De Roos van Leary. Boven. Onder. 1. Interactieroos van Leary

Transcriptie

1 De Roos van Leary 1. Interactieroos van Leary Problemen in de relatie tussen gesprekspartners hebben soms inhoudelijke oorzaken, maar heel vaak ook oorzaken die liggen op het interpersoonlijke vlak. Iemand gaat bijvoorbeeld niet mee in het gedrag dat u graag zou zien. Voor een effectief communicatieproces moet u professioneel in kunnen gaan op het gedrag van de ander en uw eigen gedrag daarop aanpassen. Een zeer bruikbaar schema om interactie te analyseren is het model dat bekend staat als de Roos van Leary. Deze roos is een tweedimensionaal model, waarbij op de assen bepaalde gedragsvormen zijn uitgezet: op de verticale as boven- en ondergedrag, op de horizontale as samen- en tegengedrag. Boven- versus Ondergedrag De bovenpositie kan met de volgende woorden omschreven worden: actief, heersend, initiatiefrijk. De onderpositie kan worden omschreven als reactief, passief, afwachtend. Samen- versus Tegengedrag Bij samengedrag stelt iemand zich overwegend constructief op, gericht op oplossingen en vooruitgang. Bij tegengedrag overheerst een afwerende opstelling naar de ander. Als mensen met elkaar omgaan, werken in het algemeen de volgende sociale regels: Samengedrag van de één roept samengedrag van de ander op en tegengedrag roept tegengedrag op. Bovengedrag roept ondergedrag op van de ander en ondergedrag roept bovengedrag op. In ons gedrag ten opzichte van anderen kiezen we voortdurend onbewust een bepaald gedrag. Als we dat in een figuur weergeven, worden vier velden zichtbaar, die ieder staan voor een bepaalde stijl van gedrag. Boven Tegen activerend Samen verdedigend ontvankelijk Onder Roos van Leary - Comtab - 1 -

2 2. De vier gedragsstijlen uitgewerkt 2.1. Aanvallend gedrag Deze gedragsstijl kunnen we zien als een combinatie van boven en tegen. Het kan zich uiten als opleggen, doordrukken, willen winnen, vechten, een trotse en onafhankelijke opstelling. Iemand probeert op agressieve manier zijn mening aan u op te leggen. We kunnen dit gedrag ook dominant onvriendelijk noemen; het kenmerkt zich door 'sociale aanwezigheid'. Het gaat om personen die vaak het woord nemen, de leiding nemen. Ze zijn niet bang op te vallen. Hun instructies kunnen meer op commando's dan op verzoeken lijken. Dominant-onvriendelijken deinzen er niet voor terug langs de weg van (gedoseerde) onvriendelijkheid zaken voor elkaar te krijgen; machtsgebruik in gematigde of intense vorm wordt niet geschuwd. Mensen die zich boven-tegen gedragen komen op de volgende manier over: - zelfverzekerd, uitdagend - dominant, bemoeierig, controlerend - arrogant - bazig, commanderend - dictatoriaal 2.2 Verdedigend gedrag Dit is een samengaan van onder en tegen. Het kan er uit zien als dwarsliggen, afwachtend of sceptisch zijn. Je kunt dit gedrag typeren als submissief onvriendelijk; het kenmerkt zich door 'teruggetrokken onvriendelijkheid'. Er is geen sprake van sociale aanwezigheid. Een zekere initiatiefloosheid en afwezigheid van daadkracht kan het gedrag kenmerken. Personen die dit gedrag vertonen kunnen klagerig-verongelijkt zijn. In de intense vorm gaat het gedrag gepaard met wantrouwen, achterdocht, negativiteit en ontoeschietelijkheid. Deze personen gaan gauw 'in de verdediging'. Dit kan gaan tot hardnekkige verongelijktheid en passieve agressie. Mensen die zich onder-tegen gedragen, komen op de volgende manier over: - teruggetrokken, initiatiefloos, afstandelijk, bedeesd - zwijgzaam, niet daadkrachtig - onderworpen, nederig, klagerig - verongelijkt, ontoeschietelijk - passief-agressief, verbitterd Roos van Leary - Comtab - 2 -

3 2.3 Activerend gedrag Activerend gedrag is een mengsel van boven en samen. Het ziet eruit als: leidend en tegelijk steunend gedrag, sturen en structuur bieden, steun geven, adviseren. Dit gedrag kun je typeren als dominant vriendelijk; het kenmerkt zich door aanwezigheid op een vriendelijke en vooral initiatiefrijke manier. Dominant vriendelijken staan bekend als gezelschapsmensen, zijn extravert, spontaan, naar buiten tredend, communicatief en vaak welbespraakt. Dominant-vriendelijken zijn doorgaans mensen die op veel sympathie kunnen rekenen. Als zij zaken voor elkaar moeten krijgen, gebeurt dat vaak op een overtuigende manier (waarbij eventuele weerstand bewust wordt opgezocht) en niet zozeer op een commanderende wijze, zoals bij dominant-onvriendelijken. Mensen die zich boven-samen gedragen komen op de volgende manier over: - sympathiek, vriendelijk, goedaardig - overtuigend - communicatief - initiërend - aanwezig 2.4 Ontvankelijk gedrag Dit is een mengvorm van onder en samen. Ontvankelijk gedrag is: vriendelijk, volgend, vragend, meegaand. Je kunt dit gedrag ook als submissief vriendelijk typeren; het kenmerkt zich door initiatiefarme vriendelijkheid. De personen die dit gedrag vertonen zullen zelf niet gauw het initiatief nemen, maar staan doorgaans welwillend tegenover initiatieven die anderen ontplooien en zijn vrijwel altijd coöperatief. 'Ik weet het niet, zeg jij het maar, ik doe wel mee'. Het afwachtende aspect van dit gedrag wordt nogal eens als nadelig ervaren. Het gedrag kan doorslaan in overdreven toegeeflijkheid en vergevingsgezindheid. De karaktertrekken komen als volgt over: - coöperatief, warm, aimabel - hulpvaardig, toegewijd, trouw - respectvol, begrijpend - lichtgelovig, afwachtend - barmhartig, vertroetelend 3. Inzetten van gedragsstijlen Iedere gedragsvorm kan in een bepaalde situatie gewenst zijn. Door bewust te kiezen voor bepaald gedrag en door te weten welk effect uw gedrag op anderen heeft, leert u uw doelen beter bereiken. Is het bijvoorbeeld uw doel om invloed te hebben dan moet zich duidelijk laten zien en horen (boven). Wie anderen juist de ruimte wil geven om invloed uit te oefenen, moet Roos van Leary - Comtab - 3 -

4 zich tijdelijk terugtrekken (onder). Het is dus belangrijk om in staat te zijn afwisselend ruimte te geven en te nemen. Een ander doel kan zijn om erbij te willen horen. Wie erbij wil horen, moet in contact treden met de ander (samen), maar iemand die niet uit is op acceptatie maar een ander doel voor ogen heeft, moet in staat zijn het contact tijdelijk te verbreken of kritiek te leveren (tegen). Er zijn namelijk situaties waarin de samen-kant niet meer werkt.. Bijvoorbeeld als u iemand een aantal keren vriendelijk heb gevraagd iets te doen, waarop de ander niet reageert. Dan kan een flinke boven-tegen reactie effect hebben. Het is wel goed om daarna weer samen te reageren, om de sfeer te herstellen. In het algemeen kunnen we stellen dat het voor mensvriendelijk gedrag verstandig is om vaak samen-boven of samen-onder te reageren op de relatiewens van een ander. Het contact verloopt dan in een vriendelijke sfeer. U zult merken dat zelfs bullebakken dan makkelijker hanteerbaar worden. Daarnaast is het duidelijk dat het niet effectief is om altijd onder te zitten: mensen lopen dan gauw over u heen. Evenmin is het aan te bevelen om altijd boven te reageren: zulke mensen wekken irritaties op, omdat ze nooit toegeven en het altijd beter lijken te weten. 4. Kwaliteiten en valkuilen De vier gedragsstijlen die hierboven staan beschreven zijn verder onder te verdelen in acht segmenten. Per segment staat voorop genoemd welk van de vier gedragsstijlen de nadruk heeft: Boven-samen, samen-boven, samen-onder, onder-samen, onder-tegen, tegen-onder, tegen-boven, boven-tegen. Door deze onderverdeling kunnen we de gedragingen verder nuanceren. concurrerend Tegen Boven leidend helpend Samen opstandig meewerkend teruggetrokken volgend Onder Roos van Leary - Comtab - 4 -

5 Iedere gedragsvorm heeft zijn kwaliteiten en zijn valkuilen. Hieronder vindt u deze in schema weergegeven. gedrag kenmerk kwaliteit valkuil Bovensamen leiden Verantwoordelijkheid nemen Domineren, bazen Samenboven helpen Verantwoordelijkheid nemen, ook voor de ander Verstikken, bemoederen Samenonder meewerken Dienstbaar, klantgericht Te veel aanpassen, gewenst gedrag vertonen Ondersamen volgen Ruimte voor anderen Hulpeloze afhankelijkheid Ondertegen teruggetrokken Gehoorzaam, bescheiden slaafs Tegenonder opstandig Gezond kritisch Zeurpiet, isolement Tegen- Misstanden moeten worden Agressie, sarcasme boven Boventegen bestraft concurrerend Duidelijk, onafhankelijk Arrogantie, overtuigd van eigen gelijk Wilt u invloed hebben op het communicatieproces tijdens een gesprek of tijdens een presentatie, dan is het nodig dat u beschikking heeft over alle gedragstijlen die genoemd zijn. Een training in gedragsstijlen leert u de vaardigheden die u daarvoor nodig heeft. Roos van Leary - Comtab - 5 -