Hoe houden we de dekkingsgraad op peil? In de ban van de Eurocrisis. Financiële positie van het pensioenfonds

Transcriptie

1 Pensioenblad voor het vliegend personeel van KLM Jaargang 10 december 2011 Hoe houden we de dekkingsgraad op peil? Deelnemer in gesprek met bestuurslid In de ban van de Eurocrisis over kredietwaardigheid van landen en de gevolgen voor het pensioenfonds Financiële positie van het pensioenfonds de stand van zaken focus december

2 actueel Deze keer in focus Financiele positie van uw pensioenfonds De stand van zaken Deelname Martinair vliegers aan de KLMpensioenregeling 05 Hello/goodbye Eltjo Kok neemt de voorzitterhamer over van Dick Dees 06 een op een interview spreekt met bestuurslid over alle perikelen in pensioenland 10 Eurocrisis in vogelvlucht Financieel zwaar weer in Europa: wat betekent dit 06 voor het pensioenfonds? 4 10 Bestuur Pensioenfonds Vliegend personeel KLM Jeroen van Breukelen, Bert Gerritsma, Paul Griffioen (vicevoor zitter), Arend de Jong (vicevoorzitter), Miriam Kartman, Eltjo Kok (voorzitter), Lou van Munster, Bert Oudshoorn, Harm van de Pol (plv.), Hans Tettero Pensioen ook opgenomen in introductieprogramma voor nieuwe vliegers Een van de aanbevelingen die uit het vorig jaar gehouden jongerenproject is gekomen, is het opnemen van pensioeninformatie in het introductieprogramma van nieuwe vliegers. Op het eerste gezicht lijkt pensioen nog erg ver weg als u net begint met vliegen en misschien eerder nog met uw studieschuld bezig bent. Tegelijkertijd is het belangrijk om ook in het begin van uw carrière u er al van bewust te zijn dat u iets opbouwt voor later. En dat er verschillende momenten in uw leven zijn om even stil te staan bij de gevolgen voor uw pensioen. Denk aan het aangaan van een relatie of juist weer uit elkaar gaan, of bijvoorbeeld deeltijdwerken. Sinds kort is daarom in overleg met de HR afdeling van de KLM Vliegdienst, ook tijd ingeruimd voor pensioen in het introductieprogramma. In september en oktober zijn de eerste sessies gehouden, die door alle aanwezigen als zeer positief is ervaren. In het arbeidsvoorwaardenoverleg zijn afspraken gemaakt over de overgang van Martinair vliegers naar KLM. De overgang van Martinair naar KLM vindt gefaseerd plaats. Op 1 november 2011 is een aantal Martinair vliegers op vrijwillige basis in dienst getreden van KLM. Op 1 januari 2014 maken de overige Martinair vliegers de (verplichte) overstap naar KLM. De Martinair vliegers die naar KLM overgaan, gaan vanaf de datum van hun overstap pensioen opbouwen in de pensioenregeling van Stichting Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM. De deelnemersbijdrage en de opbouwpercentages blijven overigens gelijk aan de regeling bij Martinair. Over de periode dat deze vliegers (vanwege het salarisverschil met Martinair) een suppletie ontvangen op het KLM-salaris, zijn voor de berekening van het ouderdomspensioen een aangepast opbouw percentage en een aangepaste pensioengrondslag van toepassing. Ook de vaststelling van de deelnemersbijdrage geschiedt op aangepaste wijze. Zodra de suppletie op het KLMsalaris vervalt, lopen de pensioenopbouw en de berekening van de deelnemers bijdrage van de ex-martinair vlieger geheel in de pas met die van de overige deelnemers. De pensioenafspraken die over de suppletieperiode van de ex-martinair vlieger van toepassing zijn, worden in het pensioenreglement van het pensioenfonds vastgelegd. Het gewijzigde pensioenreglement wordt zo spoedig mogelijk op de website van het pensioenfonds ( gepubliceerd. De Martinair vliegers die bij KLM in dienst zijn getreden, worden door het pensioenfonds overigens persoonlijk en schriftelijk geïnformeerd over hun pensioenopbouw in de pensioenregeling van Stichting Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM. Eigen pensioenakkoord Een oude vriend was vroeger ook pensioenfondsdirecteur. Als ik hem vroeg hoe het ging, zei hij altijd: Tobben, joh. Daarna kwam er dan een brede lach op zijn gezicht. Ik denk er vaak aan. Dat deed ik ook bij de presentatie van het recente pensioenakkoord in Den Haag. Daarover werd door de betrokken partijen gezegd: We hebben met z n allen een probleem en met het pensioenakkoord lossen we dat allemaal op. Enthousiastelingen voegen er dan nog aan toe dat iedereen er op vooruit gaat. Ik heb daar grote moeite mee. Ik zal niet beweren dat het voor pensioenfondsen allemaal rozengeur en maneschijn is. Maar om ons een probleem aan te laten praten dat we helemaal niet hebben gaat me te ver. En als er pijn verdeeld moet worden, kan het niet dat iedereen er op vooruit gaat. Het pensioenakkoord moet een uitweg bieden voor pensioenfondsen die in het verleden teveel mooi weer hebben gespeeld. Soms konden ze trouwens niet anders. Maar een recent rondje langs de pensioenfondsen van een aantal grote ondernemingen leerde dat men daar in het algemeen geen grote problemen met de dekkingsgraden heeft. De dekkingsgraden staan wel stevig onder druk. Dat geldt ook voor de KLM pensioenfondsen. De rek is er wel uit. Dat komt door de gemene cocktail van de beurs malaise, de lage rente en het feit dat u gemiddeld veel ouder wordt dan eerder verwacht. Dat doet een flink beroep op de reserves van het fonds. Het is mooi dat het pensioenakkoord er is. Tegelijkertijd zijn er nog heel veel technische vragen die moeten worden beantwoord. En er moet nog de nodige nieuwe wet geving komen. Dat gaat allemaal nog wel even duren. In de tussentijd doen de besturen van de KLM pensioenfondsen wat ze altijd doen, namelijk hun eigen verantwoordelijkheid nemen en de ingezette koers bewaken. Anders gezegd, de fondsen zorgen voor hun eigen pensioenakkoord. Dat zouden alle fondsen moeten doen. Toine van der Stee, directeur pensioenfonds Vliegend Personeel KLM focus december

3 KORT bestuurswissel Financiële positie van het pensioenfonds 180% Het verloop van de dekkingsgraad De besturen van de KLM pensioenfondsen komen regelmatig bij elkaar om te overleggen. Deze bestuursvergaderingen worden geleid door een onafhankelijke voorzitter. Zes jaar lang is deze rol met verve vervuld door Dick Dees. Nu Dick afscheid neemt, staat zijn opvolger Eltjo Kok klaar om de voorzittershamer van hem over te nemen. 170% 160% 150% 140% 130% Hello/goodbye 120% 110% 100% DEC 07 FEB 08 APR 08 JUN 08 AUG 08 OKT 08 DEC 08 FEB 09 APR 09 JUN 09 AUG 09 OKT 09 DEC 09 FEB 10 APR 10 JUN 10 AUG 10 OKT 10 DEC 10 FEB 11 APR 11 JUN 11 AUG 11 OKT 11 nominale dekkingsgraad vereiste dekkingsgraad De nominale dekkingsgraad, de verhouding tussen het vermogen en de nominale verplichtingen van het fonds, bedraagt 117,1%. Dezelfde wettelijke richtlijnen geven ook aan welk ver- 17,1%. De wettelijk vereiste dekkingsgraad komt hierdoor op 118,4% eind september Dit is een daling van 26 procentpunt ten opzichte van het vorige kwartaal. De dekkingsgraad maal vereist ver mogen is 105%. mogen een pensioenfonds minimaal moet hebben. Dit mini- daal de omdat de beleggingsportefeuille in waarde afnam en de pensioenverplichtingen in waarde zijn toegenomen. De verplichtingen zijn met name toegenomen door de gedaalde rente. dekkings graad en de vereiste dekkingsgraad volgens het De bovenstaande grafiek geeft aan: het verloop van de Financieel Toetsings Kader (FTK). Dekkingsgraad Volgens wettelijke richtlijnen moeten pensioenfondsen Via de website houden wij u op bepaalde extra reserves aanhouden die als buffer kunnen dienen in slechte tijden. De wettelijk vereiste buffer (die afhankelijk Ook publiceren wij daar de kwartaalberichten. de hoogte van de actuele financiele situatie van het fonds. is van het gevoerde beleggingsbeleid) voor ons fonds bedraagt Goodbye Dick Dees Ik word binnenkort 67 jaar en dat lijkt mij een mooie leeftijd om met pensioen te gaan, grapt Dees. Ik heb 35 jaar in de politiek gezeten: ruim 19 jaar als lid van de Tweede Kamer, bijna vier jaar als staatssecretaris van Volksgezondheid en Sport en twaalf jaar in de Eerste Kamer. Mijn expertise lag op het terrein van de gezondheidszorg, dus toen ik gevraagd werd voor de KLM-pensioenfondsen vond ik dat echt een uitdaging. En uitdagend was het! Het zijn mooie, maar ook zware en enerverende jaren geweest. Niet alleen voor mij, maar voor alle betrokkenen. Vooral de afgelopen vier jaar waren door alle externe ontwikkelingen zeer hectisch. Maar ondanks de crisis zijn de KLM pensioenfondsen aardig overeind gebleven. Wat mij de meeste voldoening geeft is dat wij de pensioenen elk jaar volledig hebben kunnen indexeren. Dat is maar weinig fondsen gelukt. Verder kijk ik tevreden terug op de manier waarop is samengewerkt binnen de besturen en met de verschilllende organen. Natuurlijk waren er op bepaalde momenten verschillen van mening en waren er spanningen, maar dat is altijd op een transparante en volwassen manier opgelost. Ik wil iedereen dan ook bedanken voor de fijne samenwerking! Hello Eltjo Kok Er even tussenuit, wat betekent dat voor uw pensioen? Tijdens uw loopbaan kan het gebeuren dat u tijdelijk minder wilt werken of zelfs even helemaal stopt met uw werkzaamheden voor KLM. Dan is het goed te weten dat er verschillende mogelijkheden zijn om pensioenopbouw aan te vullen tijdens periodes van verlof en non-activiteit Meer informatie? Binnenkort verschijnt de brochure Non-activiteit die u kunt aanvragen via Eltjo Kok kan bogen op een even divers als indrukwekkend CV, vooral in de bancaire wereld. In eerste instantie leek zijn carrière een andere kant op te gaan, want na een studie civiele techniek werkte hij in de aannemerij als projectleider van grote infrastructurele werken, zoals bruggen en tunnels. Maar ik heb altijd belangstelling gehad voor de financiële sector, zegt Kok. Toen ik de kans kreeg om bij de toenmalige Amro bank in het buitenland te gaan werken was mijn keuze snel gemaakt. Ik heb gewerkt en gewoond in Australië, het Midden-Oosten en het Verre Oosten. Omwille van mijn gezin zijn we op een gegeven moment teruggekeerd naar Nederland. Amro bank was inmiddels ABN Amro geworden en binnen deze bank heb ik verschillende functies bekleed. Zo was ik als Directeur-Generaal Finance verantwoordelijk voor alle finance gerelateerde zaken van de gehele bank. In die hoedanigheid ben ik in aanraking gekomen met Asset Liability Management. In die tijd rapporteerde de directeur van het ABN Amro pensioenfonds bijvoorbeeld aan mij. Ik denk dat ik die ervaringen goed kan gebruiken in mijn nieuwe rol als voorzitter van de KLM pen sioenfondsen. 4 focus december

4 INTERACTIE Is de huidige pensioenleeftijd van 56 voor vliegers, nog wel te handhaven? Wij moeten beoordelen of de afspraken recht doen aan de belangen van alle deelnemers is ervaringsdeskundige als het op pensioen aankomt, want hij is maar liefst twee keer met pensioen gegaan. Na 35 jaar trouwe dienst en meer dan vlieguren beëindigde Rob zijn carrière bij KLM. Maar toen hij vlak na zijn pensionering benaderd werd door Malaysian Airlines (MAS) om tot zijn 60ste door te vliegen, koos hij samen met zijn vrouw voor een nieuw avontuur in het Verre Oosten. Na nog drie jaar bij MAS te hebben gevlogen, vond Rob het echt welletjes en nu geniet hij van een welverdiend pensioen. Toen in 1980 van de Rijksluchtvaartschool kwam, zag hij zijn ambities om vlieger te worden niet direct in vervulling gaan. Het was ten tijde van de tweede oliecrisis, legt Harm uit. Bij KLM was op dat moment geen werk en daarom ging ik bedrijfseconomie studeren in Amsterdam. Die studie heb ik afgerond, terwijl ik in 1982 gelukkig wél aan de slag ging bij KLM. Nu, bijna 30 jaar later, is Harm gezagvoerder op de triple seven en sinds 1999 namens KLM actief in het pensioenbestuur. Momenteel is hij plaatsvervangend bestuurslid. Zijn bedrijfseconomische achtergrond komt daarbij goed van pas. Deelnemer in gesprek met bestuurslid Een-op-een Een onderwerp als pensioen roept altijd vragen op. Dat komt doordat veel mensen niet precies weten wat pensioen inhoudt. In de rubriek Eén-op-één ondervraagt een deelnemer van het pensioenfonds daarom een bestuurslid. Deze keer is het de beurt aan, gepensioneerd vlieger, en Harm van der Pol, gezagvoerder op de B-777 en plaatsvervangend bestuurslid van het vliegend fonds. RK: Wat zal de invloed zijn van de verhoging van de pensioenleeftijd naar 66, en in 2025 naar 67, op de pensioenregeling? Is de huidige pensioenleeftijd van 56 voor vliegers, gezien het feit dat ook het overbruggingspensioen is komen te vervallen, nog wel te handhaven? HvdP: Sinds de invoering van de nieuwe fiscale pensioenregels die in 2006 zijn ingevoerd kunnen inderdaad geen rechten meer worden opgebouwd voor het over bruggingspensioen. Die rechten zijn bevroren, maar deelnemers houden natuurlijk wel hun geïndexeerd uitkeringsrecht op basis van wat zij tot 2007 hebben opgebouwd. Op grond van dezelfde nieuwe fiscale pensioenregels is destijds de pensioenrichtleeftijd van 60 jaar verhoogd naar 65 jaar. En straks wordt deze opnieuw verhoogd naar 66 en later 67 jaar. Als vliegers mogen wij met 56 jaar met pensioen. Een verhoging van de pensioenrichtleeftijd heeft voor ons tot gevolg dat er over een steeds langere periode actuarieel gekort moet worden. De fiscus toetst elke pensioenregeling op zijn fiscale ruimte. Dit wil zeggen dat als premies aftrekbaar zijn, er maar een bepaalde maximale pensioenopbouw genoten mag worden. Nu de overheid naar verwachting op 1 januari 2013 de pensioenrichtleeftijd verhoogt naar 66 jaar, zal ook het fiscale kader aangepast worden. Wat we nu weten van de wetgeving en van eigen onderzoek lijkt opschuiven tot 66 nog geen gevolgen te hebben voor de pensioen opbouw. Maar het is niet ondenkbaar dat verder opschuiven van de leeftijd gevolgen zal hebben voor de opbouw van actieve vliegers. Dat is iets wat ongetwijfeld mee zal worden genomen in het arbeidsvoorwaardelijk overleg. Zodra deze partijen tot overeenstemming komen over een nieuwe regeling, is het aan het bestuur om deze uitkomst te toetsen. RK: Waar worden de afspraken uit het arbeidsvoorwaardelijk overleg dan precies op getoetst? HvdP: Allereerst kijken wij of alle gemaakte afspraken conform de wet zijn. Verder toetsen we of de financiering afdoende is en of we voldoende geoutilleerd zijn om de uitvoering voor onze rekening te nemen. Tot slot moeten wij beoordelen of de afspraken recht doen aan de belangen van alle deelnemers. Ons fonds heeft geen belangen in Griekenland RK: Volgens het nieuwe akkoord kunnen mensen met zware beroepen op 65-jarige leeftijd stoppen met werken zonder al te veel koopkrachtverlies. Valt het beroep van verkeersvlieger onder zware beroepen, en zo ja: blijft het dan nog mogelijk om hiervoor fiscaal vriendelijk pensioen op te bouwen? HvdP: De hele discussie over zware beroepen wordt mijns inziens een beetje weggemoffeld in Den Haag. 6 focus december

5 INTERACTIE indexatieambitie pensioenakkoord verschuivende risico s vreemd versus eigen vermogen lage rentestand stijgende levensverwachting stijgende levensverwachting private equity schuldencrisis vastrentende waarden belegginscatagoriën Ik heb begrepen dat men nu een fiscaal aantrekkelijke spaarmogelijkheid wil aanbieden in de laatste werkzame jaren. Mensen, met al dan niet een zwaar beroep, kunnen dan toch iets eerder stoppen met werken met daarbij een AOW-uitkering die op een redelijk niveau blijft. Maar dit zal voor de vliegers niet gelden omdat wij op ons 56ste met pensioen gaan. Wat kan ons pensioenfonds doen om de dekkingsgraad op peil te houden? RK: Uitkeringen aan deelnemers in de pensioenfondsen mogen volgens het pensioenakkoord meer gaan meebewegen met de beleggingsopbrengsten. Daarnaast krijgt het fonds meer de ruimte om zelf te kiezen voor veel zekerheid met van de beleggingsresultaten op de mogelijk geen indexatie, of meer langere termijn. Mochten we daar als risico met schommelende resultaten, pensioenfonds, in vervolg op de uitkomsten van het overleg, op in moeten maar wel meer kans op indexatie. Een andere mogelijkheid is om de spelen dan zijn er een aantal scenario s premiebijdragen van jongeren denkbaar. Een moge lijk heid kan zijn om vanwege de langere beleggingshorizon risicovoller te beleggen dan Op die manier kan het fonds dan voorko- een soort egalisatiereserve in te voeren. die van ouderen. Met andere woorden: een verschillend beleggings- rechten en uitkeringen optreden ten men dat er te snel schommelingen in de beleid per leeftijdscategorie. gevolge van de ontwikkelingen op de Wat zijn de gedachten hierover financiële markten. Wat dat betreft in het bestuur? zullen wij als pensioenbestuur ook zeer HvdP: Het is in eerste instatie aan de zorgvuldig moeten omgaan met de arbeidsvoorwaardelijke partijen of en risicoperceptie van zowel de actieve hoe de verschillende elementen van het deelnemers als de gepensioneerden in pensioenakkoord worden overgenomen. ons beleggingsbeleid. De uitdaging is Op basis van het pensioenakkoord zal dan om een juiste balans te vinden in de mogelijk een deel van de risico s verschuiven van de werkgever naar de fonds heeft een heel hoge indexatie- belangen van deze twee groepen. Ons deelnemers. De rechten en uitkeringen ambitie en dat zal ook wel zo blijven, zouden meer af kunnen gaan hangen verwacht ik. Onze beleggingen zijn daar ook op ingericht. We voeren een vrij conservatief beleggingsbeleid met een laag risicoprofiel. Daarnaast denk ik dat het nog belangrijker wordt om goed te blijven communiceren, zodat alle deelnemers weten waar ze aan toe zijn. RK: De dekkingsgraad staat sinds 2007 onder druk, voornamelijk door de lage rentestand. De Koningin noemde in de Troonrede drie bedreigingen voor de welvaart in Nederland: de Europese schuldencrisis, de vergrijzing en de stijgende zorgkosten. De eerste twee hebben ook direct invloed op de pensioenfondsen. Wat kan ons pensioenfonds doen om de dekkingsgraad op peil te houden? HvdP: Net als andere pensioenfondsen worden ook wij geconfronteerd met een aanzienlijk stijgende levensverwachting van onze deelnemers. Daarbij komt nog dat de regelgeving tegenwoordig voorschrijft dat we bij het berekenen van de verplichtingen rekening moeten houden met de toekomstige levensverwachting. Als de pensioen - richt leeftijd verhoogd wordt naar 66 jaar, zal ook het fiscale kader aangepast worden Dat wil zeggen dat we nu al rekenen met het feit dat we over een paar jaar nóg weer ouder zullen worden. Zodoende nemen onze verplichtingen toe. Naast het dalen van de rente is dit veruit de belangrijkste reden voor de teruggang van de dekkingsgraad. Om deze op peil te houden, kijken we met behulp van langetermijnstudies hoe we onze bezittingen het beste kunnen verdelen over de verschillende beleggingscategorieën, zoals vastrentende waarden, aandelen en onroerend goed. Daarnaast is het integrale risicomanagement van het fonds continu een zeer belangrijk aandachtspunt binnen het bestuur. In hoeverre zijn er belangen in andere in opspraak geraakte landen als Ierland, Portugal of Italië? RK: Ongeveer 50% van het belegd vermogen van het fonds is ondergebracht in vastrentende waarden, waarvan 20% in staatsobligaties. Inmiddels is bekend dat de beleggingen in Griekse en Spaanse staatsobligaties zijn afgebouwd. In hoeverre zijn er nog belangen in de andere in opspraak geraakte landen Ierland, Portugal en Italië? HvdP: Wij hebben helemaal geen obligatiebelangen in deze landen. Op Spanje na hebben we ook nooit belangen gehad in deze landen. Toen wij de problemen enige tijd geleden zagen aankomen, hebben we direct onze Spaanse portefeuille van de hand gedaan. RK: In het jaarverslag is te lezen dat het fonds in 2011 is begonnen met het beleggen in private equity - fondsen. Dankzij de huidige lage rentes en fiscale voordelen worden ondernemingen opgekocht met weinig eigen geld en veel vreemd vermogen. Het rendement van deze hefboomconstructie komt ten goede aan de private equity firma en het opgekochte bedrijf blijft zitten met torenhoge schulden. Er is veel kritiek op dit soort fondsen, omdat ze bedrijven kaal vreten als sprinkhanen. Is het ethisch verantwoord dat dit soort beleggingen onderdeel uitmaken van de portefeuille? HvdP: Het bestuur heeft uitdrukkelijk bij dit aspect stilgestaan. In het verleden zijn er excessen geweest op het gebied van private equity, maar dat behoort grotendeels tot het verleden. Ook omdat bij de financiering de verdeling vreemd vermogen versus eigen vermogen nu veel meer in balans is. Bij bedrijven waarin geparticipeerd wordt, ligt de focus tegenwoordig juist veel meer op de operationele bedrijfsvoering in plaats van alleen op de financieringskant. Daarbij is een zorgvuldige selectie van de manager van het private equity fonds heel belangrijk als je daarin succesvol wilt beleggen. Als wordt voldaan aan deze voorwaarden, dan biedt private equity enorm veel mogelijkheden. Zo biedt private equity kans op een hoger rendement dan aandelen van beursgenoteerde bedrijven. Bovendien stelt het je nog beter in staat de risico s in je portefeuille te spreiden. Door de stijgende levensverwachting van de pensioendeelnemers nemen de verplichtingen van pensioenfondsen toe 8 focus december

6 staatsobligaties avarage price options vastrentende waarden zorg(en) voor morgen Na de bankencrisis in 2008 en 2009 is onze economie momenteel in de ban van de eurocrisis. De kredietwaardigheid van landen als Italië, Spanje, Portugal en vooral Griekenland staat onder druk. Arend de Jong, vicevoorzitter van de KLM pensioenfondsen, vertelt wat de invloed is van deze crisis op de financiële positie van het Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM. De problemen in De effectieve rente is laag Zuid-Europa zorgen en dat is de rente voor veel onrust op waarmee wij als fonds de aandelenmarkten moeten rekenen Het vliegend fonds doet het relatief goed Op dit moment staat de kredietwaardigheid van een aantal landen in de eurozone ter discussie. Griekenland domineert de krantenkoppen, maar ook de situatie in Italië, Spanje en Portugal is zorgwekkend. Op dit moment wil je geen bezittingen en beleggingen in deze landen hebben. De KLM pensioenfondsen hebben dan ook geen van allen belegd in staatsobligaties van deze landen. Van Griekenland, Italië en Portugal hebben we ze sowieso nooit in portefeuille gehad. Van Spanje hadden we wel staatsobligaties, maar toen een aantal jaren geleden de eerste signalen kwamen dat de kredietwaardigheid van dit land niet optimaal was, hebben we die direct van de hand gedaan. De juiste beslissing Die beslissing werkt nu enorm in ons voordeel. Dat betekent natuurlijk niet dat wij geen last van de crisis hebben. De problemen in Zuid-Europa zorgen voor veel onrust op de aandelenmarkten en dat heeft natuurlijk wél effect op onze portefeuille. Bovendien is er nu minder vertrouwen in de euro en de Zuid-Europese economieën, zodat er een run is gekomen op Nederlandse en Duitse staatsobligaties. Dat betekent dat de effectieve rente laag is en dat werkt ook door op de rente waarmee wij moeten rekenen voor onze verplichtingen. Strategische keuzes Als de koersen dalen dan neemt de waarde van de bezittingen van het fonds af. Aan de andere kant van de balans zijn de verplichtingen van de fondsen toegenomen vanwege een daling van de rente. In geval van een lagere rente moeten fondsen immers meer geld reserveren voor toekomstige uitkeringen. Al deze ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat veel Nederlandse pensioenfondsen in de problemen zijn gekomen. Dat valt ook af te leiden van de daling van de gemiddelde dekkingsgraad. Qua dekkingsgraad staat het vliegend fonds er minder slecht voor dan de meeste andere fondsen. Dat het pensioenfonds Vliegend Personeel KLM het relatief goed doet heeft alles te maken met de strategische keuzes die door het bestuur in het verleden zijn gemaakt. Als één van de eerste partijen heeft het pensioenfonds voor vliegend personeel geïnvesteerd in average price options (apo), waarmee risico s voor dalende beurskoersen worden afgedekt. Bovendien heeft het vliegend fonds een relatief klein deel van haar vermogen geïnvesteerd in aandelen. In vergelijking met de andere twee fondsen zit het fonds meer in vastrentende waarden zoals staatobligaties. Nu de rente daalt, worden de staatsobligaties van stabiele landen als Nederland en Duitsland meer waard. Dit werkt als een soort natuurlijke hedge, een buffer, om een rentedaling op te vangen. Hoewel de gevolgde strategie, de samenstelling van de portefeuille en de investeringen in financiële instrumenten voorlopig goed hebben uitgepakt, is het geen garantie voor de toekomst. Ons pensioenbestuur zal voortdurend bovenop de materie moeten zitten. 10 focus december

7 nu mijn pensioen voor de deur staat geef ik mijn plannen De ruimte Colofon Focus verschijnt driemaal per jaar en wordt verstuurd aan deelnemers en gepensioneerden van het Pensioenfonds Vliegend personeel KLM. Redactie Monique van Dulken, Houda Stitou, Ike Veenendaal, Astrid Visser, Erik Voorhoeve Redactieadres Redactie Focus, Postbus 123, 1180 AC Amstelveen E focus@klmvliegendfonds.nl Tekst Blue Sky Group B.V., Amstelveen, Lamar communicatie, Amsterdam Art direction, ontwerp en opmaak Frissewind_visuele communicatie, Amsterdam Fotografie Reinier Gerritsen, Amsterdam, Don Wijns, Amsterdam e.a. Illustratie Bart Sparnaaij, Berlijn Druk Drukkerij Aeroprint, Ouderkerk aan de Amstel contact E pensioenservice@klmvliegendfonds.nl T (020) F (020)