Vereffening en verdeling in vraag gesteld

Transcriptie

1 Vereffening en verdeling in vraag gesteld Prof. dr. Charlotte Declerck Docent personen- en samenlevingsrecht Advocaat Tiberghien I. MATERIËLE VEREFFENING-VERDELING 2

2 1. Verbreekt de verzoening tussen de echtgenoten het vereiste van procedurele band tussen de verschillende echtscheidingsvorderingen in de zin van artikel 1278 tweede lid Ger.W.? Cass. 24 februari 2005 Het vereiste van een procedurele band is een noodzakelijke en tegelijkertijd voldoende voorwaarde Zie ook de rechtspraak van de hoven van beroep te Antwerpen, Bergen, Gent GwH 25 maart 2009 Artikel 1278 tweede lid Ger.W. schendt de artikelen 10 en 11 GWniet 3 1. Verbreekt de verzoening tussen de echtgenoten het vereiste van procedurele band tussen de verschillende echtscheidingsvorderingen in de zin van artikel 1278 tweede lid Ger.W.? GwH 28 oktober 2010 Aldus geïnterpreteerd dat de patrimoniale gevolgen van de echtscheiding, wanneer er meer dan één vordering is ingesteld, ten aanzien van de echtgenoten terugwerken tot op de dag waarop de eerste echtscheidingsvordering is ingesteld, ook wanneer bij rechterlijke beslissing daterend van vóór 1 september 2007 werd vastgesteld dat de echtgenoten zich na die eerste vordering hebben verzoend in de zin van artikel 1284 van het Gerechtelijk Wetboek, zoals het van kracht was vóór de opheffing ervan bij de wet van 27 april 2007 betreffende de hervorming van de echtscheiding, schendt artikel 1278 tweede lid Ger.W. de artikelen 10 en 11 GW. 4

3 2. Wanneer is de toepassing van artikel 1278 vierde lid Ger.W. mogelijk? Welke goederen of schulden worden geviseerd? Cass. 6 februari 2009 Concretisering van goederen en schulden Geen algemene retro-activiteit Uitzonderlijke omstandigheden Appreciatiebevoegdheid van de rechter Rekening houden met de ratio legis van artikel 1278 vierde lid Ger.W. Wanneer is sprake van een gebrek aan animus societatis? 5 3. Hoe moet de onderhoudsbijdrage tussen echtgenoten in echtscheiding worden begroot en aangerekend? Aanrekening van de onderhoudsbijdrage op de vruchten van de onverdeelde goederen Onderscheid tussen drie hypotheses het onderhoudsgeld bedraagt meer dan het deel van de onderhoudsgerechtigde in de opbrengsten van de onverdeeldheid het onderhoudsgeld bedraagt minder dan het deel van de onderhoudsgerechtigde in de opbrengsten van de onverdeeldheid het onderhoudsgeld is gelijk aan het deel van de onderhoudsgerechtigde in de opbrengsten van de onverdeeldheid 6

4 4. Moet de woonstvergoeding tussen echtgenoten in echtscheiding worden aangerekend? Verschillende strekkingen in de rechtsleer Cass. 18 mei 2009 Wie beslist of de toekenning van het exclusieve gebruik van de gezinswoning moet worden beschouwd als de uitvoering van de hulpverplichting in natura dan wel als een loutere bestuursmaatregel? 7 5. Welke elementen kunnen de woonstvergoeding beïnvloeden? De normale huurwaarde van het goed Quid gemeenschappelijke kinderen? Luik 12 juni 1998; Brussel 7 november 2000; Luik 28 maart 2001; Rb. Luik 17 oktober 1994 Gent 28 juni 2007; Gent 20 november

5 6. Zijn interesten verschuldigd op de woonstvergoeding? Antwerpen 29 april 2009; Brussel 9 november 2010 De interesten zijn verschuldigd vanaf het tijdstip van het afsluiten van de vereffening en verdeling 9 7. Verjaart de woonstvergoeding? De tienjarige verjaringstermijn vanaf de dag van de verdeling geldt voor de vordering tot toekenning van de woonstvergoeding (art. 2262bis, 1, eerste lid BW) De vijfjarige verjaringstermijn geldt voor de interesten op de woonstvergoeding (cf. art BW) 10

6 8. Wanneer heeft een echtgenoot persoonlijk voordeel uit het gemeenschappelijk vermogen getrokken zodat een vergoeding is verschuldigd? Twee strekkingen in de rechtsleer Volgens de eerste strekking is een daadwerkelijke materiële of financiële vermogensverschuiving vereist tussen het gemeenschappelijk en een eigen vermogen Volgens de tweede strekking is een materiële of financiële vermogensverschuiving waarbij gemeenschappelijke gelden of goederen een eigen vermogen verrijken een voldoende, maar geen noodzakelijke voorwaarde opdat een recht op vergoeding zou ontstaan Eigen standpunt Is voor de financiering van een voorhuwelijkse hypothecaire lening met gemeenschapsgelden een geherwaardeerde vergoeding overeenkomstig artikel 1435 BW verschuldigd? Controverse in rechtspraak en rechtsleer GwH 16 september 2010 Geïnterpreteerd in die zin dat het voor de berekening van de rekeningen van terugnemingen en vergoedingen niet toelaat rekening te houden met de waardevermeerdering van een eigen goed dat een van beide echtgenoten vóór het huwelijk bezat en dat een financiële last heeft doen ontstaan voor de gemeenschap, schendt artikel 1435 BW de artikelen 10 en 11 GW Cass. 24 februari 2011 Cass. 18 maart

7 10. Hoe moet het recht op vergoeding in de zin van de artikelen 1434 BW door een echtgenoot worden bewezen? Cass. 21 januari 2011 De appelrechters die oordelen dat eigen gelden van de eiseres op een gemeenschappelijke rekening zijn gestort en de eiseres het recht op vergoeding ontzeggen, omdat zij niet bewijst dat het gemeenschappelijke vermogen heeft gehaald uit deze gelden, verantwoorden hun beslissing niet naar recht Vanaf welk tijdstip brengen de vergoedingen in de zin van artikel 1432 e.v. BW interesten op? Artikel 1436 tweede lid BW De vergoedingen brengen van rechtswege interest op vanaf de dag van de ontbinding van het stelsel Dit geldt ook voor de geherwaardeerde vergoedingen Cass. 6 mei 2005 Zie ook Antwerpen 4 december 2006; Luik 10 januari 2007; Brussel9 november 2010, aangehaald; Rb. Dendermonde 18 juni Kritiek 14

8 12. Kan uitsluitend de gemeenschappelijke gezinswoning het voorwerp uitmaken van het recht van preferentiële toewijzing? Verdeeldheid in de rechtsleer Zie bv. Rb. Brussel 10 november 2009 Eigen standpunt Moet bij de waardebepaling van de preferentiële gezinswoning rekening worden gehouden met de waarde van het onroerend goed bij een gewone vrijwillige verkoop, de waarde bij vrijwillige openbare verkoop of de waarde bij gedwongen openbare verkoop? Waarde van het onroerend goed bij een gewone vrijwillige verkoop Brussel 15 december 2009 de waarde van de preferentiële goederen zo op het ogenblik van de daadwerkelijke verdeling of de overname van het onverdeelde goed, maar overeenkomstig de toestand van de preferentiële goederen op de datum van de ontbinding van het huwelijk 16

9 14. Hoe kan bij de opmaak van de staat van vereffening en verdeling rekening worden gehouden met het verstrijken van de tijdsduur tussen de datum van het waarderingsverslag en het tijdstip van verdeling? Brussel 20 december 2007 Wettelijke interestvoet vanaf het tijdstip van ontbinding van het huwelijk Brussel 11 januari 2011 Indexeringsformule die rekening houdt met de evolutie van de vastgoedmarkt (ABEX-index) Quidinvloed wet houdende hervorming van de gerechtelijke vereffeningsprocedure? Artikel derde lid Ger.W.; cf. infra Vallen de kosten die gepaard gaan met de preferentiële toewijzing ten laste van de te verdelen massa? Antwerpen 5 januari 2005 Brussel 11 januari 2011 Rb. Dendermonde 18 juni 2009 Kosten vallen ten laste van de onverdeeldheid 18

10 16. Wanneer is er in het kader van heling sprake van spontaan entijdig berouw? Cass. 12 november 2004 Uit eigen beweging, zonder hiertoe door de omstandigheden gedwongen te zijn Boedelbeschrijving is geen vereiste Positieve meldingsplicht Van een spontane melding is geen sprake meer bij noodgedwongen toegeving omdat de ware feiten aan het licht zijn gekomen Vanaf welk tijdstip zijn de vruchten en de interesten van degeheelde gemeenschapsgoederen verschuldigd? Brussel 30 november 2010 Artikel 1436 BW is niet van toepassing Vanaf de datum van de bedrieglijk gestelde handeling Ingebrekestelling is niet vereist 20

11 18. Kunnen schuldvorderingen tussen echtgenoten die zijn gehuwd onder een stelsel van scheiding van goederen op grond van de leer van de verrijking zonder oorzaak worden geherwaardeerd? Nominalisme Luik 22 oktober 2008 Herwaardering Maar Is de leer van de verrijking zonder oorzaak wel van toepassing? Principe van het monetair nominalisme (art BW) Quid artikel 1390 BW? Fundamenteel onderscheid tussen gemeenschapsstelsels en scheidingsstelsels Houdt het vergoedingsbeding van dag tot dag in scheidingsstelsels eveneens uitsluitend een weerlegbaar vermoeden in? Uitgangspunt Contractsvrijheid van de echtgenoten Maar QuidCass. 19 maart 2007 en Cass. 17 september 2007? Quid artikel 1390 BW? Quid billijkheid? 22

12 20. Is een voorschot op het aandeel in de vereffening en verdeling mogelijk? Voorwaarden Legitieme redenen Op redelijke wijze aannemelijk maken van de omvang van rechten in de vereffening en verdeling KG: voorwaarden van het kort geding, in het bijzonder de urgentievereiste 23 II. GERECHTELIJKE VEREFFENING-VERDELING Wet van 13 augustus 2011 houdende hervorming van de procedure van gerechtelijke vereffening-verdeling, BS 14 september 2011 Inwerkingtreding: 1 april

13 1. Houdt de vordering tot vereffening en verdeling van de nalatenschap eveneens de vordering tot vereffening en verdeling van de huwgemeenschap in? Quid indien andere onverdeeldheden betrokken zijn? Verdeeldheid in rechtspraak en rechtsleer Artikel Ger.W Heeft de vereffening en verdeling een onsplitsbaar karakter en wat zijn daarvan in voorkomend geval de gevolgen? In beginsel: onsplitsbaar Uitzondering: Cass. 31 oktober 1968 met betrekking tot in het buitenland gelegen onroerende nalatenschapsgoederen Artikel Ger.W. 26

14 3. Hoeveel notarissen-vereffenaars kan de rechter aanstellen? Is de rechter verplicht het door de partijen al dan niet eenzijdige geformuleerde voorstel te volgen? Een of twee notarissen-vereffenaars Verdeeldheid in rechtspraak en rechtsleer omtrent de vraag of derechter verplicht is het voorstel van de partijen te volgen Artikel Ger.W. Beginsel: één notaris-vereffenaar Uitzondering: twee notarissen-vereffenaars Quid indien een verrichting buiten het ambtsgebied van de notarisvereffenaar moet gebeuren? Alleen de rechtbank kan een notaris met deze opdracht gelasten De rechtbank kan deze aanwijzingsbevoegdheid niet delegeren aan de notaris-vereffenaar Voor een verrichting in het buitenland moet de meest gerede partij zich tot de daartoe bevoegde buitenlandse rechtbank wenden Artikel Ger.W. De notaris-vereffenaar duidt zelf een territoriaal bevoegde notaris aan 28

15 5. Dient noodzakelijkerwijze een notaris te worden aangesteld teneinde de onverdeeldheid te beheren tijdens de vereffening? Uitsluitend een notaris kan met deze opdracht worden gelast De rechter beschikt over een appreciatiebevoegdheid Artikel 1212 Ger.W. Hoedanigheid van notaris is niet langer een vereiste De rechter beschikt over een appreciatiebevoegdheid Is het mogelijk om reeds ter gelegenheid van de dagvaarding tot vereffening en verdeling de openbare verkoop te laten bevelen? Overwegend afkerige houding van rechtscolleges en auteurs De openbare verkoop vormt immers de uitzondering op de regel vande verdeling in natura Artikel Ger.W. De rechter kan slechts de verkoop in het aanstellingsvonnis bevelen wanneer de partijen hierover akkoord gaan 30

16 7. Is het nuttig om reeds in de dagvaarding tot vereffening en verdeling de aanstelling van een deskundige te vorderen? De rechtbank kan op vordering van de partijen, dan wel ambtshalve, beslissen dat een deskundig onderzoek nodig is van de goederen die niet meteen kunnen worden verkocht of toegewezen, bij gebreke aan overeenstemming tussen de partijen Artikel Ger.W. De wet bevestigt de mogelijkheid tot aanstelling van een of meer deskundigen in het vonnis van uitonverdeeldheidtreding Speelt de devolutieve werking van het hoger beroep wanneer een partij niet akkoord gaat met de keuze van notaris-vereffenaar en daarom hoger beroep aantekent tegen het aanstellingsvonnis? Verdeeldheid in rechtspraak en rechtsleer Meerderheidsstrekking: devolutieve werking speelt niet vermits de beroepsrechter die het aanstellingsvonnis bevestigt eveneens zijn rechtsmacht uitput waardoor de latere procedure inzake geschillen en moeilijkheden in wezen een nieuwe procedure is die aanhangig moet worden gemaakt voor de eerste rechter Artikel 1224/2 Ger.W. Wanneer het hoger beroep slaat op een vonnis dat werd gewezen vóór de opening van de werkzaamheden heeft het geen devolutieve werking 32

17 9. Is de gerechtelijke vereffening aan een welbepaalde termijn gebonden? Zie o.m. EHRM - arrest Siegel tegen Frankrijk Partijen hebben recht op de afhandeling van hun zaak binnen een redelijke termijn Conventionele instaatstelling (art Ger.W.) Wettelijke instaatstelling (art Ger.W.) Kunnen de partijen akkoorden sluiten tijdens de gerechtelijke vereffeningsprocedure? Welke draagwijdte hebben dergelijke akkoorden? Overeenkomsten strekken de partijen tot wet (art BW) Onderscheid tussen de door partijen gesloten akkoorden en de akkoorden die werden vastgesteld door de rechter of de notaris-vereffenaar (art ; tweede lid en tweede lid Ger.W.) 34

18 11. Kan de notaris-vereffenaar de partijen verplichten aanspraken en stukken mee te delen en kan hij hen verplichten aanspraken en stukken tijdig mee te delen? Notaris-vereffenaar dient zich d.m.v. een tussentijds proces-verbaal tot de rechter te wenden Verdeeldheid over de vraag of de notaris-vereffenaar de overlegging van de stukken kan bevelen op grond van de artikelen 877 en 878 Ger.W. Antwerpen 4 november 2009 Artikel Ger.W. De notaris-vereffenaar kan aan partijen of derden alle relevante informatie en stukken vragen; mogelijks aanwending van een tussentijds proces-verbaal Kan de notaris-vereffenaar op eigen initiatief opzoekingen uitvoeren bij bankinstellingen? Actieve houding van de notaris-vereffenaar Artikel Ger.W. 36

19 13. Kan een partij de notaris-vereffenaar verplichten zich met betrekking tot een tussengeschil tot de rechter te wenden of kan een partij zich rechtstreeks tot de rechter wenden? Alleen de notaris-vereffenaar kan zich tot de rechter wenden De notaris-vereffenaar beslist op soevereine wijze over de noodzaak Partijen kunnen zich in beginsel niet tot de rechter wenden, behalve wanneer het functioneren van de notaris-vereffenaar zelf in het gedrang is gekomen of wanneer de notaris-vereffenaar de rechten van een partij definitief zou schenden Artikel 1216 Ger.W. Initiatiefrecht en appreciatiebevoegdheid om de rechter aan te spreken ligt in beginsel bij de notaris-vereffenaar Hoe en wanneer kan de notaris-vereffenaar worden vervangen? Lacune O.m. verdeeldheid in rechtspraak en rechtsleer omtrent de vragen hoe de vervanging van de notaris-vereffenaar rechtsgeldig aanhangig wordt gemaakt; of de notaris-vereffenaar hoger beroep kan instellen tegen zijn vervanging. Artikel 1211 Ger.W. 38

20 15. Wanneer kunnen zwarigheden worden beschouwd als zijnde opgenomen in het proces-verbaal van geschillen of moeilijkheden? Cass. 4 mei 2001 Zwarigheden die door een partij werden uitgedrukt in een zelfgemaakt tegenontwerp en door de notaris aan het eigenlijke proces-verbaal werden aangehecht, zijn zwarigheden die werden opgenomen in het proces-verbaal van geschillen of moeilijkheden. Het feit dat de notaris in het eigenlijke proces-verbaal slechts de voornaamste punten uit het tegenontwerp vermeldt doet hieraan geen afbreuk. Artikel 1223 Ger.W Wat dient te gebeuren wanneer een partij niet aanwezig is bij de toewijzing van de kavels op grond van de staat van vereffening? Moet rekening worden gehouden met bezwaren die per brief of fax aan de notaris-vereffenaar werden toegezonden? De notaris-vertegenwoordiger is op grond van deze brief of fax niet gehouden de belangen van de afwezige partij te verdedigen Wenst een partij zwarigheden te formuleren, dan moet hij persoonlijk aanwezig zijn of worden vertegenwoordigd door een raadsman Afschaffing van de figuur van de notaris-vertegenwoordiger Artikel 1223 Ger.W. 40

21 17. Wat dient te gebeuren wanneer een partij weigert het proces-verbaal van toewijzing van de kavels te ondertekenen? Onderscheid naargelang deze partij al dan niet zwarigheden heeft geformuleerd Artikel 1223 Ger.W Is een tweede proces-verbaal van geschillen of moeilijkheden steeds uitgesloten? In beginsel uitgesloten Rechtspraak neemt overwegend aan dat een tweede proces-verbaal mogelijk is wegens niet-correcte aanpassing van de staat Artikel derde en vierde lid Ger.W. Behoudens ontdekking van nieuwe feiten of van nieuwe stukken van overwegend belang kunnen de bezwaren slechts betrekking hebben op de geschillen of moeilijkheden die verband houden met de aanpassing van de staat van vereffening overeenkomstig de door de rechtbank gegeven richtlijnen of, in voorkomend geval, met de nieuwe geschillen of moeilijkheden die uit die aanpassing voortvloeien. Indien bezwaren zijn ingebracht binnen de termijnen en in de door de wet bepaalde vorm, stelt de notaris-vereffenaar een proces-verbaal op van de geschillen of moeilijkheden met beschrijving van al die bezwaren. 42

22 19. Welke gevolgen heeft de strafrechtelijke procedure op de vereffening en verdeling? Gent 3 april 2003 Een strafklacht kan slechts schorsend werken indien de uiteindelijke beoordeling van de strafklacht een beslissende invloed zou kunnen hebben op zwarigheden of tegenspraken die zouden kunnen worden geformuleerd De wet bevat hieromtrent geen definitief uitsluitsel Wat dient te gebeuren indien problemen rijzen bij de uitvoering van de staat van vereffening en verdeling? Verdeeldheid in rechtsleer De wet bevat hieromtrent geen definitief uitsluitsel Aangenomen kan worden dat het nieuwe geschillen betreffen die slechts voor de rechtbank kunnen worden gebracht door middel van een nieuwe dagvaarding of vrijwillige verschijning 44

23 Besluit - Contactgegevens Charlotte.Declerck@uhasselt.be Charlotte.Declerck@tiberghien.com 45