Blended Learning. Het versterken van het onderwijs op de Universiteit Leiden

Transcriptie

1 Het versterken van het onderwijs op de Universiteit Leiden

2 02 ICTO Inhoud INHOUD 04 Voorwoord Vice-rector magnificus Hester Bijl 06 : Wat is het, waarom doen we het? 07 Voer een dialoog in college Interview prof. mr. dr. Pauline Schuyt (Rechtsgeleerdheid) 10 Leer studenten elkaar feedback geven Interview dr. Kim Beerden (Geschiedenis) en dr. Pascal Haazebroek (Psychologie) 14 bij alle vakken Interview dr. Arjaan Wit en Marlies van der Meer (Psychologie) 18 Kennisclips als brug tussen hoor- en werkcollege Interview dr. Bram Ieven (International Studies) 21 Leg studenten niet alles uit Interview prof. dr. Onno Meijer (Biomedische Wetenschappen) 24 Docenten zijn ambassadeurs voor Blended Learning Interview Rob Goedemans en Anna Benjamins (Faculteit Geesteswetenschappen) 27 Actieve student door Interview Sonja Wagenaar (ICLON) 30 Nawoord Marja Verstelle, Coördinator ICTO Programma Universiteit Leiden

3 03 Wat bij mij niet lukte in de klas, was digitaal wel mogelijk. (Dr. Pascal Haazebroek, universitair docent Cognitieve Psychologie, ontwikkelde Pitch2Peer) Ik zie Blended Learning als een instrument om studenten te verleiden om meer te doen dan alleen maar te luisteren naar de docent. (Prof. mr. dr. Pauline Schuyt, hoogleraar sanctierecht en straf toemeting en voormalig opleidingsdirecteur Rechten en lid van het faculteitsbestuur) Onderwijsvernieuwing is een ongoing process (Dr. Arjaan Wit, opleidingsdirecteur en universitair hoofddocent Psychologie) geeft ruimte om buiten de colleges meer te doen en mijn onder wijs in de contacturen te intensiveren. (Dr. Kim Beerden, universitair docent Oude Geschiedenis, winnaar LUS onderwijsprijs 2016) De studenten die al hoge cijfers haalden, doen het nog steeds goed. Het zijn vaak de studenten die eerst zessen of zevens stonden, die nu ook hogere cijfers halen. (Prof. dr. Onno Meijer, universitair docent interne geneeskunde) Colofon Deze publicatie is een uitgave van het ICTO Programma, Universiteit Leiden. Projectleiding: Marja Verstelle en Lilian Boerboom Tekst: Anika van de Wijngaard Fotografie: Jet van Gaal Vormgeving: Maters & Hermsen

4 04 ICTO Voorwoord VOORWOORD Hester Bijl Bij mijn aantreden als vice-rector, afgelopen november, constateerde ik met veel plezier dat er binnen de Universiteit Leiden heel veel gebeurt om de kwaliteit van het onderwijs via digitale middelen te versterken. We zien daarbij dat het onderwijs steeds meer een mix van contactmomenten en online leeractiviteiten wordt: Blended Learning. Het introduceren van vraagt veel van de docent, naast een verdeling van de stof over de verschillende vormen, en het maken van online modules, vraagt het vaak ook om een nieuwe invulling van de contactmomenten en een nieuwe didactiek. Om meer inzicht te krijgen in wat wel en niet werkt bij en wat de potentiële opbrengsten zijn, hebben voorlopers de afgelopen jaren hiermee met veel toewijding geëxperimenteerd. Zoals het gaat met innovatie verliep dit vaak met vallen en opstaan. We hebben hiervan veel geleerd. Dat willen we nu delen met een brede groep van opleidingsdirecteuren, -coördinatoren en andere geïnteresseerden. In dit boekje komen verschillende docenten aan het woord met aansprekende ervaringen. Zo konden ze met behulp van dieper op de stof ingaan dan voorheen mogelijk was,

5 05 contactmomenten werden interactiever én, niet onbelangrijk, college en werkgroep geven, gaf hen meer voldoening. Ook de studenten waren voor het merendeel enthousiast. Ze waren meer betrokken bij het onderwijs en de colleges werden interessanter. De ervaringen laten ook zien dat het belangrijk is dat docenten bij de introductie van digitale middelen goed ondersteund worden. Ik ben er trots op dat vrijwel elke faculteit een deskundig team heeft dat docenten de nodige support kan bieden bij. Zij leveren een belangrijke bijdrage aan het succes van de opleidingen. Daarnaast ben ik blij met het Centre for Inno vation dat haar netwerk en kennis van trends, technologie, nieuwe media en innovatiemethodieken inzet om ideeën voor onderwijsvernieuwing samen met u tot een succes te maken. Tot slot is ook het ICLON van grote toegevoegde waarde door haar kennis en ervaring in te zetten om ervoor te zorgen dat vernieuwingen langs academisch verantwoorde lijnen worden geïmplementeerd en geëvalueerd. Learning is cruciaal om de ambities uit de nieuwe onderwijsvisie van de Universiteit Leiden waar te maken. We willen uitdagend onderwijs in Leiden, waar studenten goed voorbereid naar colleges komen en actief deelnemen. Onderwijs waarbij studenten onderzoekend leren. Onderwijs dat flexibel is, waar studenten volop mogelijkheden hebben om persoonlijke keuzes te maken. Onderwijs waar naast aandacht voor kennis ook aandacht is voor vaardigheden. Onderwijs dat inspeelt op de toekomstige eisen van de arbeidsmarkt, waardoor de student goed voorbereid wordt op een rol in de samenleving. Digitale middelen kunnen aan al deze ambities een betekenisvolle push geven. Hester Bijl Vice-rector Universiteit Leiden Ik hoop dat dit boekje aanzet om ons onderwijs verder te vernieuwen en digitale mogelijkheden in het onderwijs meer te benutten. Blended

6 06 ICTO : Wat is het, waarom doen we het? INTRODUCTIE Contactmomenten in het onderwijs combineren met online leeractiviteiten en opdrachten zodat studenten meer kennis vergaren en docenten dieper kunnen ingaan op de leerstof: dat is Blended Learning. We zoeken met naar een ideale mix van online en offline onderwijs. Hoe vind je die ideale mix, en hoe ga je er als opleiding duurzaam mee aan de slag? Van stimuleerde de universiteit experimenten met via het ICT&Onderwijs programma, in het bijzonder via een driejarig project waaraan de drie grootste opleidingen van de Universiteit Leiden - Psychologie, Rechten en International Studies - deelnamen. Het doel was om op een duurzame manier in te voeren bij deze studies. De opleidingen gingen aan de slag en bewandelden allemaal hun eigen pad bij het, op passende wijze, inzetten van. Daarbij behaalden ze successen, maar kwamen ze ook specifieke dilemma s en obstakels tegen die ze moesten overwinnen. Na vier jaar maken we de balans op. Wat heeft opgeleverd? Hoe gaan we verder? Wat hebben we geleerd en hoe kunnen andere opleidingen hun voordeel doen met die ervaringen? Daarop geven we antwoord via de persoonlijke verhalen van verschillende docenten, opleidingsdirecteuren en ICTO-coördinatoren die in deze publicatie zijn gebundeld.

7 07 Voer een dialoog in college Aan Harvard University is het onderwijs vrij ouderwets met een krijtje en een schoolbord, maar het werkt heel goed, vertelt Pauline Schuyt (Rechtsgeleerdheid). Ze verbleef vorig jaar drie maanden aan de prestigieuze Amerikaanse universiteit waar ze onder meer doceerde, maar vooral onderzoek deed naar onderwijs. Harvard-studenten bereiden zich heel goed voor en zijn daardoor in staat om tijdens een college écht de discussie aan te gaan en daarvan te leren. Er is dialoog in plaats van een monoloog van de docent, aldus Pauline. Zij vindt het een ideale vorm van universitair onderwijs.

8 08 ICTO Prof. mr. dr. Pauline Schuyt is hoogleraar sanctierecht en straftoemeting bij het Instituut voor Strafrecht & Criminologie van de Universiteit Leiden. Zij was tot 2015 portefeuillehouder onderwijs in het faculteitsbestuur en opleidingsdirecteur van de opleiding Rechtsgeleerdheid. INTERVIEW Pauline Schuyt n 2013 werd bij tien vakken van de opleiding Rechtsgeleerdheid ingevoerd. Pauline was destijds opleidingsdirecteur van de opleiding en tegelijkertijd docent. Ik zie Blended Learning als een instrument om studenten te verleiden om meer te doen dan alleen maar te luisteren naar de docent, vertelt ze. Voorafgaand aan het college moeten ze meer doen, maar juist hierdoor kan tijdens college een dialoog ontstaan en kom je samen tot antwoorden. Niet passief luisteren is volgens Pauline een middel om het onderwijs op Nederlandse universiteiten te intensiveren en te verbeteren, maar het succes hangt daarbij grotendeels af van de motivatie en participatie van studenten, benadrukt ze. We leggen als docent te veel uit aan studenten die vaak te weinig kennis hebben van het onderwerp dat wordt besproken. Nederlandse studenten willen graag precies weten wat zij moeten leren voor het tentamen, maar tonen weinig nieuwsgierigheid om zelf antwoorden te zoeken in de boeken. Ze wil juist meer dialoog en discussie in de colleges, zoals ze aan Harvard zag. Toch leidt dit direct tot de vraag: is het haalbaar om in de hoorcolleges van grote opleidingen zoals Rechten zo n dialoog te starten? Hoe ga je de discussie aan met studenten als je er 600 tot 700 in de collegezaal hebt zitten? Dat is een vraag waar ik ook over nadenk, antwoordt ze. Ik denk dat het mogelijk is, mits studenten zich voorafgaand aan het college écht voorbereiden en de docent ze niet alleen gaat uitleggen hoe het zit. Welke reactie verwacht zij van de studenten? Zullen zij ook bereid zijn om meer een dialoog in het college aan te gaan? Pauline: Studenten moeten zich beter voorbereiden en ze kunnen tijdens college niet passief luisteren; het kost ze dus meer inspanning en daar zullen ze in eerste instantie niet blij mee zijn. Mijn ervaring in kleinere groepen is wel dat als studenten echt actief gaan deelnemen aan het college en zich over de schroom heen zetten om in het openbaar te spreken, ook zij merken dat het veel leuker en leerzamer is. Dan zijn ze ineens wel bereid om de benodigde inspanningen te leveren. Het is vooral een kwestie van gewenning. en Teaching Bij gaat het volgens Pauline niet alleen over leren, maar juist ook over lesgeven. Studenten kunnen op verschillende manieren leren, er zijn verschillende leerstijlen en als docent kun je allerlei verschillende onderwijsvormen hanteren om kennis over te brengen, legt ze uit. Ze vindt het daarom logischer om te spreken over & Teaching, afgekort BLT. Die afkorting wordt wellicht geassocieerd met een BLT-sandwich en dit is ook eigenlijk haar bedoeling. Volgens Pauline is het ideale onderwijs, net zoals een sandwich, opgebouwd in laagjes. Je geeft als docent een basis, vervolgens gaat een student zelf aan de slag. Dit zorgt voor een tweede laag en ten slotte wordt er discussie gevoerd,

9 09 beschrijft ze. De rol van de docent verandert hierbij ook: je bent niet langer degene die vertelt hoe het zit, maar je begeleidt meer de ontdekkingstocht naar het antwoord op de vraag. Dit klinkt makkelijker, maar het vereist juist meer voorbereiding. De werkdruk gaat daardoor wel omhoog, maar het leidt volgens Pauline ook tot meer arbeidsvreugde: Als het werk echt leuker wordt dan ben je als docent vaak ook bereid om meer te doen. Je moet balans vinden. Een docent moet dit zelf ervaren en zich zeker niet gedwongen voelen om een lesmethode toe te passen die niet bij hem of haar past. STUDENT AT YOUR DESK Bij Student at your desk helpen studenten van de Honours Academy bij het verbeteren of innoveren van onderwijs. Elke faculteit heeft een speciaal studententeam dat de docenten die honours-colleges geven, ondersteunt. Docenten kunnen bij deze studenten terecht voor technische vragen, maar ook voor feedback op hun onderwijs. Het team is gekoppeld aan de ICTO-coördinator van de faculteit; de studenten hebben een aantal cursussen en trainingen gevolgd en kennen de weg binnen de universiteit. Meer informatie: onderwijs.leidenuniv.nl/honoursacademy

10 10 ICTO INTERVIEW Arjaan Wit & Marlies van der Meer Leer studenten elkaar feedback geven

11 11 Te veel studenten, te weinig tijd. Universitair docent Pascal Haazebroek (Psychologie) kent het probleem: Ik had ca. tachtig studenten in mijn college zitten en er waren slechts vier bijeenkomsten waarin alle studenten een presentatie moesten geven. We hadden dus vaak meer dan twintig presentaties per werkgroep. Dan is er eigenlijk geen ruimte voor goede feedback. Hij ontwikkelde, samen met zijn broer, het digitale platform Pitch2Peer waarop presentaties van studenten in de vorm van een video, maar ook een blog, slideshow, animatie, of een poster geüpload kunnen worden. Studenten reviewen daarna elkaars opdracht en voorzien deze van opbouwende kritiek. Kim Beerden (Geschiedenis) hoorde over het platform dat Pascal had ontwikkeld en gebruikt het inmiddels ook voor haar (kleinere) werkcolleges.

12 12 ICTO INTERVIEW Arjaan Wit & Marlies van der Meer Wat ik bijzonder vind aan Pitch2Peer is dat het bedacht is door een docent, vertelt Kim terwijl zij tegenover Pascal zit. Ik ben sneller overtuigd als andere docenten mij iets aanraden dat mijn onderwijs beter kan maken. Kim ziet mogelijkheden dankzij, maar benadrukt dat online tools geen vervangend middel zijn voor contactmomenten. Ik vind een goede toevoeging aan het onderwijs, maar het is op geen enkele manier vervanging van het college waarin ik met de studenten bijeenkom, legt ze uit. geeft ruimte om buiten de colleges meer te doen en mijn onderwijs in de contacturen te intensiveren. Pascal is het met haar eens: Programma s als Pitch2Peer zijn een verlengstuk van wat er in college wordt gedaan. Toen ik begon met Pitch2Peer, kon ik mijn studenten niet verplichten om mee te doen en moest ik het presenteren als iets dat leuk en nieuw was. Aanvankelijk vonden mijn studenten het vooral spannend, maar ze ontdekten ook dat ze op deze manier elkaar eindelijk goede feedback konden geven. Wat bij mij niet lukte in de klas, was digitaal wel mogelijk. Meer de diepte in Behalve Pascal en Kim, maken veel meer docenten gebruik van Pitch2Peer. Het platform is tegenwoordig via Blackboard in te zetten. Pitch2Peer gaat overigens niet altijd over het opnemen van presentaties op camera, zo leggen Kim en Pascal uit. Het kan ook worden ingezet om studenten feedback te laten geven op elkaars teksten of andere presentatievormen, zoals blogs of zelfgemaakte kennisclips. Kim ontwikkelde meerdere opdrachten waarbij ze gebruikmaakte van Pitch2Peer. Bij een opdracht moesten studenten, in de aanloop naar het schrijven van een werkstuk, een vraagstelling op papier zetten die vervolgens werd beoordeeld door medestudenten. Met die feedback konden studenten hun vraagstelling verbeteren. Omdat studenten elkaar al naar een hoger niveau hadden gebracht, kon ik als docent meer de diepte in. Hoewel de twee docenten enthousiast zijn, erkennen ze wel dat het docenten vaak tijd kost om Pitch2Peer in te passen in het onderwijs. Als je dit voor het eerst doet dan vereist het meer werk, beaamt Kim. Maar zodra je het eenmaal hebt toegepast, wordt het steeds makkelijker. De werklast wordt niet minder, maar het levert zeker iets op. Dr. Kim Beerden is universitair docent Oude Geschiedenis aan de Universiteit Leiden, met als specialisatie religiegeschiedenis. In 2016 won zij de LUS Onderwijsprijs. Jaarlijks wordt de prijs uitgereikt aan een universitair docent die zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt op het gebied van onderwijs. Dr. Pascal Haazebroek is universitair docent bij de opleiding Psychologie. Hij doet onderzoek naar de interactie tussen mens en computer. Hij is de bedenker van Pitch2Peer. Studenten ontdekten ook dat ze op deze manier elkaar eindelijk goede feedback konden geven

13 13 HOE IS HET GEBRUIK VAN PITCH2PEER BINNEN DE UNIVERSITEIT LEIDEN GEGROEID? 2015 In dit najaar start een Proeftuin. Er doen 30 docenten mee van de Faculteit Sociale Wetenschappen, Wis- en Natuurkunde, Geesteswetenschappen, Rechten, Governance & Global Affairs (Den Haag) en het ICLON De Proeftuin draait nu een half jaar. De ingestapte faculteiten draaien enthousiast mee Na 2,5 jaar gebruiken docenten van verschillende opleidingen Pitch2Peer. Ook bij Leiden University College in Den Haag gaat een docent ermee aan de slag. Het aantal studenten die Pitch2Peer gebruikt blijft stijgen 816 Met Pitch2Peer leren studenten verschillende vaardigheden, zoals pitchen, presenteren, feedback geven en opdrachten beoordelen. De tool is erop gericht om studenten te activeren door hun competitieve en creatieve kant aan te spreken. Inmiddels wordt Pitch2Peer op meerdere faculteiten ingezet; afgelopen jaar namen meer dan 1300 studenten deel aan vakken waarbij Pitch2Peer werd gebruikt Pascal Haazebroek (Psychologie) start in het najaar met pitchen voor de camera in studio. 84 studenten maken gebruik van Pitch2Peer bij de colleges in het voorjaar volgen 1 docent psycholgie, 1 docent biofarmaceutische wetenschappen, 1 docent rechten, 1 docent islamwetenschappen. Er wordt gebruik gemaakt van camera in studio, animaties, blogs, fotoshoots, zelf opgenomen clips, kennisclips, wetenschappelijke 40 posters 758 medio 2016 Het aantal docenten neemt nog steeds toe. Dat geldt ook voor de studenten 2366

14 INTERVIEW Arjaan Wit & Marlies van der Meer 14 ICTO

15 15 Blended Learning bij alle vakken Hoe kun je toepassen bij alle vakken van een opleiding? Drie jaar geleden werden alle eerstejaarsvakken van de bacheloropleiding Psychologie blended. Opleidingsdirecteur Arjaan Wit en projectleider Onderwijsvernieuwing Marlies van der Meer werkten samen om de implementatie van succesvol te laten verlopen. In de jaren die volgden, werd ook ingevoerd bij de tweede- en derdejaarsvakken. Inmiddels is onderdeel van alle 43 cursussen in de bacheloropleiding Psychologie. Studenten volgen vanaf de eerste dag van hun studie blended onderwijs. Het is daardoor gewoon en vanzelfsprekend voor hen geworden dat er met wordt gewerkt. Dit is de uitkomst van een proces waarbij studie Psychologie destijds een zogenoemde dubbelslag maakte: een Engelstalige variant van de opleiding werd geïntroduceerd - de International Bachelor in Psychology (IBP) en werd ingevoerd. Het team van Marlies heeft docenten op maat ondersteuning geboden bij het implementeren van, vertelt Arjaan. Met iedere docent is ze gaan zitten, en er is echt gekeken naar wat docenten wilden en welk onderdelen van vakken zich leenden voor. Door deze aanpak zijn ook enkele bestaan-

16 16 ICTO INTERVIEW Arjaan Wit & Marlies van der Meer Marlies van der Meer is projectleider Onderwijsvernieuwing bij Psychologie Dr. Arjaan Wit is opleidingsdirecteur bij de opleiding Psychologie en universitair docent. We proberen echt af te stemmen op de behoeftes van de docenten de onderwijskundige problemen bij die vakken opgelost. Marlies voegt daaraan toe: We proberen echt af te stemmen op de behoeftes van de docenten. We wilden niet dat dit iets ging worden dat alleen maar bovenop de werklast kwam. Samenhang tussen leerdoelen, werk- en toetsvormen Hoewel binnen de Faculteit Sociale Wetenschappen ook een ICTO-coördinator aanwezig is om docenten te helpen met de toepassing van ICT in het onderwijs, wilde de opleiding Psychologie daarnaast nog meer specifieke ondersteuning in het proces bieden aan de eigen docenten. Docenten kregen binnen het project een breed overzicht van blended onderwijsvormen aangereikt, maar bij de toepassing van stond vooral de noodzakelijke samenhang tussen leerdoelen, werkvormen en toetsvormen centraal. Hoewel het simpel klinkt, kunnen docenten dit nog weleens uit het oog verliezen, merkt Arjaan op. Docenten worden daarom ondersteund om hun werk- en toetsvormen af te stemmen op hun leerdoelen, legt hij uit. is geen doel op zich, maar vooral een werkvorm, benadrukken Arjaan en Marlies. Toch kan de toepassing van er ook toe leiden dat leerdoelen op den duur veranderen of worden uitgebreid. Arjaan: Het gebruik van nieuwe media en de kritische analyse van digitale bronnen en artikelen kan bijvoorbeeld ook in een leerdoel worden verweven. Onderwijsvernieuwing is een ongoing process Iedere docent heeft gelijke kansen en ondersteuning gekregen, zegt Arjaan terugkijkend op de afgelopen jaren. Hij stelt vast dat het succes van bij de opleiding Psychologie komt doordat het niet bij slechts een paar vakken werd toegepast, maar bij alle vakken in het eerste jaar. Vervolgens werd dit jaarlijks geëvalueerd en uitgebreid naar de hele bachelor. Ook Marlies merkt op dat dit tot een goed resultaat leidde: Het heeft zeker geholpen dat alle docenten ermee aan de slag gingen. Docenten die aanvankelijk sceptisch waren, kon ik makkelijker overtuigen om toch mee te doen toen er positieve ervaringen waren binnen de opleiding. Hoewel ze een flink eind op weg zijn, is het werk nog niet afgerond. Onderwijsvernieuwing is een ongoing process, stelt Arjaan vast. Komende jaren richten wij ons op het onderhouden van wat er is en het meegaan met nieuwe innovatieve werk- en toetsvormen die zich aandienen.

17 CONTEXTS 17 TPACK model AL GOED VOOR BEREID VOOR DE STUDIE ECHT BEGINT Vanaf 2017 gaat de opleiding Psychologie ook aankomende studenten alvast aan het studeren zetten, zelfs nog voordat het eerste studiejaar begint. Alle studenten moeten drie digitale matchingmodules voltooien om ingeschreven te kunnen worden bij Psychologie. De modules bieden de aankomende studenten een oriëntatie op de breedte van de psychologie, op het belang van de methodologie en statistiek, en op de (studie)loopbaan. De docenten selecteren relevante delen uit het studieboek en bijbehorende weblectures. Deze verplichte matchingsactiviteit ter voorbereiding op de studie is een pilot, waarbij onder meer wordt onderzocht of de uitval onder eerstejaarsstudenten afneemt. Ook bij de opleidingen Security Studies en Biofarmaceutische Wetenschappen wordt tegenwoordig gebruikgemaakt van online matchingmodules. Technological Pedagogical Knowledge (TPK) Pedagogical Knowledge (PK) Technological Pedagogical Content Knowledge (TPACK) Technological Knowledge (TK) Pedagogical Content Knowledge (PCK) CONTEXTS CONTEXTS Content Knowledge (CK) Technological Content Knowledge (TCK) Het TPACK model beschrijft de krachten die een rol spelen bij de inzet van ICT in het onderwijs. Vooral op de snijvlakken tussen de vakinhoudelijke kennis (Content Knowledge), didactische kennis (Pedagogical Knowledge) en ICT kennis (Technological Knowledge) ligt de meerwaarde van het model. Om het onderwijs op een effectieve manier te versterken, zijn ze alle drie nodig. Het is niet altijd realistisch of wenselijk om er bij voorbaat vanuit te gaan dat de docent zelf alle drie deze vormen van kennis bezit. Het model biedt een kapstok om deze afwegingen concreet te maken.

18 18 ICTO Ik zet de filmpjes op YouTube, zodat ze beschikbaar zijn voor iedereen. INTERVIEW Bram Leven

19 19 Kennisclips als brug tussen hoor- en werkcollege In 2013 werd bij de studie International Studies ingevoerd. In datzelfde jaar werd universitair docent Bram Ieven (Nederlandse taal en cultuur) gevraagd om de eerstejaars cursus Introduction to Cultural Studies te geven voor de opleiding. Het vak bestond al en de opzet met hoorcolleges en tutorials lag vast, maar er was een kloof. Het hoorcollege was een vrij algemene inleiding, terwijl we in de tutorials diep ingingen op klassieke wetenschappelijke teksten. En daar kon vooraf niet veel uitleg over worden gegeven. Hoe sla je een brug tussen een inleidend hoorcollege en diepgaand werkcollege, en hoe zorg je ervoor dat studenten voldoende kennis hebben om mee te praten in de werkgroep? Toen Bram met het vak begon, werd hem gevraagd om de methode Blended Leaning toe te passen. Het idee ontstond toen om kennisclips te maken en dat vond ik zelf meteen een goed plan, vertelt hij. Kennisclips zijn korte filmpjes waarbij extra informatie over bijvoorbeeld de literatuur wordt gegeven. Het uitgangspunt van de kennisclips is dat iets wordt besproken dat niet aan bod komt in de hoorcolleges, vertelt Bram. Ieder jaar volgen meer dan vijfhonderd studenten het hoorcollege waarin wordt uitgelegd waar de cultuurwetenschappen om draaien. In de tutorials bespreek ik met een kleinere groep studenten teksten van belangrijke cultuurwetenschappers. Dit gaat dan echt over close reading. Studenten leren waar ze op moeten letten In de kennisclips behandel ik het thema dat in het hoorcollege aan bod is gekomen. Ik leg uit

20 20 ICTO INTERVIEW Bram Leven hoe het thema terug te vinden is in de teksten die studenten voor het tutorial moeten lezen. Ik vertel waar een tekst over gaat en behandel ook drie fragmenten die volgens mij van belang zijn om de tekst goed te begrijpen, legt Bram uit. Zo probeer ik studenten te leren waar ze op moeten letten. Ik eindig in de clips steeds met twee discussievragen die ze voor het tutorial kunnen voorbereiden. Controle over redactie en inhoud Waar Bram aanvankelijk nog hulp kreeg van het ExpertiseCentrum Online Leren (ECOLe) van de Faculteit Geesteswetenschappen en een professioneel cameraman, doet hij tegenwoordig alles zelf. Het werken met kennisclips bevalt hem goed en hij past het ook toe bij andere vakken. Ik ben me gaan verdiepen in het maken van kennisclips en ik maak ze nu zelf. Soms thuis, anders op kantoor of in de studio. Het kost mij iets meer tijd, maar het geeft Sommige collega s zijn niet overtuigd, anderen vinden het leuk maar denken dat het heel moeilijk is ook een veel grotere controle over de redactie en inhoud. Ik zet de filmpjes op YouTube, zodat ze beschikbaar zijn voor iedereen. De studenten reageren positief, merkt Bram. Ze waarderen het extra werk dat hij erin steekt en ze geven hem weleens tips naar aanleiding van de verschenen kennisclips. De reacties van collega s op zijn kennisclips zijn wisselend, valt hem op. Sommige collega s zijn niet overtuigd, anderen vinden het leuk maar denken dat het heel moeilijk is. Weer andere collega s zijn juist heel enthousiast. Als docenten aan de slag willen met kennisclips kunnen ze aankloppen bij de ICTO-coördinator die verbonden is aan hun faculteit. Bram benadrukt dat het voor docenten belangrijk is om goed na te denken over de rol die kennisclips gaan vervullen in de cursus en hij raadt docenten aan om eerst een scenario uit te schrijven. Wie zelf aan de slag wil met de technologie, moet eerst videosoftware leren gebruiken, stelt hij. Maar het is echt niet moeilijk. Ik vergelijk dit weleens met PowerPoint. Toen we daarmee gingen werken, was het in het begin ook ingewikkeld en moeilijk maar inmiddels kost het ons niet meer zoveel tijd om een presentatie te maken. Dr. Bram Ieven is universitair docent bij de opleiding Nederlandse taal en cultuur en de opleiding International Studies. Hij is gespecialiseerd in Nederlandse literatuur en geeft cursussen over Nederlands communisme, De Stijl en Nederlandse literatuur in de globaliserende wereld.

21 21 Leg studenten niet alles uit Universitair docent Onno Meijer geeft het vak Hormones and the Nervous System aan tweedejaars studenten Biomedische Wetenschappen. Het is een intensieve cursus van zeven weken en de opzet is bijzonder: Onno, of een van zijn collega s, introduceert een onderwerp in vijftien minuten en stuurt vervolgens de studenten naar huis om zelfstudie te doen. De volgende morgen is er een college waarin het onderwerp uitgebreid wordt besproken en bediscussieerd. Uiteindelijk maken studenten nog dezelfde dag een toets en begint de cyclus weer opnieuw met een nieuw onderwerp.

22 22 ICTO Het is de kunst om niet alles te vertellen aan de studenten. Je geeft ze niet alle informatie die ze nodig hebben voor het tentamen. Als ze meer willen weten dan moeten ze zelf aan de slag, zegt Onno. De structuur van het college werd niet door hemzelf ontworpen, maar door zijn voorganger. Het was al bedacht in de jaren 90 van de vorige eeuw, vertelt hij. Onno ging wel een stap verder door gebruik te maken van digitale hulpmiddelen om het proces te intensiveren: sinds 2015 zet hij de online tool FeedbackFruits in. Het is een platform waarop studenten met elkaar kunnen overleggen op de momenten dat zij bezig zijn met zelfstudie. Daarnaast is het ook mogelijk om met FeedbackFruits annotatie aan te brengen in teksten die online worden gezet, zoals wetenschappelijke artikelen en presentaties van docenten. Flipping the classroom We moeten het gesprek met elkaar aangaan in college. We stellen vragen aan elkaar en beantwoorden die vervolgens, zegt Onno. Dit is de toon die onderwijs moet hebben, vindt hij. Kennis vergaren doen de studenten in hun eigen tijd en het college wordt vervolgens gebruikt voor discussie en interactie: dit model wordt Flipping the Classroom genoemd. Als docent concurreren wij om de tijd van de student; ze worden voortdurend afgeleid, stelt Onno. Je moet dus afdwingen dat ze intensief met het vak bezig zijn. Als je dit niet doet dan raak je ze kwijt. Hoewel hij als docent graag ziet dat studenten vanuit een intrinsieke motivatie studeren, is hij realistisch en beseft hij dat te veel vrijblijvendheid niet werkt bij studenten. Dit is één van de redenen waarom er aan het einde van iedere cyclus een toetsingsmoment moet zijn. De toets moet ervoor zorgen dat de studenten echt serieus aan de slag gaan. Hogere cijfers Hoe reageren studenten daarop? Het grootste deel van de studenten is er blij mee, antwoordt Onno. Studenten vinden dit een moeilijk vak en ze moeten hard werken, maar toch ontvangen wij vaak goede beoordelingen over dit blok. We zijn veel bezig met reflectie en discussie in college. Dit kost tijd, maar maakt het vak ook interessanter. En iedereen vindt het fijn om op deze manier betrokken te worden. Hij benadrukt daarbij wel dat docenten geen overmaat aan leerstof moeten opgeven als Als docent concurreren wij om de tijd van de student ze willen dat studenten ook online interactie met elkaar aangaan tijdens de momenten van zelfstudie. Als ze te veel moeten lezen, dan is er te wei-

23 23 Prof. dr. Onno Meijer is hoogleraar in de interne geneeskunde. Hij richt zich in het bijzonder op de moleculaire neuroendocrinologie van corticosteroïden. nig ruimte om met elkaar te communiceren over het onderwerp. Hij merkt dat dankzij deze methode sommige studenten ook betere resultaten behalen: De studenten die al hoge cijfers haalden, doen het nog steeds goed. Het zijn vaak de studenten die eerst zessen of zevens stonden, die nu ook hogere cijfers halen. FLIPPED CLASSROOM Het Flipped Classroom-model is een onderwijsmethode waarbij studenten het vergaren van kennis en informatie uitvoeren tijdens zelfstudie voorafgaand aan het college. Dit kan bijvoorbeeld worden gedaan door het lezen van boeken en artikelen, maar ook met behulp van online tools, zoals kennisclips en weblectures. In het college of de werkgroep wordt vervolgens dieper ingegaan op het onderwerp. Dit is mogelijk omdat de studenten, dankzij de voorafgaande zelfstudie, al meer kennis hebben; de studenten kunnen goede, gerichte vragen stellen, en er is meer interactie en discussie mogelijk in het college. Flipped Classroom wordt beschouwd als het tegenovergestelde van het traditionele onderwijsmodel, waarbij de docent een onderwerp introduceert en uitgebreid uitlegt tijdens het college. De student heeft dan meestal nog maar weinig kennis van het onderwerp.

24 24 ICTO INTERVIEW Rob Goedemans en Anna Benjamins Is er een succesformule voor de implementatie van binnen opleidingen en faculteiten? Rob Goedemans en Anna Benjamins zijn onderdeel van het ICTO-team van de faculteit Geesteswetenschappen. In 2012 werden een aantal eerstejaarsvakken van de gloednieuwe opleiding International Studies blended. Hoewel het project startte met veel optimisme binnen de faculteit, was er in de praktijk veel tegenslag te verduren. Inmiddels zijn ze een aantal jaren verder en wordt er wel vooruitgang geboekt met Blended Learning. Ook bij andere opleidingen van de faculteit wordt er tegenwoordig mee gewerkt. Docenten zijn ambassadeurs voor

25 Het gaat als een lopend vuurtje door de faculteit dat wij er zijn en dat is goed 25

26 26 ICTO INTERVIEW Rob Goedemans en Anna Benjamins In 2012 startte de opleiding International Studies in Den Haag. Het curriculum moest nog vorm krijgen dus we dachten: waarom dan niet gelijk toepassen, vertelt Rob. We zagen vooral kansen en geen obstakels. Terugkijkend bekent hij dat ze te optimistisch waren. De studie werd veel groter dan aanvankelijk was voorzien. Opeens was het een studie van 500 studenten waar voorheen onze grootste opleiding 250 studenten had, zegt Rob. In het eerste jaar werd bij drie vakken van de opleiding ingezet, maar de implementatie bleek een moeizaam proces. Het probleem was dat er te veel online tools werden ingezet bij de vakken, aldus Rob. Soms werden er wel drie vormen van ingezet en dit was te veel. Toch was het project, dat niet zonder slag en stoot verliep, uiteindelijk wel een aanjager voor de opmars van binnen de faculteit, merken Rob en Anna op. Kennisclips voor het talenonderwijs Na de moeilijkheden in het eerste jaar werd besloten om te minderen met het aantal tools per cursus. In Leiden, waar het talenonderwijs van International Studies wordt gecoördineerd, was op dat CONTACT OPNEMEN MET EEN ICTO-COÖRDINATOR Op bijna iedere faculteit van de Universiteit Leiden zijn een of meerdere ICTO-coördinatoren aanwezig die advies geven over de mogelijkheden van ICT in het onderwijs, en hierbij ook ondersteuning bieden. Voor een compleet overzicht van de ICTO-coördinatoren per faculteit, ga naar de website van ICTO: icto.leidenuniv.nl/over-ons moment nog maar mondjesmaat iets gedaan met. Hoewel het in Den Haag nog moeilijk liep, klopte de coördinator van het talenonderwijs aan met de vraag of kon werken voor de talenvakken in de opleiding. De proef werd op de som genomen en dit keer met succes: het talenonderwijs van de studie ging werken met de toepassing van kennisclips wat een goede aanvulling bleek te zijn op de bestaande hoor- en werkcolleges. Toen het bij International Studies ging lopen, zag je al snel dat Blended Learning ook binnen de faculteit in Leiden steeds meer aandacht kreeg, aldus Rob. Vanaf 2015 heeft in de rest van de faculteit een grote vlucht genomen. Er werd een project gestart waarbij docenten van verschillende opleidingen konden experimenteren met online tools. Anna ging aan de slag als nieuwe ICTO-coördinator en collega van Rob, en begeleidde het project. Mankracht en financiële middelen Het ICTO-team van de faculteit Geesteswetenschappen is tegenwoordig verenigd onder de naam ECOLe, ofwel ExpertiseCentrum Online Leren. Het gaat als een lopend vuurtje door de faculteit dat wij er zijn en dat is goed, zegt Rob. Docenten moeten weten waar ze hun vragen kunnen stellen. We hebben ook de mankracht en financiële middelen om te ondersteunen bij projecten. Docenten hebben, volgens Anna en Rob, zelf een belangrijke rol bij de promotie van Blended Learning binnen de faculteit. Docenten die al met werken, zijn onze ambassadeurs geworden, zegt Anna. We organiseren regelmatig bijeenkomsten waarbij ze aan collega s vertellen wat ze doen. De bijeenkomsten worden lunchbytes genoemd en worden twee keer per maand gehouden op de faculteit Geesteswetenschappen. Rob: Dit is echt van docenten voor docenten. Anna Benjamins is onderwijskundig adviseur op het gebied van ICT en onderwijs. Zij is sinds 2015 ICTO-coördinator bij de faculteit Geesteswetenschappen. Dr. Rob Goedemans was vanaf 2007 ICTO-coördinator bij de faculteit Geesteswetenschappen. Hij is sinds 2016 aangesteld als informatiemanager bij de faculteit. Behalve Anna en Rob, zijn ook Maarten Hijzelendoorn en Ferdinand Harmsen werkzaam als ICTO-coördinatoren bij ECOLe. Thomas Vorisek verzorgt de productie van videomateriaal.

27 27 Actieve student door Sonja Wagenaar (ICLON) was als projectmanager betrokken bij de implementatie van bij de studies Psychologie, Rechten en International Studies. Welke lessen zijn er in de afgelopen jaren geleerd? Hoe kunnen universitaire opleidingen te werk gaan als ze Blended Learning willen inzetten in het onderwijs?

28 28 ICTO INTERVIEW Sonja Wagenaar nternet, smartphones en social media, voor de studenten is het waarschijnlijk niet meer weg te denken uit hun leven. De toepassing van digitale tools in het onderwijs past dus wel bij deze tijd, maar er moet goed worden nagedacht over hoe en waarom ICT wordt ingezet, vindt Sonja. Te snel handelen, noemt ze een van de valkuilen bij de implementatie van. Het plan wordt opgevat om iets met een online tool te doen zonder eerst goed na te denken wat dit gaat verbeteren aan het onderwijs. Dit werkt vaak niet goed. Juist de stap die daarvoor zit, is belangrijk, stelt ze. Oplossing voor verbeterpunten Wat is die voorafgaande stap, volgens haar, precies? Behalve dat er tijd moet worden genomen om een goed -ontwerp te ontwikkelen, is ook samenwerking in haar optiek een belangrijke voorwaarde voor het behalen van succes. Samenwerking tussen docenten onderling en goed contact met de opleidingsdirecteuren en ondersteuners (zoals de ICTO-coördinatoren) onderhouden. Organiseer momenten waarbij je samen als team gaat kijken naar wat precies betekent, raadt ze aan. Het uitwisselen van ervaringen draagt ertoe bij dat docenten weten wat er mogelijk is met ICT in het onderwijs en het werkt ook inspirerend, aldus Sonja. is geen doel op zich, het is een middel: dit is een motto dat steeds terug lijkt te komen in de gesprekken over het onderwerp. We Sonja Wagenaar is sinds 2002 werkzaam bij het ICLON en is expert op het gebied van ontwerpen, implementeren en trainen in het kader van. Zij was projectmanager van het driejarig project waarin opleidingsbreed werd geïmplementeerd bij de studies Psychologie, Rechten en International Studies.

29 29 is geen doel op zich, het is een middel hebben het op deze manier naar docenten toe uitgedragen, legt Sonja uit. Docenten hebben in het proces goed nagedacht over welke verbeterpunten zij tegenkwamen bij het geven van hun vak. kan worden ingezet als oplossing. Ze voegt daaraan toe: Er wordt tegenwoordig bijvoorbeeld regelmatiger gebruikt gemaakt van online formatief toetsen en een nabespreking in college waardoor studenten en ook docenten beter zicht krijgen op hun voortgang. Actiever met de leerstof Sonja is tevreden over het verloop van het project en ze vindt de uitkomst na drie jaar positief. De toepassing van Blended Learing kwam voort vanuit een noodzaak die in het onderwijs werd gevoeld. Dit is een reden voor het succes, zegt ze. Toch is het nog geen eindstation: Sonja is benieuwd hoe de implementatie van Blended Learning bij kleinere opleidingen gaat verlopen in de toekomst en daarbij merkt zij op dat de huidige manier van denken over ook nog verder kan ontwikkelen. Blended Learning gaat nu vooral over de manier waarop docenten lesgeven, maar het zal ook een omslag kunnen brengen in de manier waarop studenten gewend zijn om te leren. We willen dat studenten actiever met de leerstof omgaan tijdens hun studie en daarbij steeds minder ondersteuning nodig hebben. Voor studenten moet de toegevoegde waarde van merkbaar zijn, anders haken ze snel af, merkt Sonja daarbij op. Zo zijn bijvoorbeeld studenten binnen het talenonderwijs heel content over de toepassing van kennisclips, waardoor er tijdens de contactmomenten meer tijd is om taalvaardigheid met de docenten te oefenen. DE RANDVOORWAARDEN VOOR SUCCESVOLLE IMPLEMENTATIE VAN BLENDED LEARNING, GEFORMULEERD VANUIT HET PROJECT. Koppel online leeractiviteiten met leeractiviteiten tijdens contactmomenten. Verbind direct aan verbeterpunten die docenten zien voor hun onderwijs. Formuleer heldere opleidingsdoelen waar een team docenten mee aan de slag kan gaan. Geef docenten voldoende tijd om Blended Learning te ontwikkelen. Bied docenten daarbij goede begeleiding aan en organiseer scholing. Organiseer kennisuitwisselingsmomenten voor docenten, opleidingsmanagers en ondersteuners. Maak een overzicht van de vormen van die zijn of worden ontwikkeld en evalueer regelmatig het gebruik daarvan. Voor meer informatie, lees de eindrapportage : Draagvlak, ondersteuning en kennisdeling van het ICLON. U vindt deze publicatie via icto.leidenuniv.nl/blended-learning.

30 30 ICTO Blik vooruit Tien jaar geleden hadden de meesten van ons nog geen smartphone, Facebook of Netflix; nu zouden velen van ons niet meer zonder kunnen. Ontwikkelingen kunnen ongemerkt snel gaan. Zo ook het blenden van het onderwijs. Als we over tien jaar terugkijken, kunnen we ons niet meer voorstellen dat we van onze studenten handgeschreven tentamens verwachtten, dat we kennis meestal overdroegen via hoorcolleges, en dat een opleiding voor elke student op dezelfde manier werd aangeboden. Volgens de nieuwe onderwijsvisie van de Universiteit Leiden is ons onderwijs over tien jaar op maat en flexibel, de contactmomenten zijn interactief en studenten krijgen veel meer tussentijdse feedback over hun voortgang. versterkt deze ontwikkelingen.

31 31 Zoveel gaat er toch niet veranderen, denkt u wellicht? Ik verwacht inderdaad, samen met bijvoorbeeld UU rector Bert van der Zwaan 1, dat voor een onderzoeksuniversiteit als Leiden, de campus dé ontmoetingsplek blijft voor docenten en studenten. Wel verwacht ik dat het onderwijs op die campus er over tien jaar anders uitziet. Al het leren, is dan blended. is dan zo normaal als mobiel bellen dat nu is. Blended Learning methodieken worden steeds geavanceerder en gebruiksvriendelijker en leiden ons naar een volgende generatie van. In het ICTO Programma willen we deze volgende generatie van de komende jaren voor en met de universiteit verkennen: De fysieke campus Onderwijsruimtes gaan steeds meer mogelijkheden bieden voor interactie dankzij handige technologie in combinatie met een flexibele inrichting. Ook neemt de behoefte aan ruimtes voor groepswerk toe. Hoe organiseren we zulke ruimtelijke vraagstukken? Onderwijsvormen Voor sommige toepassingen zijn Virtual Reality, simulaties en serious gaming leerzamer dan gesproken kennisoverdracht. Voor welke doelen geldt dit? En hoe ontwikkelen we zulk onderwijs, of waar kopen we het in? En hoe begeleid je dit als docent? Tussentijdse feedback Studentdata en slimme algoritmes bieden hiervoor steeds meer mogelijkheden. Hoe doen we dat op een manier die studenten en docenten inzicht geeft om bij te sturen, zonder risico s te nemen op het gebied van privacy? Toetsen Tentamens en tussentoetsen zullen steeds vaker digitaal afgenomen worden. Nieuwe en frequentere vormen van toetsen komen daardoor ook binnen handbereik. Hoe organiseren we dat praktisch? Modulair onderwijs en maatwerk Door digitale middelen in te zetten, kunnen we het onderwijs flexibeler aanbieden, met meer keuzemogelijkheden voor studenten die bijvoorbeeld twee studies willen volgen, of een speciaal curriculum willen samenstellen bij verschillende universiteiten in binnen- of buitenland. Hoe borgen we meer persoonlijke keuzes en tegelijkertijd ook de samenhang van het curriculum? En hoe houden we het werkbaar voor examen- en opleidingscommissies? Doelgroepen In hoeverre zal de Universiteit Leiden ook het bieden van online lifelong learning als een wezenlijk onderdeel van haar rol gaan zien? De komende jaren gaan we samen met opleidingen, faculteiten en experts antwoorden zoeken op de geschetste vraagstukken. De ontwikkelingen zullen geleidelijk gaan. Sommige mensen zullen nieuwe paden verkennen zoals hierboven staat beschreven. Anderen gaan de methoden die zich bewezen hebben, breder inzetten. Eén van de belangrijke lessen die we de afgelopen jaren hebben geleerd, is dat een duurzame en effectieve invoering van het beste in opleidingsverband wordt aangepakt, én gekoppeld wordt aan een bredere vernieuwing van de opleiding. Wilt u met uw opleiding de volgende stappen zetten en daarbij optimaal benutten? Vrijwel elke faculteit heeft een ICTO-team dat u daarbij kan ondersteunen, en er zijn meerdere expertisecentra waar u een beroep op kunt doen. Ik nodig u uit om contact op te nemen met uw facultaire ICTO-coördinator. Marja Verstelle, Coördinator ICTO Programma Universiteit Leiden 1 ) Het zeer lezenswaardige boek Haalt de universiteit 2040? van UU rector Bert van der Zwaan is als open access publicatie te downloaden.

32