijnte van Wijk met genoegsaam berouw en verfoeijinge mogen bekennen. Gelijk hij Schutter daar op voor dese eerweerde vergaderinge met groote 200

201 droefheijd en herten-leet sijne schuld ende veelvoudige misdaaden heeft bekend ende beleeden, betuijgende voor God dat hij seer swaar heeft gezondigd, gelijk ook voor sijne gemeijnte ende dese eerweerde vergaderinge, met bidding en versoek dat de eerweerde classe gelieve mede-doogendheijd en ontferming op sijne sondige en bedroefde ziele te hebben, dat hij sig het oordeel ende censure, die hij hier door verdiend hadde, gewillig wilde onder-werpen, biddende soo veel de wijsheijd van dese vergadering en de behouding van de regte kerkelijke discipline mag vereijschen, dat de vergaderinge een middel gelieve uijt te vinden, waar door dese misval en ergernis soude konnen werden gerepareerd. De broederen deser vergadering seer beweegd ende mede-doogende ontrend hem Schutter, nogtans bekommerd ontrend de kerke van Wijk, mitsgaders het gerugt derselfs soo verspreijd door dese ende andere provincien heeft over-slaagen, wat in dese saake best te doen. Ende daarom na veel over-legs goed-gevonden, bij provisie de censure des kerken-raads aan hem Schutter, zijnde de suspensie van alle de delen van sijn kerken-dienst, mitsgaders van het heilig avondmaal uijt te strekken en te continueeren tot de aanstaande classis in augusto. Dat hij Schutter ondertusschen sig bovenmaaten voorsigtig, nedrig, Godvrugtig ende onderdaanig onder kerk en classe ende voortaan sal draagen de publijke predikatien neerstelijk waar-neemen. Elk een oorsaak geven, dat bij alle moghen verseekerd werden van sijn hertelijk berouw en leedwesen over sijn groote val en sonde en dat de eerweerde classe dan in augusto na bevind van sijn Schutters leeven, omgang en gedrag, pro re nata sal handelen. Dog sullen de nabuurige predikanten domini Keppel, Sijpesteijn, Vollenhoven en Dellius ondertusschen na het gedrag van dominus Schutter, mitsgaders van het geene en te vooren en daarna raakende die enorme sonde soude geschied zijn, ende nog in de gemeijnte rugtbaar werd, ende hoe dese gegeevene ergernisse gesteld is ende vermeerderd of verminderd vlijtelijk soeken te onderstaan ende de eerweerde classe als dan daarvan kennisse geeven. Word de eerweerde kerken-raad van Wijk voordere aan-bevoolen den predik-dienst geduurende den tijd van dominus Schutters censure, gelijk als te vooren te versorgen. En heeft dominus Heijmenberg [161r] met sijn ouderling versogt hiervan extract te mogen hebben om hetselve aan haar kerken-raad te vertoonen, twelk haar is toe-gestaan. Was onder-tekend collata concordant quod testor Jacobus van Baeren, classes pro tempore scriba. De kerken-raad dit rapport gehoord hebbende, heeft wegens den predik-dienst goedgevonden met den eersten te schrijven aan dominus Riemsdijk, proponent tot Utrecht, met versoek dat die bij provisie toe-komende sondag soude gelieven te prediken. Dog bij manquement dat dominus Riemsdijk niet soude konnen komen, werd dominus Heijmenberg versogt pro re nata daarin te handelen en te sien dat ijemand anders kan krijgen. En sal men over de verdere predik-beurten nog nader 201

202 resolveeren met de eerste gelegendheijd. Ondertusschen dewijl t nagtmaal des heeren aanstaande is, is ook ten deselve tijd censura morum gehouden, dog niets van belang voor-gekomen. Als ouderlingen sullen in de visitatie medegaan de heer Kohl en de secretaris Sandijk, dewelke gesubstitueerd zijn schepen De Wijs en de borgemeester Schagen. Waarmede dese vergadering met danksegging tot God is gescheijden. [in de marge] Absenten Jan de Wijs, die door siekte is geexcuseerd, Sandijk diakon betaald. Den 25 e junij heeft de kerken-raad goed-gevonden den proponent dominus Riemsdijk, die goed genoegen had gegeven in sijn prediken, met den eersten aan te schrijven, dat hij de predik-beurten van dominus Schutter in den tijd van sijn censure soude gelieven waar te neemen. En dominus Heijmenberg versogt hem des aan te schrijven ende met een toe-komende reijs te sien op wat voor een conditie de predikbeurten best soude bedienen onder malkanderen en hoe met dominus Schutter wegens de onkosten te accordeeren. Is bij dese gelegendheijd voorgekomen dat Lijsbeth Salomons van Wijngaarden, huijsvrouw van Jan Wirrich Vijge, haar kind heeft laaten doopen in de paapsen-kerk, strijdende tegen de resolutie bij de magistraat onlangs gearresteerd. Werden derhalve dominus Heijmenberg neffens den ouderling monsieur Klopper en den diakon Spithoven versogt om de magistraat morgen te begroeten met ernstig versoek dat daar in gelieven te voorsien en te doen volgens haar edelagtbare resolutie. [161v] Heeft de borgemeester Schagen nog voorgesteld hoe dat gehoord hadde, dat op de classis door den borgemeester Benier twee geschriften waren in-geleeverd tegen dominus Schutter. Versogt derhalven dat aan dominus Van Uije, die als preses en deputatus classis deselve in hande had, soude geschreeven werden, of niet van die twee geschriften soude communicatie of copije konnen gegeeven werden aan de kerken-raad om te sien of niet de kerken-raad in t generaal of eenige leeden in t bijsonder daar bij zijn getaqeerd of beleedigd. Is t selve bij meerderheijd van stemmen goed-gevonden, maar heeft sig de secretaris Sandijk daar mede niet geconformeerd, nog ook dominus Heijmenberg, als zijnde een lid van de classis, daar dese saak heeft gediend, sonder eenige consideratie daarover te nemen. Heeft derhalven de borgemeester Schagen op sig genomen aan dominus Van Uije te schrijven om van die geschriften communicatie of copije te mogen hebben. Waar mede dese vergadering is gescheijden. [in de marge] Absenten Schagen, schepen De Wijs, Spithoven. Den 5 e julij. Na aanroepinge van des heeren heiligen naam is kerken-raad gehouden en dewijl dese dag bestemd is door de gedeputeerden van de classis om de kerken- 202

203 visitatie te doen, zijn de kerkelijke middelen tegen t pausdom volgens gewoonten voorgeleesen. Zijn op de kerken-visitatie verscheenen domini Gijsbertus van Uije, Johannes Menso, Otto van den Berg, respectievelijk predikanten tot Werkhoven en Rhenen als deputati classis, dewelke na den staat deser kerke een onderzoek hebben gedaan, en is bij dese visitatie alles in een goede staat (God zij lof) bevonden. En is hier op, na alle heijl en zegen-wensching aan domini deputate dese vergadering met danksegging tot God gescheijden. [in de marge] Absenten Schagen, Sandijk secreataris, Broer, Spithoven. Den 10 e julij de kerken-raad vergaderd zijnde is rapport gedaan van de huijsbesoeking en voor-gekomen dat Lijsbeth Salomons, om dat bij de magistraat is geresolveerd [162r] haar het borgerregt te ontseggen, dewijl haar kind in de paapschen kerk had laaten doopen, aan de predikant of ouderling eenige quaad bejegeninge had gedaan. Maar dewijl de vergadering te swak was, is t selve tot nader gelegendheijd verschoven. [in de marge] absenten schepen Van de Wijs, borgemeester Schagen, Spithoven. Den 7 e augusti is de kerken-raad t samen vergaderd ten eijnde de diaconije-rekening soude gedaan werden, gelijk deselve ten deser tijd door de af-gegaanen diakon Frederik Kloppers gedaan is. [in de marge] Absenten Kohl, Sandijk, secretaris, Schagen. Den 17 e september. Na aanroeping van des heeren naam heeft dominus Heijmenberg aan de kerken-raad rapport gedaan, hoedat de saak van dominus Schutter volgens resolutie van de voorleeden classis in augustus tot Rhenen gehouden, gebragt was tot de christelijke synode, om van deselve synode advijs te versoeken. Dog dat de synode had geoordeeld, dat van haar daarin geen advijs kan gegeeven werden, dewijl sij dan soude versteeken zijn van een oordeel daar over te vellen, indien deselve namaals bij haar in appel quam. Waarom sij deselve wederom aan de eerweerde classis van Rhenen-Wijk gerenvoyeerd heeft, met bevel om deselve met den eersten en ten spoedigsten af te doen. De eerweerde classis tot dien eijnde voorleeden dinsdag extraordinaire vergaderd zijnde, heeft de gemelde saak van dominus Schutter getermineerd, in dier voegen dat sij hem van sijn censure heeft ontslaegen, en toekomende sondag wederom tot den predikdienst geadmitteerd, mits dat hij in een openbaare predikatie soude belijdenisse doen van sijn groote misslagen en daarvan de ganssche gemeijnte om vergeffenisse bidden. Alles breeder blijkende uijt het volgende extract van de resolutie des eerweerde classis. 203

204 Extract uijt de acten des extraordinaire classis van Rhenen-Wijk, gehouden den 12 e september Artikel 3. Ad artikel 3 synodi 1699 raakende saak van dominus Schutter. Had [162v] dese vergadering gewenscht, dat sig in dese verlegendheijd had mogen bedienen van het advijs des eerweerde christelijke synodi, requiesceerd nogtans in de rede van desselfs weijgering. Moetende dan sig selv redden, en in gevolge der ordre des christelijke synodi de saak met den eersten en ten spoedigsten afdoen. Soo is t dat de eerweerde classis de saak in de vreese Gods overweegende, na dat verstaan heeft, dat dominus Schutter sig onder de censure gedraagen met een bewijs van een ernstige boetveerdigheijd, heeft goed-gevonden dominus Schutter sijne censure te ontheffen, gelijk sij doet, mits desen. Oordelende dat sijn eerweerde op aanstaande dag des heeren wederom tot sijnen dienst sal geadmitteerd werden. Mits doende als openbaare belijdenisse, en een hertelijk berouw en leedwesen betoonende over sijn grote misslagen, met een belofte van sig onder de mede-werking van Gods geest als een getrouw dienstknegt Jesu Christi in t toe-komende te sullen gedraagen en dit alles in een publijke boet-predikatie, biddende te gelijk de geheele gemeijnte om vergiffenis en vragende haar daar door te beweegen tot de voorgaande liefde. Sal egter voor de eerste aanstaande reijse sig onthouden van de bediening des heilig avondmaals om alsoo aan sommige geen ergernis te geeven. En werde dominus Heijmenberg versogt sijn uijtersten best te willen doen, van de gemoederen van sommige uijt de gemeijnte, dewelke nog niet geheel tot dominus Schutter genegen zijn, tot liefde ontrend sijn collega te verwekken. En is dit geresolveerd door dominus preses aan dominus Schutter aan-gediend en heeft dominus Schutter hetselve onder veel beweeging van sijn gemoed aan-genomen. Was onder-teijkend. In fidem extracti O. van den Bergh, Classis hoc tempore scriba. De kerken-raad dit rapport gehoord en de resolutie des eerweerde classe verstaan hebbende, heeft deselve over-genomen en acquiesceerd daar in ten vollen, soo dat sij dominus Schutter op de voornoemde conditie desgelijk toe-laat tot den predikdiensten, hem toe-wenschende alle heijl en segen in denselven. Waar mede dese vergadering met danksegging tot God is gescheijden. [163r] [in de marge] Absent Broers. Den 29 e september de kerken-raad vergaderd zijnde heeft de praeses voorgesteld, dewijl t nagtmaal des heeren sal uijt-gedeeld werden, of er ijemand ijets had om van den een of den anderen in te brengen, dog is daar van niets in-gekomen. In de visitatie sullen als ouderlingen mede-gaan schepen De Wijs en de burgemeester Schagen, dewelke gesubstitueerd zijn de borgemeester Broers, en 204

205 Klopper. Kerkelijke attestatie gegeven aan Agatha Broekhuijsen. Den 30 october is kerkenraad gehouden en dewijl de tijd van de avond predikatie nadert, sijn de heeren uut de magistraad in de kerkenraad zijnde versogt, om de achtbare magistraat te versoeken dat de keersen om tweemaal sweeks savonds te prediken mogten versorgt worden. Is ook voorgekomen de saak van het dopen van het kind van Cornelis de Waal, soon van den oud borgemeester De Waal, bij een paap, het welk in overleg zijnde is geresolveert gemelte De Waal te ontbieden aan het huus van den praeses en hem te vragen wat van de waarheijd van de saak is en daarvan te rapporteren om dan pro renata te handelen. Is ook geresolveert om de geswoorenen of sakkendragers, welke tot de gereformeerde religie souden overkomen, om haar op aanstaande sondag na de catechesatie voor de eerweerde kerkenraad te ontbieden en haar te vermanen om haar selven te laten in de gereformeerde religie instrueeren. De 5 e november de kerken-raad vergaderd zijnde, zijn enige van de geswoorenen of sakkendraagers voor deselven verscheenen, die men heeft voor-gedraagen, dat sig in de gereformeerde religie souden laaten instrueeren, t welk van sommige aangenomen, maar van sommige af-geslaagen is, waar toe dan van de predikanten een seeker uur sal bestemd werden tot haaren onderwijs. [163v] Kerkelijke attestatie gegeven aan Beligje van Giffen als mede van Geertruijd Janz. [in de marge] Absenten Klopper, Spithoven. Den 20 e november de kerken-raad vergaderd zijnde, heeft dominus Heijmenberg rapport gedaan van sijne commissie hem op-gelegt om Cornelis de Waal te spreken over t doopen van sijn kind. Daar in bestaande dat gemelde Cornelis de Waal aan sijn huijs zijnde geweest en over t factum onder-vraagd, voor hem bekend heeft, dat sijn kind des sondags morgens als ter wereld was gekomen, na Cothen is gebragt en aldaar bij de paap gedoopt. Gevraagd zijnde of hem de resolutie van de magistraat (dat sijne kinderen in onse kerk moesten gedoopt werden, t en hij van sijn borger-regt wilde vervallen) door de secretaris niet was voor-geleesen, heeft daar op geantwoord sulks geschied te zijn, dog dat hij voor sijn trouwen een briefjen onder de hand gegeeven had met belofte, dat hij al sijn kinderen in de paapsche kerk soude laaten doopen. De kerken-raad de saak in over-leg hebbende genomen, heeft goedgevonden deselve als een quaeritur aan de eerweerde classis te brengen om desselfs wijs advijs dien aangaande af te vraagen, sonder uijt-drukking van den naam. Te weeten hoemen behoorde te handelen met een lidmaat van de kerke, die getrouwd is met een paaps egt-genoot en dewelke, niettegenstaande denselve bij t aan-teekenen der 205

206 gebooden was voor-gehouden de resolutie van de magistraat, dat al de kinderen bij haar gewonnen in de gereformeerde kerk moesten gedoopt werden, op poene dat sij anders van hun borger-regt souden vervallen, sig selven met een briefje onder de hand verbonden heeft, dat al sijne kinderen in de paapsche kerk sullen gedoopt werden, [164r] en is daar op voort-gevaaren met sijn kind na de paap te senden en aldaar te doen doopen. Dewijl dan de eerweerde classis morgen alhier staat gehouden te werden, is beijde den predikanten neffens den ouderling tot de classis gecommitteerd, gerecommandeerd om dit quaeritur alsdan de classis voor te draagen. Tot de classis is neffens de predikanten als ouderling gecommitteerd Frederik Klopper, den welke gesubstitueerd is de heer Jacob Khol. Den 4 december heeft den preses rapport gedaan van het advies van de classis in de saak van Cornelis de Waal t welke was dat men sulken lidmaat[en] met ernst behoorde aangesproken te worden, over het begaane delict, om den selve tot berouw daar over te bewegen, en egter om sijn fout bij provisie van t heilig nagtmaal te suspenderen. Waarop dan bij de eerweerde kerkenraad is geresolveert, om Cornelis de Waal hier voor het collegie te ontbieden en hem self te spreken, waar toe dan den koster aan sijn huus gesonden is, die hem self gesproken hebbende, tot antwoord gaf, dat hij niet konde komen en dat hij het gene te seggen had aan dominus Heijmenberg had bekent gemaakt. Waar op dan verder geresolveert is, om den koster wederom aan sijn huus te senden en hem tegens aanstaande donderdag des avonds na de predikatie voor de eerweerde kerkenraad te citeeren. So sal om de selve reden tegen die tijd geciteert worden Lijsbet Salomo over dergelijke fout. Is ook de saak van juffrou Van Gulik in overleg genomen. Dewijl sij met een paaps man, lidtmaat sijnde, trouwende voor den secretaris, die haar de resolutie van de agtbare magistraat in dit geval bekent heeft gemaakt, daarop antwoorden, dat se haar kinderen in de paapsche kerk soud late dopen, en sij ook self tot die religie soude overgaan. Is hier over geresolveert om op de aanstaande eerweerde classis die aanstaande woensdag hier extraordinair sal gehouden worden, advies te vragen of men sodanigen lidmaat die tot sulkn afgodische religie overgaat, uut een ligtveerdigheijd, niet behoorde door de groote ban te excommuniceeren, te meer om dat de kerkenraad oordeelt dat het selve in het toekomende van goede vrugt soude konne strekken. [164v] 206

207 [in de marge] Absenten Kohl en De Wijs Den 7 e december de kerkenraad vergaderd zijnde, is Lijsbeth Salomons verschenen in dese eerweerde vergadering, dewelke door dominus preases is voor-gehouden, dat sij sig grovelijk besondigd had, omdat sij haar kind in de paapsche kerk had laaten doopen, en is haar gevraagd, of t selve haar niet van hertenleed was, en sij beloofde in t toe-komende sulks niet meer te sullen toe-laaten. Waarop sij geantwoord heeft, dat t selve om eenige redenen geschied was, dewijl haar man geern sag, dewijl t kind swak was, dat het voor sijn sterven mogt gedoopt zijn. Dog heeft sij egter betuijgd dat et haar leed was geschied te zijn, ende heeft ook beloofd in t toe-komende haar kind niet meer te sullen laaten doopen in de paapsche kerk, dewijl sij niet tegen haar eijgen religie soude willen aan-gaan. De eerweerde kerkenraad heeft daar op verstaan, dat haar nogmaals met ernst haar sonde sal werden voorgesteld, met vermaaning om sig van deselve in t toe-komende te wagten, en dat et haar sal werden aan-gesegt, dat sij op haar eijgen beproeving en na ondersoeking van haar gemoed sal mogen gaan aan de tafel des heeren. Hetselve haar van de praeses zijnde voor-gehouden, heeft sij nogmaals belofte gedaan, dat sij sig in t toe-komende voor sulk een sonde sal hoeden, en dat sij ondertusschen haar selve sal onder-soeken, of sij met een opregt gemoed sal konnen toe-treeden tot des heeren tafel. Belangende de saak van Cornelis de Waal die door de koster voor dese vergadering geciteerd was, dog dewelke op dese citatie niet gecompareerd is, heeft de kerkenraad verstaan, dat gemelde Cornelis de Waal nogmaals sal geciteerd werden, opdat hij rekenschap geeve van sijn non-comparitie, en om hem t effens sijn voor-gemelde fout voor te stellen, en daar over te handelen. En sal derhalve de kerken-raad wederom vergaderen toe-komende sondag na de tweede predikatie. [165r] Noopens de saak van juffrouw Van Gulick heeft dominus praeses rapport gedaan van t advijs van de eerweerde classis, daar op uijtkomende, dat de kerken-raad soude mogen gemelde juffrouw door den grooten ban te excommuniceeren en voorts na kerkenordre met haar handelen. De kerken-raad dit advijs gehoord hebbende, heeft sig met hetselve geconformeerd en geoordeeld dat men na voorgaande vermaaning en bestraffing en sij egter hardnekkig blijvende, met den groote ban en excommunicatie sal voort-gaan, om haar uijt de gemeijnte af te snijden. Censura morum gehouden zijnde tegen t aanstaande nagtmaal des heeren, is niets voor-gekomen. Als zijnde ouderlingen sullen in de visitatie mede-gaan borgemeester Broers en monsieur Klopper, en sijnde deselve gesubstitueerd de heren Kohl en secretaris Sandijk. [in de marge] presentibus omnibus Den 10 december is wederom kerkenraad gehouden, omtrent de saak van Cornelis 207

208 de Waal, die wederom door den koster geciteerd was, welke geantwoord heeft niet van sins te wesen om voor dese eerweerde kerkenraad te compareeren. Waarom dan de eerweerde vergadering hem suspendeerd van het heilig nagtmaal bij provisie tot hij aan dese eerweerde vergadring over sijn delict sal satisfactie gegeven hebben. De secretaris Sandijk conformeerde sig niet met dese resolutie. [in de marge] Absenten secretaris Sandijk, De Wijs, Spithoven. Den 21 december de kerken-raad vergaderd zijnde, heeft dominus Heijmenberg rapport gedaan, dat hij volgens last in visitatione Cornelis de Waal gesprooken hebbende hem de resolutie van de kerken-raad wegens sijn suspensie van t heilig nagtmaal, tot dat de kerken-raad satisfactie geeft, heeft bekend gemaakt. Waar op deselve tot antwoord gaf, dat hij tegenwoordig niet in staat was om de kerken-raad dien aangaande satisfactie te geeven, maar dat ligtelijk in t kort alleen woonen sal en dat dan mogelijk gelegendheijd sal hebben om de kerken-raad satisfactie te geeven en dat hem ondertusschen leed was dat de saak geschied was. [165v] Heeft ook dominus Schutter gerapporteerd, dat hij met sijn ouderling aan t huijs van de borgemeester Benier gekomen zijnde, deselfs dienstmeijd heeft gesprooken, en van deselve quaade bejeegeningen heeft ontfangen, versoekende dat daar in voorsien en goede ordre gesteld soude werden. De kerken-raad heeft goedgevonden dese saak te reserveeren tot na het nagtmaal, om als dan nader daar over te delibereeren, en uijt te sien na middelen hoe t selve in t toe-komende sal verhoed werden. [in de marge] Absent Spithoven. Den 27 december is wederom kerkenraad gehouden na het avondmaal en de saak van de dienstmaagt van de borgemeester Benier in overleg genomen, sal sij voor eenige gecommitteerden aan het huus van dominus praeses ontboden worden, te weten dominus Schutter, de borgemeester Schagen en den secretaris Sandijk, en haar aangesegt worden dat se haar in het toekomende voor sulkx sal hebben te wagten. [in de marge] Anno 1700 [in de marge] Absenten Kohl, Klopper, te laat, Spithoven. Presenten dominus Schutter, dominus Heijmenberg, Sandijk, ouderling, De Wijs, Schagen, Broers, Klopper, Sandijk, diakon. Anno 1700 den 26 e januarij heeft dominus praeses Schutter rapport gedaan, dat sijn eerweerde met dominus Heijmenberg aan t huijs van juffrouw Van Gulick, thans getrouwd met Manuel da Sylva, geweest was om hunne commissie aldaar uijt te voeren, en haar af te vraagen, of sij gesind was haare kinderen in de paapsche kerk 208

209 te laaten doopen, en selv die religie aan te neemen. Dog dat sij haar niet hadden t huijs gevonden. De kerken-raad derhalve in desen advijs af-gevraagd zijnde, is verstaan, dat men de koster aanstonds ten haaren huijse soude senden om te verneemen of er gelegendheijd soude wesen om haar over een half uur te konnen spreeken. Waarop de koster heeft in gebragt, dat de predikanen souden komen, als er haar beliefd. [166r] Hebben derhalven de predikanten sig ten haaren huijse begeeven, ende haar gesprooken hebbende, hebben haar gemelde saaken voor-gedraagen, en bijsonder of sij de paapsche religie hadde aangenomen. Waarop sij blij-moedig heeft geantwoord, dat sij die religie hadde aan-genomen en van voornemen was daarin te volharden, dewijle sig daarin seer wel bevond. Hebben de predikanten daarop verdere instantien gedaan en op verscheijde wijse haar vermaand, dat sij dog nog eens tot een in-keering mogt komen. Maar sij is bij haar selve voorneemen gebleven. Haar aan-gesegt hebbende, dat de kerken-raad volgens ordre dan met haar soude moeten handelen, gaf tot antwoord, dat de kerken-raad na haar believen konde doen. Nogmaals gevraagd zijnde, of bij dese gedagte soude persesteeren en of men over haar niets meer soude konnen vernemen, seijde, dat sig bij dese aangenomen religie wel bevond, en meijnde daar in te volharden, bedankende de predikanten, dat soo veel moeijte hadden gelieven te doen om haar deswegen aan te spreeken, dog seijde niet noodig te zijn, dat daar over verder wierd gesprooken. De kerken-raad het rapport der predikanten gehoord hebbende, heeft geoordeeld, dat men volgens kerken-ordre en het advijs van de classis daarontrent, tegen gemelde juffrou Van Gulik soude procedeeren, in dier voegen, dat men aanstaande sondag haar naam, dog bedektelijk, van den predikstoel aan de gemeijnte sal voordraagen, t welk na dese volgende wijse sal geschieden. Werd de gemeijnte bekend gemaakt, volgens resolutie van de eerweerde kerkenraad, en na ingenomen advijs van de eerweerde classis, dat sekere lidmaat, wel een suster deser gemeijnte, van de waare gereformeerde religie is over-gevallen tot de roomsche afgodische religie. Werd derhalven de gemeijnte vermaand en versogt, God ernstig te bidden, dat het hem gelieve haar door sijn genade tot een inkeer en ten bekeeringe te brengen, en elk na sijn vermogen haar daar toe te vermaanen. Ten welken eijnde in de naast-volgende reijs de naam des persoons selv sal werden uijtgedrukt. [166v] [in de marge] Anno Presenten dominus Schutter, dominus Heijmenberg, ouderlingen Schagen, Broers, Klopper, diaconen Spithoven, Sandijk. 209

210 Den 2 februarij 1700 is wederom kerkenraad gehouden en is weder gedelibereerd over de saake van juffrou Van Gulik, waar van tot nog niemand is voorgekomen, dat deselve tot inkeer of berouw gekomen is, na dat het selve aan de gemeente, onder verswijging van haar naam, is voorgestelt, is derhalven geresolveert dat op aanstaande sondag het weder de gemeente sal worden voorgestelt, met uutdrukking van haar naam, te weten Anna Florentina van Gulik, en sal dit volgende dan de christelijke gemeente worden voorgestelt. Word de gemeente voor de twedemaal volgens ordre van de eerweerde kerkenraad, en naar ingenomen advies van de eerweerde classis, bekend gemaakt, dewijl tot nog aan de eerweerde kerkenraad geen kennis is gegeven, naar het eerste voorstel, onder het verswijgen van haar naam, dat de na genoemde persoon over haare begane ergernisse en misdaad heeft berouw getoont, namentlijk dat Anna Florentina van Gulik getrouwt sijnde met Manuel del Sijlva, van de ware gereformeerde religie, welke tot haar grondslag heeft het onfeijlbaar woord Gods, als den eenigen regel van het geloof ter saligheijd, waar van sij soo lang openbaare belijdenis heeft gedaan, en het heilig sacrament van des heeren nagtmaal genoten, des niet tegenstaande is overgegaan tot de afgodische paapsche religie, soo strijdig tegen het woord Gods, als tegen den gesonde reden, een sonde en ergernisse, die niet verschoonelijk is, de waarheijd te verlaten en de leugen aan te kleven. Waarom de eerweerde kerkenraad tot haar droefheijd en leedwesen genoodsaakt is om daar tegen na kerkenordre te handelen en daar in te voorsien, soo ten opsigte van haar als van anderen voorsigtiger en wijser te doen worden, en nogmaals de gemeente versoekt om voor haar te bidden en te vermanen, dat se door Gods genade tot bekeering en berouw mog gebragt worden. Heeft dominus praeses Heijmenberg rapport gedaan aangaande de commissie rakende de dienstmaagt van de heer doctor Benier, welke seijde berouw en leedwesen te hebben dat sij sulkx gedaan had. Is ook in overleg genomen om de restanten aan de beijde diaconen Klopper en Sandijk te voldoen, ten welken eijnde aan den diaconen is overgegeven de obligatie van twee hondert gulden ten laste van Jan Gerritse van Bekbergen, om te sien of sij die aan [167r] imand konnen verhandelen om daaruut te betalen de restanten voorgemelt. [in de marge] Presenten dominus Schutter, dominus Heijmenberg, ouderlingen Kohl, Schagen, Broers, Klopper, diaconen Spithoven. Den 9 e februarij 1700 de kerken-raad vergaderd zijnde om wederom te delibereeren over de bewuste saak van juffrouw Van Gulik, is bevonden dat er van haar nog geen blijk was ingekomen, waardoor men kon bespeuren, dat sij tot eenig inkeer of berouw was gekomen, na dat haar naam selv was afgekondigd. Is derhalven geresolveerd dat op aanstaande sondag nogmaals haar naam sal werden afgelesen om te sien of 210

211 er nog eenige hoope van bekeering wesen mogt, dog dat bij manquement van dien anders de excommunicatie of groote ban tegens haar sal werden uijt-gevoerd. En sal tot dit eijnde toe-komende sondag dit na-volgende de gemeijnte werden voorgelesen. Alsoo wij nu tot twee reijsen toe de gemeijnte hebben voor-gedraagen eerst met verswijging, daar na met uijtdrukking van de naam, dat Anna Florentina van Gulik, thans getrouwd met Manuel da Sijlva, die over ettelijke jaaren van de waare gereformeerde religie (gegrond op de suijvere waarheijd van Gods heilige woord, en enkelijk tot haar doelwit hebbende de menschen tot Gods gemeijnschap en eeuwige saligheijd te brengen) belijdenisse heeft gedaan en zedert dien tijd de bond-teekenen van t heilig avond-maal genoomen, des niet tegenstaande alleen uijt wereldsche en vleeschelijke insigt van de waarheijd is af-gevallen tot de dwaalinge, leugen en afgodische leere van de roomsche anti-christische kerke, regel-regt strijdig tegen de geopenbaarde waarheden van Gods woord, als mede tegen de gesonde reden, en de menschen leijdende ten verderf. Soo heeft sig de kerken-raad (schoon tot haar groote droefheijd en leedwesen) genoodsaakt geagt om na kerken-ordre met haar te handelen, soo ten opsigte [167v] van haar als ten voorbeeld van andere. Werd derhalven de gemeijnte versogt om nogmaals en door vermaaningen en door ernstige gebeden tot God, te beproeven, of er eenige hoope was van bekeeringe. Dog indien sulk een bekeering niet mogt volgen, sal de kerken-raad, volgens ordre en advijs van de eerweerde classis van Rhenen-Wijk, de volgende reijs voort-gaan om de excommunicatie of groote ban tegen haar te volvoeren. Is de kerken-raad voor-gekomen, dat de dogter van Lijsbeth Salomons verhuurd was bij paapsche luijden en dat sij ook selv paaps soude werden, is daarop aanstonds Lijsbeth Salomons voor de kerken-raad ontbooden om sulks uijt haar te vernemen. Waarop sij verscheenen zijnde, heeft de kerken-raad berigt gedaan, dat wel haar dogter bij paapsche luijden verhuurd was, dog dat er geen melding was gedaan, dat sij tot de paapsche religie soude over-gaan. Waarom sij door de kerken-raad ernstig is vermaand haar dogter te waarschouwen en in te scherpen, dart sij dog sig standvastig wil houden bij de waarheijd van de gereformeerde religie en sig aankanten tegen de aanvallen en listen die op haar mogten gedaan werden. Of dat sij indien sulks mogt geschieden, haar dogter daar van daan soude nemen, t welk sij aan de kerken-raad beloofd heeft. Heeft de diakon Spithoven aan de kerken-raad rapport gedaan, dat hij tot overneming van den gemelde obligatie heeft gesprooken de burgemeester Bitter, dog is deselve Spithoven versogt om de burgemeester Bitter nogmaals daar over te spreeken en met een te sien, hoe t met de renten thans loopende soude gaan en of niet de diaconije deselve nog ontfangen soude. 211

212 [168r] [in de marge] Presenten Schutter, Heijmenberg, Khol, Sandijk, Schagen, Broers, Klopper, Sandijk. Den 16 februarij is men wederom getreden tot de saak van juffrou Van Gulik, en is niemand verschenen, welke itwes van haar bekeeringe heeft aan dese vergadering bekent gemaakt. Dewijle sij dan hertnekkig blijft, heeft dese eerweerde vergadering eenparig geresolveert om op aanstaande sondag door den groote ban te excommuniceeren, en word dominus Heijmenberg versogt een periode in sijn predikatie te laaten invloijen om de gemeente die sonden te meer voor ogen te stellen en haar van sulken misdaad een afschrik inte boezemen. [in de marge] transport van den renten brief van Jan Gerrits van Bekbergen. Is ook gecommitteert den ouderling Sandijk en de twee diaconen om de brief van Jan Gerritsz van Bekbergen te transporteeren aan de borgemester Bitter en de penningen te ontfangen en hier te brengen in consistorie, om alsdan na eijs van saken te distribueren. [in de marge] Presentibus omnibus excepto dominus Heijmenberg. Den 3 maart heeft den diacon Spithoven de penningen van de obligatie van Jan Gerritse Bekbergen hier inde vergaderinge gebragt en deselve aan de broederen diaconen gedistribueert, te weten tagentig gulden aan Jurphaas van Sandijk en vijfentagtig gulden elf stuuvers aan Frederik Klopper, uutmakende te samen hondert vijf en sestig gulden elf stuuvers, die daarvan op de respective reekeningen haare quitantie hebben gegeven. En schiet dan over vierendertig gulden negen stuuvers, die den diacon Spithoven bij sijn aanstaande rekening sal hebben te verantwoorden, waar mede het voorschreven cappitaal is geextingueert. En is bij dese gelegentheijd eenparig geresolveert, dewijl ten hoogsten nodig is, dat de huushouding van de diaconijen in dier voege worden geadministreert, dat men buuten verval van schulden blijven, dat de diacon in de tijd sal moeten blijven, in de bepaling van sijn beurs en niet meer uutgeven als sijn ontfank sal konnen lijden en soo buuten verwagting contrarie quam te doen, dat de hoger of meerder uutgift sal wesen en blijven tot sijn particulieren last. [168v] [in de marge] Present Schutter, Schagen, Broers, Klopper. Den 15 maart is kerkenraad gehouden en dewijl het aanstaande dinsdag classis alhier is, is daar toe tot ouderling neffens de predikanten gecommitteert de heer Jacob Khol. Is ook nademaal het avondmaal aanstaande is, censura morum gehouden en is daar in niets voorgekomen en sijn tot de visitatie neffens de predikanten gecommitteert de 212

213 heer Khol en secretaris Sandijk, gesubstitueert de heer Schagen en schepen Jan de Wijs. [in de marge] Presenten Schutter, Khool, Sandijk, De Wijs, Schagen, Broers, Klopper, Spithoven, Sandijk. Den 17 maart de kerkenraad door dominus Schutter wesende geladen, heeft sijn eerweerde aldaar geexhibeert de navolgende acte van insinuatie luijdende aldus. Uut de naam van wegen Paulus Focier heb ik onderschreven deurwaarder der stad Wijk, dominus Egidius Schutter, nadat gemelte Bertram twee kerkelijke geboden in de kerke alhier waren afgecondigt, personelijk aangeseijd, dat het derde gebod om redenen wierden opgehouden. Actum Wijk den 16 martij Relaterende ende getekent P. de Vos. Waarop gedelibereerd wesende en in agting sijnde genomen, dat de voorschreven insinuant geen redenen van oppositie ter vergadering vande kerkenraad heeft ingedient, veel min dat versogt heeft convocatie van de selve om sijn beswaar te justificeeren, hoewel van alles goede kennisse heeft, en tot Doorn, sijnde een naburige plaats van dese stad, is resideerende en sijn voorschreven soon wesende een schilder, jaar en dag alhier heeft gehouden sijn eijgen inwooninge en huushouding, waarom eenpariglijk is verstaan, dat men op heden het derde houwelijkse gebod sal proclameren en vervolgens het houwelijk solemniseren sal. [in de marge] Presenten domini Schutter en Heijmenberg, ouderlingen Sandijk, De Wijs, Schagen, Broers, Klopper, diacon Sandijk. Den1 en april heeft dominus Schutter rapport gedaan, dat wegen het doopen der kinderen de eerweerde classis advijs had af-gevraagd, en heeft daar op de gemelde resolutie in-geleeverd Extract uijt- de resolutien der classis van Rhenen-Wijk, gehouden tot Wijk den 19 e martij [169r] Dominus Egidius Schutter heeft voorgesteld dat bij de eerweerde synode van Utrecht de anno 1640 sessie 7 artikel 20 is geresolveerd, dat trouwen ende doopen des namiddags sal geschieden om verscheijde redenen ende heeft derhalven gevraagd, hoe sig in het toe-komende daar in te gedraagen. De eerweerde vergaderinge heeft verstaan, dattet om veele redenen gevoegelijkst is, dat doopen ende trouwen na de na-middagsen predikatien geschieden, dat derhalven alle de kerken onder desen classe het haare daar toe willen doen, om het daar toe te brengen, dattet soo gepractizeerd werde. Ende dat ten dien eijnde dat selve te vooren den gemeijnte van den predikstoel sal werden af-gekondigd, opdat een ijeder sig daar na mag reguleeren. Was onder-tekend, collata concordant quod testor Bern. Keppel classis pro tempore scriba De kerken-raad gemelde resolutie gehoord hebbende, heeft goed-gevonden t selve 213

214 alhier te insereeren en toe-komende sondag af te kondigen, op dat de gemeijnte daar van soude kennisse hebben. Den 1 meij kerkelijke attestatie Johanna van Doesburg, Francina Tentenier, Anna Tentenier, Teuntje Janz Agterberg. [169v] Den 9 meij 1700 is na aanroepinge van des heeren allerheijligste naam kerkenraad gehouden. Heeft dominus preses voorgestelt, dat den ouderling Frederik Klopper was overleden en dat derhalven imand van de afgaande ouderlingen behoorde gecontinueert te worden. Soo is het dat de heer Jacob Khool, als de oudste van de afgaande, nog een jaar is gecontinueert. Ingevolgen van de voorgaande resolutie genomen den 28 meij 1685 en dewijl het hemelvaartsdag was, op welke de ordinaris verkiesing van ouderlingen en diacon geschied, is men tot verkiesing voortgegaan en sijn in de plaats van de afgaande ouderlingen de secretaris Sandijk, Jan de Wijs tot ouderlingen verkoren Jan de Bruijn, Anthoni van Soest en Albert van Spithoven en in plaats van den afgaande diacon Albert van Spithoven tot diacon Jan de Wijs Reijersz en is dese vergadering alsoo in vrede met danksegging tot God gescheijden. Den 27 en junij kerkelijke attestatie gegeven aan Aletta van der Lingen, Petronella Elisabeth van der Lingen. [in de marge] Presenten dominus Schutter, dominus Heijmenberg, borgemeester Schagen, Broers, De Bruijn. Den 28 en junij de kerken-raad vergaderd zijnde, is voorgedraagen, dat toe-komende sondag over veertien dagen het nagtmaal des heeren sal moeten gehouden werden en zijn deswegen tot de visitatie neffens de predikanten als ouderling gecommittteerd Jan de Bruijn, Antonij van Soest, gesubstitueert Albert van Spithoven, borgemeester Schagen. [170r] Anno 1700 Presenten Schutter, Heijmenberg, Schagen, Broers, Van Soest, Spithoven, Sandijk, De Wijs Den 11 julij is wederom kerkenraad gehouden en is de saak van Cornelis de Waal in overleg genomen en geresolveerd, dat hem nogmaals in visitatione sal aangesegt worden, dat hij voor dese vergaderinge sal moeten verschijnen en aanhoren tgene daar hem sal aangesegt worden, of dat anders gecensureert sal blijven en in gevallen hij weijgerde te verschijnen sal men daarover het advies van de deputaten classis of van de eerweerde classis self afvragen. 214

215 En aangaande de dogter van Lijsbeth Salomons welke bij paapsche luijden verhuust is en nu in de paapsche kerk gaat, soo is het dat de eerweerde broederen haar in visitatione sullen aanmanen om haar belofte aan dese vergadering gedaan te willen nakomen en vragen wat sij gedaan heeft om haar dogter daarvan af te raden. [in de marge] presenten Schutter, Heijmenberg, Schagen, Broers, Van Soest, Sandijk, De Wijs Den 13 julij is de kerkenraad wederom vergadert zijnde, is Cornelis de Waal voor dese vergadering verschenen en betuugden hem leed te sijn, dat sijn kind in de paapsche kerk gedoopt was en beloofde in het toekomende sig daar omtrend soo veel in sijn magt voorsigtiger te dragen waarmede de kerkenraad satisfactie heeft genomen en hem van sijn censure ontheft. Lijsbeth Salomons gesproken sijnde heeft betuugt dat het haar leed was dat haar dogter in de paapsche kerk ging en het selve niet konde beletten. [in de marge] Presenten Schutter, Heijmenberg, Broers, De Bruijn, Van Soest, J. van Sandijk, De Wijs Den 15 e julij. Na aanroeping van des heeren heijlige naam is kerkenraad gehouden en dewijl desen dag bestemd was door de gedeputeerden van de classis, om de kerken-visitatie te doen, zijn de kerkelijke middelen tegen t pausdom volgens gewoonte voor-geleesen. Zijn vervolgens op de kerken-visitatie verscheenen domini Theodorus Crinius, Petrus van Vollenhoven, Gerardus van Oostrum, respective predikanten tot Hagesteijn, Neder-langbroek en In t Waal, als deputati classis van Rhenen Wijk, dewelke na den staat deser kerke een onderzoek hebben gedaan en is bij dese visitatie alles in een goede staat (god zij lof) bevonden. En is hierop na alle heijl en zegenwensching aan domini deputati dese vergadering met danksegging tot god gescheijden. [170v] Anno 1700 den 18 augustus is neffens de predikanten na de classis tot Rhenen die gehouden sal worden 27 en 28 augustus, gecommitteert den ouderling Van Soest en bij desselfs onvermogen gesubstitueert Albert Spithoven. Den 20 e september. De kerken-raad vergaderd zijnde, is goed gevonden, dat het nagtmaal des heeren, als den ordinairen tijd zijnde, toe-komend sondag over veertien dagen alhier sal bediend werden en deswegens aanstaande sondag voor de eerste reijse afgekondigd. Als ouderlingen zijn tot de visitatie, neffens de predikanten, gecommitteerd Albert Spithoven, de heer borgemeester Schagen, gesubstitueerd Broers, Kohll. [in de marge] dominus Schutter, ouderlingen Schagen, Broers, Khol, De Bruin, Van Soest, Spithoven, diacon Jan de Wijs 215

216 Den 8 october is kerkenraad gehouden na het avondmaal en sijn de personen die van het heijlig avondmaal sig geabsenteert hebben aangetekent welke personen daarover sullen aangesproken worden om reden te geven van haar absentie en dat men in het bijsonder dominus Heijmenberg reden van sijn absentie sal afvragen. [toegevoegd in ander handschrift:] Sie onder de resolutie van den 29 e november en 4 e januarij [in de marge] presenten dominus Schutter, Schagen, Broers, Khol, De Bruin, Van Soest, Spithoven, ouderlingen, Sandijk, De Wijs, diaconen Den 8 e november is kerkenraad gehouden en wederom geresolveert tweemaal des avonds ter week te prediken en de heeren van de magistraat, leden van dese vergadering, versogt, om bij de agtbare magistraat te versoeken, dat de keerse ten dien eijnde mogte gelevert worden, twelk die heeren hebben aangenomen. Is ook voorgekomen dat imand uut de kerkenraad volgens de ordre van de classis behoorden een scholarg te wesen, twelk ook de heeren van de magistraat, leden van de vergadering, hebben [171r] aangenomen, om in de vergadering van de agtbare magistraat voor te stellen en sullen deselve heeren ook spreken van de twee paapsche kinderscholen die alhier gehouden worden, om die te weeren. En sijn ook dominus Heijmenberg, de oudborgemeester Schagen, den oudborgemeester Broers en de borgemeester Khol om de ledematen die haar tot nog van het avondmaal, bedient van dominus Schutter, hebben geabsenteert, om haar daarvan redenen af te vragen en dewijl de classis aanstaande is, is tot die vergadering neffens de predikanten gecommitteert als ouderling de borgemeester Schagen. Juffrou Sara Braine [in de marge] presenten dominus Schutter, dominus Heijmenberg, ouderlingen Schagen, Broers, De Bruijn, Van Soest Den 29 november is wederom kerkenraad gehouden en is dominus Heijmenberg afgevraagt wat redenen sijn eerweerde had van de laatstemaal van het avondmaal te absenteren en tot Utregt te blijven. Heeft sijn eerweerde geandwoord had, dat de nodige affairen hem tot Utregt opgehouden hadde. [toegevoegd in een ander handschrift] sie onder de volgende resolutie van den anno domini januarij 1701 En dewijl wegens de verandering van stijl de corsmis een saturdag over veertien dagen is, en alsoo dan het heijlig avondmaal moet gehouden worden, is men tot het censura morum getreden en is daarin niets voorgekomen. Als ouderlingen zijn tot de visitatie gecommitteert Broers en Khol, gesubstitueert De Bruijn en Van Soest. 216

217 [in de marge] anno domini 1701 [in de marge] presenten Schutter, Heijmenberg, Schagen, Broers, Khol, De Bruijn, Van Soest, diakon Sandick 1701 den 4 e januarij heeft dominus Schutter aan de kerken-raad voor-gesteld, dat Hermen de Cruijff, zijnde een pausgesinde, getrouwd met Claasjen Koot, weijgerig is sijn kind bij haar gebooren te laaten doopen in onse kerk, t geen nogtans volgens de gearresteerde resolutie van de magistraat hem is aangesegt geweest. Is de heer burgemeester Khol versogt den heer Benier als president burgemeester dit geval bekend te maaken, op dat gemelde Hermen de Cruijff belet werde t selve kind in de paapsche kerk te laaten doopen, volgens de voorschreven magistraats-resolutie. [171v] [in de marge] Anno 1701 Heeft dominus Heijmenberg nader en satisfactoire redenen gegeven, waarmede de kerkenraad genoegen nemende, de acte vanden 8 october hout voor niet gepasseert. Kerkelijke attestatie gegeven aan Hendrik Gelis Middelkoop, Margrietje van der Heijden en Maritje ten Heijden. Den 12 februarij [in de marge] presenten Schutter. Heijmenberg, Schagen, Broers, Kohl Heeft dominus Schutter in dese vergadering voorgestelt, dat de dogter van schepen Reijer de Wijs, genaamt Reijerijn de Wijs, bij hem wilde hare geboden laten inteijkenen, waarop hij sig bij schepen De Wijs heeft vervougt, om te vragen, of hij het houwelijk tusschen Jacob van Dijk en sijn dogter, die mondig was, wilde consenteren, waarop hij andwoorde sig daar niet mede bemoijen en indien hij geen predikant was, daar over niet met hem te sullen spreken. Waarop dominus Schutter hem vraagde, of sijn edele dan wilde voor den kerkenraad komen, om aldaar redenen te geven, waarom hij het houwelijk niet wilde consenteeren, waarop weder antwoorde behoudens het respect van de kerkenraad, dat hij daar niet soude komen. Waarop bij meerderheijd van stemmen is geconcludeert de geboden op morgen te laten voortgaan. Kerkelijke attestatie gegeven aan Metje Teunisz, Maria Valk, Geertrui van de Sluis. [172r] [in de marge] Anno 1701 Den 11 e meert. Dewijle de tijd van t nagtmaal aanstaande is, is goed-gevonden hetselven toe-komende sondag voor de eerste reijs af te kondigen en zijn tot de 217

218 visitatie neffens de predikanten als ouderlingen gecommitteerd De Bruijn, Van Soest, gesubsitueert Spithoven, borgemeester Schagen. Kerkelijke attestatie gegeven aan Catrijn Hendrikz van Weerdt Den 5 meij is na aanroepinge van gods alderheijligste naam de kerkenraad gehouden en dewijl het den ordinaris dag van de verandering des kerkenraads was, is men getreden tot het verkiesen van de ouderlingen en diakon en sijn tot ouderlingen verkoren burgemeester Benier, oudburgemeester Mom, oudschepen Van Driel, en tot diakon Jacob van Broekhoven door het lot en is dese vergadering met danksegging tot god in vrede gescheijden. [in de marge] presenten domini Schutter, Heijmenberg, De Bruijn, Spithoven, Van Soest, Van Driel, burgemeester Benier, Mom, Broekhoven Den 19 e junij de kerken-raad vergaderd zijnde en sullende de classis gehouden werden, is daartoe neffens de predikanten gecommitteerd de eerweerde Anthonij van Driel. Is ook dewijle het nagtmaal heden over drie weeken sal moeten gehouden werden, censura morum gehouden, dog is er niets bijsonders voor-gekomen, en zijn tot de visistatie neffens de predikanten als ouderlingen gecommitteerd Van Driel, burgermeester Benier, gesubstitueerd Mom, De Bruijn [172v] [in de marge] Anno 1701 presenten dominus Heijmenberg, De Bruin, Van Soest, Van Driel, borgemeester Benier, De Wijs, Broekhoven Na aan-roeping van des heeren heijligen naam is de kerken-raad gehouden en dewijl dese dag bestemd was door de gedeputeerden van de classis, om de visitatie der kerke te doen, zijn de kerkelijke middelen tegen t pausdom volgens gewoonte in dese vergadering voorgeleesen. Zijn vervolgens op dese kerken-visitatie verscheenen domini Bernardus Keppel, Cornelius Dellius en Aegidius Schutter, respective predikanten tot Amerongen, Cothen en Wijk als deputati classis van Rhenen-Wijk, dewelke na den staat desen kerken een ondersoek hebben gedaan en is bij dese visitatie (gode zij lof) alles in een goede staat bevonden. Waarop aan domini deputati alle heijl en segen is toe-gewenscht en is dese vergadering met danksegging tot god gescheijden. Ondertusschen heeft ook bij dese gelegendheijd de burgermeester Benier, als ouderling versogt zijnde uijt naam van de kerkenraad bij de heeren van de magistraat voor te stellen, of t niet soude konnen toe-gestaan werden, volgens de gewoonte die des winters tot Rhenen ten tijd dat de classis hier tot Wijk gehouden werd gebruijkelijk is, dat ook alsoo des somers, wanneer de classis te Rhenen gehouden werd, als dan wegens de ongelegendheijd des tijds hier in de week niet gepredikt wierd, vermits het consent van de heeren van de magistraat daartoe alvoorens vercijfert wierd, deswegen gerapporteerd, dat hetselven bij provisie met 218

219 eenpaarigheijd bij de magistraat geaccordeerd is. Waarop dan verder omvraage in dese vergadering gedaan zijnde, heeft de kerken-raad met goed genoegen gemelde consent van de heeren van de magistraat verstaan en in gevolge van dien mede eenpaarig geresolveerd, dat voor dien tijd de predik-beurten in de week sullen vaceeren. [173r] [in de marge] Anno 1701 Kerkelijke attestatie verleend Gerrigje van Breugel [in de marge] presenten dominus Schutter, dominus Heijmenberg, ouderlingen De Bruijn, Spithoven, de borgemeester Benier, diaconen De Wijs, Broekhoven Den 25 september. Dewijl het de tijd was van het gebruik des heijlig avondmaals, is wederom kerkenraad gehouden en is in het censura morum niets voorgekomen. In visitatione sullen assisteeren de burgemeester Mom, De Bruijn, gesubstitueerd Van Soest, Spithoven [in de marge] presenten dominus Schutter, dominus Heijmenberg, Van Soest, Spithoven, borgemeester Benier, J. Mom, Jan de Wijs, diakon Den 2 e october stond op haar versoek binnen Jannigje Dirkz, geassisteerd met haar moeder, dewelke sig beklaagde dat sij van Jan de Bois bedroogen was, soo dat sij s heeren wegen niet had mogen passeeren en soodanig van hem aangetast, dat sij bij hem beswangerd was. Is daarop Jan de Bois binnen-geroepen en daarop ondervraagd zijnde, heeft hetselven volmondig ontkend, seggend dit ook noijt gedagt te hebben. Jannigje Dirkz weder zijnde binnen-geroepen met haar moeder, is haar t selven in diervoegen aan-gesegt. Jan de Bois is desgelijks weder aan-gesegt, dat sij egter met eede verklaard, dat hij Jan de Bois haar hadde beswangerd ende hem gesegt, dat hij sig te regt had te beproeven, om tot des heeren avondmaal te komen, t welk hij betuijgde met een goed gemoed te konnen doen. De kerken-raad de saak afwegend heeft geoordeeld hierin niet te konnen treeden, om een vonnis te vellen, maar dat sij eerst met goed bewijs sig aan de heeren van t geregt had te addresseeren en als dan haar saak voor dese vergadering in te brengen. Kerkelijke attestatie gegeven aan Hendrina van Brienen, weduwe Klopper, nu getrouwd met Jan Broere. [173v] [in de marge] AD presenten dominus Schutter, De Bruijn, Van Soest, Spithoven, borgemeester Mom, Jan de Wijs, Broekhoven Den 10 october. Dewijl het op gisteren de bedieninge des heijlig avondmaals is geweest, is volgens gewoonte kerkenraad gehouden en sijn diegene die absent sijn 219

220 geweest genoteert, om daar over in aanstaande visitatie voor het heijlig avondmaal aangesproken te worden. [in de marge] presenten domini Schutter, Heijmenberg, Van Soest, borgemeester Benier, Jan de Wijs, Broekhoven Den 16 e november de kerken-raad vergaderd zijnde, is voor-gesteld, dat de avondpredikatien nu haast aanstaande zijn, als sullende over de toe-komende week, na t houden van de gewoone dankdag over de verlossing der Franschen, een aanvang neemen, weshalven de heer burgemeester Benier versogt is, om in de magistraat te versoeken, dat de heeren van de magistraat gelieven consent te verleenen tot de keersen in gemelde avond-predikatien, t geen voornoemde burgemeester heeft aangenomen toe-komende maandag, zijnde ordinaris politijdag, te sullen doen. Is voorts op haar versoek binnen gestaan Aagt Koot, voorstellende aan de vergadering, dat Jan van Zutphen, bij dewelke sij ontrent over een jaar een kind heeft gehad, tegenwoordig tot Amersfoort sig soude verloofd en reeds twee geboden hebbend, sonder haar alvoorens eenige kennisse daarvan te hebben gegeeven, of sonder dat hij hier ter plaatse sijne geboden liet gaan, versogt derhalven, dat de eerweerde kerken-raad daarover aan de kerken-raad of predikanten tot Amersfoort geliefde te schrijven, op dat de saak aldaar na behooren mogt geredresseerd werden. De kerkenraad, de saak overwegend, heeft haar versoek ingewilligd, uijt redenen om dat hij nauwelijks een half jaar uijt dese stad is geweest en bij gevolg als hier vandaan afkomstig zijnde, sijn geboden soo wel als tot Amersfoort moest laaten doen. Weshalven den scriba is gecommitteerd en versogt volgens dese resolutie een brief te concipieeren en aan ijemand der predikanten tot Amersfoort te adresseeren. [174r] Anno 1701 [in de marge] AD presenten dominus Heijmenberg, De Bruijn, Spithoven, burgemeester Benier, Mom, Jan de Wijs, Broekhoven Den 18 e november de kerken-raad op heden vergaderd zijnde heeft dominus Heijmenberg als praeses de eerweerde vergadering bekend gemaakt, dat de heer burgemeester Schagen uijt naam van juffrouw Cornelia Nottelman bij desen aan de kerken-raad had over-geleverd een copije van het testament van de heer Gerbrand Nottelman, in sijn leeven onderkoopman ten comptoire van Cassimabazan in Oost- Indien, voor soveel als hetselve behelsde het legaat van drie honderd Caroli gulden door sijn edele van dato den 21 e februarij 1700 bij testamente gelegateerd aan de armen der christelijke gereformeerde gemeente alhier, geevende gemelde heer burgemeester daar beneffens te kennen, dat de voornoemde gelegateerde penningen, moetende uijt-gekeerd werden uijt des overleedenen maandelijke gagies bij de edele compagnie verdiend, en bij de heeren bewind-hebberen van de Oost- Indische Compagnie in Zeeland tot Middelburg resideerende te betaalen, niet konden ontfangen werden, voor dat dese eerweerde kerkenraad daarvan een quitancije aan 220

221 deselven heeren bewind-hebberen had over-gesonden, mits daar tegen weder overgeevende een renversaal van juffrouw Cornelia Nottelman voornoemd, om bij de over-komste dier penningen deselven aan de eerweerde kerkenraad te furneeren. Soo heeft de eerweerde kerkenraad met genoegen en vreugde verstaan, dat de gemelde heer Gerbrand Nottelman soovele erkentenisse heeft gehad voor de armen deser christelijke gerefomeerde gemeijnte. En om de voorschreven redenen heeft de kerken-raad sig niet onwillig getoond, om, gelijk sij het voornoemde legaat gaarne voor de arme deser gereformeerde kerke aan-neemt, alsoo ook een quitancije te dien eijnde aan de edele heeren bewind-hebberen der Oost-Indische Compagnie in Zeeland over te senden, mits daar voor in-trekkende het renversaal van juffrouw Cornelia Nottelman voornoemd. En heeft derhalven de eerweerde kerkenraad goedgevonden alle de voornoemde stukken soo de copije van het testament, als het renversaal van juffrouw Cornelia Nottelman neffens de quitancije van de kerkenraad, hier neven te insereeren, luijdende als volgd: [174v] [in de marge] Anno 1701 Copia uijt het testament van de heer Gerbrand Nottelman, in sijn leeven onderkoopman ten comptoire van Casimabazan in Oost-Indien. Ende legateerd hij testateur voor af aan de arme deser christelijke gereformeerde gemeente tot Wijk bij Duurstede de somma van drie honderd Caroli guldens à veertig grooten ijeder, die hij verklaard en begeerd, dat na sijn over-lijden uijt sijne verdiende maanden de edele compagnie te goed hebbende gagies sullen werden betaald en uijt-gekeerd. Copia van het renversaal van juffrouw Cornelia Nottelman. Hoewel de eerweerde kerken-raad op dato van desen hebben gegeven een quitancije, als ontfanger, ter somme van drie honderd guldens, die mijn broeder zaliger Gerbrand Nottelman aan de arme gemeente van de christelijke gereformeerde religie tot Wijk bij Duurstede heeft gelegateerd, ende van de heeren bewindhebberen van t collegie tot Middelburg moet werden ontfangen en gemelde kerkenraad is on-voldaan soo diend dese tot renversaal om bij de over-komst te furneeren. Actum den 18 e november Was onderteekent Cornelia Nottelman. Copia van de quitancije van de eerweerde kerkenraad. De kerkenraad representeerende de christelijke gereformeerde gemeente tot Wijk bij Duurstede bekennen bij desen ontfangen te hebben van de heeren bewind-hebberen van de Oost-Indische Compagnie in Zeeland tot Middelburg [175r] 221

222 resideerende, de somma van drie honderd Caroli guldens à veertig grooten ijeder, en dat in voldoening van het legaat dat wijlen Gerbrand Nottelman, in sijn leeven onderkoopman in dienst van de Nederlandsche Oost-Indische Compagnie ten comptoire van Casimabazan, bij sijn testament van dato 21 februarij, een duijsend seven honderd aan de arme christelijke gerefomeerde gemeente voornoemd hadde gelegateerd en besprooken, en waarvan de wel-gemelde heeren bewind-hebberen quiteeren bij desen. Gegeven onder ons kerkelijke segel tot Wijk bij Duurstede, den 18 e november Was onderteekent Heijmenberg, 1701 [e ] ibidem Jan de Bruijn, ouderling Antonij van Soest, ouderling Aelbert Spithoven, ouderling P. Benier, ouderling Gijsbert Mom, ouderling Jan de Wijs, diacon Jacob van Broekhoven, diacon Kerkelijke attestatie gegeeven aan Joseph Loten [in de marge] presenten dominus Heijmenberg, De Bruijn, Van Soest, Spithoven, Broekhoven Den 8 e december. Dewijl de tijd tot de bediening van t heijlig nagtmaal aanstaande is, heeft men wederom kerkenraad gehouden tot het doen van de censura morum, dog is er niets van belang voor-gekomen. En zijn tot het doen van de visitatie gecommitteerd Van Soest, Spithoven, gesubstitueerd burgemeester Benier en burgemeester Mom. [175v] [in de marge] presenten Schutter, Heijmenberg, De Bruijn, Van Soest, Spithoven, Jan de Wijs, Broekhoven Den 26 december is na ouder gewoonte na het avondmaal kerkenraad gehouden en sijn de ledematen die haar van het avondmaal geabsenteert hebben, aangetekent. Is ook antwoord gekomen op den brief na Amersfoort geschreven door dominus Blotenburg, als dat Jan van Zutphen daar op het trouboek niet bekent was. 222

223 Kerkelijke attestatie gegeeven aan Agatha van Loemel, Pieter Ambergh en Meesje van Ossenbergh. [in de marge] Anno present allen. Dominus Schutter. dominus Heijmenberg, De Bruijn, Van Soest, Spithoven, borgemeester Benier en Mom, Jan de Wijs, Broekhoven Den 5 e meert 1702 heeft dominus Schutter den kerken-raad voor-gedraagen, dat et de agtbare magistraat deser stad voor dese beliefd heeft een heijlsaame resolutie te nemen tot intoominge der paapsche stoutigheden, bijsonder wanneer er twee t samen trouwen, waarvan de een gereformeerd en de andere paapsch is, dat de paapsche portuur de gereformeerde niet sal mogen verhinderen in t oeffenen van sijn godsdienst of dwingen tot de paapsche religie, op poene dat sij van haar burgerschap sullen vervallen, alsmede dat de kinderen, bij hen te procreeren sullen moeten gedoopt en opgevoed werden in de gereformeerde religie, op poene als voornoemt. Dog dat niet tegenstaande dese resolutie die den geenen die sig laaten in-teekenen om te trouwen zijnde van beijde religien van de predikanten werd voorgeleesen, egter verscheijde staaltjens waren voor gekomen, die regel-regt tegen de gemelde resolutie aanliepen. Heeft derhalven de vergadering goed-gevonden de edelagtbare magistraat te versoeken, dat t haar edelagtbare gunstiglijk gelieve haare resolutie voor desen genomen te maintineeren en te executeeren, opdat er van sulke stoutigheden der paapschen geen klagten meer voor-komen. Tot welken eijnde gecommitteerd zijn dominus Heijmenberg neffens de twee ouderlingen De Bruijn en Van Soest in de naaste politij-dag t selve den edelagtbare magistraat voor te stellen. [176r] Anno 1702 Met een sal ook de heeren van deselven gecommitteerden werden vertoond, hoe dat de kloppenschoolen opentlijk werden gehouden, strijdende ook tegen voorgaande resolutien, als mede dat de paapschen soo stout te kerk gaan en sommige derselven groote moeijten hebben aangedaan, die geenen die van haar tot ons zijn overgegaan. [in de marge] presenten dominus Schutter, dominus Heijmenberg, De Bruin, Spithoven, borgemeester Benier, Jan de Wijs, Broekhoven Den 13 maart heeft dominus Heijmenberg rapport gedaan van sijn commissie aan de agtbare magistraat, als dat haar agtbaarheid sijne clagte hebbe aangenomen en ten naaste policijdag daar over sulle delibereeren. En is neffens de predikanten na de aanstaande classis die tot Wijk gehouden sal worden als ouderling gecommitteerd den burgemeester Mom. [in de marge] presenten dominus Schutter, dominus Heijmenberg, De Bruijn, Spithoven, borgemeester Benier, Mom, Jan de Wijs 223

224 Den 2 e april. Dewijl de tijd tot het houden van t heijlig avondmaal des heeren aanstaande is, is de kerken-raad bij den anderen vergaderd, om censura morum te houden en te verneemen, of er ijets van den een of d ander onbehoorlijk mogt gedaan zijn, dog is er niets van belang voor-gekomen. En zijn tot het doen van de visitatie met den predikanten gecommitteerd de burgemeesters Benier en Mom, gesubstitueerd De Bruijn, Van Soest. [in de marge] presenten allen Den 10 e april op versoek van Jan Hendrikz van Duisburg is de kerken-raad vergaderd, die sig beklaagde, dat sijn huijsvrouw Aartje van der Horst bij hem was weg-gegaan, versoekende de kerken-raad, dat hem de behulpsaame hand geliefde te bieden, om het verschil ter neer te leggen, op dat sijn vrouw weder bij hem quame. Is daar op desselfs vrouw Aartje van der Horst binnen geroepen en gehoord, dewelke na vele vermaaningen, om weder bij haar man te komen en alles in te schikken, sulks heeft geweijgerd. [176v] Anno 1702 [in de marge] presenten dominus Schutter, dominus Heijmenberg, ouderlingen Van Soest, Spithoven, borgemeester Benier, borgemeester Mom, diaconen De Wijs, Broekhoven Den 23 april 1702 heeft de heer borgemeester Schagen na voorgaande zegenwens aan dese vergadering bekent gemaakt, dat het geld, welke de heer Gerbrand Nottelman zaliger aan de diaconij deser stad gemaakt had bij testamenten, hadde ontfangen. Welke penningen sijn edele ook op de tafel in een versegelde sak heeft neergeleijd, die, geopent sijnde, is bevonden, dat daar in waren dri hondert guldens, waarmede de intentie van den testateur is voldaan. En is de heer borgemeester Schagen voor sijn moeijte bedankt en veel heijl en zegen in sijne hogen ouderdom toegewenscht. Is daarom ook het renversaal van juffrouw Nottelman weder gerestitueert. Welke penningen den diacon Johan de Wijs heeft met hem genomen, tot den tijd men die behoorlijk sal hebben uitgeset. Kerkelijke attestatie Jannigje van de Sluis, Gerardus van der Sluis, Elisabeth van Maurik, Hendrin van Daatselaar. 224

225 Wapenbord van kerkenraadsleden uit 1706 [in de marge] presenten dominus Schutter, dominus Heijmenberg, De Bruijn, Van Soest, Spithoven, borgemeester Benier, borgemeester Mom, Jan de Wijs, Broekhoven Den 25 e maij Na aanroeping van gods naam is de kerken-raad vergaderd, als zijnde heden, volgens gewoonte, de dag om verandering in de kerken-raad te maaken, en dewijl de oud-schepen Anthonij van Driel overleeden was, en men dus noodig oordeelde, om in desselfs plaatse een andere te continueeren, heeft de eerweerde kerken-raad met eenpaarigheijd van stemmen goed gevonden, dat in den overleeden plaatse dit jaar als ouderling sal continueeren Jan de Bruijn. Wijder zijn in plaats van Anthonij van Soest en Albert van Spithoven als afgaande ouderlingen, verkooren meester Gerbrand Schagen, Jacob Kohl en David Broers en in plaats van Jan de Wijs is tot diakon verkooren 225