Inhoudsopgave. AthenaSummary Universiteit van Amsterdam Faculteit der Rechtsgeleerdheid Bachelorjaar 1

Transcriptie

1 AthenaSummary Universiteit van Amsterdam Faculteit der Rechtsgeleerdheid Bachelorjaar 1 Constitutioneel recht Hoorcollege- en werkgroepverslag week 7 Inhoudsopgave WEEK 7 RECHTER, RECHTSBESCHERMING, TOETSING... 2 HOORCOLLEGE Rechter, bestuur en wetgever Rechterlijke macht Rechter en bestuur Rechter en wetgever... 4 VERDIEPINGSCOLLEGE... 5 WERKCOLLEGE... 7 WERKGROEP Casus Geen Chocola In ons streven naar perfectie zetten wij alles op alles om een volledige samenvatting beschikbaar te stellen. Mochten wij onverhoopt toch punten over het hoofd hebben gezien of verkeerd hebben genoteerd, schroom dan niet dat terstond te melden. Dit geldt voor alle op- en aanmerkingen. Onze klachtenlijn is te vinden op Om onze samenvattingen nog beter te maken zijn wij afhankelijk van feedback. Je helpt ons enorm door het feedback formulier op onze website in te vullen:

2 Week 7 Rechter, rechtsbescherming, toetsing Hoorcollege 1.1 Rechter, bestuur en wetgever Wetgever: is democratisch gelegitimeerd omdat de Tweede Kamer door middel van verkiezingen gekozen wordt en wetten alleen tot stand kunnen komen als de volksvertegenwoordiging daarmee instemt. Rechter: de rechter wordt niet gekozen, maar benoemd. Als hij eenmaal benoemd is functioneert hij als onafhankelijke overheidsmacht. Hij staat niet bloot aan gesanctioneerde politieke verantwoordelijkheid en hij kan niet naar huis worden gestuurd als hij in de ogen van de volksvertegenwoordiging niet goed functioneert. De rechter legt echter wel degelijk verantwoording af, namelijk in zijn vonnissen: de rechter is verplicht om al zijn oordelen te motiveren. Dit is de legitimatie die democratisch van aard is. Onafhankelijkheid rechter Art. 117 Gw: de rechter is voor het leven benoemd. Art. 6 EVRM: ieder heeft het recht op beoordeling van een onafhankelijke rechter. Zoiets hebben wij niet in de Grondwet staan. De onafhankelijkheid is uitgewerkt in de WRRA: dit regelt ook de administratieve rechtspraak. Er wordt een onderscheid gemaakt in de onafhankelijkheid van de rechter: Subjectieve onafhankelijkheid De persoon moet zich zo gedragen dat hij onafhankelijk blijkt te zijn. Institutionele (objectieve) onafhankelijkheid Hoe de rechtspraak zich organiseert. Geen verstrengeling van functies of dubbelfuncties: dit is deels in de grondwet en deels in de wet geregeld. Hierdoor kan een rechter niet tegelijk wetgever als rechter zijn. Een rechterlijke beslissing kan niet door het bestuur worden vernietigd: 1) Als een rechter een besluit neemt kun je niets ondernemen bij het bestuur om dit ongedaan te maken. 2) Het bestuur kan geen instructies geven omtrent rechterlijke beslissingen. Geen ingrijp van wetgever (inclusief parlement) in concrete zaken. Trias politica Machtenscheiding is goed, maar is niet absoluut in Nederland. De rechters in Nederland worden benoemd door de regering. De regering doet dit op basis van aanbevelingen. De rechter bij de rechtbank in het Hof van Den Haag, is de president van de rechtbank en doet de kortgedingen tegen de staat. Dit is één rechter die deze zaken behandelt. De benoeming van deze persoon moet heel zorgvuldig gebeuren, omdat deze rechter erg blootstaat aan de politiek. De leden van de Hoge Raad worden benoemd bij voordracht door de Tweede Kamer. Dit zijn de enige rechters die op deze manier betrokken zijn bij een politieke procedure. In de praktijk komt de Hoge Raad zelf met een voordracht aan de Tweede Kamer en de Tweede Kamer beslist. 2

3 De rechter is onderworpen aan de wet. 1.2 Rechterlijke macht Eigenaardigheid: De Grondwet spreekt over rechterlijke macht, maar er kunnen ook rechters zijn die niet behoren tot de rechterlijke macht. Er bestaan dus twee rechtspraken: rechtspraak door de rechterlijke macht en rechtspraak die niet behoort tot de rechterlijke macht. Rechtspraak die niet behoort tot de rechterlijke macht zijn rechters die over bestuurlijke zaken beslissen. Een beroep over een besluit doe je bij een bestuursorgaan, dit wordt administratief beroep genoemd. Rechterlijke macht Hoge Raad Gerechtshof Rechtbank Is onderverdeeld in drie kamers: strafrecht, burgerlijk recht en bestuursrecht. OM (staande magistratuur) Niet tot de rechterlijke macht behorende rechters Bestuursrecht (derde kamer rechtbank) ABRvST Zaken over milieu, ruimteordeningszaken CRvB Zaken over ambtenaren en sociale zekerheidszaken (kinderbijslag, bijstand, ziektewet). CBb Economisch bestuursrecht (subsidies, kartelrecht) Let op: deze drie zijn allemaal de hoogste rechter. Ze hebben dezelfde rang als de Hoge Raad. Eerste aanleg: rechtbank. Tweede aanleg: een van de bovengenoemde drie bestuursrechters. Verschil tussen bestuursrecht en ander recht (strafrecht en burgerlijk recht): - In het bestuursrecht zijn er slechts twee aangelegenheden: je gaat eerst naar de rechtbank en daarna in hoger beroep bij de bestuursrechter. - Ander recht: Rechtbank > Hof > Hoge Raad. Drie aangelegenheden dus. 1.3 Rechter en bestuur De rechter heeft steeds actiever de rol gekregen om de burger te beschermen tegen overheidshandelen. Gezien de toename van de rol van de rechter, wordt de wetgeving aangepast aan de uitspraken van de rechters. Dit leidt tot verandering in de trias politica. Bestuurlijk handelen Het bestuur kan twee soorten besluiten nemen: besluiten die wetgevend van aard zijn en beschikkingen (toepassing van de wetten in concrete gevallen). 3

4 Rechtsbescherming Gaat over de toepassing van wettelijke voorschriften (= algemeen verbindende voorschriften = wet in materiële zin). Bestuursrechter Kan tegen concrete bestuursbesluiten (beschikkingen) rechtsbescherming bieden, zie art. 8:1 jo. 1:3 lid 1 Awb. Voorwaarde is dat je eerst in bezwaar moet gaan bij het bestuursorgaan voordat je naar de bestuursrechter kunt stappen. Geen beroep kan bij bestuursrechter worden ingesteld tegen een besluit, inhoudende een algemeen verbindende voorschrift of een beleidsregel, zie art. 8:3 aanhef en sub a Awb. Je kunt dus niet tegen dat besluit primair beroep doen, maar dit betekent niet dat de bestuursrechter niets kan zeggen over deze regels. Hij kan in een positie komen om het algemeen verbindend voorschrift te toetsen aan de wet of Grondwet om te beoordelen of een beschikking geldig of ongeldig is (welke dus is gebaseerd op het algemeen verbindend voorschrift). Hierdoor maakt de rechter toch een beslissing over een besluit (wat dus eigenlijk niet mag). Dit wordt een incidentele toetsing genoemd. Wat mag welke rechter toetsen? Bestuursrechter toetst Concrete bestuursbesluiten (beschikkingen). Niet: besluit tot vaststellen avv. Burgerlijke rechter toetst Avv aan hogere regelingen. Niet: wetten in formele zin aan GW en aan algemene rechtsbeginselen, zie Harmonisatiewet-arrest. De bestuursrechter is dus niet primair bevoegd tot toetsing van een avv (art. 8:3 Awb), maar de burgerlijke rechter wel indien je aangeeft als burger dat er sprake is van een onrechtmatige daad, zie HR Noordwijkerhout/Guldemond-arrest. Als een burgerlijk recht in het geschil is, mag de burgerlijke rechter een bestuurszaak behandelen. Een gevolg hiervan kan zijn dat de burgerlijke rechter de regelgeving verbiedt, een schadevergoeding eist of de regelgeving zelfs buitenwerking stelt. Als de burgerlijke rechter een regelgeving verbiedt, heeft dit alleen betrekking op de concrete burger. Als de burgerlijke rechter de regelgeving buiten werking stelt heeft dit betrekking op iedereen. De regel is dan ongeldig verklaard. Incidenteel kan de rechter: Wettelijke bepaling buiten toepassing laten Een wettelijke bepaling onverbindend verklaren Niet: De wettelijke bepaling vernietigen, wijzigen, of intrekken. Dit kan namelijk alleen de wetgever zelf. Let goed op de woorden die worden gebruikt op het tentamen om hierop een juist antwoord op te geven. 1.4 Rechter en wetgever Hebben wij constitutionele toetsing van formele wetten? Art. 120 Gw: verbod om formele wetten te toetsen aan de Grondwet. 4

5 HR Harmonisatiewet-arrest: Rechter mag formele wet niet toetsen aan de Grondwet. Rechter mag formele wet niet toetsen aan ongeschreven rechtsbeginselen. Rechter mag formele wet niet toetsen aan Statuut. De rechter mag wel verklaren/zijn mening geven over het feit dat een wet in strijd is met een grondwetbepaling, maar hij mag dat niet onverbindend verklaren. Hij mag dus best zijn mening geven zonder een bijkomend rechtsgevolg eraan vast te stellen. HR Van den Bergh/Staat-arrest: Rechter mag formele wet niet toetsen aan de procedure van de totstandkoming van een wet. Wat mag de rechter wel toetsen aan de Grondwet? Alles, als het maar geen wet of verdrag is. Hij mag ministeriële regelingen, avv s, gemeentelijke en provinciale verordeningen wel toetsen aan de Grondwet. Er is toch een vorm van constitutionele toetsing aanwezig, want de rechter kan andere wetgevende besluiten toetsen aan de Grondwet. Tevens zijn er klassieke grondwetverdragen (zoals het EVRM) en dit is recht wat Nederland moet toepassen met voorrang op nationale wettelijke voorschriften (grondwet als formele wet), zie art. 94 Gw. De rechter kan dus wel wetten in formele zin toetsen aan deze eenieder verbindende verdragen, dus wetten in formele zin kan hij toetsen aan deze klassieke grondrechten. Op deze manier vindt er ook een vorm van constitutionele toetsing plaats. Alleen de wetgever zelf kan wetten in formele zin toetsen aan de Grondwet. Wetsvoorstel-Halsema Zie leidraad, p. 39. Verandering: Wel toetsing wet aan klassieke grondrechten Onveranderd: Geen toetsing aan: Sociale grondrechten Andere grondwettelijke voorschriften aan de wetgever (bijv. over decentralisatie) Procedurele bepalingen Algemene rechtsbeginselen Halsema zegt dat dit niet leidt tot verschuivingen in de trias (de positie van de rechter verandert dus niet), omdat de rechter nu wetten kan toetsen aan bepalingen in mensenrechtenverdragen die equivalent zijn aan de bepalingen van de Grondwet. Het Reisbureau Rita-arrest is hier een goed voorbeeld van. Verdiepingscollege Casus Goede raad is duur De EU en haar lidstaten enerzijds en Oekraïne anderzijds hebben een Associatieovereenkomst gesloten. Dat verdrag, dat voor onbepaalde tijd geldt, kan pas in werking treden als zowel de EU als de genoemde staten het hebben geratificeerd. Het verdrag is door Nederland goedgekeurd bij wet. Over die wet wordt op 6 april 2016 een referendum gehouden. Dat referendum is gebaseerd op de Wet raadgevend referendum. Laatstgenoemde wet maakt het onder bepaalde voorwaarden mogelijk dat een raadgevend referendum wordt gehouden over een nog niet in werking getreden wet. 5

6 Hieronder vindt u enkele bepalingen van de Wet raadgevend referendum (dit zijn alle bepalingen die u van deze wet nodig heeft). Artikel 3 De uitslag van een referendum geldt als een raadgevende uitspraak tot afwijzing, indien een meerderheid zich in afwijzende zin uitspreekt en de opkomst bij het referendum ten minste dertig procent van het totale aantal kiesgerechtigden bedraagt. Artikel 11 Indien onherroepelijk is vastgesteld dat een referendum heeft geleid tot een raadgevende uitspraak tot afwijzing, wordt zo spoedig mogelijk een voorstel van wet ingediend dat uitsluitend strekt tot intrekking van de wet of tot regeling van de inwerkingtreding van de wet. Artikel 18 Kiesgerechtigd voor het referendum zijn diegenen die kiesgerechtigd zijn voor de verkiezing van de leden van de Tweede Kamer der Staten-Generaal. 1. a. Raadgevende referenda kunnen worden gehouden over wetten. Op welk moment komt een wet tot stand? (4 punten) Een wetsvoorstel wordt een wet als het door de Staten Generaal is aangenomen en door de Koning (regering) is bekrachtigd, 87 Gw (jo. Art. 81 Gw). b. Hoe wordt bepaald op welk moment een wet in werking treedt, los van de mogelijkheid van een raadgevend referendum? (6 punten) In de wet zelf staat de datum van inwerkingtreding of er staat dat het wordt bepaald bij KB. Als dit niet duidelijk staat vermeld, dan geldt de regeling vastgelegd in art. 7 Bekendmakingswet. 2. Mogen buitenlanders die vijf jaar of langer in Nederland verblijven hun stem uitbrengen bij het referendum op 6 april 2016? (5 punten) Bij de Tweede Kamer verkiezing hebben alleen Nederlanders stemrecht (art. 54 Gw (art. 4 Gw) jo. art. B1 Kieswet); dus bij het referendum ook (art. 18 WRaRef). 3a. Waarom zou de eis gesteld zijn dat de uitslag pas geldt als een raadgevende uitspraak tot afwijzing indien minstens dertig procent van de kiesgerechtigden hun stem uit heeft gebracht? (5punten) De uitspraak is niet in evenwicht als er bijvoorbeeld alleen een groot deel van de neestemmers op komt dagen. Dit zorgt er uiteindelijk voor dat de uitspraak niet representatief is. b. Bevat het in artikel 11 Wet raadgevend referendum genoemde wetsvoorstel, dat de inwerkingtreding regelt, een algemeen verbindend voorschrift? (5 punten) Het is niet algemeen, het ziet alleen de inwerkingtreding van een specifieke wet. 4a. Stel: de uitslag op 6 april 2016 levert een raadgevende uitspraak tot afwijzing op. De regering wil desondanks dat de wet tot goedkeuring van het associatieverdrag in werking treedt; de Tweede Kamer wil echter de uitspraak tot afwijzing volgen. Wat zal er dan met de wet tot goedkeuring van het associatieverdrag gebeuren? Kan regering of Tweede Kamer haar standpunt doorzetten? (10 punten) 6

7 Er zal niets gebeuren met de wet. De twee instanties zullen elkaar blijven tegenwerken en beide kunnen elkaar niet verplichten elkaar oordeel op te volgen. Een wetsvoorstel van de regering tot inwerkingtreding zal door de TK worden verworpen; een initiatiefwetsvoorstel van de TK (art. 82 Gw) tot intrekking zal door de regering waarschijnlijk niet bekrachtigd worden (art. 87 Gw). De TK kan de ministers wel ter verantwoording roepen (art. 42 lid 2 Gw) en onder druk zetten, onder dreiging het vertrouwen op te zeggen. b. Volgens een kennis van u heeft de Nederlandse regering de zaak van meet af aan verkeerd aangepakt, nu zij het associatieverdrag ook had mogen ratificeren zonder goedkeuring van het parlement. Heeft hij gelijk? (5 punten) Nee. Nederland kan pas aan verdragen gebonden worden na goedkeuring door de Staten- Generaal (art. 91 lid 1 Gw). Wel maakt art. 91 lid 1 Gw het mogelijk dat de wet gevallen bepaalt, waarin geen goedkeuring is vereist. Van zo n in art. 7 RwGBV vastgelegde uitzondering is in dit geval geen sprake. Werkcollege 1.1 Inzicht/Analyse/Toepassing 1. Leg uit dat de arresten NWH/Guldemond en Changoe samen voor een sluitend systeem van rechtsbescherming zorgen. Op grond van NWH/Guldemond is de burgerlijk rechter al bevoegd, indien de eiser stelt dat er sprake is van een onrechtmatige daad. Vervolgens onderzoekt de burgerlijk rechter of er een andere rechtsgang mogelijk is die voldoende rechtsbescherming biedt. Zo ja, dan kan de eiser daar rechtsbescherming krijgen en is hij bij de burgerlijk rechter niet ontvankelijk. Zo nee, dan biedt de burgerlijk rechter zelf rechtsbescherming. 2. Leg uit dat art. 6 EVRM, zoals uitgelegd door het EHRM, meer eisen bevat die zien op de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechterlijke macht dan de Grondwet. Art. 6 EVRM ziet niet alleen op de onafhankelijkheid ten opzichte van met name de uitvoerende macht, maar ook op de structurele (o.a. vermenging rechtspraak en advies bij wetgeving bij één orgaan) en persoonlijke onpartijdigheid. 3. Mag de Nederlandse rechter toetsen: a. Een bepaling uit een ministeriële verordening aan een AMvB? Ja, de rechter mag lagere regelgeving aan hogere regelgeving toetsen. b. Een verdragsbepaling aan de Grondwet? Nee, zie art. 120 Gw. c. Een bepaling uit een gemeentelijke verordening aan een provinciale verordening? Ja, zie a & art. 122 Gemw. d. Een bepaling uit een formele wet aan een verdragsbepaling? Ja, als het een ieder verbindende verdragsbepaling is dan moet de wet getoetst worden, zie art. 94 Gw. 7

8 e. Een bepaling uit een provinciale verordening aan de Grondwet? Ja, lagere regelgeving dan formele wet mag wel getoetst worden aan de Gw. f. Een bepaling uit een formele wet aan het Statuut? Nee, zie Harmonisatiewet-arrest. g. Een bepaling uit een gemeentelijke verordening aan een AMvB? Ja, zie a & art. 121 Gemw. h. Een bepaling uit een formele wet aan een beginsel van ongeschreven recht? Nee, zie Harmonisatiewet-arrest. i. Een bepaling uit een formele wet aan een verordening van de EG? Ja, zie Costa/ENEL & art. 288 VWEU, gemeenschapsrecht heeft voorrang. j. Een bepaling van een wet in formele zin aan een regel van ongeschreven volkenrecht? Buiten beschouwing gelaten. Casus Bloemrijke optocht 1. Bij welke rechter zou u op kunnen komen tegen de vaststelling van de bepaling van de verordening die het houden van een bloemencorso zonder vergunning verbiedt? Is het een besluit? à ja. Maar het is een a.v.v.. De bepaling dat je zonder vergunning geen corso mag houden, kan steeds opnieuw worden toegepast. Gemeenteraad bevoegd dergelijke verordeningen te maken o.g.v. art. 149 Gemw? Niet naar de bestuursrechter, zie art. 8:1 Awb. Dus naar de burgerlijk rechter, want OD overheid. 2. Zou de bevoegdheid een vergunning te geven ook aan het college van B&W kunnen zijn toegekend? Nee, de burgemeester is belast het maken van verordeningen betreffende de openbare orde op grond van art. 174 lid 3 Gemw. 3. Wat zou er gebeuren indien u tegen de weigering zou opkomen bij de burgerlijk rechter stellende dat de weigering een onrechtmatige daad is? Omdat u stelt dat er de weigering (van het geven van een vergunning) een OD is, dan is de burgerlijk rechter bevoegd, zie Noordwijkerhout/Guldemond. Echter omdat elders u voldoende rechtsbescherming kan vinden, is gegeven, zal de burgerlijk rechter de eiser niet-ontvankelijk verklaren, zie Changoe-arrest. 4. Aannemende dat uw geschil over de weigering van de vergunning onder de reikwijdte van art. 6 EVRM valt, heeft u dan op grond van art. 6 EVRM recht op een behandeling van het geschil door een rechter behorende tot de rechterlijke macht? Niet alleen de rechters behorende tot de rechterlijke macht, zijn onpartijdig en onafhankelijk. O.g.v. art. 6 EVRM heeft u recht op een onafhankelijke en onpartijdige rechter, dat kan zijn een rechter behorende tot de rechterlijke macht, dat kan zijn een rechter niet behorende tot de rechterlijke macht. 5. Indien u de voorgeschreven rechtsgang volgt, komt u in hoogste instantie terecht bij de ABRvS. Zou de behandeling door de ABRvS in casu in strijd met art. 6 EVRM kunnen zijn omdat de Raad van State ook een adviserende functie heeft? Nee, RvS adviseert alleen over formele wetten en AMvB's + art., adviseert in beginsel niet over gemeentelijke verordeningen. Dus uitgesloten dat RvS eerder over deze gemeentelijke verordening geadviseerd heeft. Dus geen probleem, zie ook Betuwelijn-arrest. 6. Stel dat er na verloop van tijd een hogere regeling komt die ziet op het houden van bloemencorso s; waar hangt het dan vanaf of de gemeentelijke verordening nog 8

9 kan worden toegepast? Bovengrens, anterieure verordening. Indien het motief en de materie van de APV hetzelfde zijn als van de hogere regeling, dan vervalt de APV van rechtswege, aangezien dan het onderwerp hetzelfde is, zie art. 122 Gemw. Indien dit niet het geval is, blijft de APV bestaan, zie Baliekluivers Emmen arrest. De materie is hier hetzelfde, motief niet. 1.2 Aantekeningen Drie soorten rechters Strafrecht Sr Civiele recht Bw Bestuurs-/administratieve recht - Awb 113 lid 1 Gw 112 lid 1 Gw 112 lid 2 Gw Eerst: bezwaar Rechtbank Rechtbank Rechtbank Hoven Hoven Hoger beroep ABRvS (art. 30b wet Rvs) = algemeen CRvB/CBB = bijzonder. HR HR x De rechterlijke macht staat omschreven in art. 2 WRO jo. 116 Gw. Dit zijn: - Rechters - Hoven - Hoge Raad Rechters Art. 6 EVRM: rechters moeten onafhankelijk en onpartijdig zijn, dit blijkt ook uit het Betuwelijn arrest. Rechters lossen civielrechtelijke als administratiefrechtelijke zaken op en dit valt mede onder de reikwijdte van art. 6 EVRM. a. Onafhankelijk zie rechtsoverweging 190 Betuwelijn o.a. 74 lid 2 Gw; 117 Gw. b. Onpartijdig zie rechtsoverweging 191 Betuwelijn, o.a.: o Rechters mogen niet subjectief (persoonlijk) bevoordeeld zijn. o Rechters moeten objectief/institutioneel onpartijdig zijn: Ze mogen geen schijn van partijdigheid vertonen. Daarom mag een rechter ook niet eerst adviseren over een avv en er later recht over spreken (= adviseren en rechtspreken in the same case of the same decision ) en dit is strijdig met de machtenscheiding, zie rechtsoverweging Betuwelijn. Betuwelijn-arrest De Betuwelijn is een spoorlijn van Rotterdam tot Zevenaar. De Betuwelijn was mogelijk gemaakt door de Tracéwet (wet in formele zin) en deze wet maakt het realiseren van grote industriële projecten mogelijk. De Raad van State bracht hier advies over uit (dit doen ze altijd bij een wet in formele zin). Daarnaast kwam ook het Tracébesluit tot stand (= Koninklijk besluit) waar de route van de Betuwelijn in stond opgesteld. Je kan een beroep instellen bij de Raad van State (afdeling bestuursrecht). Dit werd ook gedaan op basis van de Betuwelijn, want er waren veel bezwaren maar deze werden allemaal door de Raad van State afgewezen. De burgers vonden dit niet kunnen, want volgens hen was er sprake van adviseren en rechtspreken en dit mag dus niet (zie de eis van onpartijdigheid rechter zoals eerder omschreven). De Raad van State bracht dus advies uit over de Tracéwet en nam besluiten (het afwijzen van bezwaren) over het Tracébesluit. Dit mag niet en was in strijd met art. 6 EVRM. 9

10 Het EHRM oordeelde daarentegen dat hier geen sprake van was, want advies van de Raad van State over de Tracéwet is iets anders dan beslechten van geschillen over het Tracébesluit, zie rechtsoverweging 202. Nu hebben wij een artikel wat er toentertijd nog niet was, namelijk: art. 42 lid 4 Wet Raad van State. Een lid van de afdeling bestuursrechtspraak die betrokken was bij advisering, mag geen deelnemen aan de behandeling van een geschil over een rechtsvraag waarop dat advies betrekking had. De eisen voor onafhankelijkheid en onpartijdigheid gelden voor alle rechters. Rechtsbescherming tegen overheidshandelen Eenzijdige rechtshandelingen van de overheid: Feitelijk optreden: Voorbeeld: boom kappen. Besluiten: o Beschikkingen o Wetten in materiële zin/avv Noordwijkerhout/Guldemond-arrest Dit arrest gaat over een bloemist die altijd zijn bloemen via een vaart naar een veiling brengt. De overheid gooit zand in de vaart waardoor de bloemist niet meer kan varen met zijn bloemen. De bloemist stapt naar de civiele rechter en komt uiteindelijk bij de HR terecht. De HR oordeelde dat de civiele rechter niet bevoegd was om hierover te beslissen, want het gaat hier om een publiekrechtelijke taak verricht door de Gemeente. De HR zegt dat de civiele rechter alleen bevoegd is om over een publiekrechtelijke taak te oordelen wanneer de eiser stelt dat een civiel recht is geschonden. Art. 6:162 BW: Civiele rechter kan dus altijd optreden wanneer een burger zegt dat er sprake is van onrechtmatige daad. Art. 8 lid 1 -/- 8:3 lid 1 Awb: tegen besluiten kun je opkomen bij de bestuursrechter, blijkens lid 2 is de bestuursrechter meestal bevoegd bij beschikkingen. Wel moet er wel eerst bezwaar plaatsvinden (art. 7:1 Awb). Changoe-arrest Als je naar een bestuursrechter gaat, is een civiele rechter nog steeds bevoegd om van de zaak kennis te nemen, maar dan moet de civiele rechter wel eerst niet ontvankelijk worden verklaard. Aanvullende rechtsbescherming civiele rechter tegen o.a. art 8:1 en 8:3 Awb. Beroep beschikkingen bij bestuursrechter (art. 8:1 Awb) Een besluit is een eenzijdige schriftelijke publiekrechtelijke rechtshandeling van een bestuursorgaan (zie art. 1:3 Awb). Een besluit is een beschikking of een wet in materiële zin. In art. 1:1 Awb is de definitie van een bestuursorgaan weergegeven en blijkens lid 2 van dit artikel is de formele wetgever dus geen bestuursorgaan. 10

11 Wetten in materiële zin kan de bestuursrechter niet beslechten blijkens art. 8:3 lid 1 sub a. Awb, want die besluiten zijn uitgezonderd voor beroep. Bij beschikkingen moet je eerst een administratief bezwaar aantekenen bij het orgaan die het besluit heeft genomen, en als je hierbij geen gelijk krijgt, kun je daarna naar de bestuursrechter gaan (de rechtbank), zie art. 8:6 Awb. Als je bij de bestuursrechter geen gelijk krijgt kun je in hoger beroep gaan bij de Afdeling Bestuursrecht van de Raad van State, zie art. 8:105 Awb. Harmonisatiewet-arrest Gaat over de regelhiërachie en de uitzonderingen daarop. Dit arrest gaat over het feit dat de regering bezuinigingen moet doorvoeren wegens de crisis, dus zij gingen de studiefinanciering beknoppen naar maximaal 6 jaar. Er werd gezegd dat dit in strijd was met het rechtszekerheidsbeginsel, omdat studenten die aan hun tweede studie begonnen geen financiering meer kregen. De argumenten van de studenten waren: a. Dat de wet is in strijd met de rechtszekerheid (ongeschreven rechtsregel). b. Dat de wet is in strijd met het Statuut. De rechtsvraag in deze casus luidt: Mag een wet in formele zin getoetst worden aan ongeschreven rechtsbeginselen en aan het Statuut? President Rechtbank Wet in formele zin mag niet getoetst worden aan ongeschreven rechtsbeginselen, zie 7.2. Wet in formele zin mag wel getoetst worden aan het Statuut, zie 8.4. Hoge Raad Wet in formele zin mag niet getoetst worden aan ongeschreven rechtsbeginselen, zie 3.5 & 3.6. Wet in formele zin mag ook niet getoetst worden aan het Statuut, zie 4.6. Uit 10 blijkt dat er een schending is. Dus de Harmonisatiewet is onrechtmatig. De HR erkende dat de Harmonisatiewet in strijd was met het rechtszekerheidsbeginsel (3.1), maar ze konden de studenten geen gelijk geven, omdat toetsing niet aan ongeschreven rechtsbeginselen niet mag. De HR geeft in dit arrest een ruime/extensieve interpretatie aan art. 120 Gw: wet in formele zin mag niet getoetst worden aan de Grondwet, maar ook niet aan ongeschreven rechtsbeginselen en aan het Statuut. De rechter mag lagere besluiten wel toetsen aan de hogere wet, tenzij het gaat over de wet in formele zin in verhouding tot de Grondwet, Statuut en/of ongeschreven rechtsbeginselen. Lagere wetten in materiële zin (AMvB) mogen hier wel aan getoetst worden. 11

12 Werkgroep 2.1 Casus Geen Chocola 1. Wanneer treedt een AMvB in werking? Zie art. 7 Bekendmakingswet: het gaat net zoals een wet in formele zin. Een AMvB treedt in werking op de eerste dag na de tweede maand na de datum van bekendmaking. 2. Kan de rechter een AMvB toetsen aan het ongeschreven beginsel van rechtszekerheid? Ja, dit kan op grond van de regelhiërarchie. Alleen wetten in formele zin mogen niet getoetst worden aan ongeschreven rechtsbeginselen, zie Harmonisatiewet-arrest. 3. Is deze AMvB verbindend? Nee, want er is sprake van misbruik van de gedelegeerde bevoegdheid. Het legaliteitsbeginsel is geschonden, zie Jodiumhoudend broodzout-arrest. 4. Zal de rechter zijn eis toewijzen? Als je wil opkomen tegen de uitvaardiging van een formele wet moet je naar de civiele rechter. Hij stelt dat er sprake is van een onrechtmatige daad. Tevens gaat de Awb niet over wetten in formele zin en de formele wetgever behoort niet tot bestuursorganen in de zin van Awb. Tevens gaat het hier ook om een algemeen verbindend voorschrift. De rechter zal de eis dus niet toewijzen, want een wet in formele zin mag niet getoetst worden aan ongeschreven rechtsbeginselen. Zie Harmonisatiewetarrest. 12

13 5a. Mag de rechter in Nederland controleren of de wetgever deze bevoegdheid mocht delegeren aan de regering? De formele wetgever mag niet delegeren als de Grondwet dat verbiedt. Als de rechter wil controleren of de formele wetgever van de grondwetgever mag delegeren, moet hij de wet in formele zin dus toetsen aan de Grondwet en dit mag niet. 5b. Mag de regering op grond van de bepaling uit de Stoomwet vaststellen dat de minister nadere voorschriften geeft in het belang van veilig gebruik van stoommachines? Nee dit mag niet, omdat er staat bij AMvB in de Stoomwet, zie ook HR Vuurwerkarrest. 5c. Mag de regering op grond van de bepaling uit de Stoomwet voorschrijven dat stoommachines niet op zondag voor 12 uur in werking worden gesteld? Er is sprake van delegatie, dus de regering mag regels stellen voor het waarborgen van de veiligheid. Dit heeft echter niets met veiligheid te maken, dus het mag niet. Zie Jodiumhoudend broodzoutarrest. 13