Waarde(re)creatie in Brabant

Transcriptie

1 Waarde(re)creatie in Brabant Toerisme en recreatie binnen de vrijetijdssector in 2020 november 2010

2 Colofon: TOP Brabant Gestelsestraat AM Eindhoven Ellen van Iersel Erik van Nuland november 2010 De visie is tot stand gekomen op initiatief van TOP Brabant en haar leden: RECRON, HISWA Vereniging, Koninklijk Horeca Nederland, Zuidelijke Land- en Tuinbouw Organisatie, Brabantse Kamers van Koophandel, Brabants-Zeeuwse Werkgeversvereniging en Vereniging Kampeerboeren.

3 Waarde(re)creatie in Brabant Toerisme en recreatie binnen de vrijetijdssector in 2020 november 2010

4 4

5 VOORWOORD Voor u ligt de visie van TOP Brabant, waarin het Brabants toeristisch-recreatieve bedrijfsleven de toekomst van haar sector beschrijft voor de komende 10 jaren (tot 2020). Toerisme en recreatie mag zich verheugen op veel aandacht op beleidsmatig en uitvoerend niveau. Dat is ook terecht en positief. Bijzonder van de nu voorliggende visie is dat deze door de sector zelf is opgesteld. Dat is geen eenvoudige opgave, want het schept ook verplichtingen. Van de zijlijn mopperen op een trage overheid of een niet effectieve promotie en marketing is er niet bij. De uitdaging is om aan te geven hoe het dan wel moet en wat we zelf kunnen doen. Met veel ondernemers is gesproken en de meningen zijn lang niet altijd eenduidig. Maar TOP Brabant is ervan overtuigd dat in deze visie de mening van het overgrote deel van het toeristisch-recreatieve bedrijfsleven doorklinkt. TOP Brabant dankt de provincie Noord-Brabant voor de mogelijkheid om in het kader van het gezamenlijk prestatiecontract 2010 deze visie op te stellen. De visie kan een belangrijke bijdrage leveren in de opmaat naar een nieuwe provinciale bestuursperiode vanaf Dank is verschuldigd aan de opstellers, Ellen van Iersel en Erik van Nuland, die er veel energie in hebben gestoken. Uiteindelijk gaat het er natuurlijk om dat het niet bij mooie woorden en vergezichten blijft. Wij gaan graag de discussie aan met alle betrokkenen en roepen eenieder op om samen de schouders te zetten onder het toeristisch-recreatieve product van ons mooie Brabant. U kunt daarbij op TOP Brabant en haar leden rekenen. Han Polman, voorzitter TOP Brabant 5

6 INHOUDSOPGAVE Samenvatting 7 1. INLEIDING Aanleiding Context Aanpak Leeswijzer UITGANGSPOSITIE Vrijetijdsaanbod Brabant Kernkwaliteiten toeristisch-recreatief product Brabant en haar regio s Imago Brabant Economische betekenis vrijetijdssector in Brabant Trends en ontwikkelingen in de vrijetijdssector BRABANTSE CONTEXT Vernieuwing toeristisch-recreatieve sector Organisatiestructuur toeristisch-recreatieve sector Ontwikkelingen in het landelijk gebied Vestigingsklimaat en woon- en leefklimaat Relatie overheden Relatie stad en platteland Recreatiemobiliteit Kennisinstellingen Duurzaamheid ANALYSE KOERS TOT Missie toeristisch-recreatief bedrijfsleven Van missie naar visie van het toeristisch-recreatief bedrijfsleven STRATEGIEEN EN ACTIES Uitwerking visielijn 1: Kwaliteitsimpuls en vernieuwing van het toeristisch-recreatief product Uitwerking visielijn 2: Bevorderen van op elkaar afgestemde, vernieuwende en onderscheidende toeristisch-recreatieve marketing Uitwerking visielijn 3: Vergroten inzet op de maatschappelijke verantwoordelijkheid Uitwerking visielijn 4: Bevorderen doeltreffende organisatiestructuur UITVOERING Projectmatig uitvoeringsprogramma Rolverdeling toerisme en recreatie Brabant 45 BIJLAGEN 48 I Organisatie TOP Brabant 48 II Uitgangspositie toeristisch-recreatieve sector Brabant 49 III Analyse toeristisch-recreatieve sector Brabant 57 IV Belangrijkste bronnen 59 V Overzicht acties 60 6

7 Samenvatting Waar staan we voor en waar gaan we voor...daar wil TOP Brabant helder in zijn. En wat gaan we doen om dáár te komen waar we in 2020 willen zijn? Leest u onze visie. TOP Brabant is benieuwd naar de uwe en nodigt u uit mee te denken, mee te praten en vooral mee te doen! Waar staan we voor? Gezond groeien TOP Brabant staat voor groei van het toeristisch-recreatief bedrijfsleven in Brabant. Een gezonde groei, die bijdraagt aan de duurzame ontwikkeling van Brabant, waarbij economische, ecologische en sociale waarden in evenwicht zijn. En elkaar zelfs versterken. Stevige positie Nu al heeft de vrijetijdssector een stevige positie in de Brabantse economie. Zij levert 6% van de werkgelegenheid. Ook de toeristisch-recreatieve ondernemers leveren hier, met arbeidsplaatsen, een belangrijke bijdrage aan. En deze zal alleen maar groeien de komende tien jaar. Waarde(re)creatie Investeren in toerisme en recreatie is de moeite waard. Vanwege positieve impulsen voor economie, leefbaarheid, vestigingsklimaat, platteland, natuur, landschap en steden. Ruimte om te ondernemen Energie, ondernemerschap en ideeën genoeg! Wat nodig is, is ruimte. Ruimte om te ondernemen. Wat gaan we voor? In 2020 wil de toeristisch-recreatieve sector 20% meer overnachtingen en 20% meer vrijetijdsactiviteiten gerealiseerd hebben. Naar schatting betekent dit ook een groei met extra arbeidsplaatsen. Een pro-actieve houding en actie zijn vereist. Van alle betrokkenen: ondernemers, overheden, belangen- en marketingorganisaties en onderwijs. Waar staan we nu? TOP Brabant heeft een diepgaande analyse gemaakt van de huidige situatie. Wat zijn de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen in de toeristisch-recreatieve sector? Kort samengevat: Wat zijn de sterke punten? stevige positie in de Brabantse economie de dynamiek, de ideeën, de initiatieven, de plannen uitgebreid en veelzijdig aanbod van verblijfsrecreatie, dagattracties en horeca hoogwaardige wandel- en fietsroutestructuur unieke afwisseling in natuur, landschap en waterrijke gebieden Wat kan beter? innovatie, professionaliteit en ondernemerschap positionering horeca als toeristisch-recreatieve pijler continuïteit plattelandstoerisme onderscheidend aanbod koppeling land- en waterrecreatie samenwerking binnen en buiten de sector 7

8 Waar liggen kansen? decentralisatie overheidstaken naar gemeenten grotere betrokkenheid onderwijs communicatiekracht van individuele bedrijven toenemende digitalisering regiomarketing natuur en landschap als onderdeel van het toeristisch-recreatieve product unieke afwisseling steden en dorpen ontwikkelingsruimte voor vrijetijdsvoorzieningen bij infrastructurele projecten combinatie van gastvrijheid, duurzaamheid en kwaliteit aandacht voor beleving en gezondheid Wat zijn aandachtspunten? op elkaar afgestemde Brabantbrede en regionale promotie toegevoegde waarde VVV s imago van de toeristisch-recreatieve sector als gevolg van negatieve ontwikkelingen in de landbouw gelijkwaardigheid tussen regulier toerisme en plattelandstoerisme planologische belemmeringen en regelgeving bereikbaarheid van voorzieningen, met name in het buitengebied Wat moeten we doen op weg naar 2020? De Brabantse toeristisch-recreatieve sector weet wat hij wil en wat hij te bieden heeft. En nu? Langs vier lijnen gaat TOP Brabant de komende jaren te werk. Om ervoor te zorgen dat er in 2020 in Brabant een robuuste toeristisch-recreatieve sector staat, die krachtig bijdraagt aan de Brabantse samenleving. Kwaliteitsimpuls en vernieuwing Kwaliteit, vernieuwing en samenwerking...dé ingrediënten voor een gezonde groei van de sector. De bedrijven zelf leveren de grootste inspanning. Dit betekent nieuwe producten ontwikkelen, bestaande activiteiten slim combineren en ontwikkelingsruimte creëren. Strategieën: kortere, duidelijkere en beter afgestemde planologische procedures meer betrokkenheid bij en kennis over de sector bij gemeenten en provincie meer samenwerking met sectoren als natuur en landschap, sport, cultuur, food en zorg betere bereikbaarheid van recreatiebedrijven door koppeling aan infrastructurele projecten, nieuwe vormen van vervoer en uniforme bewegwijzering Gecoördineerde en onderscheidende marketing De toeristisch-recreatieve marketingactiviteiten - van bedrijven, regio s en Brabant als geheel - worden beter op elkaar afgestemd, zijn vernieuwend, herkenbaar, onderscheidend en daardoor effectief. De kernkwaliteiten gezellige drukte, verbinding stad - platteland en de specifieke regionale kenmerken staan hierbij centraal. Strategieën: de kracht van de regio s en steden wordt benut; via samenhangende Brabantpromotie worden zij als Brabantse merken in de markt gezet er komt een heldere (organisatie-)structuur voor promotie en marketing sterke thema s en productmarktcombinaties, zoals het Brabantse routenetwerk voor wandelaars en fietsers, worden meer onder de aandacht gebracht 8

9 Maatschappelijke verantwoordelijkheid De toeristisch-recreatieve sector pakt zijn rol op als maatschappelijke speler en speelt in op de kansen in de omgeving. De inrichting van het buitengebied, het leefklimaat in de stedelijke regio s, leefbaarheid, werkgelegenheid...op al deze terreinen heeft de sector veel te bieden. Strategieën: de relatie tussen de toeristisch-recreatieve sector en duurzame landbouw, als gezamenlijke dragers van landschap en leefbaarheid, wordt versterkt recreatie en toerisme versterkt haar positie als producent van het landschap recreatie en toerisme wordt sterker gepositioneerd als onderdeel van het gunstige vestigingsklimaat voor bedrijven en het woon- en leefklimaat van inwoners Doeltreffende organisatiestructuur Het toeristisch-recreatieve product wint aan kracht door meer samenwerking en samenhang tussen het bedrijfsleven, de overheid, promotie- en marketingorganisaties en belangenbehartigers. De positionering van TOP Brabant en haar leden als belangenbehartiger en overlegpartner wordt versterkt. Strategieën: duurzame provinciale, regionale en lokale samenwerkingsstructuren herpositionering van toerisme en recreatie bij de provincie als provinciaal belang meer nadruk op afstemming op regionaal niveau investeren in partnership met gemeenten Wat zijn de acties op korte termijn? TOP Brabant heeft elke strategie vertaald in acties, waarvan voor een aantal een opstart op korte termijn wenselijk is. Voor 2011 krijgen de volgende acties prioriteit: Pilot Verkorting planologische procedures Planologische procedures duren gemiddeld 5 tot 7 jaar. TOP Brabant wil deze proceduretijd, samen met de gemeenten, halveren. Zo houden we de vernieuwing en dynamiek er in. Opstellen handreiking kleinschalige horeca Ondersteunende horeca is van belang voor veel plattelandstoeristische initiatieven. Oneerlijke concurrentie ligt al snel op de loer. Met een handreiking over wat wel en niet mag of kan en hoe handhaving plaats kan vinden, gaat TOP Brabant in gesprek met ondernemers en gemeenten. Opstart (bestuurlijk) overleg met de samenwerkende gemeenten In dit overleg zet TOP Brabant in op meer regionale samenhang in het toeristischrecreatieve aanbod. Een middel is de herijking van recreatiekansenkaarten, die de afgelopen jaren zijn opgesteld. Verankering vrijetijd/toerisme en recreatie als provinciaal belang TOP Brabant pleit voor één verantwoordelijk gedeputeerde voor het gehele vrijetijdsbeleid, ondersteund door een adequate ambtelijke organisatie. De visie van TOP Brabant kan een belangrijke bijdrage leveren in de opmaat naar een nieuwe provinciale bestuursperiode vanaf Aandachtspunten zijn meerjarige financiering van toerisme en recreatie en kennisvergroting rondom de toeristisch-recreatieve sector bij de provincie. Uitwerking van een visie op Brabant- en regiopromotie De regio s in Brabant kennen een grote dynamiek en bieden kansen als basis voor Brabantpromotie. TOP Brabant wil een koppeling maken met de uitwerking van de Brabantse kernkwaliteiten Gezellige drukte en Stad en platteland. De organisatie van de promotie- en marketingstructuur hoort hier ook bij. Het initiatief ligt bij het Vrijetijdshuis Brabant. 9

10 10

11 1. INLEIDING 1.1 Aanleiding Toerisme en recreatie is van strategisch belang voor Brabant. Ze levert een belangrijke en omvangrijke bijdrage aan de economische ontwikkeling van het platteland en het stedelijk gebied. De sector is ook sterk medebepalend voor de kwaliteit van het woon- en vestigingsklimaat binnen Brabant. Toerisme en recreatie stimuleert de lokale trots (tradities en cultuur), houdt het voorzieningenniveau op peil en draagt bij aan een aantrekkelijke leefomgeving. Ook zorgt de sector voor een vitaal platteland en is ze van groot belang voor de positionering van de provincie Brabant en haar regio s. Het strategische belang van de toeristisch-recreatieve sector wordt sterk beïnvloed door de voortdurende verschuivingen die plaatsvinden in de markt van vraag en aanbod. De consument van tegenwoordig is grillig en veeleisend. Traditionele vormen van recreatie zoals wandelen, fietsen, bezoek aan attracties en horecabezoek vermengen zich meer en meer met andere activiteiten van inwoners en bezoekers, zoals cultuurbezoek, sport en winkelen. Een klimaat waarin ondernemerschap, kwaliteit en vernieuwing centraal staan, is dan ook nodig om met het aanbod op deze veranderingen in de vraagzijde in te spelen. Ook de overheid speelt een belangrijke rol in het scheppen van mogelijkheden en ruimte voor recreatieondernemers om vorm te geven aan de vernieuwing en uitbreiding van hun bedrijf. Daarnaast is het dynamische krachtenveld waarbinnen de sector opereert van grote betekenis voor de strategische positie van de sector. Meer beleidsruimte op het gemeentelijk niveau, toenemende verwevenheid met maatschappelijke organisaties en functies en een grotere nadruk op regio s zijn belangrijke factoren waarop ingespeeld moet worden. Dit alles biedt kansen voor de sector om haar positie als bron van economische ontwikkeling, maatschappelijke medespeler en co-producent van de ruimtelijke kwaliteit in de komende tijd nog verder te versterken, ook wel Waarde(re)creatie genoemd. Met deze visie pakt het toeristisch-recreatieve bedrijfsleven in Brabant, verenigd in TOP Brabant, deze uitdaging voor Brabant op. Er is behoefte aan een heldere koers voor de periode tot De sector wil met een eigen toekomstvisie niet alleen duidelijk en eensluidend zijn over haar belangen, maar ook de samenwerking en synergie met overheden, maatschappelijke organisaties en andere sectoren bevorderen. 1.2 Context In deze toekomstvisie staan de ambities van het toeristisch-recreatieve bedrijfsleven in Brabant centraal. Dit zijn bedrijven uit de verblijfsrecreatie (waaronder hotels, pensions, Bed & Breakfasts, reguliere en kleinschalige campings, groepsaccommodaties, jachthavens) en uit de dagrecreatie sector (horeca, dagattracties, golfbanen, outdoorbedrijven, (overdekte) speelvoorzieningen etc.). De ambities van het bedrijfsleven moeten echter in de brede context van de hele vrijetijdssector worden gezien. Voor de sector toerisme en recreatie zijn namelijk samenhang en samenwerking met sectoren als cultuur, detailhandel, erfgoed, natuur, sport en wellness van cruciaal belang voor een aantrekkelijk en vernieuwend toeristisch-recreatief product. Daar waar in de visie over toerisme en recreatie wordt gesproken, is dit dan ook vanuit de relatie met en positie binnen de totale vrijetijdssector. 1) Binnen TOP (Toeristisch OndernemersPlatform) Brabant werken samen brancheorganisaties RECRON, HISWA Vereniging, Koninklijk Horeca Nederland (KHN), Zuidelijke Land- en Tuinbouw Organisatie (ZLTO), Brabantse Kamers van Koophandel, de Brabants-Zeeuwse Werkgeversvereniging (BZW) en Vereniging Kampeerboeren (VeKaBo). Zie ook bijlage I. 11

12 1.3 Aanpak Bij het opstellen van de toekomstvisie Waarde(re)creatie in Brabant zijn rapporten en visies geraadpleegd van partijen en organisaties die een belangrijke rol spelen in de toeristischrecreatieve en vrijetijdssector in vooral Brabant. Een startnotitie en een concept visie is besproken met een vertegenwoordiging van het toeristisch-recreatieve bedrijfsleven in de regio s Midden-, Noordoost-, West- en Zuidoost-Brabant, het bestuur en de leden van TOP Brabant. Ook is een aantal gesprekken gevoerd met belangrijke partners van TOP Brabant (promotie- en marketingorganisaties en overheden). In de toekomstvisie wordt vanuit een centrale missie een visie uitgewerkt met vier verschillende visielijnen. Voor elke visielijn is strategisch en actiematig uitgewerkt wat er tot 2020 moet gebeuren. 1.4 Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt de uitgangspositie van de toeristisch-recreatieve sector in Brabant beschreven. Achtereenvolgens wordt ingegaan op het vrijetijdsaanbod, de kernkwaliteiten, het imago, de economische betekenis en de belangrijkste trends. Hoofdstuk 3 geeft een korte toelichting op de belangrijkste ontwikkelingen die binnen en buiten de sector in Brabant plaatsvinden en van invloed zijn op de sector. Hierna volgt in hoofdstuk 4 een analyse van de sterke en zwakke punten en van de kansen en bedreigingen voor de toeristisch-recreatieve sector. Hoofdstuk 5 bevat de centrale missie en visie(lijnen) van het toeristisch-recreatieve bedrijfsleven tot In hoofdstuk 6 worden in totaal 13 strategieën gepresenteerd en verder vertaald in een aantal concrete projecten/activiteiten. De toekomstvisie wordt afgesloten met de wijze waarop uitvoering wordt gegeven aan de visie. 12

13 2. UITGANGSPOSITIE Voor een goede visie op de toekomst van de toeristisch-recreatieve sector is het van belang dat de uitgangspositie van de sector duidelijk in beeld is. In dit hoofdstuk is deze positie beknopt weergegeven. Een uitgebreidere beschrijving is opgenomen in bijlage II. 2.1 Vrijetijdsaanbod Brabant Aanbod van verblijfsrecreatieve voorzieningen Brabant 2 telt ruim logiesverstrekkende accommodaties met in totaal slaapplaatsen (2009). Dit is bijna 11% van het aantal logiesaccommodaties in Nederland. Qua aantal bedrijven en slaapplaatsen staat Brabant op de derde plaats van Nederland. In Brabant zijn relatief veel groepsaccommodaties en kampeerbedrijven met vaste kampeerplaatsen gevestigd. Hotels, pensions en jachthavens zijn relatief ondervertegenwoordigd. De afgelopen jaren is er sprake van een sterke toename van het aantal logiesaccommodaties en het aantal slaapplaatsen in Brabant. Deze toename is groter dan de landelijke groei. De sterkste toename in Brabant komt voor rekening van de Bed & Breakfastsector (maar liefst 99% in 3 jaren). Aanbod van dagrecreatieve voorzieningen Eén van de krachten van Brabant is het grote aanbod van dagrecreatieve attracties en de vele evenementen en activiteiten. Vooral de stedelijke netwerken kennen een uitgebreid aanbod aan aansprekende evenementen en onderscheiden zich hiermee de laatste jaren steeds meer. Ook sterk is het uitgebreide aanbod van horecavoorzieningen (bijna bedrijven). Verder kent Brabant een zeer uitgebreid en aantrekkelijk fiets- en wandelknooppuntennetwerk en een groot aantal golfbanen. Tot de dagrecreatieve mogelijkheden moet ook zeker de natuur gerekend worden en het grote aantal toegankelijke landgoederen. Brabant kenmerkt zich door een zeer grote verscheidenheid aan grotere en kleinere natuurgebieden met vier Nationale Parken (Biesbosch, Loonse en Drunense Duinen, De Groote Peel, Grenspark De Zoom-Kalmthoutse Heide) en vier Provinciale/Nationale Landschappen (Maashorst, Groene Woud, Brabantse Wal en de Nieuwe Hollandse Waterlinie). Brabant beschikt dus over bosrijke, heiderijke en waterrijke gebieden. 2.2 Kernkwaliteiten toeristisch-recreatief product Brabant en haar regio s De kernkwaliteiten van Brabant zijn voor toerisme en recreatie essentieel om het onderscheidende verhaal van Brabant en haar regio s te vertellen. Hiervoor komt de toerist naar Brabant en trekt de Brabander erop uit. Brabant staat voor een afwisseling van stad en platteland, van steden en dorpen, van agrarische cultuurlandschappen en natuurgebieden, van zand en klei, van vernieuwing en traditie, van cultuur en historie, van high tech en high touch. De afwisselingen bevinden zich in elkaars nabijheid. Wandelend en fietsend banen inwoners en toeristen zich een weg door een gevarieerd Brabant. Er is veel te beleven, te doen, vooral samen al dan niet in verenigingsverband. Brabant staat voor gezellig en bourgondisch met een Brabantse gastvrijheid. Eten en drinken nemen een centrale plaats in. Voor TOP Brabant is Brabant in essentie samen te vatten onder gezellige drukte en de afwisseling tussen stad en platteland. 2) Brabant in cijfers, trendrapportage vrijetijdssector, Vrijetijdshuis Brabant, Regionale visies Regionaal Overleg Midden-Brabant (2010), Samenwerkingsverband Regio Eindhoven (2009) en Kamer van Koophandel Zuidwest-Nederland (2009). 13

14 Elke regio voegt hier zijn eigen onderscheidende kernwaarden aan toe. Deze aanvullingen liggen vaak op het gebied van cultuur en cultuurhistorie, streekproducten of fysieke elementen, zoals water, zand en heide. Inwoners en toeristisch-recreatieve ondernemers voelen zich verbonden met hun regio. Er bestaan vele vormen van regionale samenwerking in de Brabantse regio s. Echter een duidelijk van elkaar onderscheidend toeristisch-recreatief profiel van deze regio s ontbreekt op dit moment. 2.3 Imago Brabant Onderzoek naar het imago van Brabant en de waardering van het toeristisch-recreatief en cultureel aanbod in de provincie 3 onder Brabanders en niet-brabanders geeft het volgende beeld: Brabanders en niet-brabanders associëren Brabant spontaan met mooie natuur, gastvrij, carnaval, gezellig, bourgondisch en gemoedelijk; Over het algemeen zijn de Brabanders en niet-brabanders redelijk positief over de recreatieve en culturele voorzieningen in Brabant. Ze zijn extra positief over het goed uitgeruste fietsroutenetwerk, de uitgebreide wandelmogelijkheden, de aantrekkelijke attractieparken en de vele mogelijkheden om lekker uit eten te gaan; Brabanders (55%) en niet-brabanders (56%) zien het Brabantse verblijfsaanbod als (enigszins) standaard in plaats van onderscheidend. 2.4 Economische betekenis vrijetijdssector in Brabant Het economische belang van de vrijetijdssector in Brabant is groot. 4 Werkgelegenheid De vrijetijdssector in Brabant telt banen ofwel 6% van de werkgelegenheid in Brabant (2009). Hiervan zijn naar schatting banen toe te schrijven aan de toeristischrecreatieve sector (logiesverstrekking, horeca en recreatie en amusement). Ten opzichte van de landelijke cijfers is het aantal banen in de toeristisch-recreatieve sector in onze provincie relatief groot. Tabel 1 Werkgelegenheid in Brabant in 2009 en aandeel binnen de totale (landelijke) vrijetijdssector in aantal banen 2009 % totale Brabantse vrijetijdssector 2009 % Brabant in Nederland 2009 Cultuur % 12% Logiesverstrekking % 11% Horeca % 17% Vervoer % 10% Detail-en groothandel % 15% Recreatie en amusement % 22% Sport % 16% Overig % 14% Totaal % 15% Bron: Vrijetijdshuis Brabant ) Onderzoek Het imago van de provincie Noord-Brabant, Quint Result, ) Brabant in cijfers, trendrapportage vrijetijdssector, Vrijetijdshuis Brabant, 2010

15 Kenmerkend voor de werkgelegenheid in de toeristisch-recreatieve sector is dat deze kansen biedt aan specifieke groepen in de samenleving zoals jongeren, allochtonen en lager opgeleiden. Ook vindt een belangrijk deel van de werkgelegenheid plaats in het landelijk gebied. Overnachtingen Brabant kent 10,4 miljoen overnachtingen van binnenlandse gasten (2009). Deze gasten verblijven het vaakst in een bungalow (31%), gevolgd door de eigen stacaravan op vaste plaatsen (17%) en de toercaravan/vouwwagen op toeristische plaatsen (14%). De binnenlandse gasten besteden in totaal 274 miljoen (2009). In 2009 verbleven ongeveer buitenlandse gasten in Brabant, die samen goed waren voor 1,5 miljoen overnachtingen. Dit is 6% van alle buitenlandse gasten en overnachtingen in Nederland. De belangrijkste herkomstlanden waren België (28%) en Duitsland (21%). Dagrecreatieve vrijetijdsbesteding Jaarlijks vinden in Brabant 524 miljoen vrijetijdsactiviteiten 5 plaats, waarvan 453 miljoen door Brabanders en 71 miljoen door niet-brabanders. De Brabanders zelf zijn dus veruit de belangrijkste markt voor de vrijetijdsbestedingen in Brabant. Met al deze vrijetijdsactiviteiten in Brabant is maar liefst 5,6 miljard aan bestedingen gemoeid. Buitenrecreatie is met bijna 127 miljoen vrijetijdsactiviteiten het meest omvangrijke cluster. Hieronder vallen fiets-, wandel-, auto- en motortochten, recreatie aan het water, tochten met een rondvaartboot en bezoek aan de volkstuin. Ook zelf sporten (91 miljoen) en funshoppen (80 miljoen) zijn twee favoriete activiteiten in Brabant (2008). Tabel 2 Aantal vrijetijdsactiviteiten in Brabant in 2006 en 2008, ondernomen door Nederlanders Buitenrecreatie Waterrecreatie en sport Zelf sporten Sportwedstrijden bezoeken Wellness / beauty / ontspanning Attracties bezocht Evenementen bezocht Funshoppen Cultuur Uitgaan Overige hobby- en verenigingsactiviteiten & cursussen Aantal activiteiten (in miljoenen) Bron: Vrijetijdshuis Brabant ) Uithuizige vrijetijdsactiviteiten van ten minste één uur. 15

16 2.5 Trends en ontwikkelingen in de vrijetijdssector Er spelen talloze ontwikkelingen en trends, die direct of indirect invloed hebben op de vrijetijdssector. In onderstaand overzicht zijn de belangrijkste trends en ontwikkelingen opgesomd. Een uitgebreidere toelichting hierop is terug te vinden in bijlage II. Trends en ontwikkelingen Algemene trends Vergrijzing Verkleuring Afname grootte huishoudens Grotere impact klimaatverandering Groeiend belang maatschappelijk verantwoord ondernemen Verder toenemende digitalisering Consumententrends Groeiend bewustzijn voor duurzaamheid Toenemende belangstelling voor roots & regio Toenemende aandacht voor fysieke en mentale gezondheid Nog steeds groeiend belang van beleving Toenemend belang rust en ruimte Toenemende behoefte aan een persoonlijke benadering, een hoger serviceniveau en meer kwaliteit Blijvende vraag naar meer luxe en comfort Toenemende behoefte aan natuurbeleving Trends dag- en verblijfsrecreatie Lokale kwaliteiten (technologie, sport, design, architectuur, industrieel erfgoed e.d.) worden steeds vaker ingezet ter verrijking van het dag- en verblijfsrecreatieve aanbod Verdere branchevervaging tussen de verschillende deelsectoren van de vrijetijdssector en andere sectoren Toename van de instantrecreatie Vrijetijdsbesteding wordt knusser en minder spectaculair Dagtochten draaien vooral om natuur en beleving Buitenrecreatie wordt steeds populairder Belevingsroutes onder fietsers en wandelaars zijn erg in trek Blijvende groei in agrotoeristische dag- en verblijfsrecreatie Watersportsector is groeimarkt Toenemende vraag naar luxe en unieke overnachtingsmogelijkheden Toenemende populariteit doelgroepcampings Toenemend aantal nieuwe hotelconcepten en functiemenging van hotels met andere functies Vervaging scheiding tussen toeristische en zakelijke hotels Bron: Diversen 16

17 3. BRABANTSE CONTEXT Binnen en buiten de toeristisch-recreatieve sector in Brabant spelen diverse ontwikkelingen, die mede bepalend zijn voor de context waarbinnen de ontwikkeling van de toeristischrecreatieve sector in Brabant de komende jaren plaats zal vinden. De meest relevante zijn hieronder kort beschreven. Voor deze beschrijving is gebruik gemaakt van een groot aantal visies en rapporten. Een overzicht van de belangrijkste bronnen is terug te vinden in bijlage IV. 3.1 Vernieuwing toeristisch-recreatieve sector In Brabant hebben zeer veel bedrijven toekomstplannen. Er is veel ondernemersgeest. Dit is zonder meer positief, maar ook hard nodig omdat de vernieuwing en professionalisering in de toeristisch-recreatieve sector achter blijft. De sector leunt sterk op een relatief kleine kopgroep van voorlopers. Vernieuwing in de sector gaat bij veel bedrijven ook gepaard met de behoefte aan meer ontwikkelingsruimte. Ruimte om in te kunnen spelen op de vraag van recreanten naar meer ruimte en luxe, om tot kwaliteitsverbetering en herstructurering van de bedrijven te komen en om een goede landschappelijke inpassing te realiseren. De planologische procedures zijn op dit moment veel te lang. Deze liggen gemiddeld op 5-7 jaren. Dit leidt tot inertie in de sector, belemmert in hoge mate de marktgerichtheid van de sector en de vernieuwing in het ondernemerschap (stagnatie bedrijfsopvolging). Het leidt ook tot aanzienlijke ondernemers- en maatschappelijke kosten, waarvan zowel de overheid als het bedrijfsleven zelf zich nauwelijks bewust lijken. Binnen de verschillende deelsectoren zijn de volgende ontwikkelingen zichtbaar: De verblijfsrecreatie kampt met een onder druk staand toeristisch kampeeraanbod. Het vaste standplaatsproduct staat voor de uitdaging een forse kwaliteitsimpuls te realiseren om uitponding en permanente bewoning te voorkomen. Vormen van verhuur van accommodaties al dan niet met extra verstening (bungalows, chalets) bieden kansen. De groepsaccommodatiesector is een volwassen sector met verzadigingsverschijnselen. Kansrijk zijn unieke (kleinschalige) overnachtingsvormen met een verhaal en beleving; Veel bestaande bedrijven liggen van oudsher in aantrekkelijke gebieden met grote natuuren landschappelijke waarden. Aan de ene kant wordt hierdoor de ontwikkelingsruimte van deze bedrijven beperkt, aan de andere kant bieden natuur en landschap volop kansen voor de bedrijven. Voor elk bedrijf zijn kwaliteit, onderscheidendheid en een voldoende schaalniveau de basisvoorwaarden voor continuïteit; Op het gebied van dagrecreatie heeft Brabant een stevige positie door een sterke concentratie van (bovenregionale) dagattracties. De dagrecreatieve markt is echter een verzadigde markt met alleen kansen voor unieke concepten in combinatie met grote marketinginspanningen. De combinatie van dagattractie- en verblijfsmogelijkheden is kansrijk. Ook is in Brabant het golfbaanproduct sterk vertegenwoordigd. In onze provincie ligt een kwart van alle banen in Nederland. Dit product vraagt gelet op de markt om een selectieve groei op gunstige locaties. Voor het gehele Brabantse toeristisch-recreatieve product vormen de dagrecreatieve initiatieven op het platteland (al dan niet in de vorm van agrarische verbreding) een zeer goede aanvulling. Ook voor deze initiatieven is het schaalniveau aandachtspunt voor continuïteit; 17

18 De kansen voor de waterrecreatie in Brabant worden door overheden en bedrijfsleven steeds meer onderkend, maar nog onvoldoende benut. De natuurlijke aantrekkingskracht van water (zowel actief als passief) is groot. Ontwikkelingsruimte voor de watersportgebonden bedrijvigheid is door de complexe regelgeving echter vaak lastig. Waterrijke locaties in een stedelijke omgeving bieden kansen voor andere vormen van recreatie (zoals horeca) en leisure (cultuur, winkelen). In haar positionering als watersportregio is aansluiting in een groter geheel noodzakelijk (Deltagebied, Rivierenland). Aandachtspunt is de relatie van water met de recreatieve mogelijkheden in het achterland; De horeca is, met circa 80% van de werkgelegenheid, een essentieel onderdeel van de toeristisch-recreatieve sector in Brabant. Daarnaast neemt de Brabantse horeca 17% in van de landelijke werkgelegenheid in de vrijetijdssector. Ondanks deze hoge percentages, is de horeca nog (te) weinig betrokken om het verhaal van een streek, stad of van Brabant te vertellen. De horeca als één van de pijlers voor de Brabantse gezellige drukte vraagt om een herpositionering van deze sector in Brabant. Het zakelijk toerisme is in Brabant goed ontwikkeld, vooral in de Brabantse steden. De conjunctuurgevoeligheid is groot en de gevolgen van de diverse crises in de afgelopen periode zijn nog duidelijk voelbaar. 3.2 Organisatiestructuur toeristisch-recreatieve sector Lokale en regionale krachtenbundeling Binnen de toeristisch-recreatieve sector is de afgelopen periode de lokale en regionale krachtenbundeling steeds meer op gang gekomen. Er is sprake van een grote dynamiek van bedrijven die elkaar opzoeken. Ook de meeste lokale overheden zien grote kansen voor toerisme en recreatie en zoeken steeds meer regionale samenwerking. Overheden en bedrijven zetten lokale en regionale structuren op. Productontwikkeling en gezamenlijke promotie-activiteiten worden verkend en uitgevoerd. De provincie geeft hieraan een stimulans door de ondersteuning van de Provinciale/Nationale Landschappen (Maashorst, Groene Woud, Brabantse Wal en Nieuwe Hollandse Waterlinie). Ook via andere ondersteuningsprogramma s, zoals Leader en regionaal economische stimulering, wordt sterk op toerisme en recreatie ingezet. De steden in Brabant zoeken steeds meer binding met hun regio, maar stellen toch vooral hun stad centraal. De dynamiek binnen de sector kent echter ook zijn keerzijde. De forse groei van het aantal regionale en lokale organisaties die zich op één of andere wijze met toerisme, recreatie en vrije tijd bezighouden en de vele projecten die worden uitgerold, maken dat er intussen sprake is van een enorme versnippering. De geografische grenzen van initiatieven worden vaak bepaald door administratieve samenwerkingen en subsidiebepalingen. Deze begrenzingen sluiten echter lang niet altijd aan op het recreatiegedrag van consumenten. Ook is de continuïteit van initiatieven vanwege de subsidie-afhankelijkheid van veel projecten ver te zoeken. Marketing en promotie Op Brabants schaalniveau houdt het Vrijetijdshuis Brabant zich bezig met de marketing en promotie van toerisme en recreatie (naast kennis, routeontwikkeling en innovatie). Daarnaast kent Brabant een VVV-structuur van lokale VVV s, die in Zuidoost- en Noordoost-Brabant worden geëxploiteerd door een regio-vvv. Deze beide regio-vvv s vervullen ook een marketing- en communicatietaak voor hun werkgebied. In Midden-Brabant en West-Brabant is sprake van een minder structurele samenwerking tussen de lokale VVV s. Regionale promotie is echter wel een onderwerp dat sterk de aandacht heeft. 18

19 Naast VVV-kantoren komen er op lokaal niveau steeds meer agentschappen op locaties waar veel toeristen, recreanten en lokale inwoners komen, zoals recreatie- en horecabedrijven, winkels, bibliotheken en gemeentehuizen. Dit gaat in een aantal gevallen ten koste van de VVV-kantoren, zeker in minder toeristische gebieden. Er is sprake van een verdergaande digitalisering van de informatie- en communicatiefunctie van de VVV. Op nationaal niveau werkt VVV-Nederland aan de ontwikkeling van een centrale database om enerzijds alle relevante toeristisch-recreatieve informatie te verzamelen en te beheren en anderzijds geschikt te maken voor de vele communicatiemiddelen zoals websites, informatiezuilen en mobiele telefonie. In Brabant heeft de regio VVV Meierij en Noordoost-Brabant hierin een voortrekkersrol. Onder regie van het Vrijetijdshuis Brabant wordt gewerkt aan een Brabantbrede aanpak, die aansluit op de landelijke ontwikkelingen. Deze digitalisering biedt kansen voor talrijke toepassingen zowel voor individuele bedrijven, steden, regio s als Brabant als geheel. Essentieel hierbij is dat het beheer en de continuïteit van deze database gewaarborgd wordt. Het toeristisch bedrijfsleven staat veelal ambivalent ten opzichte van de huidige VVVstructuur. Voor taken als informatieverstrekking en ontvangst (gastheer/gastvrouw) worden de VVV s overwegend positief beoordeeld. Taken als productontwikkeling en promotie zijn, op de grote steden en enkele regio s na, onvoldoende zichtbaar en scoren beduidend minder. Het vertrouwen van het bedrijfsleven in de uitvoering van deze taken is in algemene zin beperkt. Deze zijn sterk afhankelijk van de personen achter deze taken. Het ontbreekt in Brabant al jaren aan een sterke en eenduidige Brabantpromotie. De vertaling van het door de provincie geïnitieerde Merk Brabant naar toerisme en recreatie komt minimaal van de grond. Er is ook geen evenwicht tussen provinciebrede promotie, regiopromotie en individuele bedrijfspromotie. Gevolg is dat de afgelopen jaren de promotie van Brabant is achtergebleven. Vanuit de overheden, maar ook vanuit het bedrijfsleven worden nauwelijks middelen gegenereerd om hierop in zetten. Onder aanvoering van de provincie wordt, op basis van het advies Groeten uit Holland 6 van de VROM-raad, op diverse plaatsen in Brabant gewerkt aan de ontwikkeling van zogenaamde regionale beeldverhalen. Het is de bedoeling dat ruimtelijke kwaliteiten van een gebied (natuur- en landschapswaarden en de cultuurhistorische waarden) worden gekoppeld aan economische ontwikkelingskansen in de vrijetijdssector. In de praktijk is de realisatie van het concept weerbarstig. 3.3 Ontwikkelingen in het landelijk gebied Het landelijk gebied in Brabant is sterk in beweging. Dit mede onder invloed van het reconstructie- en revitaliseringsproces, dat onder regie van de provincie plaatsvindt. Naast recreatie en toerisme zijn op het platteland nog twee grote ruimtelijke, functionele spelers actief, te weten landbouw en natuur en landschap. Landbouw De landbouw is een belangrijke functie in het buitengebied. De laatste jaren staat het rendement van de landbouw echter sterk onder druk. De landbouw wordt geconfronteerd met een imagovraagstuk (intensieve veehouderij), ruimtedruk, internationale concurrentie, dierziekten en verminderde inkomenssteun. Deze ontwikkelingen hebben steeds vaker een negatieve invloed op het imago van toeristisch-recreatief Brabant, zoals is ervaren bij de Q-koorts. De landbouwsector zet meer en meer in op een duurzame landbouw met maatschappelijke meerwaarde. 6) Groeten uit Holland, Advies over vrije tijd, toerisme en ruimtelijke kwaliteit, VROM Raad,

20 In aansluiting hierop maakt de sector zich steeds sterker als producent in de groene ruimte. De landbouw vraagt meer ruimte voor ook andere niet-agrarische nevenactiviteiten, waaronder recreatie en toerisme. De landbouwsector pleit voor meer maatwerkafwegingen in planologische zin ( eigenschaligheid ). Vanuit andere recreatieve sectoren komen herhaaldelijk signalen dat het plattelandstoerisme geen uitzonderingspositie moet krijgen met concurrentievervalsende regelgeving ( gelijke monniken, gelijke kappen ). Een belangrijk discussiepunt is de positie van horeca bij verbredingsactiviteiten. Er is binnen de sector behoefte aan een verdere professionalisering, kwaliteitsversterking en meer continuïteit van het plattelandstoerisme. Natuur en landschap De afwisselende natuurgebieden en landschappen behoren tot de kernkwaliteiten van Brabant en zijn daarmee onlosmakelijk verbonden met het toeristisch-recreatieve product. Een verdere versterking hiervan is dan ook voor de recreatiesector positief. De financiering hiervan (realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur) staat onder druk. De provincie heeft in de Verordening Ruimte (ontwerp, augustus 2010) een Landschapsinvesteringsregeling voorgesteld. Hiermee wordt de vrijetijdssector aangesproken op haar bijdrage als producent van ruimtelijke kwaliteit. Een thema dat eveneens terugkomt in het VROM-Raad advies Groeten uit Holland. 3.4 Vestigingsklimaat en woon- en leefklimaat Meer en meer wordt de gehele vrijetijdssector beschouwd als een belangrijke factor in het vestigingsklimaat van bedrijven en in het woon- en leefklimaat van de stedelijke regio s. Daarbij wordt toerisme en recreatie tot dusverre gepositioneerd als een aantrekkelijke (openlucht)recreatieve invulling met goede routestructuren, aantrekkelijke groene recreatiemogelijkheden en goede sport- en culturele voorzieningen. Het concept Leisure Boulevard in Midden-Brabant geeft concreet invulling aan de functie van de vrijetijdssector in het vestigingsklimaat en woon- en leefklimaat. Leisure Boulevard heeft als uitgangspunt dat een aantrekkelijk leisure-aanbod een positieve spin-off naar nieuwe leisurevoorzieningen heeft en medebepalend is voor de aantrekking van nieuwe niet-recreatieve bedrijvigheid. 3.5 Relatie overheden Door decentralisatie van het landelijk en provinciaal beleid komen steeds meer afwegingen bij de gemeenten te liggen. De nieuwe Wet Ruimtelijke Ordening (nwro) draagt hieraan in belangrijke mate bij, maar ook de geurwetgeving heeft een grotere rol gegeven aan gemeenten. De geurwetgeving is door de hoge concentratie van de intensieve veehouderijen in Brabant een belangrijk sturingsmechanisme. In oktober 2010 is de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht, Wabo, van kracht geworden. Dit betekent dat circa 25 bekende vergunningen (waaronder de bouwvergunning) opgaan in de omgevingsvergunning. Hierdoor geldt voor al deze vergunningen nog maar één aanvraagformulier, één procedure, één beschikking en één rechtsbeschermingsprocedure. De Wabo moet leiden tot minder administratieve lasten, een betere dienstverlening door de overheid, vermindering en verkorting van het aantal procedures en het tegengaan van tegenstrijdige voorschriften. Voor lokale overheden en het bedrijfsleven moet dit leiden tot tijdwinst en efficiencyvoordeel. 20

21 Gelijktijdig heeft de provincie in de afgelopen periode haar rol op het beleidsterrein van toerisme en recreatie beperkt (politieke keuze). Ook in de ruimtelijke ordening (Structuurvisie Ruimtelijke Ordening) wordt aan toerisme en recreatie geen provinciaal belang toegekend. Daarnaast is het zwaarwegend belang dat de provincie tot dusverre aan de Adviescommissie Recreatie en Toerisme toekende, geen vanzelfsprekendheid meer. Aan de andere kant stimuleert de provincie echter op een indirecte wijze toerisme en recreatie op lokaal en regionaal niveau met de financiering van Integrale Dorpsontwikkelingsplannen (IDOP s) en van regionale Leaderprogramma s. Ook worden via het Vrijetijdshuis Brabant, Agro & Co en TOP Brabant taken uitbesteed en projecten ondersteund. In de Agenda van Brabant heeft de provincie Noord-Brabant haar keuzes voor de toekomst vastgelegd. Hierin zijn ruimte en economie leidend Relatie stad en platteland Met de grote afwisseling van steden, dorpen, natuurgebieden en landschappen vormt de relatie stad en platteland één van de centrale thema s voor toeristisch-recreatief Brabant. Brabant is sterk verstedelijkt. Bijna 68% van de Brabanders woont in stedelijke regio s. Hier vindt ook de groei van de bevolking plaats. In de landelijke regio s is het aantal inwoners nauwelijks gegroeid. Op sommige plaatsen moet zelfs rekening gehouden worden met krimp met alle gevolgen voor de leefbaarheid. De stedelingen zelf hebben behoefte aan ontspanning en daarmee vormen zij een grote thuismarkt voor toerisme en recreatie op het platteland. Andersom zijn de inwoners van het platteland in omvang ook een belangrijke markt voor stedelijke (vrijetijds)voorzieningen. De steden zijn een essentieel onderdeel van het vrijetijdsaanbod in Brabant. Steden hebben steeds meer drang om zich te profileren, de steden herbergen vele evenementen en er is een toenemende belangstelling voor winkelen en horecabezoek. Steden bieden ook steeds vaker ruimte aan vrijetijdsvoorzieningen in centraal gelegen ontwikkelingszones, zoals spoorwegzones, havengebieden en voormalige bedrijventerreinen. Brabantse steden zijn nog wel sterk op zichzelf gericht. De vijf Brabantse steden verenigd in BrabantStad werken aan een versterking van de onderlinge relaties. Gezamenlijk maakt men zich sterk voor invulling van Brabant als Culturele Hoofdstad van Europa in In haar koersbepaling noemt Brabantstad zich ook wel het mozaïek van Brabant 8 om de afwisseling binnen Brabant te accentueren. Het besef van de complementariteit is groot, maar feitelijk zijn de stad en het platteland op dit moment nog twee gescheiden werelden. Organisaties en bedrijven uit de stad die hun band met het buitengebied willen verstevigen en plattelandsondernemers die zich op de stad oriënteren, ervaren nog sterk de financiële, organisatorische en culturele vervreemding die in de afgelopen decennia tussen stad en platteland gegroeid is. De laatste tijd is hierin wel een duidelijke kentering zichtbaar. Partijen (stad en platteland) komen dichter bij elkaar. Steden weten zich steeds beter te profileren als aantrekkelijke vestigingsplaats voor bewoners en bedrijven. De inzet op een mooie, groene achtertuin betekent dat de banden met het buitengebied van de stad worden aangehaald. Ondernemers in het landelijke gebied spelen daarop in door te kiezen voor een moderne, verbrede landbouw die beter en directer aansluit bij een breed scala van belangen en wensen van de stedeling zoals zorg, educatie, cultuur, duurzame energie, een uitgebreid aanbod van gezonde, streekeigen producten en natuurlijke recreatie. 7) Agenda van Brabant, traditie en technologie, provincie Noord-Brabant, april ) BrabantStad Mozaïek Metropool, B5-steden, April

22 3.7 Recreatiemobiliteit Mobiliteit en infrastructuur zijn op verschillende manieren van groot belang voor de toeristisch-recreatieve sector. In verkeers- en mobiliteitsplannen van de provincie en gemeenten en de planvormings- en afwegingsprocessen die hieraan vooraf gaan, worden de belangen van recreatie nog te weinig meegenomen. Brabant heeft de meest fijnmazige wandel- en fietsroutestructuur van Nederland. Het gebruik van deze structuur is beperkt en wordt zeker niet benut als marketinginstrument. Daarnaast is de bewegwijzering naar recreatiebedrijven in Brabant niet eenduidig. 3.8 Kennisinstellingen Brabant heeft een sterke kennisinfrastructuur variërend van Brainport tot vele campussen waar onderwijs en bedrijfsleven elkaar vinden. Ook op het gebied van toerisme en recreatie loopt Brabant voorop met de Universiteit van Tilburg, NHTV en een grote dichtheid aan onderzoeksinstituten en adviesbureaus. Er is sprake van een toenemende vorm van samenwerking binnen dit cluster in Brabant. 3.9 Duurzaamheid De aandacht voor duurzaamheid is ook binnen toerisme en recreatie sterk aanwezig. De duurzaamheidsdriehoek van Telos (een kenniscentrum op het gebied van duurzame ontwikkelingsprocessen in Brabant) maakt duidelijk dat gaat het om een duurzaam evenwicht tussen economische (profit), ecologische (planet) en sociaal-culturele (people) waarden. De vertaling hiervan naar recreatie en toerisme ziet er als volgt uit: Economisch waarden: een toekomstperspectief, een goed investeringsklimaat, de economische meerwaarde voor het toeristisch-recreatief bedrijfsleven én de waarde van de toeristisch-recreatieve sector voor het economisch potentieel van Brabant en haar regio s (werkgelegenheid, bestedingen, concurrentiepositie, ontwikkeling voorzieningen, bereikbaarheid, aantrekkelijke woonomgeving, goed vestingklimaat voor bedrijven, profilering); Ecologisch waarden: behoud en versterking van een groen Brabant met veel natuur en een afwisselend landschap. De sector levert hieraan een bijdrage door o.a. investeringen in het landschap, aandacht voor biodiversiteit, beperking van mobiliteit en geluidsoverlast en CO2-neutrale productie; Sociaal-culturele waarden: het woon- en leefklimaat van inwoners van Brabant, het pallet aan mogelijkheden voor recreatie/vrijetijdsbesteding en de arbeidsparticipatie. Een aantrekkelijk Brabant draagt bij aan het welzijn van inwoners en de ontspanning van toeristen en recreanten. Werk is een belangrijk element in de zingeving van mensen. 22

23 4. ANALYSE Voorgaande hoofdstukken laten zich als volgt samenvatten in onderstaande analyse van sterke en zwakke punten en van kansen en bedreigingen voor de sector. In bijlage III is een uitgebreide analyse opgenomen. De toeristisch-recreatieve sector in Brabant is/kent... Van grote betekenis voor de Brabantse economie. Een grote dynamiek in spelers en initiatieven, vooral op regionaal niveau. Een groot aantal ondernemers met plannen (uitbreiding, herstructurering, kwaliteitsverbetering). Een uitgebreid en veelzijdig aanbod: groot en gevarieerd verblijfsrecreatief aanbod, sterke concentratie dagattracties, uitgebreid aanbod van agrotoeristische dagrecreatie en groot horeca-aanbod. Een hoogwaardige wandel- en fietsroutestructuur. Een grote en bijzondere afwisseling in natuur en landschap en waterrijke gebieden. De toeristisch-recreatieve sector in Brabant mist... Vernieuwing en professionalisering als kracht. Positionering van de horeca als belangrijke pijler van het toeristisch-recreatief product. Continuïteit van plattelandstoeristische initiatieven als voorwaarde. Voldoende onderscheidende kracht. Sterke koppeling tussen land- en waterrecreatie. Krachtige en duurzame (sectorale en cross-sectorale) samenwerking. De toeristisch-recreatieve sector in Brabant kan inspelen op... Mogelijkheden voor de sector als nieuwe economische motor van Brabant. Grotere betrokkenheid van het onderwijs bij innovatie van en kennistransfer naar de sector. Sterkere en positievere positionering van de sector (vooral bij overheden). Communicatiekracht van individuele bedrijven. Toenemende digitalisering (waaronder bij de VVV s). Onderscheidende marketing (met oog voor de kernkwaliteiten) van de regio s in Brabant, mede in relatie met de aandacht van consumenten voor streekidentiteit en streekbeleving. Gerichte en structurele samenwerking met (samenwerkende) gemeenten in Brabant. Vergaande decentralisatie van overheidstaken naar gemeenten. Versterking van natuur en landschap als onderdeel van het toeristisch-recreatieve product. Unieke afwisseling van steden en dorpen in Brabant als centraal thema voor ontwikkelingen. Mogelijkheden van infrastructurele werken voor (nieuwe) toeristisch-recreatieve voorzieningen. Kracht van Brabant als bestemming voor gezinnen met kinderen en groepen, kort verblijf, buitenrecreatie (vooral fietsen en wandelen), waterrecreatie en dagbezoek. Hospitality, duurzaamheid en kwaliteit als kracht. Aandacht voor beleving en gezondheid. De Agenda van Brabant van de provincie. De toeristisch-recreatieve sector in Brabant moet alert zijn op... Een herkenbare en gecoördineerde Brabantbrede en regionale promotie. Meer toegevoegde waarde van de VVV s voor het toeristisch-recreatief bedrijfsleven. Negatieve beïnvloeding van het imago van de sector door ontwikkelingen in de landbouw. Gelijkwaardige positie van het reguliere toeristische bedrijfsleven en plattelandstoeristische initiatieven. Planologische belemmeringen. Regeldruk en complexe en tegenstrijdige regelgeving. Ontsluiting en bereikbaarheid toeristisch-recreatieve voorzieningen in vooral het buitengebied. 23