OLYMPISCHE HOOFDSTRUCTUUR

Transcriptie

1 OLYMPISCHE HOOFDSTRUCTUUR [planne(n)] met een deadline DEEL II / positiespel Dit document is samengesteld in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu, oktober 2010 One Architecture

2 Colofon Inhoud DIT DOCUMENT IS SAMENGESTELD IN OPDRACHT VAN: HET MINISTERIE VAN INFRASTRUCTUUR EN MILIEU (IenM) 1. Inleiding 6 2. Aanpak en Opzet van de Rapportage 8 BEGELEIDINGSTEAM MINISTERIE IenM Marijn van der Wagt (voorzitter), Erik van den Eijnden, Madelon de Grave, Niek van der Heijden, Paul van Hemert, Eline Hordijk, Willemieke Hornis (vicevoorzitter), Henk Ovink, Frans Timmerman (vicevoorzitter), Laurens Venema INTERDEPARTEMENTALE PROJECTGROEP Marijn van der Wagt (IenM, voorzitter), Manuel Dijkstra (IenM), Lennert Goemans (IenM), Wouter de Groot (VWS), Elze Hemke (EL&I), Wim Heiko Houtsma (IenM), Martijn Kop (BZK), Mark Monsma (Olympisch Vuur), Sonja v.d. Poel (EL&I), Maarten Schallenberg (VWS), Frans Timmerman (IenM) WERKGROEP OHS ALLIANTIE OLYMPISCH VUUR Henk Ovink (IenM, voorzitter), Daphne van den Berg (VNG), Hans Derks (IPO), Marco den Heijer (Gem. Rotterdam), Willemieke Hornis (IenM), Marte Kappert (Gem. Utrecht), Erik-Jan Koers (NOC*NSF), Marco Kooiman (Gem. Amsterdam), Mark Monsma (Olympisch Vuur), Nelleke Penninx (Gem. Amsterdam), Arno van Prooijen (Gem. Rotterdam), Esther Reith (Gem. Amsterdam), Jos Rijkhoff (VNO-NCW), Maarten Schallenberg (VWS), Frans van de Ven (Gem. Den Haag), Marijn van der Wagt (IenM), Jan de Weerd (Gem. Utrecht) PROJECTTEAM Matthijs Bouw en Rein Jansma, met: Floris van den Biggelaar, Karst Blijham, Jelte Boeijenga, Jan Willem Petersen (One Architecture), Marieke Berkers, Michel Heesen, Theo van Oeffelt, Karin Laglas, Reinald Top, Rob Torsing (ZJA), John Baker, Craig McLatchey (EKS) 3.1 Kwaliteit: Olympische ambities en usp s Opportuniteit: Ruimtelijke Opgaven Techniek: Knock-outs in het Ruimtelijk Domein Werk met Werk Maken: Ontwikkelagenda & : Ontwerpagenda (Inter)Nationale Verankering: Procesagenda Richting een Olympische Hoofdstructuur Competitief Amsterdam Competitief Rotterdam Kansrijk Opschalen Elke structuur kent eigen maatschappelijke driver Nationale onderdelen Verkenning Maatschappelijke Kosten & Baten Nog één maal distributie & concentratie Aanbevelingen 40 ONDERLEGGERS: RESULTATEN UIT DE DEELPROJECTEN A. Techniek B. Opportuniteit 64 C. Kwaliteit 82 November 2010 One Architecture ONE ARCHITECTURE B.V. Vliegtuigstraat CL Amsterdam (t) (f) ZWARTS & JANSMA ARCHITECTEN Vijzelstraat 72 / Postbus CC Amsterdam (t) (f) (e) 2028@zja.nl 4 OHS: tussenverslag fase 2

3 OLYMPISCHE HOOFDSTRUCTUUR [planne(n)] met een deadline DEEL II / positiespel 5

4 1. Inleiding De Olympische Hoofdstructuur is onderdeel van de Ruimtelijke ambitie van het Olympisch Plan Die ambitie is dat Nederland in 2028 een land is met een goed leefklimaat, voldoende sportaccommodaties en een goede mobiliteit, zodat eventuele organisatie van Olympische en Paralympische Spelen nog beter mogelijk is. Het kabinet steunt deze ambitie in het kabinetsstandpunt Uitblinken op alle niveaus en geeft, in navolging van de vraag daartoe uit de Tweede Kamer, uitvoering aan de Olympische Hoofdstructuur. Naast de Olympische Hoofdstructuur (OHS) kent de ruimtelijke ambitie van het Olympisch Plan nog drie trajecten; de Sportlandkaart, de Verkenning naar de te verwachten Maatschappelijke Kosten en Baten (VMKB) en, uiteindelijk, de ruimtelijke inpassing van de Olympische en Paralympische Spelen. Het project Olympische Hoofdstructuur kent drie fasen. In de eerste fase is door verschillende werksessies met nationale en internationale experts op uiteenlopend gebied de opgave verkend. Dat resulteerde in het Mindset document. Hierin concludeerden we dat de Olympische Hoofdstructuur verschillende gezichtspunten kent: kwaliteit, opportuniteit en techniek. De Olympische Hoofdstructuur laat zien wat de ruimtelijke implicaties zijn voor een Olympisch niveau voor Nederland (Kwaliteit); De Olympische Hoofdstructuur biedt een selectiekader voor investeringen in ruimtelijke projecten van het land (Opportuniteit); De Olympische Hoofdstructuur is een ruimtelijk kader dat zeker stelt dat wanneer in 2016 besloten wordt om een bid te doen, dat bid ook kansrijk zal zijn (Techniek). Een tweede conclusie uit de Mindset betreft de omgang met de spagaat tussen beslissingen nu fundamentele onzekerheden van de toekomst. Dit dilemma wordt opgelost door het gelijktijdig bewandelen van twee sporen: het agency-spoor en het IOC-spoor. Het agency-spoor staat voor de Olympische Spelen als voertuig voor verandering. Het anticipeert op mondiale transities en veranderingen van de Spelen zelf. Hoe kunnen de Olympische Spelen van 2028 in Nederland deze processen stimuleren? Op welke manieren kunnen juist Spelen in Nederland bijdragen aan de veranderingsprocessen binnen de Olympic Family? Dit spoor opent mogelijkheden die binnen de huidige richtlijnen van het IOC niet waarschijnlijk zijn. Het tweede spoor, het IOC-spoor, staat voor een omgeving waarin het maken en doen van een kansrijk bid op basis van de huidige richtlijnen en inzichten plaats kan vinden. De ruimtelijke voorwaarden voor een winnend bid : een aantrekkelijke, duurzame, omgeving voor de atleten, een robuuste, duurzame, infrastructuur voor de bezoekers en een goede legacy voor de organiserende stad. En hoewel we ook weten dat de wereld zal veranderen in de tijd, bieden de huidige IOC-richtlijnen een mooi vertrekpunt voor het inzichtelijk maken van beperkingen en mogelijkheden. De tweede fase, waarvan u de rapportage voor u hebt, bestond uit het inzichtelijk maken van mogelijkheden en onderlinge afhankelijkheden van te maken keuzes. Bijvoorbeeld de mogelijkheden van ruimtelijke spreiding van de Spelen, de koppeling aan ruimtelijke projecten, de noodzakelijkheid van ruimtelijke investeringen, et cetera. Het middel hiervoor is een schakelbord. Het doel van dit schakelbord is: Het uitwerken en operationaliseren van de drie gezichtspunten Kwaliteit, Opportuniteit en Techniek; De verzamelde informatie, ontwikkelde kennis en verworven inzichten te bekijken vanuit de drie gezichtspunten; Te onderzoeken op welke manier deze informatie, kennis en inzichten de Olympische Hoofdstructuur kunnen gaan beïnvloeden. Het ontwikkelen van een iteratief werk- en denkproces waarbinnen kan worden geschakeld tussen verschillende uitwerkingsmogelijkheden en waardoor inzichtelijk wordt op welk moment keuzes moeten worden gemaakt. Daarmee is fase 2 van de OHS benaderd als een planningsopgave, en gaat het dus vooraf aan het ontwerp dat voorzien is in de volgende fase van dit project. In deze planningsopgave staat centraal hoe om te gaan met verschillende belangen, agenda s, kwaliteiten, de dynamiek van de tijd en de rol van bijvoorbeeld de markt en bestuur in deze tijd. Hiermee ontstaat een kader om van het nu naar over achttien jaar te komen. En kader dat kan functioneren binnen de ongetwijfeld verschillende politieke werkelijkheden in die periode. Tegelijk is breed geïnventariseerd waar we het eigenlijk over hebben. Wat zijn die agenda s, nationaal en regionaal: wat gebeurt er in de steden en de regio s, en hoe raken al deze zaken aan een mogelijk bid voor de Olympische Spelen. Het onderzoek naar de planningsopgave en de inventarisatie resulteren samen in een aantal ruimtelijke structuren van samenhangende gebieden die op basis van de nu beschikbare informatie in aanmerking zouden kunnen komen als Olympische locatie. Deze structuren vormen geen uitputtend overzicht van mogelijke spe- 6 OHS: tussenverslag fase 2

5 len en zijn dan ook niet gericht op het nu op- of afvoeren van varianten op basis van de nu beschikbare informatie. De structuren vormen gezamenlijk een speelveld, een domein waarbinnen in de volgende fase, in wisselwerking met de resultaten uit de Verkenning Maatschappelijke Kosten, het ontwerpproces plaats kan vinden. Voordat deze volgende fase het ontwerpen aan de Olympische Hoofdstructuur kan beginnen, moeten er echter wel enkele beslissingen worden genomen. Dit betreft bijvoorbeeld de te volgen ontwikkelstrategie, maar bijvoorbeeld ook de intensiteit waarmee het agency-spoor wordt gevolgd. Hier sluit deze rapportage dan ook mee af. OHS OS2000 SYDNEY OS AMSTERDAM concept sport-as OS2008 BEIJING OS2016 RIO DE JANEIRO fig 1. De driehoek met de verschillende gezichtspunten. fig 2. positionering van verschillende Spelen binnen deze gezichtspunten. OS2004 ATHENE OS2012 LONDEN 7

6 2. Aanpak en Opzet van de Rapportage Deze tweede fase van het project OHS vormt een vervolg op de eerste fase en sorteert op haar beurt weer voor op een volgende fase. Deze rapportage is dus te lezen als het verslag van een tussenstap in dit langere proces. Met weliswaar een begin en een eind, maar ook een proloog en een vervolg. In de afgelopen maanden zijn verschillende vragen die in fase 1 zijn geformuleerd uiteengerafeld in 6 clusters van deelonderzoeken: Verschijningsvormen en eisen Olympische locaties, Mogelijke combinatie van Olympische locaties en concrete ruimtelijke opgaven, Mobiliteit, Mogelijke ruimtelijke structuren, Instrumenten, planning en organisatie en Nationale verankering. Deze onderzoeken namen de vorm aan van rondetafelgesprek, brainstorm- of werksessie, individueel gesprek of ontwerpatelier. Voor ieder onderwerp is gezocht naar een vorm waarin de kennis, expertise, ideeën en belangen van de vele betrokken partijen zo goed mogelijk hun weg kunnen vinden naar de Olympische Hoofdstructuur. Juist vanwege het aantal en de diversiteit van betrokken partijen is gekozen voor deze gedifferentieerde aanpak. Op deze manier zijn vele organisaties en personen uit het bedrijfsleven, de overheid en de wetenschap de afgelopen maanden betrokken bij de OHS. De deelonderzoeken zorgden voor verbreding van kennis, inzicht in processen en zicht op (te vormen) agenda s. De ruimtelijke verkenningen van verschillende gebieden met ontwerpers en betrokkenen van verschillende overheden gaven inzicht in lokale en regionale dynamiek. Er ontstond zicht op het wettelijk kader en instrumentarium. De resultaten en/of verslagen van deze brede inventarisatie zijn bij deze rapportage opgenomen in zogenoemde onderleggers : het onderliggende materiaal. De resultaten uit deze deelonderzoeken zijn gerangschikt onder de drie noemers Kwaliteit, Opportuniteit en Techniek. De resultaten uit deze vele sessies zijn vervolgens input geweest voor het hierboven geïntroduceerde schakelbord. De indeling van deze hoofdrapportage volgt de opbouw van dit schakelbord. Allereerst zijn de drie gezichtspunten van de Olympische Hoofdstructuur zoals die in fase 1 zijn gesignaleerd, Techniek, Olympisch Niveau en Opportuniteit, verder ingevuld en uitgewerkt: Kwaliteit is hierbij enerzijds vertaald naar de acht ambities voor Nederland zoals die zijn opgetekend in het Olympisch Plan 2028, Heel Nederland naar Olympisch Niveau en de vertaling hiervan door het kabinet in haar kabinetsstandpunt Uitblinken op alle niveaus. Anderzijds vertegenwoordigt Kwaliteit juist de unique selling points waarmee Nederland zich internationaal kan verkopen. Opportuniteit is ingevuld met de grote ruimtelijke opgaven in Nederland voor de komende twintig jaar die mogelijk kunnen profiteren van en bijdragen aan de Olympische Hoofdstructuur. Dit zijn de echt grote gebiedsontwikkelingen zoals Zaan- IJ, A12-zone en Stadshavens, en landelijke beleid zoals het Deltaprogramma en het Bereikbaarheidsprogramma. Techniek is vertaald naar de Knockouts in het Ruimtelijk Domein. Aan welke minimale eisen moet de hoofdstructuur voldoen om de knockoutfase van het bidproces succesvol te doorlopen? Met andere woorden: waar moet de hoofdstructuur aan voldoen om in 2016 te kunnen besluiten een bid uit te brengen dat in 2021 ook daadwerkelijk kans maakt? Vervolgens zijn de drie gezichtspunten met elkaar verbonden door de vraag te stellen wat ze voor elkaar kunnen Waarom deze nieuwsbrief? Dit is de tweede nieuwsbrief van de ontwerpers van de Olympische Hoofdstructuur (OHS), One Architecture en Zwarts & Jansma. Na de afronding van de eerste fase, waarin de ontwerpopgave is verkend, is inmiddels gestart met de tweede fase van deze opgave: de verdieping middels een aantal workshops, ateliers en denksessies over verschillende deelaspecten van de OHS, vanuit verschillende invalshoeken. Het doel van deze nieuwsbrief is de partners van de Alliantie Olympisch Vuur en andere betrokkenen een overzicht te bieden van de stand van zaken in de tweede fase. De stand van zaken van de deelprojecten wordt hieronder kort belicht. O.S in concept regeerakkoord In het concept regeerakkoord van VVD, CDA en PVV wordt een alinea gewijd aan de Olympische Spelen 2028: Olympische Hoofdstructuur NIEUWSBRIEF Uitgavenummer 2 12 oktober 2010,,Topsportevenementen in Nederland dragen bij aan een topsportklimaat. Nederland werkt op die manier toe naar het bereiken van een Olympisch niveau. Het kabinet steunt de kandidatuur van Nederland en België voor de organisatie van het WK-voetbal in 2018/2022 en wil de Olympische Spelen 2028 en de Paralympische Spelen in Nederland. Daarbij moet natuurlijk wel helder zijn dat de Nederlandse overheid de baas blijft tijdens deze evenementen en niet het IOC of de FIFA. Nieuwsbrief Gebiedsstudies Sessie Olympisch Plannen Innovatie, technologie en media Welke innovaties op het gebied van media en technologie staan op stapel of kunnen worden ontwikkeld? Wat betekent dit voor de Olympische Hoofdstructuur en hoe kan de BV Nederland een rol spelen in deze ontwikkelingen? Voor dit project heeft desktop research plaatsgevonden, vanuit de verkenning sleutelprojecten en met input van NL elektrisch. Het Planbureau van de Leefomgeving heeft onderzocht dat alle locaties die nu om fijnstof redenen niet ontwikkeld kunnen worden over 10 jaar wel ontwikkeld kunnen worden. Er hebben inmiddels gesprekken plaatsgevonden met Agentschap NL (Marlouke Durville), Mediamatich (Willem Velthoven) en de TU Delft (Caroline Nevejan). Gezocht is ook naar een partij met expertise op het gebied van specifiek de innovatie van het Olympisch mediacentrum. Gesproken is met Atos Origin. Afspraken staan ook met Frank van den Wall Bake (o.a. Heineken House) en met Robert Briel (internationaal media expert). Water Deelproject 3 gaat over water. Water kan op veel manieren van groot belang zijn voor de OHS. De koppeling aan de grote ruimtelijke opgaven uit het Deltaprogramma ligt voor de hand. De Aquade is een mooi evenement op de ruimtelijke kwaliteit van de waterprojecten naar voren te halen. Samen met het Prof. Arjen Hoekstra van de TU Twente wordt er door ons ook aan een project gewerkt waarin de waterfootprint vertaald wordt naar de verstedelijkingsopgave. Het Olympische Dorp is een mooie case study daarvoor. 8 OHS: tussenverslag fase 2

7 & UNIQUE SELLING POINTS - Topsport - Breedtesport - Sociaal-maatschappelijk - Welzijn - Economie - Ruimtelijk - Evenementen - Media-aandacht - Water - Meeting you - Slimme Spelen betekenen. Op welke manier kunnen de verschillende gezichtspunten van de Olympische Hoofdstructuur elkaar versterken? Voorgesteld worden drie agenda s die verder zullen moeten worden uitgewerkt en ingevuld. Vanuit de gedachte dat de Olympische Hoofdstructuur een voertuig kan zijn om verschillende belangen en agenda s te koppelen, te synchroniseren en te doen convergeren, ligt de gezamenlijke kracht op de snijvlakken van de verschillende gezichtspunten. draagvlak voor allemaal agency voertuig voor verandering Spelen sneller & beter werk met werk maken De combinatie van Opportuniteit en Techniek geeft de mogelijkheid tot Werk met Werk Maken : een ontwikkelagenda. Uit de verbinding van Kwaliteit met Opportuniteit ontstaat en : een ontwerpagenda. De verbinding tussen Techniek en Kwaliteit stelt de vraag naar (Inter) nationale Verankering : een procesagenda. Een eerste invulling van het schakelbord levert een aantal inzichten op ten aanzien van de specifiek Nederlandse conditie voor een Olympische Hoofdstructuur. Ten aanzien van de schaal van het Nederlandse (stads)landschap, het dichtbevolkte land maar de toch dunbevolkte steden die weliswaar dichtbij elkaar liggen, maar niet altijd één geheel vormen. Samen geven deze inzichten aanleiding voor het inventariseren van drie ruimtelijke modellen die samenhangen met de keuze voor een potentiële kandidaatstad. Competitief Amsterdam Competitief Rotterdam Kansrijk Opschalen OLYMPISCHE KNOCKOUTS: - 40 minuten reistijd IOC family - Duurzaamheid - Bereikbaarheid bezoekers - Olympische Dorp - Veiligheid - IOC standaard voor venues - Hotel capaciteit geaccrediteerden - Hotel capaciteit IOC family - 12 minuten reistijd IOC family - Olympic lanes de ingrediënten van de kaart: potentiële locaties, grote ruimtelijke projecten, bestaande accommodaties, et cetera. Op de kaart komen deze bij elkaar, niet als een oplossing (dat is een proces dat de komende jaren plaatsvindt) maar als een verzameling, als illustratie en als een begin van een ontwerp. voertuig voor verandering NL agency GROTE RUIMTELIJKE OPGAVEN: De grote opgaven - Zuidas - OV SAAL / RAAM - Zaan-IJ - Stadshavens - A12 zone - Schiphol Haagse driehoek Thema projecten - Landschappelijke opgave - Deltaprogramma - Bereikbaarheids programma - Randstad vervoer en bestuur - Krimp - Wijkaanpak - Greenports De drie ruimtelijke modellen hebben het karakter van een puzzel. De verschillende kaartbeelden hebben een inventariserende functie, eerder dan een concluderende. De puzzelstukjes zijn Deze rapportage wordt afgerond met een aanbeveling voor de Verkenning Maatschappelijke Kosten en Baten (VMKB), conclusies en aanbevelingen voor het vervolg van dit proces.. 9

8 SCH 3.1 Kwaliteit: Olympische ambities en usp s SCH SCH NIVEAU Heel Nederland naar Olympisch niveau. Het Olympisch Plan spreekt van acht ambities; topsportontwikkeling, breedtesportontwikkeling, op sociaal maatschappelijk terrein, welzijn, economie, ruimtelijke ordening, evenementen en media-aandacht. Het kabinet verwoord haar visie in het kabinetsstandpunt Uitblinken op alle niveaus onder de noemers Talentvol Nederland, Meedoen in Nederland, Vitaal Nederland, de kaart van Nederland en Nederland in beeld In beide gevallen strekken de ambities zich uit van het lokale schaalniveau van wijken, scholen en gymzalen tot het grootste schaalniveau van de mondiale positie van Nederland. Deze mondiale positie stelt ook de vraag naar onze unique selling points: waar is Nederland goed in? Waar zit onze innovatieve kracht? Wat heeft Nederland als ver ontwikkeld land de wereld te bieden wanneer we in 2028 de Olympische Spelen mogen organiseren. De ruimtelijke implicaties hiervan voor de Olympische Hoofdstructuur bevinden zich dus op twee terreinen. Enerzijds zijn er nationale (ruimtelijke) programma s denkbaar die de verwezenlijking van de olympische ambities voor Nederland dichterbij brengen. Anderzijds hebben ook de unique selling points een sterke ruimtelijke component. De usp s Water, Slimme Spelen en Meeting You komen deels voorts uit de deelprojecten. Olympische Ambities en Unique Selling Points als verzameling van ruimtelijke invullingen 10 OHS: tussenverslag fase 2

9 Samengesteld door: Topsport Optimaal presteren Breedtesport Sport voor ons allemaal Ruimtelijk Eensgezind naar onze bestemming Evenementen Nederland evenementenland Media-aandacht De media maken de cirkel rond Economie Hollands welvaren Welzijn Op onze gezondheid! Sociaal-maatschappelijk Meedoen is winnen voor iedereen 8 Ambities Olympisch Plan BOUWEN VOOR DE TOEKOMST SPORT VOOR ALLEMAAL NIEUWE STEDELIJKHEID RUIMTE IN DE POLDER ONDERBELICHT UITGELICHT INTERNATIONAL COMPETITIEF VAKER GEZOND VERENIGINGS- LEVEN MULTI- FUNCTIONEEL SPORT IN DE WIJK INTELLIGENT VOORUIT SHOWCASE HOLLAND MONDIAAL INTERACTIEF ECONOMISCH INNOVATIEF BEREIKBAAR LANDSCHAP SAMEN SOLIDAIR BOUWEN OP HISTORIE SPORT VAN JONGS AF AAN VISIONAIR PLANNEN HOLLANDS FEESTJE ALTIJD EN OVERAL DUURZAME GROEI MEDISCHE INNOVATIE IEDEREEN DOET MEE Unique Selling Points Slimme Spelen / Water / Meeting You YOU RE WELCOME! DISPLAY SMART USE DUTCH DESIGN FIGHTING THE WATER DELTA GATEWAY MEETING YOU! MEETING YOUR HERO 11 OLYMPISCHE HOOFDSTRUCTUUR Olympische Ambities & Unique Selling Points

10 NIVEAU 3.2 Opportuniteit: Ruimtelijke Opgaven NIVEAU NITEIT NITEIT De Olympische Spelen worden gebruikt om allerlei vormen van (ruimtelijk) beleid te richten, te kanaliseren en hierin te prioriteren. Sinds enkele decennia is dit een beproefde aanpak om de legacy van de Spelen te optimaliseren. Ook in de toekenning van de Spelen speelt deze overweging een belangrijke rol. De Spelen kunnen dienen als hefboom om investeringen te mobiliseren om op die manier de verwezenlijking van ambities dichter bij te brengen. Welke ruimtelijke projecten kunnen mogelijk worden versterkt door het programma van de Olympische Spelen? Maar ook omgekeerd: welke elementen van het olympisch programma kunnen worden gefaciliteerd binnen deze ruimtelijke projecten? Twee categorieën projecten zijn te onderscheiden. Ten eerste de grote gebiedsontwikkelingen in de Randstad zoals Zaan-IJ, RAAM, Stadshavens en A12-zone. Het betreft grote transformatiegebieden, direct grenzend aan stedelijk gebied met stuk voor stuk een zeer complexe opgave die zich uitstrekt over een periode van minimaal twintig jaar. Een tweede categorie betreft landelijk beleid met ruimtelijke implicaties zoals de Landschappelijke opgaven, het Deltaprogramma, het Bereikbaarheidsprogramma en de Krimpopgave. Door workshops met bij de projecten betrokken personen zijn de gebieden en programma s geinventariseerd. Het programma van de Olympische Spelen is als het ware losgelaten op de grote opgaven. Vooralsnog zijn voor de dit programma de big five gehanteerd: het olympisch stadion / atletiekstadion, het olympisch zwembad, het basketbalstadion, het international broadcast centre / main press centre (IBC/MPC) en het olympisch dorp. Deze grote faciliteiten moeten in principe nog worden gebouwd (zo heeft de Sportlandkaart laten zien) en vergen grote investeringen en in sommige gevallen ook veel ruimte. Daarnaast is de benodigde capaciteit van het op deze accommodaties aangetakte infastructurele netwerk zeer groot. De volgende vragen zijn hierbij aan de orde geweest: Welke delen van het olympisch programma zou (ruimtelijk, in tijd) binnen de projecten gestalte kunnen krijgen? Welke invloed zou accommodatie van het olympisch programma hebben op de invulling van de opgaven, in termen van ruimtegebruik, programma, infrastructuur en fasering? Op welke onderdelen zijn het Olympisch Plan en het project daarmee complementair aan elkaar, en op welke terreinen beïnvloeden ze elkaar negatief? Welke onderdelen van het Olympisch programma kunnen niet goed in het gebied plaatsvinden, en hoe kunnen deze verbonden worden met de rest? Ontstaan er door de koppeling van de spelen aan het ruimtelijke project bijzondere perspectieven? Deze vragen riepen uiteraard zelf weer vele andere vragen op. Vragen ten aanzien van tijd, geld, preciesere uitwerking van het project, configuratie van de Spelen en zo meer. De resultaten van de workshops bestonden dus enerzijds uit veel vervolgvragen en anderzijds een verbeterd inzicht in de mogelijkheden die de ruimtelijke opgaven bieden. De vervolgvragen komen aan bod in de volgende hoofdstukken van deze rapportage en de uitgebreide resultaten van de workshops zijn terug te vinden in de onderlegger. Op de rechter pagina zijn de eerste inzichten verwerkt in een tabel waarbij de relatie tussen de ruimtelijke opgaven en het olympisch programma is beoordeeld op twee vragen: raakt het elkaar en RUIMTELIJKE OPGAVE DE GROTE OPGAVEN Zuidas OV SAAL / RAAM Zaan-IJ Stadshavens A12 zone Schiphol 2.0 Haagse driehoek... THEMA PROJECTEN Landschappelijke opgave++ Deltaprogramma Bereikbaarheidsprogramma Randstad vervoer en bestuur Krimp++ Wijkaanpak++ Greenports... (++) wel veel overlap met Olympische Ambities helpt het elkaar. De eerste betreft de (mogelijke) ruimtelijke overlap; de tweede is een inschatting of een koppeling van het project aan de Spelen ook zou helpen bij het realiseren ervan. 12 OHS: tussenverslag fase 2

11 REGIO RONDOM SCHIPHOL METROPOOL REGIO AMSTERDAM OLYMPISCH PROGRAMMA ++ (raakt elkaar volledige) + (raakt elkaar gedeeltelijk) 0 (raakt niet) ++ (helpt elkaar volledige) + (helpt elkaar gedeeltelijk) 0 (helpt niet) RANDSTAD,, WERELD Leesvoorbeeld: criteria ZAAN-IJ / OV SAAL / RAAM uitgelicht Grootschalige ontwikkelen zorgt voor draagkracht voor investeringen infrastructuur ++ helpt Natuurlijke ontwikkeling transformatiegebieden is moeilijk ++ helpt ++ Ruimte voor voortschrijdend inzicht helpt ORGANISCH ZAAN-IJ KAN NIET De natuurlijke, organische transformatie van het transitiegebied Zaan-IJ werkt niet voor de OS. Door de mogelijkheid het in een keer, grootschalige te ontwikkelen met behulp van Olympisch Programma ontstaat er voldoende draagvlak voor de aanleg van serieuze nieuwe infrastructuur. IJMEERLIJN: INVESTERING GEEFT FLEXIBILITEIT De lijn kan het Olympisch programma accommoderen op verschillende plekken. Er is voldoende ruimte en lucht: bij voortschrijdend inzicht ben je flexibel. Het is de enige plek in Nederland waar je die ruimte nog hebt: zowel fysiek als qua planning. 13

12 3.3 Techniek: Knock-outs in het Ruimtelijk Domein De Olympische Hoofdstructuur geeft als: voldoen aan de toelatingscriteria van het IOC en een concurrerend bid tuur, olympisch dorp, sportaccommodaties, faciliteiten en de reistijden voor de geschiktheid of ongeschiktheid van een beeld van de ruimtelijke maatregelen die genomen moeten worden om in verderop zal blijken dat er ook nog een beide steden. Al was het maar omdat 2016 te kunnen besluiten een kansrijk derde model denkbaar is. Deze eerste bid te doen. Kansrijk definiëren we hier inventarisatie is hier vooral bedoeld om grip te krijgen op de enerzijds de richtlijnen van het IOC en anderzijds de ten opzichte van andere landen, juist in mogelijkheden die de Nederlandse stad termen van ruimte en infrastructuur. Dat biedt om hieraan te voldoen. betekent met name dat de infrastruc- Voor iedere knock-out zijn er specifieke redenen waarom deze wel of niet, moeilijk of makkelijk is te realiseren de Olympic Family hiertussen gewoon binnen een bepaalde stedelijke regio. op orde moeten zijn. Dit zijn de knockouts in het ruimtelijk domein. Deze zijn gebaseerd op de huidige richtlijnen van het IOC, een analyse van verschillende bids de afgelopen jaren en de verwachtingen van nauw bij het IOC betrokken experts met bid-expertise. De knock-outs hebben betrekking op reistijd voor de atleten, de aanwezigheid van zogenaamde olympic lanes, bereikbaarheid voor de bezoekers, het olympisch dorp, sportaccommodaties, veiligheid en hotelcapaciteit. Maar ook duurzaamheid op sociaal, ecologisch en ruimtelijk niveau zal, zeker voor bids van ontwikkelde landen, gelden als een knock-out criterium. Speciaal aandacht verdient hierbij de reistijd van de atleten en officials. Een reistijd van 40 minuten wordt vaak gehanteerd als absolute bovengrens. Tegelijk weten we dat voor een competitief bid op dit moment de maximale reistijd eerder onder het kwartier ligt dan onder de drie kwartier. Hoe dat over 10 of 15 jaar is weten we dan weer niet; vandaar dat het goed lijkt om beide criteria te blijven volgen. Geïnventariseerd is of en in welke mate de verschillende knock-outs aanwezig danwel te realiseren zijn in of rond de twee potentiële kandidaatsteden Amsterdam en Rotterdam. Dit is niet gedaan om op basis hiervan directe conclusies te trekken ten aanzien van KNOCKOUTS 40 minuten reistijd IOC family Duurzaamheid (++) (sociaal / ecologisch / ruimtelijk / energie / legacy) Bereikbaarheid bezoekers Olympisch Dorp (++) Veiligheid (atleten, media, bezoekers) IOC standaard voor venues Hotel capaciteit geaccrediteerden ( bedden) Hotel capaciteit IOC family (1.800 bedden / 5 sterren) 12 minuten reistijd IOC family (competitive bid) Olympic lanes... (++) Bij deze onderdelen kan er hoger gescoord worden, bijv. door reductie waterfootprint of alle sporters accommoderen in een enkel dorp LEESVOORBEELD De beoordelingscriteria voor de knockout Olympisch Dorp zijn hiernaast uitgelicht, namelijk; beschikbaarheid plek, verbinding met groter netwerk, kracht woningmarkt en bijzonderheid van locatie. Amsterdam heeft een sterke woningmarkt, er is flexibiliteit in lokatiekeuze; echter niet alle plekken zijn goed ontsloten, bijv. in het geval IJburg 2. Rotterdam heeft minder flexibiliteit in locatie keuze. Op de lokatie Stadshavens zijn er echter veel mogelijkheden voor goede ontsluiting. Beide voorbeelden hebben een bijzondere omgeving. 14 OHS: tussenverslag fase 2

13 Leesvoorbeeld: criteria Olympisch Dorp uitgelicht Kansen bij veranderende spelen AMSTERDAM Aanwezig Eenvoudig haalbaar Moeilijk haalbaar ROTTERDAM Aanwezig Eenvoudig haalbaar Moeilijk haalbaar - herkomst (hotels) op afstand achterstand duurzaamheid + kansen op integrale legacy - achterstand duurzaamheid capaciteit bij concentratie + woningmarkt + meerdere plekken - grootte woningmarkt - autobereikbaarheid - aanwezigheid OV op Zuid + controle op plek - woningmarkt risico op witte olifanten + nieuwe venues in voorbereiding - risico op witte olifanten aantallen - kwaliteit + ten dele aanwezig - weinig markt - locaties moeilijk te concentren + dubbele ring - maat onderliggend net + nabijheid Antwerpen/ Brussel - veel te weinig - geen markt + grote locaties nabij elkaar - enkele ring IJBURG Ha woningen STADSHAVENS Ha woningen Olympisch Dorp 100 Ha Olympisch Dorp 100 Ha 15

14 O O T OLY AU T OLY AU T TUNITEIT 4.1 Werk met Werk Maken: Ontwikkelagenda fig 1. fasering en onzekerheid fig 2. grondbezit DE KOPPELING VAN RUIMTELIJKE PROJECTEN AAN DE OLYMPISCHE SPELEN Vanuit de koppeling van ruimtelijke projecten aan de Olympische Spelen ontstaat een aantal inzichten die leiden tot een standpunt over de te volgen ontwikkelagenda. INSPANNING VS RESULTAAT Centraal in de koppeling van ruimtelijke projecten aan de Olympische Spelen staat de verhoging van de legacy tot maximaal niveau. Door werk met werk te maken gaan (toerekenbare) kosten omlaag en baten omhoog. Het gaat dus over de verhouding tussen inspanningen en het resultaat dat die opleveren. Dit betekent echter ook dat de afweging wat zwaarder moet wegen, het bid of de legacy, permanent aanwezig blijft. Een fundamenteel begrip van de relatie tussen de twee is dan ook van groot belang. CONCENTRATIE VS DISTRIBUTIE Een tweede aandachtspunt is de mate van concentratie of distributie. Door focus op een beperkt aantal opgaven, ontstaat mogelijk een grotere hefboom dan wanneer de aandacht wordt gespreid. Bovendien kan een sterke concentratie van middelen op één gebied oplossend werken voor veel problemen tegelijk. Tegelijk leeft echter de wens om de legacy van de Olympische Spelen ten bate te laten komen aan heel Nederland. De mechanismen van concentratie en distributie, de mogelijkheden voor spreiding zonder verwatering en het daadwerkelijk oplossend vermogen van concentratie worden in een volgende fase verder onderzocht. FASERING EN ONZEKERHEID Eén van de grote vragen bij de koppeling van ruimtelijke projecten aan de Olympische Spelen gaat over het samenspel tussen de fasering van ruimtelijke projecten, de mogelijkheid tot het doen van ruimtelijke reserveringen en de grote onzekerheid door de lange termijn. Duidelijk is geworden dat flexibiliteit hier een belangrijke factor is. Een voorbeeld maakt het duidelijk. De lijn Schiphol-ZuidAs-IJburg-Almere zou een mogelijke drager kunnen zijn van de Olympische Hoofdstructuur met de nieuwe openbaarvervoersverbinding hierlangs als belangrijk onderdeel van de legacy. Op dit moment staat ook de woningvraag in de Noordvleugel onder druk en het is de vraag in hoeverre de groeiprognoses van enkele jaren terug nog geldig zijn. Deze onzekerheid maakt dat we eigenlijk niet weten of we in 2028 al toe zijn aan een nieuw stadsdeel voor de kust van Almere of dat voor dat moment eigenlijk IJburg Fase 2 aan de orde is. Maar we weten wel dat we ruimte hebben. En ook dat we in de tijd, langs dezelfde lijn, kunnen schuiven in de ruimte, afhankelijk van de ontwikkelingen de komende jaren. Als het langzaam gaat komt het Olympisch Dorp op IJburg 2 en als het snel gaat bij Almere. Deze specifieke combinatie van factoren in ruimte en tijd biedt dus belangrijke voordelen en is aanleiding om ook elders op zoek te gaan naar een dergelijke constellatie. Maar we zien ook al dat deze schuifruimte bijvoorbeeld niet aanwezig is op de ZuidAs of binnen ZaanIJ. GRONDBEZIT In relatie tot hierboven genoemde onzekerheid met betrekking tot toekomstige ontwikkelingen is ook grondbezit een cruciale factor. Afhankelijkheid van grondeigenaren voor de ontwikkeling van een gebied maakt een project kwetsbaar, zowel in termen van tijd als geld. Onderhandelingen over de overdracht van grond kunnen lang duren en kostbaar zijn, zeker wanneer uiteindelijk 16 OHS: tussenverslag fase 2

15 fig 3. risico s fig 4 type ontwikkelopgave overgegaan moet worden tot onteigening. Dat betekent ook dat grond in eigen handen risico s reduceert. Dit is bijvoorbeeld het geval bij Schiphol, maar ook de gronden van het IJmeer en het Markermeer zijn natuurlijk rijkseigendom. Maar ook gemeentelijk eigendom, waar bijvoorbeeld in Almere veel sprake van is, reduceert risico s op dit gebied. Duidelijk lijkt ook dat voor veel transformatiegebieden, bijvoorbeeld in de havens van Amsterdam en Rotterdam, sprake is van versnipperd grondbezit en dit van groot belang is voor de ontwikkelopgave. RISICO S De koppeling van de Olympische Spelen aan grote ruimtelijke projecten levert niet alleen maar kansen op; er zijn ook duidelijke bedreigingen. Wanneer een ruimtelijk project te sterk afhankelijk wordt gemaakt van voor de Spelen noodzakelijke investeringen (bijvoorbeeld in infrastructuur), zal de toekomst van dat project de komende tien jaar aan het draadje van de Olympische Spelen hangen. Projecten dienen dus ook hun eigen dynamiek en bestaansrecht te ontwikkelen. Geen enkele investering in infrastructuur doe je voor de Spelen zelf. TYPE ONTWIKKELOPGAVE Dankzij het wegvallen van de marktvraag (zowel kantoren als woningen) als gevolg van de kredietcrisis, heeft in een flink aantal gevallen het planmatig ontwikkelen plaatsgemaakt voor het organisch ontwikkelen. Zeker voor de grote gebiedsontwikkelingen vindt hier een omslag plaats in het denken. Deze omslag zou kunnen betekenen dat veel gebieden zich in hun eigen tempo zullen doorontwikkelen, zoals dat dan heet. Hierbij zijn twee kanttekeningen te plaatsen. In eerste instantie zijn een aantal grote gebieden niet of nauwelijks te ontwikkelen zonder de hefboom van de massa. Zowel voor Almere als voor Zaan-IJ geldt dat zonder deze gegarandeerde massa de bodem onder de noodzakelijke investeringen in infrastructuur wegvalt. Ten tweede verhoudt het eigen tempo zich slecht tot de deadline van de Olympische Spelen. Het zou dus kunnen zijn dat voor een specifiek gebieden of voor een aantal specifieke gebieden er niet voor dit eigen tempo wordt gekozen, maar voor een olympisch tempo met dito investeringen in bijvoorbeeld ov-infrastructuur. De keuze voor welke ontwikkelopgave we onzelf stellen is fundamenteel bepalend voor het ontwerp van de Olympische Hoofdstructuur. Dat type ontwikkelopgave heeft betrekking op tempo, maar ook de vorm van financiering en of het de ontwikkelingen in de markt (organisch) of juist eerder het uitgezette beleid (planmatig) volgt. De Verkenning Maatschappelijke Kosten en Baten kan deze keuze nader informeren, bijvoorbeeld ten aanzien van de inschatting van risico s. Maar uiteindelijk is de vraag naar de aard van onze ontwikkelagenda ook een politieke afweging. 17

16 AU OLY AU OLY AU TUNITEIT 4.2 & : Ontwerpagenda TUNITEIT OPGAVEN DE KOPPELING VAN OLYMPISCHE AMBITIES AAN RUIMTELIJKE PROJECTEN Sommige projecten bieden meer kans om de Olympische Ambities en de unique selling points te laten verschijnen dan andere. Zowel regionale ruimtelijke projecten als nationale programma s kunnen concreet bijdragen aan de verwezenlijking van de ambities uit het Olympisch Plan. Ook kunnen ze een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van de usp s van Nederland. En omgekeerd: welke projecten, welke ontwerpopgaven, worden door de Olympische Ambities geladen? Door een focus op Olympische ambities kan een lange termijnperspectief worden geïncorporeerd in de projecten. Wanneer de regio s kunnen worden uitgedaagd om haar projecten bij te laten dragen aan hogere orde doelen kan een aantrekkelijke hefboomwerking ontstaan. Zo biedt de Zuidas als ontmoetingspunt aanknopingspunten om aan sociaal-maatschappelijke ambities en ambities op het gebied van welzijn (met bijvoorbeeld de directe nabijheid van het VUmc) vorm te geven maar zijn de mogelijkheden voor topsport beperkt vanwege de beperkte ruimte. Stadshavens zou een goede plek kunnen zijn om van het thema water een daadwerkelijke showcase van Nederland te maken en de landschappelijke opgave laat zich door bijvoorbeeld een recreatief netwerk goed verknopen met ambities op het gebied van breedtesport en en welzijn. En Schiphol, als onderdeel van de lijn OV-SAAL, biedt juist weer kansen om de Spelen slim te organiseren met tijdelijke structuren zodat de bekende witte olifanten worden vermeden. ADVIES COMMISSIE ELVERDING De Olympische Ambitie staat (ook) voor de maatschappelijke verankering van duurzame verandering in Nederland. Wat zijn de kansen die deze maatschappelijke verankering biedt voor de grote ruimtelijke projecten? Deze vraag heeft alles te maken met en, het advies van de Commissie Versnelling Besluitvorming Infrastructurele Projecten, beter bekend als de Commissie Elverding. De samenleving is in de afgelopen decennia steeds complexer geworden en in toenemende mate gejuridificeerd. De bevolking, de economie en de mobiliteit zijn explosief gegroeid. Ruimte is daarmee een steeds schaarser en kostbaarder goed geworden. Bovendien zijn burgers veel mondiger dan vroeger en komen zij steeds vaker actief op voor hun belangen, zowel individueel als collectief. Dat betekent dat de samenleving hoge eisen stelt aan elke ruimtelijke maatregel, zo schrijft de commissie in haar inleiding. Alleen een betere organisatie van het besluitvormingsproces is echter niet de oplossing hiervoor. In de kern gaat het om te komen tot besluiten van een zodanige kwaliteit qua inhoud en procesgang dat deze maatschappelijk zo breed mogelijk worden gedragen. Alleen dan zullen besluiten ook daadwerkelijk sneller kunnen worden genomen. Een deel van het advies betreft een eerdere en ruimere participatie van betrokkenen. De commissie adviseert om betrokkenen in de verkenningsfase actief te betrekken door gezamenlijk te werken aan de probleemanalyse en de formulering van de ambities. Het kabinet heeft de aanbevelingen van de Commissie Elverding overgenomen, bijvoorbeeld om tijdens de verkenningfase voor nieuwe projecten te investeren in een vroegtijdige betrokkenheid van alle belanghebbenden. Het uitgangspunt hierbij is dat bijvoorbeeld niet het infrastructurele project op zich zelf, maar in zijn omgeving wordt beoordeeld. USP S AMBITIES Hierin ligt ook de verbinding met de ambities uit het Olympisch Plan. Vanuit verschillende gezichtspunten en belangen, op een tamelijk hoog abstractieniveau bindt het vele actoren (zowel stakeholders als maatschappelijk veld) aan de ambitie om Nederland op olympisch niveau te brengen. Kunnen, analoog aan het advies van de commissie Elverding, de breed gedragen ambities van het Olympisch Plan als aanjager fungeren voor een focus binnen ruimtelijke plannen en daarmee het proces versnellen? Kunnen ruimtelijke projecten een kwaliteitsimpuls krijgen, doordat deze projecten door het integrale niveau van het Olympisch Plan zelf ook integraal moeten worden benaderd? Een inventarisatie van de koppeling van olympische ambities aan ruimtelijke projecten geeft een eerste beeld. Topsport Breedtesport Ruimtelijk Evenementen Media-aandacht Economie Welzijn Sociaal-maatschappelijk Water Meeting You / World Slimme Spelen tijdelijke structuren LEESVOORBEELD... Voor drie opgaven is nagegaan wat de mogelijkheden zijn om Olympische Ambities en USP te laten verschijnen. En omgekeerd of deze projecten door de Olympsiche Ambities of door de USP kunnen worden geladen. TRANSFORMEERBAAR STADION Door slim te bouwen stijgen de kansen dat de Spelen ook bijdragen aan gebiedsontwikkelingen. In de normale situatie zitten we dicht op het veld in het voetbalstadion zoals we dat graag willen. Tijdens de Spelen verheffen we het speelveld en ontstaat het grote Olympische atletiekveld met hieronder ruimte voor andere sportfuncties. 18 OHS: tussenverslag fase 2

17 Zuidas OV SAAL / RAAM Zaan-IJ Stadshavens A12 zone Schiphol 2.0 Landschappelijke opgave Deltaprogramma Bereikbaarheidsprogramma Randstad vervoer en bestuur Krimp Wijkaanpak Greenports... Water & Innovatie Een voorbeeld is gegeven door de metropoolregio Rotterdam-Den Haag. Water & Innovatie krijgt vorm langs de Olympische As met als ingrediënten: Bad Scheveningen: kustversterking (zandmotor 2.0), watercourt; Stadshavens: Cleantech Delta, drijvend bouwen, rivierfrontontwikkeling; Transport over water (freelanes); Waterberging / roeibaan Eendrachtspolder; Waterveiligheid / Deltaprogramma. 19

18 TUNITEIT TUNITEIT EAU OPP EIT CH NIVEAU 4.3 (Inter)Nationale Verankering: Procesagenda DE KOPPELING VAN OLYMPISCHE KNOCK-OUTS AAN OLYMPISCHE AMBITIES De koppeling van Olympische Knockouts aan Olympische Ambities vraagt zowel om nationale als om internationale verankering. Op nationaal vlak brengt de organisatie van de Spelen ingrepen met zich mee die zich mogelijk op gespannen voet bevinden met het creëren van draagvlak. De ervaring met het HollandBelgium-bid in de afgelopen maanden bid heeft duidelijk gemaakt hoe belangrijk dit maatschappelijk draagvlak is; er kleven nu eenmaal ook nadelen aan de organisatie van de Olympische Spelen, hoe zeer deze ook kunnen worden verkleind door een goede voorbereiding. De samenleving kan dus zowel vóór als tegen een mogelijk bid, en vóór of tegen de organisatie van de Spelen worden gemobiliseerd. OLYMPIC LANES Olympic Lanes, vrije rijbanen gereserveerd voor de Olympic Family, zijn momenteel de enige manier waarop atleten voor honderd procent zeker op tijd arriveren voor hun wedstrijd. Het geldt dan ook als een harde knock-out voor het IOC. Tegelijk zijn deze Olympic Lanes vaak een doorn in het oog van de lokale bevolking. Het symbool van de almacht van een vreemde mogendheid die de regie in het land overneemt. Een eerste beweging is zichtbaar: in Vancouver waren de Olympic Lanes ook beschikbaar voor OS-gerelateerd openbaar vervoer. Wat is de trend naar de toekomst en wat is de betekenis voor de Olympische Hoofdstructuur? BEDRIJFSLEVEN Voor draagvlak in de samenleving is het betrekken van het bedrijfsleven cruciaal. Een open relatie tussen het bedrijfsleven en de overheid die de afgelopen jaren niet altijd even voorspelbaar is geweest is niet vanzelfsprekend. Toch is deze cruciaal. De manier waarop het bedrijfsleven een concrete rol kan krijgen bij de verwezenlijking van de Olympische Hoofdstructuur of de organisatie van de Olympische Spelen moet verder worden onderzocht. VERINTERNATIONALISERING VAN OLYMPISCHE AMBITIES Internationale verankering vraagt om een verknoping van het lokale met het globale en het specifiek Nederlandse met het internationale perspectief. Een belangrijk onderdeel van een eventueel bid zal zijn een antwoord op de vraag wat Nederland aan de wereld te bieden heeft. Welk verhaal vertelt Nederland aan de wereld? Dit verhaal zal altijd geworteld moeten zijn in waar Nederland echt goed in is, in onze unique selling points. Een verinternationalisering van de olympische ambities kan hieraan richting geven. De Nederlandse open cultuur en economie, de sociaal-maatschappelijke ambitie uit het Olympisch Plan en de Nederlandse kunst om een goed feestje te vieren laten zich verknopen in het thema ontmoeten. Het Nederlandse feestje heeft inmiddels internationale status verworven met het Holland Heineken House en is inmiddels een unique selling point dat ook de beoordeling van het bid ten goede kan komen. De ambitie heel Nederland op Olympisch Niveau kan heel concreet gestalte krijgen in de inrichting van de openbare ruime waar op talloze plaatsen straks het feest zal worden gevierd. Dit kan op zijn beurt weer een motor zijn voor Nederland evenementenland en biedt aanleiding om te onderzoeken of bijvoorbeeld de opening van de Spelen in een stadion met zitplaatsen (nu nog een harde knock-out) dan nog wel geëigend is of ook anders kan. Inrichting van de openbare ruime waar op talloze plaatsen straks het feest zal worden gevierd 20 OHS: tussenverslag fase 2

19 Golfbaan Cromstrijen, golfen aan het water 21

20 5. Richting een Olympische Hoofdstructuur Randstad 7.2 miljoen inwoners Londen 7.1 miljoen inwoners 1992 OS2012 OS2028 Olympisch Dorp bid 1992 Alle accomodaties OS nieuw max. 600Ha (bron schetsboek) -18 JAAR Olympisch Stadion bid JAAR traject OHS = traject sporter Hierboven zijn de drie gezichtspunten op de Olympische Hoofdstructuur, Kwaliteit, Opportuniteit en Techniek, uitgewerkt en is een start gemaakt met de invulling hiervan. Deze eerste invulling levert een aantal inzichten op ten aanzien van de specifiek Nederlandse conditie voor een Olympische Hoofdstructuur. Ten aanzien van de schaal van het Nederlandse (stads)landschap, het dichtbevolkte land maar de toch dunbevolkte steden die weliswaar dichtbij elkaar liggen, maar niet altijd één geheel vormen. Samen geven deze inzichten aanleiding voor het uitwerken van drie ruimtelijke modellen. OLYMPISCH PROGRAMMA De schaal van het totale programma voor de Olympische Spelen is groot. Het gaat om maximaal 600 hectare benodigde grond voor het complete programma van de Olympische Spelen. Dit is een gebied van 2,5 bij 2,5 kilometer, een gebied zo groot als de complete Amsterdamse binnenstad, of 100 keer het Binnenhof plus de Hofvijver. En hoewel er grotere gebiedsontwikkelingen zijn geweest de afgelopen jaren (Leidsche Rijn bijvoorbeeld) maakt de combinatie van de schaal en het harde oplevermoment dat iedere vergelijking met eerdere ontwikkeling tot op flinke hoogte mank gaat. Hoewel het Amsterdamse bid van 1992 voor veel betrokkenen fungeert als referentie, laat een vergelijking zien dat deze referentie achterhaald is door de tijd. De Spelen zijn groter en groter geworden en vooralsnog lijkt deze trend niet gestopt. De Sportlandkaart leert dat geen van de big five, het olympisch stadion, zwembad, dorp, indoorhal en het MPC/ IBC, er op dit moment is. Deze moeten danwel nieuw worden gebouwd, danwel worden gehuisvest in andere accommodaties, danwel (op basis van het agency spoor ) anders uitgevoerd worden. In de zoektocht naar mogelijke ruimtelijke structuren is de mogelijke locatie van deze grote accommodaties een belangrijke factor. Wanneer we ons richten op de winnende bids van de afgelopen jaren is concentratie van deze big five in of aan één stedelijke regio geboden. De IOC-richtlijnen geven echter een tijdsafstand tussen de grote venues van ongeveer 40 minuten. Met vrije rijbanen over de huidige infrastructuur is dit bijvoorbeeld de afstand van Amsterdam-Zuid naar de Kralingse Plas in Rotterdam of van het Binnenhof tot Breda. STEDELIJKE MASSA Nederland is klein en gespreid. Met relatief kleine kernen op relatief grote afstanden van elkaar is de markt en draagkracht binnen één stedelijke regio per definitie zeer beperkt. Het ontbreekt Nederland aan de stedelijke massa die wel aanwezig is in andere metropolitane regio s. Hier komt bij dat de Randstad in zeer beperkte mate functioneert als één stedelijk systeem, als een daily urban system voor haar inwoners. Dit is terug te zien in een sterk lokaal of regionaal functionerende woning- en arbeidsmarkt. In iedere stad in Nederland zijn de mogelijkheden voor een rendabele afzet van een grote concentratie aan programma beperkt, alhoewel er verschillen zijn tussen de steden. Dit betekent dat niet de beschikbare ruimte voor een olympisch dorp of nieuwe sportaccommodaties, danwel de beschikbaarheid van bestaande sportaccommodaties het grootste probleem vormen. Dit werd al eerder duidelijk in de sportlandkaart. De uitdaging is wel om voor het nieuwe programma binnen één stedelijke regio voldoende draagvlak te vinden. Dit geldt zowel voor de nieuwe sportaccommodaties, het internationaal persen mediacentrum en het olympisch 22 OHS: tussenverslag fase 2

21 (bron schetsboek) Randstad 7.2 miljoen inwoners Londen 7.1 miljoen inwoners dorp. Voor de duidelijkheid: hiermee slot is de specifieke Nederlandse stedelijke dat een stad de naamgever moet zijn is niet gezegd dat het niet kan. Wel is en landschappelijke ondergrond van de organisatie van de Olympische duidelijk dat de grootste uitdaging voor 1992 Nederland is om de verhouding tussen de te leveren inspanning en de mogelijke legacy op goed niveau te krijgen en dat deze verhouding in Nederland nauw verbonden is met de mate van concentratie en distributie. CONCENTRATIE VERSUS DISTRIBUTIE Olympisch Dorp bid 1992 De mate van concentratie of distributie van het programma van de Olympische Spelen is een groot vraagstuk. Wat betreft de organisatie van de Spelen speelt de afweging ten aanzien van reistijden volgens IOC-richtlijnen, danwel concurrerende bids. Wat betreft de legacy is er niet alleen de vraag in welke mate kan de natuurlijke wens tot spreiding van de legacy over heel Nederland gerealiseerd kan worden, maar ook naar het karakter van die legacy. Het probleemoplossend vermogen van geconcentreerde aandacht kan wellicht heel groot zijn, maar waarschijnlijk ook onder heel sterke randvoorwaarden. Daarentegen kan het verleidelijk zijn om een groter gebied mee te laten profiteren van investeringen maar is het risico op verwatering daarmee ook groter. Tot Alle accomodaties OS nieuw max. 600Ha van groot belang voor dit vraagstuk. De Nederlandse configuratie met kleine steden op relatief grote afstanden brengt z n eigen mogelijkheden en onmogelijkheden met zich mee. Ook de kleine korrel van het Nederlandse landschap brengt beperkingen mee. Op het kleinschalige, relatief kwetsbare systeem van de Nederlandse delta met haar fijnmazige waterhuishoudingssysteem zijn grote ingrepen al snel zeer ingrijpend en kostbaar. Tot slot -18 JAAR Olympisch Stadion bid heeft ook het infrastructurele netwerk zijn eigen kenmerken. Door de relatief lage dichtheid van de Randstad is de capaciteit van dit netwerk, zowel over de weg als per rail, niet vergelijkbaar met die van sommige andere metropolen. Metro s die iedere 30 seconden rijden zijn in Nederland niet nodig. Het vinden van de juiste balans tussen concentratie en distributie is dus een zoekproces waarbij zowel de organisatie van de Spelen zelf, de mogelijkheden voor legacy, als de ondergrond van Nederland onderdeel uitmaken van de afweging. DRIE KEER EEN STAD De huidige IOC-richtlijnen geven aan Spelen. Amsterdam en Rotterdam zijn OS2012 de twee steden die hebben aangegeven dat ze in aanmerking zouden willen komen voor de rol van kandidaatstad. Hierboven hebben we gesteld dat de configuratie van Nederland, met het ontbreken van metropolitane stedelijke massa hierbinnen, de bewerkelijke en kwetsbare ondergrond en het sterke maar soms dunne infrastructurele netwerk, mede bepalend zijn voor de Olympische Hoofdstructuur. We hebben gezien dat de omvang van het Olympisch Programma de afgelopen jaren flink is gestegen. Ook lijkt duide- traject OHS = traject sporter lijk dat bij spreiding van programma er 23