BASISNOTA BELEID SEKSUALITEIT

Transcriptie

1 Aveleijn Grotestraat GW Borne BASISNOTA BELEID SEKSUALITEIT Onderwerp Beleid seksualiteit Internet K.v.K Telefoon Rabobank Telefax Postbank Ons kenmerk Pagina 1 van 1 Afdruk 21-sep-06 Auteur L. Roelvink Bestandsnaam Basisnota mei 2006 Aveleijn, Borne. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

2 I N H O U D S O P G A V E 1 DE VISIE VAN AVELEIJN Visie op seksualiteit Begrippenlijst 4 2 UITINGSVORMEN VAN LICHAAMS- EN SEKSUALITEITSBELEVING Lichaamsbeeld/Zelfbeeld Vriendschap en verliefdheid Relatievormen Vrijen Masturbatie Geslachtsgemeenschap Prostitutie Pornografie Problematische vormen van seksualiteit 8 3 ANTICONCEPTIE EN MOGELIJKE CONSEQUENTIES Voorbehoedmiddelen Sterilisatie Zwangerschap en ouderschap Geslachtsziekten 10 4 OMGANG EN VERZORGING Omgang en omgangsvormen tussen begeleider en cliënt Lichamelijke verzorging 11 5 VOORLICHTING EN PREVENTIE Seksuele voorlichting Preventie Seksueel Overdraagbare Aandoeningen (SOA) Weerbaarheid 14 6 VERANTWOORDELIJKHEDEN EN VAARDIGHEDEN VAN MEDEWERKERS 16 7 OUDERS, VERWANTEN EN (WETTELIJK)VERTEGENWOORDIGERS 17 Bijlagen * Protocol Seksueel Misbruik * Protocol Sterilisatie * Protocol Intieme handelingen op voorschrift van de arts, door medewerkers bij cliënten * Protocol Onterechte beschuldiging van een medewerker van seksueel misbruik cliënt * Protocol Als de dader van seksueel misbruik een cliënt is

3 3 van 17 1 DE VISIE VAN AVELEIJN Intelligent leven met een verstandelijke handicap. Aveleijn stemt de ondersteuning af op de basisbehoeften van de cliënt en daagt cliënten uit om tot optimale ontplooiing en zelfverwerkelijking te komen. Eigenheid en zelfstandigheid staan hierbij centraal. Aveleijn ondersteunt de cliënt bij het vinden van een leefomgeving die aansluit bij persoonlijke wensen met betrekking tot wonen en dag- en vrije tijdactiviteiten Cliënten van Aveleijn hebben (binnen de grenzen van hun persoonlijke mogelijkheden en talenten) zeggenschap over hun eigen leven in de samenleving. Ze dragen zelf verantwoordelijkheid en worden hierop aangesproken. Aveleijn ondersteunt volwaardig burgerschap van de cliënt (arbeid, inkomen, wonen, onderwijs, zorg etc.), ondermeer door de samenleving actief te benaderen. Aveleijn bevordert maatschappelijke saamhorigheid. Cliënten formuleren met ondersteuning van Aveleijn concrete doelen en evalueren regelmatig de resultaten en stellen zonodig bij. Aveleijn stimuleert informele ondersteuning (familie, vrienden etc.) en geeft professionele ondersteuning. Aveleijn is aanvullend op het sociale netwerk en streeft naar een optimale onafhankelijkheid van cliënten van de professionele ondersteuning Aveleijn is een dynamische organisatie waarbinnen alle belanghebbenden zich met elkaar verbonden voelen, respectvol met elkaar communiceren en elkaar open en oplossingsgericht bejegenen. Aveleijn werkt doorlopend aan verbeteringen en vernieuwingen en gaat daarbij uit van inzichten die voortvloeien uit de actuele stand van de wetenschap.

4 4 van Visie op seksualiteit Aveleijn stemt de ondersteuning af op de basisbehoeften van de cliënt en daagt cliënten uit om tot optimale ontplooiing en zelfverwerkelijking te komen. Eigenheid en zelfstandigheid staan hierbij centraal. Seksualiteit is een basisbehoefte en cliënten hebben het recht om zich hierin te ontplooien. Seksualiteit mag opgevat worden als een mogelijke verrijking van het leven, als kans om van jezelf en van een ander te genieten. Ieder mens is een seksueel wezen. Mensen met een verstandelijke handicap hebben seksuele mogelijkheden en, afhankelijk van hun ontwikkelingsniveau, beperkingen op dit gebied. Bij seksualiteit gaat het om affectie en tederheid, om intimiteit en erotiek, om lustbeleving door geslachtelijke omgang met jezelf en met anderen. Seksualiteit schept mogelijkheden om op eigen wijze man of vrouw te zijn en in samenzijn met anderen vriendschap, geluk en geborgenheid te ervaren. Aveleijn respecteert de individuele lichaamsbeleving en wensen inzake relatievorming en seksualiteit van cliënten voorzover deze niet strijdig zijn met de belangen van anderen, de cliënt niet schaden en passen binnen algemeen aanvaardbare maatschappelijke normen. 1.2 Begrippenlijst Seksualiteit Seksualiteit heeft vooral een lijfelijk accent. Intense aanraking, lijfelijk genot, genieten van jezelf, genieten van anderen, strelen, liefkozen, vrijen, met elkaar naar bed gaan, geslachtsgemeenschap en klaarkomen. Met of zonder relatie, niet gebonden aan seksuele voorkeur, huidskleur, sekse, religie of handicap. Intimiteit Bij intimiteit beleef je genoegen aan het vertrouwd dichtbij iemand zijn, al of niet fysiek. Een intens contact tussen twee mensen, gezamenlijkheid. Wederzijds vertrouwen en warmte. Lijfelijkheid op momenten dat emoties erom vragen. Men laat de ander toe op plaatsen waar niet iedereen mag komen: in zijn privacy, huis, hobby s en binnenwereld. Men raakt elkaar vrijer aan dan in het algemeen gebruikelijk is. Erotiek Erotiek is het overgangsgebied tussen intimiteit en seksualiteit. De lichamelijke aantrekkingskracht staat centraal. Erotiek is de kunst van het verleiden. Door het uitdagen kan een intieme situatie, in sfeer en omgang, seksueel geladen worden. Betrokkenen zijn zowel geestelijk als lichamelijk nieuwsgierig naar elkaar. Er hoeft geen gevolg te worden gegeven aan verdergaand seksueel contact.

5 5 van 17 2 UITINGSVORMEN VAN LICHAAMS- EN SEKSUALITEITSBELEVING 2.1 Lichaamsbeeld/Zelfbeeld Het lichaamsbeeld is het beeld dat de cliënt heeft van zijn eigen lichaam. Hoe ziet het eigen lichaam eruit, weet de cliënt de onderdelen van zijn lichaam te benoemen? Weet hij de functies van deze onderdelen te benoemen? Wat vindt de cliënt van zijn eigen lichaam? Het zelfbeeld is het beeld, de innerlijke voorstelling, die je hebt van jezelf. Hoe denk je over jezelf? Wat zijn je mogelijkheden, verlangens en voorkeuren? Het beeld dat mensen van zichzelf hebben wordt, meestal nauwelijks bewust, beïnvloed door het beeld dat de omgeving van hen heeft. In het kader van de voorlichting is het belangrijk om te weten welk lichaamsbeeld en zelfbeeld de cliënt heeft. Is de kennis hierover toereikend? De cliënt heeft recht op de juiste kennis. Hier begint de seksuele voorlichting. Medewerkers hebben t.a.v. de seksuele voorlichting een ondersteunende taak. 2.2 Vriendschap en verliefdheid Waar mensen met elkaar omgaan, kunnen vriendschap en verliefdheid ontstaan. Dit heeft leuke kanten maar kan soms ook problemen geven. Het uitgangspunt is, dat de cliënt zelf bepaalt met wie hij vriendschappen sluit. Hierbij kan sprake zijn van vriendschap en verliefdheid zonder een vaste relatie. Medewerkers betuttelen hierbij niet. Naast het plezier en genieten van de leuke dingen, heeft de cliënt er ook recht op om zelf met vallen en opstaan te leren welke vriendschappen hij wenst. Aveleijn is verantwoordelijk voor de begeleiding van (verdergaande) relaties van cliënten. Medewerkers kunnen een ondersteunende rol hebben als cliënten te maken krijgen met de leuke en verwarrende kanten van verliefdheden en vriendschappen. Zij maken zaken rondom vriendschap en verliefdheid bespreekbaar op een wijze die aansluit bij de beleving van de cliënt. Zij zijn zich ervan bewust dat in de begeleiding de beleving en de waarden en normen van de cliënt centraal staan.

6 6 van Relatievormen Alle relatievormen die we in onze maatschappij kennen, kunnen ook in het leven van mensen met een verstandelijke handicap voorkomen. Cliënten zijn vrij in het kiezen van een relatie, mits er sprake is van gelijkwaardigheid en een bewuste instemming van beiden. Cliënten kunnen seksuele relaties hebben met personen van hetzelfde geslacht. Zij kunnen er voor kiezen in een vaste relatie te gaan samenwonen of te gaan trouwen. Cliënten kunnen er voor kiezen wisselende relaties te hebben, waarbij van de begeleiding extra alertheid is vereist vanwege het risico van misbruik en besmetting. Deze situaties vragen voor wat betreft de begeleiding hiervan extra overleg. 2.4 Vrijen Onder vrijen verstaan we: lichamelijke contact op eigen initiatief en volgens eigen wil van beide cliënten. Vrijen is ruimer dan geslachtsgemeenschap en kan bestaan uit erotiserend strelen, zoenen of tongzoenen. Cliënten bepalen zelf of ze vrijen en met wie, mits er sprake is van bewuste instemming van beiden. Er dient altijd een vorm van wederzijdsheid en veilig voelen aan ten grondslag te liggen. Cliënten vrijen niet in het bijzijn van anderen, men moet ieders privacy en grenzen respecteren. Medewerkers en cliënten vrijen niet met elkaar. 2.5 Masturbatie Onder masturbatie wordt verstaan het strelen, bevoelen, masseren van de penis of de vagina (clitoris) waarbij het seksuele lustgevoel gestimuleerd wordt. Masturbatie kan een orgasme tot gevolg hebben. Op masturbatie rust vaak een taboe. Ook voor mensen met een verstandelijke handicap is het een belangrijke en veel voorkomende belevingsvorm. Masturbatie wordt gezien als een geaccepteerde vorm van seksualiteit. Er kan individueel of in gesprekgroepjes aandacht worden besteed aan masturbatie in de vorm van voorlichting. Er mag niet door cliënten in het openbaar gemasturbeerd worden. Medewerkers mogen cliënten met behulp van voorlichtingsmaterialen leren hoe er gemasturbeerd kan worden. Er mag geen sprake zijn van het aanraken van de geslachtsdelen en het masturberen van de geslachtsdelen. Medewerkers mogen niet aanwezig zijn tijdens masturbatie van cliënten. Medewerkers masturberen niet in het bijzijn van cliënten.

7 7 van Geslachtsgemeenschap Onder geslachtsgemeenschap wordt verstaan het inbrengen van de penis in de vagina of anus. Ook vormen van orale seks vallen hieronder. Op geslachtsgemeenschap tussen mensen met een verstandelijke handicap rust vaak een taboe. In het algemeen is het hanteren van een relatie voor veel cliënten niet gemakkelijk. Voor begeleiders is het belangrijk de goede begeleiding te geven. Van belang is dat de cliënt op de hoogte wordt gebracht van de gezondheidsrisico s van geslachtsgemeenschap (bijvoorbeeld seksueel overdraagbare aandoeningen). Cliënten mogen zelf bepalen met wie zij geslachtsgemeenschap hebben, mits er sprake is van bewuste instemming van beiden en er geen sprake is van grove machtsongelijkheid. Medewerkers dienen geslachtsgemeenschap te ontraden als de cliënt zich onvoldoende bewust is van de mogelijke ongewenste gevolgen hiervan (bijvoorbeeld: als geslachtsgemeenschap leidt tot problemen, zoals het verergeren van psychiatrische symptomen). Cliënten die problemen hebben opgedaan rond seksualiteit (bijvoorbeeld: seksueel misbruik), kan men geslachtsgemeenschap beter ontraden, zolang zij niet eerst geleerd hebben om hierin grenzen te herkennen. Geslachtsgemeenschap in het bijzijn van anderen is niet toegestaan. Medewerkers en cliënten hebben geen geslachtsgemeenschap met elkaar. Cliënten die problemen hebben opgedaan op het gebied van seksualiteit vragen extra aandacht. 2.7 Prostitutie Onder prostitutie wordt verstaan, dat man of vrouw zich tegen betaling beschikbaar stelt om aan de seksuele behoeften van anderen te voldoen. Mensen met een verstandelijke handicap kunnen gebruik maken van prostituees. Cliënten van Aveleijn laten zich niet prostitueren. Het is belangrijk om na te gaan waarom een cliënt kiest voor bezoek aan een prostituee. Binnen het kader van de O & O planbespreking wordt in deze situaties altijd overleg gepleegd met een gedragskundige. Niet iedere cliënt kan deze vorm van seksualiteit aan. Prostitutiebezoek wordt door de cliënt zelf betaald. Bij het gebruik maken van prostitutie of alternatieve relatiebemiddeling is seksualiteit per definitie gericht op lustbeleving. De cliënt dient goed begeleid te worden met het oog op het hebben van te hoge verwachtingen.

8 8 van Pornografie Pornografie is een verzamelnaam voor zinnenprikkelende lectuur, film, muziek, tekeningen, enz. De inhoud is (sterk) prikkelend met als doel om de seksuele gevoelens te stimuleren. Bij softporno is er geen of slechts een geringe prikkeling, vaak zijn geslachtsdelen niet volledig zichtbaar. Bij harde porno, welke gericht is op sterke stimulatie van de seksuele gevoelens zijn geslachtsdelen en de geslachtsdaad volledig in beeld. Aveleijn voert een ontmoedigingsbeleid ten aanzien van pornografie. Mensen met een verstandelijke handicap die in het dagelijkse leven hiermee in aanraking komen, lopen het gevaar dat zij pornografie gemakkelijk als realiteit opvatten en zij hun gedrag op deze vermeende realiteit gaan afstemmen. Iedere vorm van pornografie dient in de eigen ruimte van de cliënt bekeken te worden. Medewerkers en cliënten kijken niet samen naar pornofilms, tenzij dit vanuit het overbrengen van normen en waarden wenselijk wordt geacht. Dit wordt altijd vastgelegd in het O & O plan. Ook in onze samenleving zijn er verschillende mogelijkheden om met pornografie in aanraking te komen, zoals tijdschriften, televisieprogramma s, pornofilms (soft en harde porno). Medewerkers moeten daarom in begeleiding van cliënten, die gebruik maken van pornografie, vooral wijzen op het waarheids gehalte van dit materiaal. 2.9 Problematische vormen van seksualiteit Naast min of meer geaccepteerde vormen van seksualiteits- en lichaamsbeleving, kunnen zich ook probleemsituaties voordoen. We spreken van probleemsituaties als maatschappelijke algemeen aanvaardbare grenzen overschreden worden en/of er sprake is van schade voor betrokkenen. Het gaat ondermeer om het volgende: - zich laten prostitueren - exhibitionisme - pedofilie, pedoseksuele handelingen of het bekijken van pornografisch materiaal met kinderen - seksuele intimidatie - grof taalgebruik - openlijke masturbatie - aanranding - verkrachting - seksueel sadisme - seksueel masochisme - seks met dieren - wurgseks - dwangmatige masturbatie - zelfverwonding door middel van masturbatie of andere vormen van seksuele stimulatie Bij deze bijzondere situaties raadpleegt men altijd (externe) deskundigen.

9 9 van 17 3 ANTICONCEPTIE EN MOGELIJKE CONSEQUENTIES 3.1 Voorbehoedmiddelen Wanneer een cliënt bij Aveleijn in zorg komt zal er ook gesproken worden over seksualiteit en eventuele anticonceptie. Niet alle voorbehoedmiddelen zijn geschikt voor mensen met een verstandelijke handicap. Welk middel het meest geschikt is, is afhankelijk van het inzicht en de vaardigheden van de cliënt. Het is zowel voor Aveleijn als voor de cliënt van belang om helderheid te hebben wie er verantwoordelijk is voor het gebruik van voorbehoedmiddelen. Uiteindelijk ligt de verantwoordelijkheid voor beslissingen inzake anticonceptie bij de cliënt, indien hij hiertoe in staat is, en/of diens vertegenwoordiger. De verantwoordelijkheid voor de voorlichting over het gebruik van voorbehoedmiddelen ligt bij de begeleiding. In voorlichting over voorbehoedmiddelen wordt verteld hoe en waar de cliënt aan voorbehoedmiddelen kan komen. De meest gebruikte voorbehoedmiddelen zijn: de pil, de prikpil en het condoom. Welke voorbehoedmiddelen de cliënt gebruikt, wordt bepaald door de cliënt, waar nodig op advies van de huisarts en in samenspraak met de begeleider en zo mogelijk de vertegenwoordiger. Voorbehoedmiddelen mogen door cliënten zelfstandig gekocht worden, tenzij dit uit het oogpunt van de begeleiding niet is gewenst. Wanneer een cliënt weigert voorbehoedmiddelen te gebruiken, worden de risico s daarvan door de begeleiding ingeschat en in het dossier vastgelegd. De vertegenwoordiger wordt hiervan in kennis gesteld. Medewerkers maken cliënten attent op het belang van condoomgebruik in verband met de gevaren van seksueel overdraagbare aandoeningen en het risico van ongewenste zwangerschap. Indien nodig verlangt Aveleijn preventieve maatregelen. Wanneer sterilisatie wordt overwogen, wordt gehandeld volgens het betreffende protocol. Medewerkers grijpen in als er sprake is van onverantwoorde situaties (bijvoorbeeld kans op HIV, hepatitis B, zwangerschap). 3.2 Sterilisatie Sterilisatie is een definitieve ingreep. Mensen kunnen geen kinderen meer krijgen of verwekken. Het wel of niet nemen van een besluit tot sterilisatie moet goed afgewogen worden. Aveleijn heeft in deze een apart protocol ontwikkeld.

10 10 van Zwangerschap en ouderschap Avelijn hanteert de norm, dat ieder kind recht heeft op ouders, die zelf goede zorg en opvoeding kunnen bieden. Mensen met een verstandelijke handicap ondervinden hierin beperkingen. Voor Aveleijn is de kwaliteit van zorg en opvoeding van het kind maatgevend voor begeleiding van cliënten bij zwangerschapsvraagstukken. Als er zich een vraag aandient met betrekking tot zwangerschap, wordt dit altijd overlegd met de cliënt en diens vertegenwoordiger en de gedragskundige. Eventueel wordt er advies ingewonnen bij (externe) deskundigen. Wanneer een cliënt zwanger is vormt dat geen reden de zorg- en dienstverleningsovereenkomst wegens Aveleijn te beëindigen. Beslissingen over het al dan niet uitdragen van een zwangerschap worden genomen door de cliënt en de vertegenwoordiger. Aveleijn geeft in dit beslissingsproces ondersteuning waarbij de in deze nota verwoorde visie als kader dient. Wanneer een cliënt van Aveleijn een kind krijgt, zal Aveleijn desgewenst beschikbaar zijn voor het bieden van zorg aan ouder(s) en kind. 3.4 Geslachtsziekten Preventie bij seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA) is gedeeltelijk een kwestie van goede voorlichting. Geslachtsziekten zijn besmettelijk en dienen voorkomen te worden. Bij sommige geslachtsziekten (mits men er op tijd bij is) is genezen mogelijk. Ook hebben we de laatste jaren meer te maken met de ziekte AIDS. De verantwoordelijkheid van voorlichting over SOA ligt bij de begeleiding. De verantwoordelijkheid voor de signalering ligt bij de cliënt en de begeleiding. De verantwoordelijkheid voor de behandeling van geslachtsziekten ligt bij de (huis)arts. Van medewerkers die besmet zijn, wordt verwacht dat zij dat melden bij de leidinggevende.

11 11 van 17 4 OMGANG EN VERZORGING In het contact tussen een cliënt en een medewerker dient ruimte te zijn voor het uiten van genegenheid. Een respectvolle omgang met elkaar op basis van vertrouwen, biedt een groeibevorderend klimaat. Cliënten en medewerkers raken elkaar ook aan om uitdrukking te geven aan deze verbondenheid. Het aanraken van cliënten is daarmee echter nog geen vanzelfsprekendheid. Een goede interpretatie van het afstand-nabijheid principe door medewerkers, afgestemd op de behoeften van de cliënt, is onmisbaar. Dat is niet altijd gemakkelijk, je leert het niet uit boekjes. Dit heeft alles te maken met de professionele houding van de medewerker. 4.1 Omgang en omgangsvormen tussen begeleider en cliënt Lichamelijk contact is voor sommige cliënten soms de enige contactvorm waarmee zij kunnen communiceren. Begeleiders weten dit op juiste waarde in te schatten en te vertalen in hun omgang en handelen. Begeleiders mogen niet bij een cliënt in bed liggen. Wel kan het uit het oogpunt van begeleiding nodig zijn dat een begeleider de nacht doorbrengt op de kamer van de cliënt. Dit dient altijd, vooraf, besproken en gemeld te zijn bij de clustermanager. Medewerkers en cliënten gaan niet samen naar de sauna. Medewerkers (en cliënten) dragen geen aanstootgevende kleding. 4.2 Lichamelijke verzorging Veel mensen met een verstandelijke handicap kunnen zichzelf niet of maar gedeeltelijk verzorgen en zijn daarvoor van anderen afhankelijk. Het is belangrijk dat medewerkers zich ervan bewust zijn, dat de wijze waarop zij een cliënt verzorgen en daarbij aanraken medebepalend zal zijn voor de lichaamsbeleving van de cliënt. Lichamelijke verzorging wordt afgestemd op de individuele hulpvraag van de cliënt. Cliënten kunnen seksueel getinte gevoelens ervaren door aanrakingen van medewerkers. Medewerkers kunnen eveneens seksueel getinte gevoelens ervaren tijdens de verzorging van cliënten. Het is van belang zich hiervan bewust te zijn en eventueel deze gevoelens bespreekbaar te maken met de directe collega s. Medewerkers mogen er nooit op uit zijn deze gevoelens op te wekken. Ten aanzien van lichamelijke verzorging dient in een individueel O & O plan allereerst vastgesteld te worden, wat een cliënt zelf kan, waarbij en waartoe hij hulp nodig heeft en wie deze hulp geeft. Bij deze vaststelling moet rekening gehouden worden met de (soms specifieke culturele of religieuze) normen van thuismilieu.

12 12 van 17 Het inbrengen van vaginale en anale tabletten of zalf is een geprotocolleerde handeling en dient ook als zodanig gehanteerd te worden. Hiervoor is een apart protocol beschikbaar. Afspraken rondom lichamelijke verzorging worden inzichtelijk gemaakt voor cliënten en opgenomen in het O &O plan. Met het oog op de privacy van cliënten worden de volgende uitgangspunten gehanteerd: - Er wordt met de deur dicht gewassen en aangekleed bij voorkeur in eigen kamer of badkamer. - Als er meerdere mensen samenwonen, wordt er niet naakt over de gang gelopen. - Bij toiletbezoek wordt de deur dicht gedaan. - Cliënten en medewerkers kloppen op de kamerdeur als ze bij een andere cliënt op bezoek gaan of iets willen vragen. Indien mogelijk worden deze uitgangspunten besproken met de cliënt.

13 13 van 17 5 VOORLICHTING EN PREVENTIE Uit onderzoek is gebleken, dat voorlichting en preventie effectief zijn, wanneer deze worden ingepast in het dagelijkse leven. Dat betekent, dat medewerkers ervoor moeten zorgen, dat seksualiteit geen bijzonder en geïsoleerd is, maar dat daarover in alle openheid kan worden gesproken en dat er een uitnodigende sfeer heerst om vragen te durven en kunnen stellen. 5.1 Seksuele voorlichting Het geven van seksuele voorlichting aan cliënten is een verantwoordelijkheid van vertegenwoordigers en medewerkers van Aveleijn. Voor elke cliënt wordt het seksualiteit binnen het O&O plan aan de orde gesteld. Seksuele voorlichting behoort tot het takenpakket van de begeleiders en assistent begeleiders. Zij hebben hiervoor een basistraining gehad. Steeds moet bekend zijn waar en wanneer een begeleider voorlichting geeft. Inhoud en vorm worden vooraf besproken. Het kan soms noodzakelijk zijn voorlichting door meer personen te laten geven. Soms ook is het nodig om voorlichting te laten geven door personen van buiten Aveleijn De begeleider kan aangeven zich vanwege persoonlijke/ principiële redenen niet in staat te achten voorlichting te geven. De clustermanager beoordeelt dit en is er voor verantwoordelijk dat de noodzakelijke voorlichting eventueel door een andere medewerker wordt gegeven. Voorlichting kan individueel of in groepsverband gegeven worden. Seksuele voorlichting dient zich niet alleen te richten op de kennis (technische) aspecten van seksualiteit, maar ook op de gedrags- en emotionele aspecten ervan evenals over de vaardigheden hierin van de cliënt. De inhoud van de voorlichting zal in relatie tot de leeftijd en niveau van de cliënten verschillen. In het algemeen is herhaling daarbij belangrijk. Bij voorlichting gaat het niet alleen om de uitleg van allerlei lichaamsfuncties, maar vooral om het overbrengen van waarden en normen met betrekking tot seksualiteit. De volgende thema s kunnen bij seksuele voorlichting aan de orde komen, afgestemd op de hulpvraag van de cliënt: - bewustwording van eigen lichaam en lichaamsverandering - verschillen tussen man en vrouw - stimuleren van positieve lichaamsbeleving (wat is fijn en niet fijn) - uitleg van woorden rondom seksualiteit - vriendschap - verliefdheid - het verschil tussen vrijen en geslachtsgemeenschap - technische voorlichting over geslachtsgemeenschap - emotionele belevingen van vrijen en geslachtsgemeenschap - masturbatie

14 14 van 17 - bespreekbaar maken van mogelijkheden en consequenties van: * sterilisatie * anticonceptie * prostitutie - diverse soorten van seksualiteit, zoals heteroseksualiteit, homoseksualiteit, pedofilie, enz. - begeleiding van seksuele relaties - wanneer vrij je wel en wanneer vrij je niet - aandacht aan het bestaan van seksueel geweld/misbruik - grenzen kennen en aangeven - geslachtsziekten 5.2 Preventie Seksueel Overdraagbare Aandoeningen (SOA) In deze paragraaf wordt nog eens extra aandacht gevestigd op het belang van preventieve maatregelen, wanneer cliënten seksuele contacten aangaan, om te voorkomen dat zij een geslachtsziekte oplopen of besmet worden met het AIDS virus. De voorlichting over SOA wordt gegeven door de begeleiding. Begeleiders hebben daartoe voldoende kennis van zaken. De preventie van SOA is de verantwoordelijkheid van de cliënt. In de voorlichting komen de volgende thema s aan de orde: - hoe kun je SOA of AIDS en Hepatitis B oplopen - hoe zijn SOA of AIDS en Hepatitis B te voorkomen (veilig vrijen) - hygiëne - het herkennen van SOA, AIDS en Hepatitis B - wat te doen bij vragen en twijfels De behandeling van SOA, AIDS of Hepatitis B is de verantwoordelijkheid van de (huis)arts of GGD Twente. 5.3 Weerbaarheid Op een goede manier opkomen voor jezelf is ook voor mensen met een verstandelijke handicap van groot belang. Zij vormen doorgaans binnen onze samenleving een kwetsbare groep, in het algemeen, maar meer specifiek ten aanzien van seksueel misbruik. Het is belangrijk dat mensen met een verstandelijke handicap zich bewust zijn van hun eigen behoeften, leren hoe hiermee om te gaan en in staat zijn grenzen voor zichzelf en naar anderen te stellen. Veel cliënten zijn echter niet weerbaar en het is geen eenvoudige opdracht hun weerbaarheid te vergroten. Toch is het belangrijk, omdat door een gebrekkige weerbaarheid de kans op seksueel geweld of misbruik toe kan nemen.

15 15 van 17 Het weerbaar maken van de cliënten wordt gedaan door medewerkers en vertegenwoordigers; het loopt als een rode draad door de dagelijkse begeleiding heen. Het is goed om attent te zijn op de kwetsbaarheid van de cliënten. Soms is het nodig dat cliënten een aparte weerbaarheidtraining volgen. Daarbij komen de volgende thema s aan de orde: - Je lichaam is van jou, jij bepaalt door wie, wanneer en hoe je aangeraakt wordt - Leren onderscheid te maken tussen fijne, vervelende en verwarrende aanrakingen - Wat vertel je wel en wat vertel je niet over seksualiteit - Rolgedrag van mannen en vrouwen - Wat doe je als je grenzen overschreden worden - Zelfverdediging - Nee leren zeggen - Welke waarden en normen heeft de cliënt? - Risico s leren inschatten - Leren eigen keuzes te maken - Leren behoeften en verlangens kenbaar te maken - Contacten leggen - Wie is wel en wie is niet te vertrouwen - Informatie over seksueel misbruik

16 16 van 17 6 VERANTWOORDELIJKHEDEN EN VAARDIGHEDEN VAN MEDEWERKERS Een duidelijk beleid met betrekking tot seksualiteit van mensen met een verstandelijke handicap maakt helder waar individuele verantwoordelijkheden beginnen en eindigen. Beleid moet een ondersteunende werking hebben voor medewerkers. Aveleijn heeft beleid ten aanzien van seksualiteit vastgelegd in deze beleidsnota Seksualiteit en aantal specifieke protocollen. Seksualiteitsvraagstukken van cliënten vallen onder bijzonder privacy gevoelige zaken en kunnen alleen met toestemming van de cliënt met derden besproken worden. Overigens wordt hierbij altijd recht gedaan aan de belangen van vertegenwoordigers, zoals deze bij Wet zijn bepaald en/of voortvloeien uit de zorg- en dienstverleningsovereenkomst. Medewerkers zijn zich bewust van hun eigen waarden en normen ten aanzien van seksualiteit en kunnen seksualiteit bespreekbaar maken bij mensen met een verstandelijke handicap en daarover met collega s praten. Zij kunnen seksueel geweld/ misbruik signaleren. Het is belangrijk dat medewerkers zichzelf goed kennen, zij geven namelijk een stukje van zichzelf door in de ontmoeting met cliënten. Rondom seksualiteit bestaan vaak uitgesproken normen en waarden, vaak ook taboes. Het is een optelsom van invloeden uit cultuur en opvoeding. Eigen normen en waarden zijn vaak niet beter of slechter dan die van de ander. Als we de attitude van medewerkers toespitsen op het gebied van seksualiteit en intimiteit, is het van groot belang dat zij persoonlijke ruimte en sfeer ervaren in de werksituatie. Een sfeer waarin persoonlijke gedachten en gevoelens kunnen worden uitgewisseld op basis van wederzijds vertrouwen en respect. Normen en waarden moeten zo worden gehanteerd dat ze voldoende richting geven aan het handelen, zodat er standvastig kan worden opgetreden; tegelijkertijd moet er voldoende flexibiliteit zijn om te kunnen veranderen als ze niet meer voldoen. Soms nemen begeleiders taken van elkaar over bijvoorbeeld omdat, met alle respect, sommige zaken niet in overeenstemming kunnen worden gebracht met persoonlijke opvattingen. Het is de expliciete taak van de clustermanager hiermee op prudente wijze om te gaan.

17 17 van 17 7 OUDERS, VERWANTEN EN (WETTELIJK)VERTEGENWOORDIGERS Ouders en (wettelijk)vertegenwoordigers worden betrokken bij de zorg aan hun verwant. Zij krijgen ook te maken met vraagstukken rondom seksualiteit en worden ook hieromtrent geïnformeerd en betrokken bij de begeleidingsvragen. Cliënten hebben het recht seksualiteit en intimiteit op eigen wijze te beleven. Soms is het gewenst terughoudend te zijn in het informeren van ouders omdat dat op gespannen voet staat met de privacy van de cliënt. Daardoor kunnen dilemma s ontstaan. Het uitgangspunt van Aveleijn is om in dialoog tot een verheldering en oplossing te komen van eventuele verschillen van inzicht. Het belang van de cliënt staat daarbij altijd voorop.