Geoplan. Krimp met kwaliteit. Whitepaper. CURSUSSEN EN CONGRESSEN 2012, ARCADIS

Transcriptie

1 Whitepaper Krimp met kwaliteit Geoplan CURSUSSEN EN CONGRESSEN Krimp met kwaliteit

2 WAAROM DEZE WHITEPAPER? In een deel van Nederland krimpt de bevolking: dorpen, gemeenten en zelfs hele regio s krijgen minder inwoners. Gemeenten reageren met acties om nieuwe bewoners te trekken. Maar een deel van de gemeenten gaat het niet lukken om genoeg nieuwe bewoners te werven: zij moeten de krimp accepteren. Deze gemeenten moeten zich de vraag stellen hoe ze zorgen dat de gevolgen van de krimp niet al te hard aankomen. Drs. Sander van Schijndel is senior adviseur bij ARCADIS en verzorgt bij Geoplan de cursus Krimp met kwaliteit: Hier bij ARCADIS hebben we het over het zorgen voor een zachte landing. Om te zorgen dat de gevolgen van krimp inderdaad gevoeld worden als een zachte landing moeten de betrokken partijen nu de realiteit onder ogen zien en een visie op krimp gaan ontwikkelen. Ik wil gemeenten en provincies, maar zeker ook woningcorporaties en beheerders van bedrijventerreinen wakker schudden en inspireren. Nu is het nog mogelijk om een effectief beleid te ontwikkelen. In deze whitepaper geef ik u vast een aanzet om over uw rol in het krimpbeleid na te denken. In deze whitepaper geeft Sander van Schijndel zijn visie over de volgende onderwerpen: Krimp: waar zit de pijn? Waarom juist daar? De gevolgen van krimp Cocktail van ingrepen Samenwerking: lokaal en regionaal Wie betaalt het? Wat werkt?

3 Krimp: waar zit de pijn? De krimpgebieden bevinden zich in heel Nederland. De drie bekendste zijn Zeeuws-Vlaanderen, Zuid- Limburg en Noordoost-Groningen. Daarnaast is er ook sprake van anticipeergebieden waar we verwachten dat bevolkingskrimp zich in de nabije toekomst gaat manifesteren. Krimp wordt verwacht in delen van Twente, Noord-Brabant, de kop van Noord-Holland en zelfs in het zuidelijke randje van de Randstad. Waarom juist daar? Waarom krimpt de bevolking nu juist in deze delen van Nederland? Voor een deel gelden de oorzaken van krimp voor heel ons land: minder mensen zijn. één huishouden (dat samen een woning deelt) bestond de afgelopen jaren uit steeds minder mensen. Eenpersoonshuishoudens zijn bijvoorbeeld heel gewoon geworden. Zo waren meer woningen nodig voor een gelijke hoeveelheid mensen. De huishoudensverdunning is nu zo ver gevorderd dat het niet meer resulteert in een grote behoefte aan meer woningen. minder jongeren. De krimpgebieden hebben naast deze landelijke demografische effecten ook last van regionale migratie: een uitstroom van mensen. Het gaat hierbij vooral om jongeren die uit dorpen en landelijke gebieden richting steden in de regio of zelfs naar de Randstad vertrekken, waar wel werk is en studiemogelijkheden zijn. Maar ook senioren voelen zich beter thuis in de steden: daar valt wat te beleven en is wat te zien en, waar noodzakelijk, zijn in de stad ook betere medische voorzieningen beschikbaar. Binnen de krimpregio s lijken vooral de grotere dorpen getroffen te worden: ze zijn te groot voor de mensen die landelijk willen wonen met rust en stilte en een appelboom in de achtertuin. Ze zijn echter weer te klein voor de mensen die de levendigheid en voorzieningen van een stad zoeken.

4 De gevolgen van krimp Bevolkingskrimp heeft ingrijpende gevolgen voor de volkshuisvesting in de vorm van leegstand, maar ook voor de leefbaarheid, het voorzieningenniveau, de maatschappelijke cohesie en de economie: leeg en verpauperen. waard: wie wil bijvoorbeeld naast een krot wonen? draagvlak voor voorzieningen zoals zorg, scholen, winkels, toerisme en recreatie. mensen voelen zich minder verbonden met hun dorp en met elkaar. Vaak is het goed om voor een dorp of gebied een zogenaamd nul-scenario op te stellen: wat gebeurt er als we niets doen? Zo kan iedereen wakker worden geschud: de gemeentelijke en regionale ambtenaren en bestuurders, maar ook de betrokken bewoners en de ondernemers. Vertel ze maar eens hoe hun dorp er over tien of vijftien jaar uit ziet als nu niets gebeurt. Benadruk dat hun huis niet al jaren te koop staat omdat er even een dip in de woningmarkt is: voor krimpgebieden gaat de dip niet voorbij. Dit nul-scenario kan onderdeel uitmaken van een Maatschappelijke Kosten en Baten Analyse (MKBA). Met een MKBA vertellen we niet alleen het verhaal van het nul-scenario, maar geven we ook de cijfers die erbij horen. Hoeveel huizen staan over tien jaar leeg? Wat lopen particuliere verhuurders en woningcorporaties dan mis aan huur? Wie zit er dan nog op het bedrijventerrein? En hoeveel bestedingen lopen de winkels, horeca en andere bedrijven dan mis? Het nul-scenario is een heel vervelend verhaal om zelf te accepteren, maar natuurlijk ook om aan de bewoners en ondernemers te vertellen. Maar als zij niet overtuigd zijn van de noodzaak tot actie, dan kunt u ze ook niet betrekken bij de oplossingen, en juist die betrokkenheid is noodzakelijk. Van de cijfers bij het nul-scenario hopen we bovendien dat ze een grote overtuigingskracht hebben naar bijvoorbeeld regionale overheden die hun aandacht moeten verdelen over meerdere dorpen met krimpproblematiek.

5 Cocktail van ingrepen Niemand zal vrolijk worden van zo n nul-scenario, met leegstand en verkrotting in het vooruitzicht. Maar in Nederland zijn nog geen verlaten dorpen te vinden met alle luiken gesloten, zoals u ze op het Franse platteland tegen kunt komen. Het is hier nog niet te laat. De MKBA is niet alleen zinvol om de gevolgen van het nul-scenario aan te geven, maar ook om één of meerdere scenario s te bepalen waarmee we wél proberen kansrijke oplossingen te bedenken voor een buurt, dorp of gebied. De MKBA brengt vervolgens de effecten van deze scenario s in beeld. De oplossingen waar we naar zoeken moeten erop gericht zijn vraag en aanbod met elkaar in evenwicht te brengen. Niet alleen van woningen maar ook van winkels, bedrijfsruimten, maatschappelijke voorzieningen, werkgelegenheid en recreatie. Dit evenwicht kunnen we bereiken door de vraag te stimuleren en/of door het aanbod te beperken. Vraag en aanbod kunnen met elkaar in overeenstemming gebracht worden tot een soort ideale mix : een serie uitgekiende en goed geplande ingrepen. U moet zich niet blind staren op het zoeken naar één mega-oplossing voor alle problemen. Een slimme cocktail van maatregelen, daar zoekt u naar, om zo een zachte landing mogelijk te maken. Misschien kunnen twee kleine huizen met kleine tuinen worden samengevoegd tot één groter vrijstaand huis waar wel vraag naar is bij potentiële plattelandsbewoners? Misschien kan het aanbod voor starters worden vergroot, of kunnen de huizen verhuurd worden aan bewoners van over de grens? Eén bedrijventerrein wordt gesloten en de bedrijven verhuizen naar een ander bedrijventerrein: beter één volle dan twee half lege. Of we zorgen voor meer toeristische trekpleisters zoals een museum of een watersportcentrum om daarmee de werkgelegenheid en de verkoop van huizen als tweede woning te stimuleren. We openen een gezondheidscentrum waar verschillende (para)medici gebruik van maken. Zo hebben we in ieder geval op dinsdag nog een fysiotherapeut in het dorp. En de bibliotheek, de school en het gemeenschapscentrum delen een gebouw. Misschien wel in de oude kerk of de oude steenfabriek die zo beeldbepalend is voor uw dorp. Is een gebied niet meer nodig voor bedrijven of woningen? Dan zou het ook gebruikt kunnen worden voor waterberging, een gronddepot of natuurcompensatie. Of voor nieuwe landgoederen waarbij de nieuwe eigenaren een groot huis op een flinke lap grond mogen zetten mits ze beloven de natuur goed te beheren en gedeeltelijk open te stellen voor bezoekers.

6 Samenwerking: lokaal en regionaal Naar de mogelijke oplossingen moet lokaal, bottom-up, met betrokken ondernemers en bewoners worden gezocht. Zij kennen de kracht van het gebied en als u ze niet betrekt bij de plannen, dan lukt het ook niet om ze te betrekken bij de uitvoering. En reken maar dat u ze dan nodig zult hebben. Ook regionaal moet samengewerkt worden, want dat andere bedrijventerrein ligt waarschijnlijk in een andere gemeente. En als het ene dorp een museum of bungalowpark begint, dan is de kans groot dat het volgende dorp niet hetzelfde kan starten. Samenwerking dus! Hier zie ik een enorme rol voor de provincie als regionale overheid. Zeker gezien de nieuwe verantwoordelijkheden op het gebied van wonen, economie en natuur die de provincies van het Rijk toegewezen hebben gekregen. Wie betaalt het? Alle mogelijke oplossingen kunnen, eventueel in scenario s, doorgerekend worden als onderdeel van de Maatschappelijke Kosten en Baten Analyse (MKBA). Voor waterbergingsgebieden en natuurcompensatie is bijvoorbeeld geld beschikbaar. Denk ook aan Europese subsidies voor het behoud van cultureel erfgoed, leefbaarheid en recreatie. Let wel: de kansen en mogelijkheden zijn per gebied verschillend. Niet voor ieder gebied is geld beschikbaar en in veel gevallen is er helemaal geen geld van buiten. Dan wordt het ingewikkeld, want de kosten en de baten liggen zelden bij dezelfde partij. U verkoopt in uw café meer koffie aan toeristen en de gemeente betaalt het museum waar uw buurman als vrijwilliger werkt. De ene gemeente heeft een florerend bedrijventerrein en de andere gemeente leegstaande bedrijfspanden die gesloopt moeten worden. Het huis wat u dacht te verkopen als aanvulling op uw pensioen wordt nu goedkoop opgekocht door een dorpsontwikkelingsmaatschappij die het afbreekt, zodat uw buurvrouw goedkoop een grotere achtertuin krijgt. Hier zijn creatieve oplossingen nodig, bijvoorbeeld in de vorm van verevening en dorpscoöperaties. Wij vertellen u hier graag meer over tijdens de workshop die wij geven bij Geoplan. Wat werkt? juridische kaders voor zoeken. Het vergt visie, creativiteit en een grote betrokkenheid. Heeft u die? We ontmoeten u graag bij Geoplan en vertellen u dan ook over de ervaring van ARCADIS met krimp door heel Nederland, bijvoorbeeld in Holwerd, Brunssum, Sittard en Nijverdal. Tijdig kunnen anticiperen op de toekomstige bevolkingskrimp? Geoplan biedt u in samenwerking met ARCADIS de ideale 1-daagse cursus Krimp met kwaliteit. Tijdig anticiperen op krimp voorkomt het ontstaan van een negatieve spiraal voor economie, samenleving en ruimtelijke kwaliteit. Gemeenten, corporaties en ontwikkelaars zijn echter vooral bezig met het oplossen van hun eigen problemen, met onderlinge concurrentie als gevolg. Terwijl er juist behoefte bestaat aan meer regionale samenwerking. Ook leidt krimp tot nieuwe kansen en verdienmechanismen, bijvoorbeeld in de vorm van groen-blauwe gebiedsontwikkeling (natuur, water en recreatie). Hoe kunnen we deze kansen aangrijpen? Door middel van deze training brengen we kansrijke ontwikkelconcepten voor krimpregio s in beeld en verkennen we hoe deze concepten financieel en organisatorisch tot stand gebracht kunnen worden. Wanneer kan er het beste worden ingegrepen en door wie? Welke stakeholders kunnen worden gemobiliseerd? Wat kost het en wie gaat het betalen? Dit alles met als doel om voor het betreffende krimpgebied een zachte landing te organiseren. Kijk voor meer info op of bel l Mocht u de inhoud van deze whitepaper willen opnemen in een publicatie, reproduceren of anderszins openbaar maken, dan gelden de wettelijke copyrightregels en heeft u onze schriftelijke toestemming daarvoor nodig. Gaat uw krimpbeleid werken? Het botst met veel van wat ons mensen eigen is. We moeten een negatief verhaal vertellen. Verder kijken dan wat we als van ons beschouwen. Mensen vragen om offers te brengen voor een ander en voor een toekomstbeeld. Nieuwe samenwerkingsverbanden opstarten, geld delen en hier de

7 Deze whitepaper wordt u aangeboden door Geoplan Over ons Geoplan is al meer dan 30 jaar aanbieder van cursussen en incompanytrajecten gericht op professionals in de vakgebieden: Milieu Ruimtelijke ordening Wabo Bouwen Energie & Duurzaamheid Toezicht & Veiligheid Gebiedsontwikkeling & Grondbeleid Kenmerkend voor alle cursussen is de combinatie van praktijkgerichtheid en de laatste theoretische inzichten. Hierbij staat een simpele filosofie centraal: de kennisoverdracht dient op een zodanige manier plaats te vinden dat de deelnemer er in zijn of haar werk daadwerkelijk mee aan de slag kan gaan. Daarom verwerkt Geoplan in haar cursussen vaak interactieve werkvormen zoals workshops, rollenspelen en (thuis)opdrachten, gecombineerd met intensieve begeleiding en relevant ondersteunend cursusmateriaal. Vragen? Wilt u meer informatie over deze whitepaper of over één van onze cursussen. Of heeft u andere vragen? Bel dan gerust met onze studieadviseur: Wouter de Vries T: F: E: wdevries@geoplan.nl Geoplan Burgemeester Stramanweg AA Amsterdam Z-O T F E: geoplan@geoplan.nl