Het beeld van de oudheid in de handboeken Latijn en Grieks 1

Transcriptie

1 1 Kleio, 32, 3, 2003, p Herbert Verreth Het beeld van de oudheid in de handboeken Latijn en Grieks 1 In het najaar van 2002 heb ik op de 66ste post-universitaire studiedag 'Kortenberg' de brochure Handboeken Latijn en Grieks gebruikt in het secundair onderwijs in vlaanderen ca voorgesteld, een inventaris van de Latijnse en Griekse teksten en de cultuur-lessen zoals die voorkomen in een 489 schoolboeken Latijn en Grieks die in Vlaamse scholen werden gebruikt in de periode van ca tot nu. Deze brochure is nu voor iedereen - gratis - te downloaden op de website van de Academische lerarenopleiding Latijn en Grieks van de K.U.Leuven 2. Het is de bedoeling een handig werkinstrument aan te bieden waarin leerkrachten verwijzingen kunnen vinden naar lesmateriaal 'antieke cultuur' dat al op maat van leerlingen gesneden is, en naar Latijnse en Griekse teksten die bv. gebruikt kunnen worden als parallel-materiaal voor huistaken, toetsen of examens. Voor elk handboek waarvan ik zonder te veel problemen een exemplaar in handen kon krijgen, heb ik een inhoudstafel opgemaakt, opgesplitst over de rubrieken 'Latijnse teksten', 'Griekse teksten' en 'Cultuur'. Deze ca teksten en lessen zijn vervolgens thematisch geschikt, zodat iemand die bv. materiaal zoekt over Tarquinius Superbus en de Sibyllijnse boeken, over de filosoof Diogenes of over de kleding bij de Romeinen dadelijk een lijstje vindt van alle teksten of lessen die op dat onderwerp betrekking hebben. Deze inventaris is duidelijk niet exhaustief, maar heeft ongetwijfeld betrekking op voldoende materiaal om representatief te zijn voor 'het beeld van de oudheid' dat in de meeste handboeken aan de orde is. Ik wil anderzijds op voorhand benadrukken dat het gaat om tientallen handboekenreeksen en nog heel wat meer losse publicaties, zodat elke generalisatie van mijn kant ten sterkste genuanceerd dient te worden en uitsluitend mijn persoonlijke mening vertegenwoordigt. 1 Dit artikel is een neerslag van (een deel van) de lezing gehouden in Leuven tijdens de de 66ste postuniversitaire studiedag 'Kortenberg' op 16 november Ik wil Toon Van Houdt bedanken voor enkele waardevolle suggesties.

2 2 Een eerste belangrijke vaststelling is dat er eigenlijk zeer weinig evolutie zit in de selectie van de behandelde thema's en teksten van de jaren 1940 tot nu, en wel om een dubbele reden. Vooreerst is het zo dat heel wat reeksen eigenlijk al vele decennia in gebruik zijn, en dat de aanpassingen aan de veranderde leerplannen binnen een reeks klaarblijkelijk vooral hun invloed hebben gehad op het gebied van het grammaticaonderwijs, niet zozeer op de keuze van de teksten. Enkele voorbeelden: de reeks Lingua Latina van Hans Ørberg zag reeds het licht rond 1956; Accipe ut reddas, verder gezet als Redde rationem en als Hortus Latinus, ontstond rond 1957; Palatinus rond 1961; Ars legendi rond 1966; Ascensus rond 1970; Latijn zonder geheimen, verder gezet als Studium en Studium Novum, rond 1979; Augurium / Aurora rond Maar het gaat verder dan dat: bij het inventariseren van de afzonderlijke teksten bleek dat eerder uitzonderlijk een tekst werd geselecteerd die niet reeds opgenomen was in oudere reeksen als Latijnse oefeningen van Evarist Bauwens (zeker vóór 1925); Griekse oefeningen van o.a. Jacques Chaineux (vanaf ca. 1920); Lingua Latina (verder gezet als Nova lingua Latina en Schola Latina) en Lingua Graeca van o.a. P. Baeyens (vanaf ca. 1931); de Gymnasium reeks van o.a. Rafaël Butaye (vanaf ca. 1956). Ik beweer hier natuurlijk niet dat al die reeksen zomaar van elkaar hebben afgeschreven - daarvoor is het corpus van gecanoniseerde Latijnse en Griekse teksten nu eenmaal te klein -, maar ik kan me wel voorstellen dat de samenstellers van een handboek klaarblijkelijk met veel heimwee hebben gedacht aan de teksten die zij zelf in hun jeugd op de schoolbanken hebben gelezen en die ze nog steeds waardevol genoeg vonden om aan de volgende generatie door te geven. Soms kon men hierbij zeer creatief te werk gaan: ik wil zo verwijzen naar het dagboek van Arminius en Gudula in de reeks Ars legendi, over de mysterieuze diefstal met het gebogen zaagje; dit verhaal is een zeer vrije bewerking van een anekdote in de redevoering Pro Cluentio van Cicero, maar een anekdote die in haar oorspronkelijke vorm reeds in verschillende handboeken van de jaren 1960 was opgenomen. Ook in recentere handboekenreeksen zoals Auspicia / Vestigia (ca ), Claviculae (vanaf ca. 1993) en Phoenix (vanaf ca. 1996) merkte ik dat de makers veelal uit dezelfde 'pool' van teksten en onderwerpen hebben geput. Een uitzondering op deze regel lijkt mij de Griekse reeks Thalassa (vanaf ca. 1999), die vaak zeer origineel uit de hoek komt op het gebied van tekstkeuze. Voor het 2 Alle op- en aanmerkingen bij deze brochure zijn overigens steeds meer dan welkom.

3 3 beeld van de oudheid in de handboeken Latijn en Grieks moet ik dus constateren dat de laatste halve eeuw weinig grote verschuivingen hebben plaatsgevonden op het gebied van de geselecteerde teksten en onderwerpen. Een echte aardverschuiving heeft zich wel voorgedaan op het gebied van de opbouw van de handboeken. De meeste recentere handboeken voor vooral het eerste tot derde jaar zijn veelal opgedeeld in een tien- tot vijftiental 'eenheden', die elk één of twee tekstjes Latijn of Grieks bevatten naast enkele pagina's 'antieke cultuur' die meestal verband houden met deze leestekstjes, en voor de rest bestaan ze uit grammatica en oefeningen. De leestekstjes staan om didactische redenen vaak geschikt in een soort kolom waarbij de meeste lijnen overeenkomen met één woordgroep of een kort zinnetje, maar die voluit geschreven slechts enkele 'volle' pagina's Latijn of Grieks per handboek opleveren 3. Het contrast met de oudere reeksen kan niet groter zijn. Deze bevatten vaak letterlijk honderden Latijnse of Griekse teksten van variërende lengte, die veelal meer dan de helft van het handboek uitmaakten, en daarnaast grammatica en oefeningen, waarbij ik ook de talrijke thema-opgaven reken. Ik vind het daarbij wel paradoxaal dat sommige handboeken met slechts enkele pagina's Latijn zichzelf omschrijven als een lees-methode, terwijl ze maar een fractie 'lezen' van de oudere handboeken. Ik hoor nu al de opmerking: 'wij kunnen simpelweg niet meer teksten lezen want het aantal uren Latijn per week is niet meer wat het geweest is', maar daarbij wil ik enkele zaken opmerken. Ten eerste was de tendens naar 'minder pagina's Latijn' in een handboek al zeker tien jaar in opgang zonder dat er sprake was van een drastische reductie van het aantal uren Latijn in de eerste graad. Ten tweede schijnt iedereen het tot mijn grote verrassing maar evident te vinden dat het blok grammatica in de meeste reeksen heel wat meer dan de helft van de leerstof uitmaakt, maar dat het aantal effectieve Latijnse teksten uitermate gereduceerd wordt, terwijl de aanpak van een aantal handboeken duidelijk bewijst dat men met een minimum aan grammaticale bagage toch heel wat Latijn kan lezen. Het is natuurlijk ook zo dat niet álle teksten in de oude handboeken klassikaal gelezen werden, maar we zien in de moderne handboeken wel dat er ook heel wat grammaticale oefeningen 'op overschot' worden aangeboden, terwijl er geen 'reserve' bestaat aan leesteksten. 3 Dit gaat natuurlijk niet op voor reeksen als Lingua Latina, Redde rationem of Studium, die juist gekenmerkt worden door vele pagina's Latijnse doorlopende tekst.

4 4 Op het eerste gezicht kan men stellen dat de oudere handboeken schromelijk tekort schoten op het gebied van antieke cultuur en dat de recentere handboeken met hun relatief uitgebreide lessen cultuur de leerlingen een beter beeld bieden van de oudheid. Ik zou deze uitspraak toch willen nuanceren. Niet zozeer de inhoud, als wel vooral de vorm is naar mijn mening veranderd: de introductie van alle mogelijke aspecten van de oudheid gebeurde in de oudere handboeken inderdaad slechts zelden door aparte thematische hoofdstukjes uitgewerkt in het Nederlands, maar wel door een enorme diversiteit aan authentieke Latijnse en Griekse teksten en in sommige reeksen af en toe ook door thematisch opgebouwde thema-oefeningen. Ik denk dus niet dat een leerling van pakweg 1960 minder 'antieke cultuur' heeft gekregen dan een leerling van 2002, maar wel dat hij die kennis verwierf langs antieke teksten, die tegelijk ook zijn leesvaardigheid vergrootten. Anderzijds is het natuurlijk wel zo dat sommige recentere handboeken de nieuwe wetenschappelijke inzichten in hun cultuur-lessen hebben verwerkt en kunnen ingaan op thema's die enkele decennia geleden nog niet aan de orde waren. Een terechte verbetering in de recentere handboeken is natuurlijk de meer aantrekkelijke lay-out en het overvloedig gebruik van afbeeldingen, die ongetwijfeld de aandacht van de moderne jongere beter kunnen vasthouden. Anderzijds wil ik hier toch waarschuwen voor de politiek van de verschillende uitgeverijen, die hun schoolboeken alsmaar 'mooier' verzorgen, maar daar ook een serieus prijskaartje aan hangen. Er is nu bv. een reeks op de markt waarvan de handboeken voor één leerling voor vier jaar samen op de kop af 5000 BF of 125 euro kosten, of pakweg 30 euro per jaar. Vele scholen hebben wel een boekenfonds en men kan ook hier en daar wel wat tweedehands materiaal vinden, maar persoonlijk vind ik deze prijsstijging een zorgwekkende evolutie. Moeten handboeken echt op blinkend papier gedrukt worden, moet elke afbeelding echt in kleur, moeten de marges van de bladen echt zo breed genomen worden, en is een gekartonneerde kaft echt nodig? Ook over de keuze van de afbeeldingen kan men zich soms vragen stellen. Het nut van foto's van archeologische sites en (kunst)voorwerpen uit de oudheid staat buiten kijf, maar sommige handboeken zweren bij afbeeldingen van schilderijen en beeldhouwwerken uit de 14e-18e eeuw om hun mythologische of historische lessen te illustreren. Ik vrees dan ook dat een doorsnee leerling eerder het beeld meekrijgt dat de vrouwen in de oudheid allemaal schaarsgeklede, bevallige en blondharige wezentjes

5 5 waren, en dat de mannen omschreven moeten worden als geharnaste en gespierde vechtersbazen dan wel als eerder verwijfde types die naast een riviertje op een blokfluit zitten te spelen. Het wordt me evenwel helemaal te veel wanneer een vers in een gedicht van Catullus wordt afgebroken, zonder enig respect voor de metriek, alleen maar om plaats te maken voor de afbeelding van een modern schilderij ernaast. Ook voorzichtigheid bij het onderschrift is zeker geboden. Een leerkracht signaleerde me zo dat op een schilderij geïdentificeerd als 'Pygmalion en Galatea', eigenlijk Galatea en Aphrodite afgebeeld staan, niet Pygmalion zelf. Ik heb ook in een recent handboek vol jeugdsentiment zitten kijken naar prenten uit de populaire Historia-reeks van de jaren '50, maar vele tekeningen uit deze reeks zijn nog moeilijk in overeenstemming te brengen met de huidige wetenschappelijke kennis. Regelmatig werkt men ook met al dan niet humoristische tekeningen, die zeer functioneel kunnen zijn, maar die vaak ook historische fouten bevatten. Ik ken zo een wagen vol houten vaten wijn in plaats van vol amphorae, Romeinen die de Sabijnse maagden uit een stad roofden, en Galliërs die oog in oog stonden met de ganzen van het Capitolium. Ook met het gebruik van strips als Asterix dient men voorzichtig te zijn. Ik herinner me een studente die in haar eindwerk over de Galliërs zonder blikken of blozen beweerde dat vele Galliërs in boomhutten woonden, alleen maar omdat de tekenaar van Asterix voor de bard Assurancetourix (onlangs herdoopt als Kakofonix) zo'n woning heeft verzonnen. Ik zal kort de verschillende thema's overlopen in de pakweg drieduizend geïnventariseerde Latijnse teksten en wel in de orde zoals ze in mijn lijst voorkomen. Opmerkelijk beperkt in aantal zijn de teksten die handelen over de klassieke mythologie, minder dan 5 % van het totaal. Er is wel wat materiaal over de Trojaanse oorlog of verhalen gebaseerd op de Metamorphoses van Ovidius, maar het potentieel aan interessante verhaaltjes is daarmee verre van uitgeput. De stof van Griekse tragedies als Oedipus, Antigone of de Orestea wordt zelfs amper aangeraakt, wat zeer jammer is vermits de grote groep van leerlingen die geen Grieks volgen, deze verhalen dus niet echt leert kennen. De Griekse wereld en een aantal anekdotes over Griekse auteurs en filosofen beslaan ongeveer 10 % van de teksten, maar het merendeel daarvan komt uit handboeken van vóór Alleen de exploten van Alexander de Grote krijgen nog

6 6 ruimschoots aandacht in de recentere handboeken, wat impliceert dat de leerlingen amper iets te horen krijgen over het Griekenland van de 6e-4e eeuw v.c., toch de bakermat van de veel geprezen Griekse kunst en cultuur en tegelijk een periode waaruit massa's spannende verhalen kunnen gedistileerd worden. Terecht gaat er zeer veel aandacht naar de Romeinse geschiedenis - een 35 % van de teksten -, maar de onderwerpen zijn zeer ongelijkmatig verdeeld: het leeuwendeel gaat naar de Romeinse koningstijd, de tweede Punische oorlog en de verovering van Gallia door Caesar. In de meeste handboeken in vele varianten uitgewerkt zijn de verhalen van Aeneas, Romulus en Remus, de Sabijnse maagdenroof, de strijd van de Horatii en de Curiatii, en de eerste helden van de Romeinse republiek, met name Horatius Cocles en Mucius Scaevola, maar voor de rest van de republiek zoekt men zelden verder dan de schoolmeester van Falerii en de inval van de Galliërs. De belangrijkste bron voor deze verhalen uit de koningstijd en de republiek is ongetwijfeld het werk van Livius, maar eerder dan directe bewerkingen van deze Latijnse auteur schijnen de meeste verhalen al dan niet rechtstreeks overgenomen uit het boekje De viris illustribus urbis Romae a Romulo ad Augustum van Abbé Charles François Lhomond die in de tweede helft van de 18e (!) eeuw een gekuiste en vrij moraliserende selectie heeft gemaakt uit de levens van een aantal beroemde Romeinen, een boekje dat tot in de jaren 1950 overigens officieel op het leerplan stond. Zo'n moraliserende ondertoon was trouwens het handelsmerk en een bewuste keuze van de meeste oudere handboeken, maar ik krijg gelukkig de indruk dat de recentere handboeken minder aan dit euvel lijden. De Romeinse keizertijd wordt in het algemeen zeer stiefmoederlijk behandeld. Terwijl men af en toe nog een tekst leest over de Iulisch-Claudische dynastie, zwijgt men in alle talen over de latere keizers. Van de recentere handboeken biedt alleen Claviculae 3 behoorlijk materiaal voor deze periode. Ik was anderzijds verrast te merken dat - met zovele geestelijken onder de handboekmakers - zelfs de vroegchristelijke verhalen amper aan bod kwamen. Ook uit de bijbel werd amper geput: binnen de reeks Ars legendi las men vroeger nog wel een aantal verhalen uit het Oude en het Nieuwe Testament, maar die zijn in de recente uitgaven allemaal geschrapt. Reeds in de oudheid bestonden er van de meeste verhalen verschillende versies, die vaak zeer sterk van elkaar konden verschillen. Ik kan het de handboekmakers dus niet echt kwalijk nemen indien ze in het vuur van hun eigen uiteenzetting af en toe

7 7 nieuwe elementen of interpretaties aan de oude verhalen toevoegen, maar er zijn grenzen. In een recent handboek bv. wordt het verhaal van het brandende hoofd van de jonge Servius Tullius door een verzonnen voorspelling ('Si apparuerit ignis, aderit vesper') verbonden met de moord op Tarquinius Priscus drie dagen later, terwijl er volgens Livius minstens vijftien jaren lagen tussen de beide gebeurtenissen. Deze voorspelling bevat echter een opmerkelijke grammaticale constructie met een futurum exactum, en ik heb sterke vermoedens dat de Romeinse geschiedenis uitsluitend herschreven is om de leerlingen te laten kennismaken met deze vorm. De teksten die gebaseerd zijn op Latijnse auteurs, maken ongeveer 40 % uit van het totaal. In mijn inventaris ontbreken de tekstuitgaven voor schoolgebruik en zijn de bloemlezingen niet in detail gedepouilleerd, zodat het aanbod voor de derde graad in sommige opzichten duidelijk uitgebreider is dan in mijn inventaris wordt gesuggereerd. Anderzijds zijn de handboeken voor de derde graad die bij een reeks horen, wel verwerkt, zodat ik meen dat de algemene tendenzen toch enigszins tot uiting komen in mijn overzicht. Passages uit het hele oeuvre van Cicero waren uitermate populair in de oudere handboeken, maar daarbij ging het vooral om anekdotes van allerlei slag zonder dat de figuur van Cicero echt werd belicht. De fabel was en is in handboeken ongetwijfeld het meest populaire genre uit de Latijnse oudheid. Het gaat hierbij niet alleen om Latijnse fabels van Phaedrus, maar ook om Latijnse bewerkingen van Griekse fabels van Aisopos en Babrios. Klaarblijkelijk hadden handboekmakers een voorkeur voor deze korte verhaaltjes omwille van hun moraliserend karakter en hun hoog anekdotisch gehalte, en gingen ze daarom voorbij aan het gegeven dat het genre van de fabel in de klassieke literatuur nooit een belangrijke rol heeft gespeeld. Binnen het genre van de Romeinse brief zijn de brieven van Cicero en vooral die van Plinius Minor vaak voor schoolgebruik bewerkt. De korte epigrammen van Martialis werden vooral in de oudere handboeken vaak als bladvulling gebruikt. Van de schrijvers uit de 2e eeuw n.c. krijgen Aulus Gellius en de Metamorphoses van Apuleius nog enige aandacht, maar de latere schrijvers zijn bijna volledig verwaarloosd. Grote afwezigen in de Latijnse handboeken zijn de Romeinse liefdesdichters. Catullus krijgt nog enige aandacht, maar de 'erotische' poëzie van Ovidius wordt overwegend doodgezwegen en behalve in enkele bloemlezingen van Latijnse poëzie ontbreken ook de gedichten van Tibullus en Propertius bijna volledig. Overigens krijg

8 8 ik de stellige indruk dat in de meeste handboeken voor alle jaren, en niet alleen voor de eerste graad, alle mogelijke allusies op hartstocht of sexualiteit bewust zijn gebannen, en dat het woordje 'liefde' quasi uitsluitend gebruikt wordt binnen de relatie tussen ouders en kinderen of tussen de burger en zijn vaderland. Dat sommige handboeken in dit opzicht ook de censuur niet schuwen is geen geheim: in Sallustius' beschrijving van Sempronia, de 'slechte' vriendin van Catilina, werden in een bepaald handboek alle verwijzingen naar haar tomeloze libido zorgvuldig weggeknipt, en ook Tacitus' verdachtmaking aan het adres van Nero over pederastische praktijken met zijn adoptiefbroer Britannicus, een passage die volgt op het veel gelezen verslag van Britannicus' dood, wordt steeds met de mantel der schroom bedekt. Ik ken overigens geen enkele tekst in een handboek waar het thema homosexualiteit in de oudheid aan bod komt, ondanks de verwoede pogingen van de overheid en vele andere organisaties om dit gegeven op school bespreekbaar te maken. Op relationeel en sexueel vlak krijgen de leerlingen dus een extreem 'brave' oudheid voorgeschoteld, een beeld dat in schril contrast staat met de vaak bloedige en gewelddadige beschrijvingen van veldslagen of gevechten, die klaarblijkelijk zonder scrupules in geuren en kleuren aan de leerlingen kunnen worden verteld. Heel wat handboeken bieden ook interessant Latijns materiaal aan dat misschien veel te weinig aan bod komt in de les: het gaat hier bv. om juridische teksten, Latijnse opschriften, en Middeleeuwse en neo-latijnse teksten. Een 10 % van de Latijnse teksten in handboeken ten slotte heeft betrekking op zeer diverse onderwerpen, en vaak gaat het hierbij om zelfgeschreven verhalen die niet dadelijk verwijzen naar een historische gebeurtenis en die evenmin teruggaan op een antieke bron. Deze verhalen zijn chronologisch veelal gesitueerd op het einde van de republiek of in de vroege keizertijd (met name van Iulius Caesar tot Hadrianus) en spelen zich meestal af in het centrum van Rome of op een villa in Gallia Belgica. Bijna steeds vormen de hoofdrolspelers een familie uit de lower high society, die bestaat uit vader en moeder en drie kinderen, meestal twee jongens en één meisje, en lopen de slaven goedgemutst rond om iedereen in huis van dienst te zijn. Een oude wijze slaaf, liefst van Griekse herkomst, zorgt voor de opvoeding van de kinderen, en een of andere oom of grootvader vertelt over zijn avonturen in het leger. De kinderen halen fratsen uit op school en gaan op woensdagnamiddag bij voorkeur op zoek naar een dief die een kostbaar voorwerp uit hun huis heeft gestolen. Vader moet om een of andere reden op

9 9 reis vertrekken en neemt zijn kinderen mee zodat ze een stukje van de wereld zien en steevast het forum Romanum, het circus en een amfitheater bezoeken op hun toeristische rondreis door Rome. Met andere woorden, het gaat hier om de typische narratieve structuren die in de meeste kinderboeken gehanteerd worden, en waarbij een modern gezin en hedendaagse gebruiken in een antiek kleedje worden gestoken. In deze verhalen worden wel heel wat historische en archeologische details verwerkt, die best boeiend zijn, maar dat neemt niet weg dat het beeld dat de leerlingen krijgen van de oudheid, fundamenteel verkeerd is. In een gemiddeld Romeins gezin werden heel wat meer dan drie kinderen geboren, maar velen daarvan haalden de leeftijd van vijf jaar niet. In hun huizen was er amper verlichting, verwarming of water, en de hygiënische omstandigheden waren vaak abominabel, terwijl de geneeskunde eigenlijk nog nergens stond. Ook het bewaren van etenswaren was in deze periode zonder ijskast echt niet evident. De straten waren vaak modderpoelen en de Italiaanse winters konden koud en nat zijn. Wie op reis ging, sliep overwegend buiten op de harde grond en had een serieuze kans dat hij nooit zou terugkeren, maar zou omkomen in een storm of gedood zou worden door rovers. Slaven waren voorwerpen die men naar willekeur bevelen kon geven, misdadigers werden op gruwelijke wijze gestraft, en in de oorlogvoering was het leven van de vijand van weinig tel. Ik denk dat het beeld dat ik wil ophangen, ondertussen duidelijk is: de oudheid was geen aards paradijs waar iedereen vrolijk door het leven ging tot hij van zijn pensioen kon genieten, maar een harde wereld, waar 95 % van de bevolking moest knokken om te overleven. Ik wil hier nu niet beweren dat het verkeerd is om verhaaltjes te schrijven die zogezegd nauw aansluiten bij de leefwereld van de jongeren van vandaag, maar ik vrees dat we nog steeds veel te schatplichtig zijn aan het al te romantische beeld van de oudheid zoals dat sinds de Renaissance gevormd is en zoals dat de laatste vijf eeuwen tot uiting is gekomen in de literatuur, de schilderkunst, de beeldhouwkunst, de film en de strips. Een vleugje 'reality-tv' over de oudheid lijkt me geen overbodige luxe... Een bron van persoonlijke ergernis in deze verzonnen verhaaltjes is vaak ook de naamgeving. Ik geef toe dat het aantal courante Romeinse voornamen vrij beperkt is, maar dat is amper een excuus om een gesprek te verzinnen tussen bv. Marcus en Antonius, of om niet-klassieke verlatiniseerde vormen te gebruiken zoals Carolus, Ericus / Erica of Petra.

10 10 Het is niet verwonderlijk, veronderstel ik, dat er heel wat minder handboeken Grieks op de markt zijn gebracht dan handboeken Latijn, en dat dus ook het aantal Griekse teksten eerder beperkt is gebleven tot misschien een vijfhonderdtal. Veel van wat ik reeds gezegd heb over de Latijnse teksten is ook van toepassing op de Griekse. Weerom zijn er verrassend weinig teksten rond de klassieke mythologie, slechts iets meer dan 5 %, en dit is opnieuw een gemiste kans. Iets minder dan 40 % van de teksten heeft betrekking op de geschiedenis van de Griekse wereld, waarbij de meeste perioden en streken wel af en toe aangeraakt worden, maar ook hier zijn de mogelijkheden nog verre van uitgeput. Opmerkelijk is dat sommige oudere handboeken ook een aantal Griekse teksten hebben opgenomen over de Romeinse geschiedenis. Een 35 % van de teksten verhaalt anekdoten over Griekse auteurs of filosofen, of is gebaseerd op passages uit hun werk. Weerom is het genre van de fabel de grote kwantitatieve overwinnaar. Ik ken slechts drie handboeken waarin enkele Griekse opschriften zijn opgenomen, en alleen in de reeks Thalassa verschijnen een viertal Griekse papyri. Een 20 % van de Griekse teksten ten slotte behandelt diverse onderwerpen, waarbij het opvalt dat het aantal verzonnen verhaaltjes uitermate beperkt is. Voor zover ik weet, wordt slechts in één handboek gewerkt binnen het stramien van een fictieve Griekse familie met een curieuze mengeling van epische, klassieke en hellenistische namen. Ook op het gebied van de pakweg 1000 lessen 'antieke cultuur' bestaat er een grote diversiteit, maar over het algemeen komt de Griekse wereld veel minder aan bod dan de Romeinse wereld. Een 25 % van de lessen heeft betrekking op de antieke taalen letterkunde, veelal uitgeschreven per genre eerder dan per auteur. De klassieke mythologie krijgt weerom slechts een 10 %. Een 40 % van de teksten heeft betrekking op historische en geografische aspecten van de Griekse en de Romeinse wereld, en ten slotte is er natuurlijk nog de groep van 'diverse themata', een 25 %. Globaal genomen is het aantal flagrante fouten of inhoudelijke vergissingen eerder beperkt, en die zijn in een volgende druk dan nog meestal verbeterd. Het is stricto sensu niet fout, maar het blijft wel vreemd om in een Latijns handboek te lezen over de 'forums' van Rome. Ook het Latijn van de zelfgemaakte teksten klinkt niet altijd

11 11 even klassiek 4. Bij Griekse teksten durft er wel eens iets misgaan met de accenten. Ik heb verder de indruk dat vele 'handleidingen voor de leerkracht' niet zo grondig bewerkt en gecorrigeerd zijn als de handboeken zelf, en een kritische ingesteldheid tegenover de aangeboden oplossingen is vaak geen overbodige luxe. Over het algemeen evenwel lijkt de geboden leerstof in de handboeken behoorlijk accuraat. Op basis van 'harde' inhoudelijke argumenten is het moeilijk een voorkeur uit te spreken voor een of andere reeks, daar ze allemaal min of meer aan elkaar gewaagd zijn. De meeste handboeken profileren zich dan ook vooral op basis van hun pedagogische aanpak of hun leesmethode. Het voordeel van deze diversiteit is natuurlijk dat elke vakgroep Klassieke talen voldoende mogelijkheden heeft om op basis van zijn eigen voorkeuren een degelijk handboek te kiezen. Ik hoop dan ook dat de huidige diversiteit aan handboeken zal blijven bestaan en dat iedere reeks zijn plaats op de markt kan behouden. Herbert Verreth Boulevardstraat Leuven 016/ In de gedrukte versie gaf ik het voorbeeld 'Quintus noster' (geïnspireerd door BOSTEELS, Raf, Perge quo coepisti. Over het aanvangsonderricht Latijn, in Kleio, 26, 3, 1997, p. 106), maar prof. Robert Duthoy wees er mij terecht op dat uitdrukkingen als 'Titus noster' inderdaad betuigd zijn in bv. Petronius' Satyricon.