Verzekeringsrecht praktisch belicht

Transcriptie

1 Verzekeringsrecht praktisch belicht Onder redactie van: mr. drs. M.L. Hendrikse prof. mr. Ph.H.J.G. van Huizen prof. mr. J.G.J. Rinkes Kluwer - Deventer

2 Voorwoord Lijst van gebruikte afkortingen V VII 1 Inleiding 1 Prof. mr. W.J. Oostwouder en mw. mr. N. Vloemans 1.1 Inleiding Geschiedenis en totstandkoming Invloed van Europees recht op het verzekeringsrecht Plaats van de Nederlandse wettelijke regeling in het BW Indeling Dwingend recht Terminologie De overeenkomst van verzekering De personen betrokken bij de verzekeringsovereenkomst Slotopmerkingen 19 2 Verzekeringsrecht en algemene voorwaarden 21 Mr. drs. M.L. Hendrikse 2.1 Inleiding Uitleg van poli s voorwaarden Algemeen Fase 1: Is de betrokken polisvoorwaarde duidelijk en 22 begrijpelijk, onduidelijk of onbegrijpelijk? Fase 2 mogelijkheid a: er is sprake van een onduidelijk beding 28 en tegenover elkaar staan een verzekeraar en een consumentverzekerde Fase 2 mogelijkheid b: er is sprake van een onduidelijk beding 30 en tegenover elkaar staan een verzekeraar en een niet-consument-verzekerde Fase 2 mogelijkheid c: er is sprake van een onbegrijpelijke 36 clausule en tegenover elkaar staan een verzekeraar en een consument-verzekerde

3 lnhoud Fase 2 mogelijkheid d: er is sprake van een onbegrijpelijke 37 clausule en tegenover elkaar staan een verzekeraar en een verzekerde die geen consument is 2.3 Het begrip 'kernbeding' in het verzekeringsrecht Ambtshalve toetsing door de rechter van het onredelijk 43 bezwarende karakter van polisvoorwaarden De spelers en het toezicht 47 Mr. CI de Jong Inleiding Consumentenbescherming Consument Financiële diensten Aanbieden Adviseren Bemiddelen Optreden als gevolmachtigd agent Vergunningenstel sel Vergunningvereisten Informatieverplichtingen Portefeuillerecht Het premie-incasso Klachtenbehandeling en geschillenbeslechting 87 in het verzekeringsrecht Mr. drs. M.L. Hendrikse en prof. mr. J.G.J. Rinkes 4.1 Inleiding Geschillen en klachten Toepasselijk recht en bevoegde rechter Stand van zaken: overheidsrechter of alternatieve rechtsgang? Conflicten en geschillen Bindend advies Bindend advies past binnen ADR, alternative dispute resolution Conflicten en geschillen Bindend advies en erkende geschillencommissies Geschillenbeslechting in de financiële sector EVRM Geschillenbeslechting: de EU-dimensie Beginselen voor deugdelijke ADR Groenboek alternatieve wijzen van geschillenbeslechting 108

4 XI ADR: algemene opmerkingen Overige initiatieven De vaststellingsovereenkomst Kwaliteit en efficiency: het gezichtspunt van de 118 procesconsument De verhouding overheidsrechtspraak, gedragstoezicht en 122 alternatieve geschillenbeslechting Randvoorwaarden voor ADR Welkekeuze? Handhavingsperikelen Het stelsel van consumentenbescherming Aansprakelijkheid bindend adviseur Bijzondere procédures: collectieve acties Collectieve actie inzake algemene voorwaarden Standaardregeling Wettelijke maatregelen Beperking van aansprakelijkheid Collectieve acties Collectieve afwikkeling massaschade Rechtsbijstand en access-to-justice: Europese ontwikkelingen Groenboek rechtsbijstand Richtlijn rechtsbijstand Justitieel netwerk Procesvoering over geringe vorderingen: small claims Inbreukprocedures inzake consumentenbelangen Geschillenbeslechting in het verzekeringsrecht Algemeen Geschillen Verzekeringsrechtelijke geschillenbeslechting door de 142 overheidsrechter Geschillenbeslechting door het Kifid Verzekeringsrechtelijke geschillenbeslechting doorarbiters Het indemniteitsbeginsel 147 Prof. mr. Ph.H.J.G. van Huizen Inleiding Het onderscheid tussen vermogens- en gebruiksbelang heeft geen toegevoegde waarde De jurisprudence van de Hoge Raad nog eens op een rijtje gezet De eenzijdige erkenning door de verzekeraar van de verzekerde waarde Partijtaxatie

5 5.6 De deskundigen(voor)taxatie Schadevaststelling Waardebegrippen Schadebegrippen (art. 7:958 BW) De mededelingsplicht bij het aangaan van verzekeringen 159 Mr. drs. M.L. Hendrikse en prof. mr. J.G.J. Rinkes 6.1 Inleiding Een korte rechtsvergelijkende verkenning De zorgplicht van financiële dienstverleners op grond 169 van de Wft 6.4 Transparantie injuridische zin Zorg-en informatieplichten bij financiële dienstverlening: 173 een zware taak 6.6 Zorgvuldige dienstverlening De wertelijke regeling van de mededelingsplicht van de 179 verzekeringnemer bij het aangaan van de overeenkomst 6.8 Rechtvaardiging en rechtskarakter van de wettelijke regeling De sanctieregeling Algemeen De gevolgen voor de uitkeringsplicht: art. 7:930 BW Beëindiging van de verzekeringsovereenkomst 186 (Art. 7:929 lid 2, 7:939 en art. 7:940 lid 3 BW) 7 Polis en mededelingen van de verzekeraar 187 Mr. H.P.A.J. Martius 7.1 Inleiding De polis: art. 7:932 BW De vorm van de polis De inhoud van de polis De polis als bewijsmiddel Algemene verzekeringsvoorwaarden en de polis De polis en de gewijzigde verzekeringsovereenkomst Afgifteplicht nieuwe polis door verzekeraar na verlies Aanpassing van de huidige wetgeving: de elektronische polis Verzekeringsvoorwaarden als elektronische algemene 203 voorwaarden en de afgifte van de polis 7.3 Mededelingen van de verzekeraar: art. 7:933 BW Adres en geadresseerde van de mededelingen van de 205 verzekeraar

6 XIII Mededelingen van de verzekeraar langs elektronische weg: 210 regel en uitzondering naar toekomstig recht Intégrale gelijkstelling van de mogelijkheid van 214 elektronische mededelingen aan die van schriftelijke Mededelingen aan de verzekeraar Te late premiebetaling 215 Prof. mr. J.G.J. Rinkes Inleiding Premiebetaling: wanbetaling Verzekeringsrecht (oud) Een onredelijk bezwarend beding? Terugwerkende kracht? Opzeggingsbevoegdheid? Waarschuwingsplicht Nieuw recht inzake premiebetaling De premie Specifieke bepalingen inzake premie Niet-betaling van premie Verrekening Premie-incasso en delcredere Uitkering aan de tussenpersoon en kwijting van de verzekeraar Premiebetaling bij levensverzekering Dwingend recht? Tôt slot Premierestorno 237 Mr. drs. M.L. Hendrikse Inleiding Premierestorno ineeval in het geheel geen risico is gelopen (art. 7:938 lid 1 BW) 9.3 Opzeggingsmogelijkheid ingeval een vol verzekeringsjaar 239 geen risico is gelopen (art. 7:938 lid 2 BW) 9.4 Partiële premierestorno en partiële opzegging 239 (art. 7:938 lid 3 BW) 9.5 Premierestorno en tussentijdse opzegging (art. 7:939 BW) 240

7 XIV Inhoud 10 Opzegging van verzekeringsovereenkomsten 243 Mr. ing. N.J. Margetson 10.1 Inleiding Opzegtermijn bij opzegging tegen het einde van de 244 verzekeringsovereenkomst (lid 1) 10.3 De'maximum'looptijd van de verzekeringsovereenkomst van 245 vijf jaar (lid 2) 10.4 Art. 7:940 lid 3 BW De gelijke mogelijkheid voor russentijdse opzegging voor 247 partijen (lid 3) Opzegtermijn van zeven dagen Bescherming van de verzekeringnemer/tot uitkering 240 gerechtigde tegen willekeurige opzegging door de verzekeraar (lid 3) 10.5 De opzeggingsmogelijkheid voor de verzekeringnemer bij 253 wijziging van de verzekeringsovereenkomst door de verzekeraar (lid 4) 10.6 Uitzondering voor persoonsverzekering (lid 5) Art. 7:940 BW: overzicht dwingend en semi-dwingend recht Overgangsrecht Medewerkingsplicht na de verwezenlijking van het risico 257 Mr. drs. M.L. Hendrikse 11.1 Inleiding Rust de medewerkingsplicht na de verwezenlijking van het 259 risico alleen op de verzekerde? 11.3 Ratio en rechtskarakter van de medewerkingsplicht Tijdstip van de melding Sancties bij schending van de medewerkingsplicht Inleiding Art. 7:941 lid 4 BW: de mogelijkheid voor verzekeraars 264 om medewerkingsvervalclausules te hanteren in hun polisvoorwaarden Art. 7:941 lid 5 BW: in beginsel verval van het recht op 275 uitkering in geval van fraude De sancties ontbinding en opzegging in geval van schending 278 van de medewerkingsplicht ex art. 7:941 lid 1 en 2 BW

8 XV 12 Verjaring 279 Mr. drs. J. W.L.M. ten Braak Inleiding Dwingend recht: art. 7:943 lid 2 BW Aanvang en duur van de verjaring Stuiting van de verjaring Erkenning en de verjaringstermijn na erkenning Afwijzing en de verjaringstermijn na afwijzing Levensverzekering Overgangsrecht Conclusie Het (verzekerbaar) belang 307 Prof. mr. Ph.H.J.G. van Huizen 13.1 Inleiding Het verzekerbaar belang, voorwerp van verzekering en 307 gevaarsobject/verzekerde zaak 13.3 Het verzekerbaar belang behoeft nog niet ten tijde van de 309 schade aanwezig te zijn 13.4 Het verzekerbaar belang en de rechtsgeldigheid van de 309 verzekeringsovereenkomst 13.5 Verzekering ten behoeve van een derde Verzekering aan toonderof order en verzekering van goederen 313 die omwille van documenten plegen te worden verhandeld (art. 7:949 BW) 13.7 De verzekering volgt het belang Positie van de erfgenamen bij overlijden van de verzekering- 315 nemer/erflater 14 Eigen gebrek en causaliteit in het verzekeringsrecht 317 Mw. mr. drs. H.M.B. Brouwer 14.1 Inleiding Eigen bederf De plaats van de regeling Causaal verband Inleiding 'De' oorzaak van de schade De leer van de dominant cause 324

9 XVI Inhoud Praktische uitwerking van de dominant cawse-theorie De oorsprong van proportionele toerekening Regelend recht Onzekerheid Directe werking Eigen schuld 333 Prof, mi : J.B. Huizink Inleiding Radicaal andere opzet Regelend recht Opzet niet verzekerbaar Roekeloosheid Verwijtbaarheid Andere toerekeningsvragen Verschillende verzekerden De verzekerde is een rechtspersoon Clausules Eigen schuld en bereddingsplicht Sommenverzekering Algemeen Dwingend recht Opzet Strafrechtelijke link Toerekeningsvragen Overgangsrecht Tôt slot Directe actie en gevolg van erkenningen 349 Mw. mr. E.F.D. Engelhard Bescherming van benadeelde tegen niet of te late ontvangst WA-uitkering Vijf typen risico's voor bescherming van benadeelde onder WA-polis Risicotype 1: het risico dat verzekerde de WA-verzekering niet inroept Risicotype 2: bevrijdingsgronden uit polis, schade boven verzekerde som Risicotvoe 3: uitkerina belandt in vermoeen van verzekerde of derden (buiten faillissement)

10 XVII Risicotype 4: faillissement van verzekerde, nadelen van 354 art. 3:287 BW Risicotype 5: (vertraging of verlies bescherming door) 357 informatiegebrek 16.3 Beperkingen van de directe actie van art. 7:954 BW Geen eigen recht, maar slechts'ius agendi' Algemene consequenties van deze beperking Consequenties bij faillissement van de verzekerde Beperking tôt'schade door dood of letsel' Een ruim begrip 'benadeelde' met schade door dood of letsel De meldingsplicht van art. 7:941 BW (art. 7:954 lid 1 BW) Oproeping en gebondenheid van de verzekerde 365 (art. 7:954 lid 6 BW) 16.6 Verzoekplicht van verzekeraar jegens benadeelde (art. 7: lid 3 BW) 16.7 Beschikkingsdaden en beslag ten laste van verzekerde 368 (art. 7:954 lid 4 BW) 16.8 Meerdere benadeelden respectievelijk meerdere schuldenaren Ontoereikende verzekerde som; rampschade (art. 7: lid 5 BW) Schadeloosstelling door verzekerde of regresnemers 371 (art. 7:954 lid 7 BW) 16.9 Erkenning door de verzekerde (art. 7:953 BW) Overgangsrecht Risicoverzwaring 377 Mr. drs. M.L. Hendrikse en prof. mr. J.G.J. Rinkes 17.1 Inleiding Wat is risicoverzwaring? Een voorbeeld uit de praktijk ter 377 introductie Definitie en positionering van risicoverzwaring in het 378 verzekeringsrecht Het onderscheid onderkende risicoverzwaringen en achteraf 379 blijkende risicoverzwaringen Plan van aanpak Risicoverzwaring en risicovermindering: een Siamese tweeling Is er een algemene risicoverzwaringsregeling te construeren 3 84 langs andere (wettelijke) wegen? Algemeen De regeling aangaande schending door de verzekeringnemer 385 van de mededelingsplicht bij het aangaan van de verzekeringsovereenkomst (art. 7: BW/art. 251 oud WvK)

11 XVIII Inhoud Bestaat er een algemeen beschermingsbeginsel tegen 386 risicoverzwaring? Brengt de aanvullende werking van de redelijkheid en billijk- 387 heid ex art. 6:248 lid 1 BW mee dat de verzekerde de verzekeraar behoort in te lichten in geval van risicoverzwaring? Rechterlijk ingrijpen wegens onvoorziene omstandigheden 388 (art. 6:258 BW) Samenvattend Art. 293 oud WvK Algemeen Aan welke wettelijke voorwaarden dient voor de toepassing 391 van art. 293 oud WvK te zijn voldaan? HR Modalfa/Schermer: drie extra beperkingen ten aanzien 394 van de toepassing van art. 293 oud WvK Bestemmingswijzigingen bewerkstelligd door derden Risicoverzwaringsclausules in polisvoorwaarden Algemeen De invloed van de wettelijke regeling aangaande algemene 399 voorwaarden op risicoverzwaringsbedingen Het causaliteitsbeginsel Proportionaliteitsbeginsel Bereddingsplicht en bereddingskosten 411 Mr. drs. M.L. Hendrikse 18.1 Inleiding Op wie rust de bereddingsplicht? Grondslag en rechtskarakter van de bereddingsplicht Voor welke verzekeringen geldt de bereddingsplicht? In welke fase van de schadeverzekeringsovereenkomst speelt 414 de bereddingsplicht? 18.6 Sancties bij schending van de bereddingsplicht Is samenloop mogelijk russen de bereddingsplicht en de 419 medewerkingsverplichtingen ex art. 7:941 BW? 18.8 Bereddingskosten Overgangsrecht 425

12 XIX 19 Samenloop van verzekeringen 427 Mw. mr. F.H.E van der Moolen Inleiding Oneigenlijke samenloop Het wettelijke samenloopregime Het zelfstandig verhaalsrecht van de 'betalende' verzekeraar Verdeelsleutel bij het onderlinge verhaal Algemeen 'Méthode Wansink' en 'méthode Mijnssen' Biedt de maatstaf van Section 80 Marine Insurance een oplossing? Welke kosten vallen onder de verhaalsmogelijkheid van art. 7:961 lid 3 BW? Verplichtingen van de verzekerde Coulancehalve uitkering Geschillencommissie Schadeverzekeraars Regelend recht Samenloopclausules Algemeen De 'voor-u-clausule' De 'na-u-dekkingsclausule' Co-assurantie Overgangsrecht Subrogatie 447 Prof. mr. J.B. Wezeman 20.1 Inleiding Voorwaarden voor subrogatie Beperking van het verhaalsrecht: geen verhaal op naasten Andere beperkingen van het verhaalsrecht Nemo-plusregel Alternatieve verhaalsacties 455

13 XX Inhoud 21 Levensverzekering; de rechten van de verzekeringnemer 457 Mr. J.J. Rijkels 21.1 Inleiding Recht om een begunstigde aan te wijzen en recht om een 458 uitkering onder bewind te stellen; art. 7:966 BW Aanwijzen van een begunstigde Herroepenof wijzigen van een begunstiging Begunstiging van een derde Begunstiging verzekeringnemer In ontvangst nemen van de uitkering door een begunstigde Aanwijzing als hoofdgerechtigde of beperkt gerechtigde Pandrecht Pandrecht op het recht op de uitkering Pandrecht op de nemersrechten Naast elkaar bestaande pandrechten Verhouding titel 7.17 met Boek 3 BW Vruchtgebruik Bewind Bepalingen met betrekking tôt begunstiging; art. 7:967 B W Vervallen aanwijzing begunstigde Begunstigingsredactie Begunstiging in hoedanigheid Begunstiging erfgenamen Begunstiging nalatenschap Begunstiging van kinderen Begunstiging bij gelijktijdig overlijden van verzekerde en 484 begunstigde derde Blanco begunstiging Onherroepelijkheid van de begunstiging; art. 7:968 BW Aanvaarding, afwijzing en afstand van de begunstiging; 487 art. 7:969 BW Aanvaarding Afwijzing Afstand van aanvaarding Overdracht van de rechten uit een levensverzekering; 489 art. 7:970 BW 21.7 Toestemming van begunstigde die heeft aanvaard en van 490 beperkt gerechtigde voor uitoefening rechten; art. 7:972 BW 21.8 Vervalbedingen; art. 7:977 BW Afkoop en premievrijmaking; art. 7:978 BW Afkoop Premievrij maken Belening; art. 7:979 BW Melding inzake premieachterstand; art. 7:980 BW 497

14 XXI Overlijden door een van het risico uitgesloten oorzaak; 499 art. 7:981 BW 22 IPR van de verzekeringsovereenkomst 501 Prof. mr. Ph.H.J.G. van Huizen 22.1 Een open verzekeringsmarkt binnen de Europese Gemeen- 501 schap 22.2 IPR-regelgeving De gekozen techniek van implementatie Land van risico bij schadeverzekeringen Vaststelling van het land van risico (art. 3 WCS) Het land van vestiging van verzekeraar heeft geen betekenis 506 voor afbakening van het toepassingsgebied van de WCS 22.7 Onderscheid tussen grote en andere risico's bij schade- 508 verzekeringen Collisierechtelijke (primaire) rechtskeuze bij grote risico's Rechtskeuze bij andere (niet grote) risico's Twee of meer commerciële (niet grote) risico's gelegen in 510 verschillende lidstaten Rechtskeuze bij schadeverzekeringsovereenkomsten met een 511 dekking beperkt tôt schadegevallen buiten de lidstaat waar het risico is gelegen De collisierechtelijke rechtskeuze bij andere dan grote 513 risico's geschiedt door middel van een tweetrapsraket Quasi internationale rechtskeuze Dwingendrechtelijke normen van de lex fori Rechtskeuze moet uitdrukkelijk of voldoende duidelijk blijken Bij gebrek aan rechtskeuze geldt de regel van de nauwste 517 verbondenheid Subjectieve dépeçage Objectieve dépeçage Verplichte verzekeringen IPR-regels voor de levensverzekeringsovereenkomst De staat waar het risico is gelegen bij een levensverzekering Het EVO en de conflictrechtelijke regels van de tweede 522 richtlijn leven verschillen van elkaar Regels van algemeen belang Verordening inzake het recht dat van toepassing is op 525 verbintenissen uit overeenkomst (Rome I) Jurisprudentieregister 527 Trefwoordenregister 537