Provinciale Economische Verkenning

Transcriptie

1

2

3 Provinciale Economische Verkenning 2000/2001 Menno Walsweer Bureau Economisch Onderzoek ISBN: Provincie Gelderland postbus GX ARNHEM

4 Provincie Gelderland Gebruik van de inhoud van deze publicatie is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld

5 WOORD VOORAF De Provinciale Economische Verkenning (PEV) is een jaarlijks onderzoek dat inzicht verschaft in de economische ontwikkeling van Gelderland. De periodieke onderzoeken en statistieken van het CBS, de Kamers van Koophandel, Arbeidsvoorziening en de Provincie Gelderland beschrijven allemaal een deelaspect van de economie. In dit rapport wordt de beschikbare informatie gecombineerd en geanalyseerd waardoor een totaal beeld van de Gelderse economie kan worden geschetst. Het gebruikte cijfermateriaal is niet zondermeer overgenomen uit de primaire bronnen. Zo nodig is gecorrigeerd voor trendbreuken en definitiewijzigingen. Daarnaast is het materiaal beoordeeld op plausibiliteit en consistentie en is er voor zorggedragen dat de gegevens van Gelderland vergelijkbaar zijn met de landelijke en internationale gegevens van het Centraal Planbureau en het CBS. Zoals gebruikelijk bevat de PEV een beschrijving van de arbeidsmarkt, een schets van de recente economische ontwikkeling en een vooruitblik op de komende periode. In dat opzicht kan de verkenning worden gezien als een regionale aanvulling op het de Macro Economische Verkenning van het Centraal Planbureau. De Gelderse prognoses zijn door het Bureau Economisch Onderzoek van de provincie Gelderland opgesteld 1. De landelijke ramingen en de gegevens over de (inter)nationale context zijn ontleend aan het Centraal Economisch Plan 2000 en aan de Macro Economische Verkenning 2001 (Centraal Planbureau). Veel cijfers uit de PEV 2000/2001 zijn niet vergelijkbaar met de gegevens uit voorgaande jaargangen. De gebruikte bedrijfsindeling is gewijzigd van SBI 74 naar SBI 93 en de gegevens zijn aangepast aan de revisie van de Nationale Rekeningen en de Regionale Economische Jaarcijfers van het CBS. Oktober Zie voor een methodebeschrijving De werkgelegenheid in Gelderland , presentatie van schattingsmodel en resultaten en De Gelderse beroepsbevolking, een toekomstscenario tot 2020', Bureau Economisch Onderzoek, afdeling Economische Zaken, Provincie Gelderland,

6

7 INHOUDSOPGAVE Woord vooraf Samenvatting 9 1 Terugblik 13 de recente economische ontwikkeling Omzet 13 Export 13 Investeringen 16 Resultaat en rendement 18 Werkgelegenheid 18 Bruto regionaal product 20 Besteedbaar inkomen 21 Uitgifte bedrijventerreinen 21 2 Vooruitblik 23 groeiverwachtingen en arbeidsmarkt Economische groei 2000/ Arbeidsmarkt bijlagen 29 7

8

9 SAMENVATTING TERUGBLIK de recente economische ontwikkeling De omzet van het Gelderse bedrijfsleven houdt al een jaar of tien gelijke tred met de Nederlandse ontwikkeling. Vorig jaar bedroeg de omzetstijging 4%, waarmee voor het zesde achtereenvolgende jaar een hoge economische groei werd gerealiseerd. In 1999 lag de investeringsontwikkeling van het Gelderse bedrijfsleven onder het landelijke niveau. Terwijl in Nederland een groei van 4% werd gerealiseerd bleef de Gelderse investeringssom op het niveau van 1998 steken. Gemiddeld over de jaren negentig zijn de investeringen in Gelderland overeenkomstig de Nederlandse trend verlopen. In de periode pleegde ruim de helft van het Gelderse bedrijfsleven jaarlijkse investeringen. In 1999 nam de investeringsneiging toe tot bijna 60%. Het aantal bedrijven met uitbreidingsinvesteringen is tamelijk constant. De gunstige conjunctuur, de hoge bezettingsgraden en de goede bedrijfsresultaten hebben een positieve invloed op het investeringsgedrag uitgeoefend. Al vele jaren draait ongeveer 90% van de Gelderse bedrijven met winst. Ook vorig jaar is in deze situatie geen wezenlijke verandering gekomen. Wel is er een verschuiving zichtbaar in de vraag of de behaalde winst ook genoeg was voor een bevredigend rendement. Deze vraag werd in 1999 door meer bedrijven met ja beantwoord dan ooit tevoren. Intussen beoordeelt bijna 80% het behaalde rendement als voldoende. De economische ontwikkeling van het bedrijfsleven in 1999 Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland Omzetresultaten -binnenlandse omzet (%- mutatie) buitenlandse omzet (%-mutatie) totale omzet (%-mutatie) Investeringen - investeringssom (%- mutatie) percentage bedrijven met: - investeringen waarvan uitbreidingsinvesteringen Bedrijfsresultaten percentage bedrijven met: - winst voldoende rendement Bron: ERBO'99, Kamers van Koophandel Afgezet tegen Nederland was het Gelderse bedrijfsleven in het verleden wat minder op de buitenlandse afzetmarkten gericht. In de loop der jaren is de achterstand geleidelijk kleiner geworden. Dit werd bereikt doordat in het afgelopen decennium de Gelderse export relatief sterk is toegenomen. Ongeveer tweederde deel van de totale export komt voor rekening van de industrie. De samenstelling van de Gelderse uitvoer wijkt belangrijk af van het Nederlandse productenpakket. In Gelderland ligt het accent zwaarder op de voedings- en genotmiddelenindustrie en de papierindustrie, terwijl de chemische industrie een minder prominente plaats bekleedt. 9

10 De economie genereert de laatste jaren in snel tempo nieuwe banen. Voorlopig vormt 1998 het absolute hoogtepunt. Mede als gevolg van de toenemende krapte op de arbeidsmarkt werd dit hoge groeitempo vorig jaar niet meer gehaald. Ontwikkeling van de regionale werkgelegenheid (banen van 12 uur en meer), gemiddelde procentuele groei Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland ,6 3,1 3,5 2,7 3,4 4, ,1 1,6 2,0 3,0 2,1 2,9 Bron regio s : PWE, Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland; Bron Nederland MEV 2001, CPB Met het aanhouden van de gunstige conjunctuur lijkt de Gelderse positie zich te wijzigen. Terwijl lange tijd de Gelderse groei iets sneller verliep dan in Nederland moet de afgelopen paar jaar geconstateerd worden dat de groei wat achter blijft. Ook het regionaal product van Gelderland is de laatste paar jaar minder snel toegenomen dan in Nederland. De tragere Gelderse groei heeft vermoedelijk te maken heeft met de specifieke productiestructuur. In Gelderland ligt de nadruk wat meer op sectoren die de laatste tijd een relatief bescheiden groei kenden. Volume ontwikkeling van het bruto regionaal product, gemiddelde mutatie in procenten, voorlopige cijfers Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland ,3 2,5 3,5 4,0 3,0 3, ,7 3,1 3,7 4,1 3,6 3,9 Bron: Regionaal Economische Jaarcijfers, CBS VOORUITBLIK groeiverwachtingen en arbeidsmarkt Alles wijst er op dat Nederland de hoge groeicijfers van de afgelopen periode kan continueren. Als gevolg van de aanhoudende hoogconjunctuur zullen de investeringen sterk toenemen. Tezamen met de verwachte groei van de export leidt dit tot een hoge industriële bedrijvigheid. De vooruitzichten voor de bouwnijverheid zijn gunstig. De tertiairisering van de economie zet zich voort. De sterkste banengroei Ontwikkeling van de werkgelegenheid (banen van 12 uur en meer), gemiddelde jaarlijkse groei in procenten 2000/2001 Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland Landbouw -2,5-2,3-2,2-0,8-2,1-1,8 Industrie 1,0 1,4 2,0 2,7 1,6 0,9 Bouw 2,3 2,7 1,5 2,6 2,2 1,5 Diensten 2,4 2,8 2,2 3,7 2,5 2,7 Totaal 1,9 2,0 2,0 3,0 2,1 2,2 Bron regio s Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland; bron Nederland CEP 2000 en MEV 2001, CPB wordt dan ook opnieuw in de dienstensector verwacht. De krappe arbeidsmarkt zal geleidelijk tot hogere loonstijgingen leiden en tot een meer kapitaalintensieve productie. Een en ander leidt tot een vertraging van de werkgelegenheidsgroei. In totaliteit neemt de Gelderse werkgelegenheid toe met ruim 2% per jaar. De ontwikkeling loopt daarmee vrijwel in de pas met de nationale ontwikkeling. In vergelijking met de tweede helft van de jaren negentig jaren is de banengroei wat afgezwakt. Dit heeft vooral te maken met de krapte op de arbeidsmarkt. 10

11 Bij een grote vraag naar arbeid zullen meer mensen geneigd zijn zich op de arbeidsmarkt aan te bieden dan in tijden van hoge werkloosheid. In 1998 deed deze situatie zich in extreme mate voor. De werkgelegenheidsgroei steeg dat jaar naar recordhoogte. Dit heeft een extra toevloed van het arbeidsaanbod uitgelokt. Jaarlijkse groei van de beroepsbevolking (voor banen van 12 uur en meer), in procenten Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland ,4 2,6 2,5 3,2 2,6 2, ,6 1,3 1,9 2,4 1,8 1,9 2000/2001 1,5 1,3 1,7 2,1 1,6 1,7 Bron regio s Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland; bron Nederland MEV 2001, CPB De trendmatige groei van de beroepsbevolking in Gelderland kan geschat worden op ca personen per jaar, in 1998 was de groei echter meer dan het dubbele. Daardoor was de rek er uit en verliep de toename vorig jaar gematigd. Ook voor de komende periode blijft de groei van de beroepsbevolking naar verhouding gering. Afgemeten aan het aantal openstaande vacatures per arbeidsplaatsen is de druk op de arbeidsmarkt op de Veluwe het hoogste is en in de Achterhoek het laagste. Arnhem/Nijmegen en Zuidwest-Gelderland beantwoorden aan het gemiddelde landelijke beeld. Per saldo hebben de ontwikkelingen van vraag- en aanbod geresulteerd in een ongekend snelle afname van de werkloosheid. Intussen is de werkloosheid gedaald tot onder de 3%. De huidige omvang nadert intussen het niveau van de (onvermijdelijke) frictiewerkloosheid. Niettemin zal de werkloosheid dit en volgend jaar toch nog wat verder dalen, zij het minder snel dan in de afgelopen periode. In Arnhem/Nijmegen moet zelfs rekening worden gehouden met een stabilisatie. De geraamde groei van de beroepsbevolking is vrijwel even hoog als de verwachte werkgelegenheidsgroei zodat de werkloosheid niet wezenlijk zal veranderen. Hierdoor daalt de werkloosheid in Gelderland minder snel dan gemiddeld in Nederland. Het Gelderse werkloosheidspercentage zal daardoor niet langer onder het landelijke niveau uitkomen. Werkloosheidspercentage (banen van 12 uur of meer) Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland ,7 2,9 4,7 2,4 3,5 4, ,0 2,2 3,8 1,7 2,7 3,1 2000/2001 1,5 1,7 3,8 1,5 2,4 2,3 Bron 1998 en 1999: berekend op basis van EBB / CBS; Bron 2000/2001 Nederland: berekend op basis van MEV 2001 / CPB; Bron 2000/2001 regionaal: raming Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland Eindconclusie Terwijl lange tijd de Gelderse economische groei sneller verliep dan in Nederland, zijn met het aanhouden van de hoogconjunctuur de verschillen aan het vervlakken. De Gelderse ontwikkeling vertraagt tot het Nederlands gemiddelde of zakt daar zelfs iets onder. Over meerdere jaren gezien neigen ook de regionale ontwikkelingen binnen Gelderland tot convergentie: de economische groei is overal hoog, het bedrijfsleven floreert in alle regio s, de regionaal-economische structuur wordt eenvomiger, het inkomenspeil en het werkloosheidsniveau nivelleren. Blijkens de prognoses voor 2000/2001 zet deze ontwikkeling zich de komende periode voort. 11

12

13 1 TERUGBLIK de recente economische ontwikkeling Omzet Voor het zesde achtereenvolgende jaar is de omzet van het Nederlandse bedrijfsleven sterk toegenomen. Het Gelderse bedrijfsleven bleef onveranderlijk in het Nederlandse spoor en realiseerde eveneens een krachtige groei. Over meerdere jaren bezien verloopt de omzetontwikkeling in de Gelderse regio s min of meer overeenkomstig het landelijk gemiddelde. Alleen in de Achterhoek ligt de groei structureel op een lager niveau. Hoewel de trend naar het landelijk gemiddelde neigt, vertonen de afzonderlijke jaren soms forse regionale verschillen Zo beleefde het bedrijfsleven in Arnhem/Nijmegen vorig jaar een sterke expansie terwijl de groei in de Achterhoek relatief bescheiden verliep. Tabel 1. Nominale omzetontwikkeling van het bedrijfsleven, gesommeerde groei in de periode en de gemiddelde groei 1998 en 1999, in procenten Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland Bron: ERBO'90-99, Kamers van Koophandel De hoge groei in Arnhem/Nijmegen is vooral te danken aan de sterke stijging van de export van industriële producten. De trage groei in de Achterhoek was een algemeen verschijnsel. In vrijwel alle sectoren bleef de omzetontwikkeling in 1999 achter bij Gelderland. Met name in de (zakelijke) dienstverlening waren de verschillen opvallend groot, maar ook in de traditioneel sterke Achterhoekse industrie lag de omzetgroei vorig jaar onder het gemiddelde. Export Ontwikkeling van de buitenlandse omzet Hoewel beter dan verwacht, verliep de wereldhandel in 1999 minder uitbundig dan in de voorgaande jaren. In het kielzog daarvan was de Nederlandse exportgroei in 1999 relatief laag (nominaal +1%). Doordat het prijspeil onder druk van de internationale concurrentie ongeveer 1,5% daalde, bedroeg de exportgroei in volume toch nog 2,5%. Afgezet tegen Nederland was het Gelderse bedrijfsleven in het verleden wat minder op de buitenlandse afzetmarkten gericht. In 1987 bedroeg de exportquote 2 19% tegenover 23% in Nederland. Nadien is de achterstand geleidelijk kleiner geworden. In 1995 lag de exportquote nog maar twee procentpunten onder het landelijk gemiddelde (21% vs. 23%). 2 de export in procenten van de totale productie, Regionaal Economische Jaarcijfers, CBS 13

14 Tabel 2. Nominale ontwikkeling buitenlandse omzet van het bedrijfsleven, gesommeerde groei in de periode en de gemiddelde groei 1998 en 1999, in procenten Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland Bron: ERBO'90-99, Kamers van Koophandel Deze inhaalslag werd bereikt doordat in het afgelopen decennium de Gelderse export relatief sterk is toegenomen. Vooral in Zuidwest-Gelderland en Arnhem/Nijmegen verliep de buitenlandse afzet door de jaren heen voorspoedig. De export van het Veluwse bedrijfsleven ontwikkelt zich daarentegen aanzienlijk trager dan in de andere Gelderse regio s en blijft trendmatig achter. Structuur van de export naar sectoren 3 Ongeveer driekwart van de totale export komt voor rekening van de industrie. De samenstelling van de Gelderse uitvoer wijkt belangrijk af van het Nederlandse productenpakket. In Gelderland bestaat de industriële export voor bijna een derde deel uit goederen van de voedings- en genotmiddelenindustrie. In Nederland is dat aandeel 17%. Een tweede verschil is het relatief grote belang van de papierindustrie in Gelderland en de minder prominente plaats van de chemische industrie. Tabel 3. Exportstructuur (aandeel per sector in de totale regionale export, totaal = 100%) Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland Landbouw Industrie waaronder: -voedings.- en genotmid.ind papierindustrie chemische industrie Bouwnijverheid Diensten Totaal Bron: Regionaal Economische Jaarcijfers 1997, CBS; 1 inclusief delfstofwinning Met de toenemende globalisering en het voortschrijden van de informatie- en communicatie technologie is de export van de dienstverlening in de loop der jaren sterk gestegen. In vergelijking met de industrie 3 De meest recente CBS-gegevens over de regionale export hebben betrekking op 1995 (REJ 97) en zijn dus gedateerd. Voor een regionale structuurvergelijking vormt dit echter geen belemmering. Structuren wijzigen zich doorgaans slechts zeer geleidelijk. Derhalve is het aannemelijk dat de structuurgegevens uit 1995 representatief zijn voor de huidige situatie. 14

15 blijft het aandeel echter bescheiden. Het aandeel van de landbouw lijkt met 6% eveneens laag, maar de producten van deze sector komen na verwerking door de voedings- en genotmiddellenindustrie toch voor een belangrijk deel op de buitenlandse markt terecht. Het belang van de landbouw voor de export is dus groter dan uit tabel 2 blijkt. Exportquote per sector De exportquote verschaft inzicht in de mate waarin de verschillende sectoren exporteren. Blijkens tabel 4 treden daarbij soms belangrijke regionale verschillen aan de dag, maar ook wordt duidelijk dat er een groot aantal sectoren is waarbij de exportquote in alle regio s ongeveer even hoog is. Daarnaast worden er grote verschillen per sector zichtbaar. De export concentreert zich in de industrie, de landbouw en een beperkt aantal sectoren uit de tertiaire dienstverlening. In de bouw en in de quartaire dienstverlening speelt de buitenlandse afzet niet of nauwelijks een rol. Tabel 4. Exportquote per sector en per regio Veluwe Achterhoek Arnhem / Zuidwest Gelderland Nederland Nijmegen Gelderland 1 LANDBOUW Delfstoffenwinning Voedings- en genotmiddelenindustrie Textiel- en lederindustrie Papierindustrie Uitgeverijen en drukkerijen Aardolie-industrie Chemische industrie Rubber- en kunststofindustrie Basismetaalindustrie Metaalproducten- en machine-industrie Elektrotechnische industrie Transportmiddelenindustrie Overige industrie INDUSTRIE BOUW DIENSTEN TOTAAL Bron: Regionaal Economische Jaarcijfers 1997, CBS Regionale exportverschillen tussen de sectoren zijn vaak terug te voeren op bepaalde omstandigheden of een specifieke productiestructuur. Zo wordt de landelijke basismetaal gedomineerd door één grote staalproducent en hebben de zee- en luchthavens van Rotterdam en Amsterdam een bepalende invloed op het exportvolume van de dienstensector. Door dit soort omstandigheden is de Nederlandse exportprestatie veelal niet vergelijkbaar met de regionale. In de Achterhoek en op de Veluwe is de exportquote van de landbouw laag en in Zuidwest-Gelderland en Arnhem/Nijmegen juist hoog. Ook deze verschillen kunnen verklaard worden uit de productiestructuur. In de eerste twee regio s ligt de nadruk 15

16 op akkerbouw en veehouderij, in de laatste twee regio s ligt het accent op de tuinbouw. Een groot deel van de tuinbouwproductie wordt in het buitenland afgezet. Op basis van tabel 4 kan dus wel worden vastgesteld waar en in welke sectoren de export een meer of minder belangrijke rol vervult, of deze verschillen ook te maken hebben met verschillen in concurrentiekracht kan evenwel niet op basis van de exportquote worden beoordeeld. Investeringen Ontwikkeling van de investeringssom In 1999 lag de investeringsontwikkeling van het Gelderse bedrijfsleven onder de landelijke ontwikkeling. Terwijl in Nederland een groei van 4% werd gerealiseerd bleef de Gelderse investeringssom op het niveau van 1998 steken. De regionale verschillen in Gelderland waren zeer groot met als twee uitersten de Achterhoek (+15%) en Arnhem/Nijmegen (-13%). Kenmerkend voor investeringen is dat het niveau van jaar tot jaar sterk fluctueert. Vooral op regionaal niveau vertoont de investeringsontwikkeling een grillig verloop waarin grote sprongen voorkomen die zich moeilijk laten duiden. Om een indruk te krijgen van de situatie en ontwikkeling is het dus nodig een langere periode in beschouwing te nemen. Tabel 5. Nominale investeringsontwikkeling van het bedrijfsleven, gesommeerde groei in de periode en de gemiddelde groei 1998 en 1999, in procenten Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland Bron ERBO'90-99, Kamers van Koophandel Over een langere periode bezien verlopen de investeringen in Gelderland overeenkomstig de Nederlandse trend. Het ontwikkelingsbeeld is overal negatief. In Zuidwest Gelderland is de investeringssom in de afgelopen tien jaar zelfs met ruim dertig procent afgenomen. Alleen in Arnhem/Nijmegen zijn de investeringen redelijk op peil gebleven. Overigens kan ondanks de dalende tendens het investeringsvolume toch nog steeds op een behoorlijk niveau liggen. De investeringsquote vormt daarvoor een beoordelingsmaatstaf. Investeringsquote 4 De omvang van de investeringen kunnen niet los worden gezien van de economische prestatie van een regio. Of een regio veel of weinig investeert, kan beoordeeld worden aan de hand van de investeringsquote. Internationaal gezien ligt de Nederlandse investeringsquote al jaren op een tamelijk hoog niveau. In 1995 was de investeringsquote in Gelderland gelijk aan de Nederlandse. Per regio is de situatie 4 investeringen in procenten van het regionaal product, Regionaal Economische Jaarcijfers, CBS De meest recente CBS-gegevens over de investeringen hebben betrekking op 1995 (REJ 97). 16

17 wisselend: iets lager in Arnhem/Nijmegen, gemiddeld op de Veluwe, wat hoger in de Achterhoek en afgetekend hoger in Zuidwest-Gelderland. Een analyse over de ontwikkelingen in de periode 1975 en leert dat de trend op de Veluwe in neerwaartse richting verloopt. Het aanvankelijk hogere investeringsniveau is langzaam maar zeker teruggevallen naar het landelijk gemiddelde. Ook in de Achterhoek lagen de investeringen in het verleden op een relatief hoog niveau en is in de loop der jaren het verschil met Nederland kleiner geworden. In Arnhem/Nijmegen is het investeringsniveau structureel aan de lage kant. Zuidwest-Gelderland ten slotte heeft al decennia lang een hoog investeringsvolume. Maar ook in deze regio tendeerde de investeringsquote wat meer naar de Nederlandse verhouding. Ook nu geldt weer dat een deel van de regionale verschillen zijn terug te voeren op verschillen in de productiestructuur (bijvoorbeeld veel of weinig industrie, ofwel Zuidwest-Gelderland versus Arnhem/Nijmegen). Gezien de ontwikkeling van de investeringssom na 1995 lijkt het waarschijnlijk dat de Gelderse investeringquote intussen onder het Nederlandse niveau is gezakt. Tabel 6. Investeringsquote Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland investeringsquote Bron: REJ 97, CBS investeringsneiging In de jaren pleegde ruim de helft van het Gelderse bedrijfsleven jaarlijkse investeringen. In 1999 nam de investeringsneiging toe tot bijna 60%. Het aantal bedrijven met uitbreidingsinvesteringen is tamelijk constant. De gunstige conjunctuur, de hoge bezettingsgraden en de goede bedrijfsresultaten hebben een positieve invloed op het investeringsgedrag uitgeoefend. Gemiddeld over meerdere jaren zijn de regionale verschillen beperkt. Tabel 7. Investeringsneiging van het bedrijfsleven, periodegemiddelde 1990 / 1997, 1998 en 1999 Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland %-bedrijven met investeringen: / waarvan %-bedrijven met uitbreidingsinvesteringen: / Bron ERBO'90-99, Kamers van Koophandel 5 zie Provinciale Economische Verkenning 96, Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland 17

18 Resultaat en rendement Het Nederlandse bedrijfsleven behaalde in de afgelopen drie jaar een rentabiliteit van ongeveer 9% op het eigen vermogen. Dit niveau wordt over het algemeen als bevredigend beschouwd. De winstpositie van het Nederlandse bedrijfsleven is internationaal gezien gunstig en de concurrentiekracht is in de loop der jaren sterk toegenomen 6. Dit leidde tezamen met de internationale conjunctuurverbetering tot een groeiversnelling van de economie. Tabel 8 Resultaat en rendement van het bedrijfsleven, periodegemiddelde 1990 / 1997, 1998 en 1999 Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland %-bedrijven met winst / %-bedrijven met voldoende rendement / Bron ERBO'90-99, Kamers van Koophandel Als gevolg daarvan draait al vele jaren ongeveer 90% van de bedrijven met winst. Ook vorig jaar is in deze situatie geen wezenlijke verandering gekomen. Wel is er een verschuiving zichtbaar in de vraag of de behaalde winst ook genoeg was voor een bevredigend rendement. Deze vraag werd in 1999 door meer bedrijven met ja beantwoord dan ooit tevoren. Intussen beoordeelt bijna 80% het behaalde rendement als voldoende. De toch al goede winstpositie werd daarmee nog verder versterkt. De regionale verschillen in de winst- en rendementspositie van het bedrijfsleven zijn in de jaren negentig vervaagd. Overal is de situatie gunstig. Werkgelegenheid De Nederlandse economie genereert de laatste jaren in snel tempo nieuwe banen. Voorlopig vormt 1998 het absolute hoogtepunt met een groei van meer dan 4%. Mede als gevolg van de toenemende krapte op de arbeidsmarkt werd dit hoge groeipercentage vorig jaar niet meer gehaald. Met het aanhouden van de gunstige conjunctuur lijkt de Gelderse positie zich te wijzigen. Terwijl lange tijd de Gelderse groei iets sneller verliep dan in Nederland moet de afgelopen paar jaar geconstateerd worden dat de groei wat achter blijft. Na een afwijkend beeld in 1998 werd vorig jaar het traditionele groeipatroon in Gelderland weer zichtbaar. De meest in het oog springende kenmerken daarvan zijn een hoge groei in Zuidwest-Gelderland en een bescheiden toename in de Achterhoek. De stagnatie in de agrarische sector bepaalt al jaren lang het ontwikkelingsbeeld van de Achterhoek. Wanneer echter de landbouw buiten beschouwing wordt gelaten 6 verschillende jaargangen van de Macro Economische Verkenning, CPB 18

19 blijken de ontwikkelingen vrijwel parallel te lopen met de Nederlandse. De krachtige werkgelegenheidsgroei in Zuidwest-Gelderland was het afgelopen decennium zo stabiel en structureel dat de hoogconjunctuur van de afgelopen jaren niet opnieuw een versnelling teweeg heeft gebracht. De ontwikkeling op de Veluwe en in Arnhem/Nijmegen neigen de laatste jaren naar het Gelders gemiddelde. Tabel 9 Ontwikkeling van de werkgelegenheid (banen van 12 uur en meer), gemiddelde procentuele groei 1990/1997, 1998 en 1999 Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland 1990/1997 2,1 1,3 1,4 2,7 1,7 1, ,6 3,1 3,5 2,7 3,4 4, ,1 1,6 2,0 3,0 2,1 2,9 Bron regio s: PWE, Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland; Bron Nederland MEV 2001, CPB De Gelderse werkgelegenheidsgroei manifesteerde zich in de jaren negentig in bijna alle sectoren. Zowel in de dienstensector als in de bouw en de industrie nam de werkgelegenheid belangrijk toe. Alleen in de landbouw daalde het aantal arbeidsplaatsen trendmatig. De Gelderse bouw en industrie presteerden qua werkgelegenheidsontwikkeling duidelijk beter dan de Nederlandse sectoren. Vooral in Zuidwest- Gelderland en in de Achterhoek onderscheidt de industriële ontwikkeling zich positief. Tabel 10 Ontwikkeling van de werkgelegenheid (banen van 12 uur en meer), periodegroei , in procenten Veluwe Achterhoek Arnhem/ Nijmegen Zuidwest Gelderland Gelderland Nederland 1 LANDBOUW Voedingsmiddelenindustrie Overige industrie Chemische- rubber en kunststofvw. ind Metaalindustrie INDUSTRIE BOUWNIJVERHEID Handel Transport- post en telecommunicatie Bank- en verzekeringswezen Tertiair overig Zorg Overheid DIENSTEN TOTAAL inclusief alle banen uit andere sectoren vervuld door een uitzendkracht, zie bijlage 6 Bron regionale cijfers PWE, Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland; Nederland: CEP 2000 en MEV 2001, CPB 19

20 De dienstensector heeft de grootste bijdrage aan de banengroei geleverd. Met name de overige tertiaire dienstverlening kende een stormachtig groei (o.a. horeca, cultuur en recreatie, computerservice en informatietechnologie, zakelijke dienstverlening). Opvallend is de sterke expansie van de sector transport- post en telecommunicatie in Zuidwest-Gelderland en op de Veluwe tegenover de trage groei in Arnhem/Nijmegen. Van oudsher werd Zuidwest-Gelderland gekenmerkt door een relatief geringe dienstensector. Begin jaren zeventig bedroeg het aandeel in de werkgelegenheid slechts 38% tegenover 58% in Nederland. Intussen is door de sterke opkomst van de dienstensector de regionale structuur in Zuidwest-Gelderland drastisch gewijzigd. Het verschil met Nederland is daarbij kleiner geworden. Op dit moment bedraagt het aandeel van de dienstensector 62% vs. 74% in Nederland. Bruto Regionaal Product De economische groei in Nederland beweegt zich al sinds 1996 boven de 3% per jaar en ligt daarmee ruim een procentpunt boven het EU-gemiddelde. In de afgelopen twee jaar nadert de Nederlandse groei zelfs de 4%. Met name in de tertiaire dienstverlening werd in 1999 een hoge productiegroei gerealiseerd, met als koploper de sector vervoer, opslag en communicatie (+8%). Binnen deze groep is het vooral de telecommunicatie die een ongekende groei doormaakt (in %). In de quartaire dienstverlening ligt de productiegroei daarentegen ruim onder het gemiddelde (+1,5%). Ook de industrie kende in vergelijking met de tertiaire dienstverlening een bescheiden productiegroei (+3%). Het regionaal product van Gelderland is de laatste paar jaar minder snel toegenomen dan in Nederland. Gedifferentieerde groeicijfers zijn op regionaal niveau nog niet beschikbaar zodat niet nader aangegeven kan worden welke sectoren hiervoor verantwoordelijk zijn. Het vermoeden bestaat echter dat de tragere Gelderse groei te maken heeft met de specifieke productiestructuur. In Gelderland ligt de nadruk wat meer op sectoren die de laatste tijd een relatief bescheiden groei kenden. Binnen de Gelderse dienstverlening bijvoorbeeld ligt de nadruk wat zwaarder op de quartaire sector en is een groeisector als vervoer- opslag en communicatie minder sterk vertegenwoordigd. Ook binnen de industrie ligt het accent minder op de expansieve sectoren. De hoogste Industriële productiegroei in Nederland werd behaald door de elektrotechnische-, de transportmiddelen- en de aardolie-industrie. Al deze activiteiten zijn minder -of zelfs helemaal niet- in Gelderland aanwezig. Eenderde deel van de Nederlandse papierindustrie daarentegen is in Gelderland gevestigd. Juist deze sector kende over 1998 en 1999 een lichte productiedaling. Binnen Gelderland blijkt opnieuw dat Zuidwest-Gelderland de regio is met de hoogste groei. Tabel 11 Volume ontwikkeling van het bruto regionaal product, gemiddelde mutatie in procenten, , 1998 en 1999 Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland 1990 / ,6 2,5 2,5 3,3 2,6 2, ,3 2,5 3,5 4,0 3,0 3, ,7 3,1 3,7 4,1 3,6 3,9 1 voorlopige cijfers Bron: Regionaal Economische Jaarcijfers, CBS 20

21 Besteedbaar inkomen In Nederland bedroeg het besteedbaar inkomen per hoofd van de bevolking in 1998 ongeveer gulden. Het inkomensniveau in alle Gelderse regio s ligt iets onder het landelijk gemiddelde. Dit is overigens al decennia lang het geval. Met het verstrijken van de tijd zijn de verschillen echter kleiner geworden. De inkomensgroei in de afgelopen 15 jaar is in Gelderland sneller verlopen dan in Nederland. Op dit moment bedraagt de achterstand nog maar 2%. Ook de regionale verschillen binnen Gelderland zijn afgenomen. Tabel 12 Besteedbaar inkomen per hoofd van de bevolking 1990 en 1998, Gelderland ten opzichte van Nederland (Nederland = 100%) Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland Bron: CBS Uitgifte bedrijventerreinen Het tempo waarin nieuwe bedrijventerreinen worden uitgegeven weerspiegeld over het algemeen de fase waarin de economische conjunctuur zich bevindt. Sinds 1997 bedraagt de jaarlijkse verkoop ruim 170 ha. Het gemiddelde over de periode ligt op 120 ha. zodat de huidige hoogconjunctuur duidelijk zichtbaar is in de uitgifte van bedrijventerreinen. De planologische voorraad (beschikbaar terrein + plannen) bedroeg op 1 januari 2000 ruim ha. Daarmee ligt de voorraad iets boven het gebruikelijke peil van de afgelopen tien jaar. Het deel van de planologische voorraad dat direct voor de markt beschikbaar is slinkt echter. In de periode bedroeg de voorraad terstond uitgeefbaar terrein gemiddeld 364 ha. De actuele voorraad ( ) bedraagt 319 ha. Dit is het laagste niveau sinds Tabel 13 Jaarlijkse uitgifte bedrijventerreinen (netto in ha.) en de voorraad per Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland jaarlijkse uitgifte: stand per : planologische voorraad w.v. terstond uitgeefbaar voorlopige cijfers; Bron IBIS-Gelderland, Provincie Gelderland 21

22 Gelet op de aanhoudend hoge economische groei lijkt dit aan de lage kant. Bij het huidige uitgifte tempo is de gemiddelde voorraad nog niet eens voldoende voor de periode 2000/2001. Met name in Zuidwest- Gelderland en de Achterhoek is situatie erg krap. In Arnhem/Nijmegen daarentegen was de beschikbaarheid van nieuw terrein op relatief ruim. Dit betekent overigens niet dat er in deze regio geen knelpunten zouden bestaan. De hier gepresenteerde cijfers hebben betrekking op de gehele regio en zijn niet gedifferentieerd naar kwaliteit. Voor een juiste beoordeling is ook de lokale situatie van belang en zijn zaken als kwaliteit, ontsluiting, inrichting en kavelgrootte van doorslaggevende betekenis. Hoewel de situatie in de regio Arnhem/Nijmegen op in kwantitatief opzicht redelijk ruim lijkt, kunnen er toch op lokaal niveau ernstige knelpunten bestaan. 22

23 2 VOORUITBLIK groeiverwachtingen en arbeidsmarkt groeiverwachtingen 2000/2001 Voor 2000 en 2001 verwacht het Centraal Planbureau 7 een krachtig herstel van de wereldhandel. De groei zal toenemen van 4% naar ca. 9%. De economisch groei in Nederland zal daardoor boven de 4% kunnen uitkomen. Naast de export zijn ook de consumptieve bestedingen een belangrijke oorzaak van de snelle groei. Verwacht wordt dat de Nederlandse export jaarlijks zal toenemen met ruim 9% en de particuliere consumptie met meer dan 4%. Het hoge investeringspeil zorgt er voor dat de productie van de marktsector blijft groeien. Alles wijst er op dat Nederland de hoge groeicijfers van de afgelopen periode kan continueren. De grootste onzekerheden worden gevormd door de olieprijzen, de koers van de Euro, de loonkostenontwikkeling en de inflatie. De krappe arbeidsmarkt zal geleidelijk tot hogere loonstijgingen leiden en tot een meer kapitaalintensieve productie. Een en ander leidt tot een vertraging van de werkgelegenheidsgroei. Tabel 14 Ontwikkeling van de werkgelegenheid (banen van 12 uur en meer), gemiddelde jaarlijkse groei in procenten 2000/2001 Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland Landbouw -2,5-2,3-2,2-0,8-2,1-1,8 Industrie 1,0 1,4 2,0 2,7 1,6 0,9 Bouw 2,3 2,7 1,5 2,6 2,2 1,5 Diensten 2,4 2,8 2,2 3,7 2,5 2,7 Totaal 1,9 2,0 2,0 3,0 2,1 2,2 Bron regio s Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland; bron Nederland CEP 2000 en MEV 2001, CPB landbouw In de landbouw moet rekening worden gehouden met een voortgaande afbouw van de werkgelegenheid. Hoofdoorzaken zijn de verscherpte milieueisen in de akkerbouw en de veehouderij en de productiebeperkende maatregelen van de Europese Unie. industrie Als gevolg van de aanhoudende hoogconjunctuur zullen de investeringen sterk toenemen. De groei van de investeringen van de Nederlandse industrie in machines en computers wordt zelfs geraamd op ruim 9% per jaar. Tezamen met de verwachte groei van de export leidt dit tot een hoge Industriële bedrijvigheid. De Nederlandse werkgelegenheid in deze sector zal daardoor stijgen met bijna 1%. In Gelderland ligt het groeitempo mogelijk nog wat hoger. Met name voor Zuidwest-Gelderland en voor Arnhem/Nijmegen zijn de ramingen naar verhouding hoog. Bouw De vooruitzichten voor de bouwnijverheid zijn gunstig. De investeringen in woningen en bedrijfsgebouwen nemen toe met respectievelijk 4 en 5% per jaar. In Arnhem/Nijmegen ontwikkelt de werkgelegenheid zich 7 Macro-Economisch Verkenning 2001, September 2001, CPB 23

24 overeenkomstig het Nederlands gemiddelde, in alle andere Gelderse regio s ligt de groeiverwachting ruim daarboven. Diensten De tertiairisering van de economie zet zich voort. Een krachtige groei van de particuliere koopkracht, de trend om steeds meer activiteiten uit te besteden, flexibilisering van de arbeidsmarkt, een brede toepassing van de communicatie- en informatietechnologie en een grotere financiële ruimte voor de quartaire sector geven belangrijke groei impulsen aan de dienstverlening. De sterkste banengroei wordt dan ook opnieuw in de dienstensector verwacht, zij het dat het tempo enigszins vertraagt. In Zuidwest- Gelderland zet de opkomst van de dienstensector verder door en wordt naar verwachting de hoogste banengroei gerealiseerd. In totaliteit neemt de Gelderse werkgelegenheid toe met ruim 2% per jaar. De ontwikkeling loopt daarmee vrijwel in de pas met de nationale ontwikkeling. In vergelijking met de tweede helft van de jaren negentig jaren zal de banengroei wat afzwakken. Dit heeft vooral te maken met de krapte op de arbeidsmarkt. Doordat vacatures moeilijk kunnen worden opgevuld vertaalt de verwachte productiegroei zich voor een deel in overwerk 8 en een meer kapitaalintensieve productiewijze in plaats van banengroei. Dit doet zich vooral gevoelen op de Veluwe, waar de arbeidsmarkt al langer onder druk staat en het tempo van de bevolkingsgroei relatief sterk afneemt. Daardoor blijft de werkgelegenheidsontwikkeling in 2000 en 2001 in dit gebied mogelijk onder het Gelders gemiddelde. Voor de periode is geraamd dat de uitgifte van bedrijventerreinen ongeveer 120 ha. per jaar zal zijn. Als gevolg van de huidige economische groei is de feitelijke uitgifte in de afgelopen twee jaar aanzienlijk hoger geweest. Hier staat tegenover dat verwacht mag worden dat toekomstige jaren met een lagere economische groei ook resulteren in een lagere uitgifte. Voor 2000 en 2001 is de verwachting dat de hoogconjunctuur vooralsnog aanhoudt. Dit resulteert dan voor die jaren mogelijk in een vraag naar Gelderse bedrijventerreinen van bijna 160 ha. per jaar. Tabel 15 Gemiddelde jaarlijkse uitgifte bedrijventerreinen (netto in ha.) Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland 1998/ / Bron : Ruimte voor Bedrijven, Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland; Bron 2000/2001: berekend als het gemiddelde van de ramingen voor de periode en de gerealiseerde uitgifte De arbeidsmarkt Aanbod van arbeid Tot de beroepsbevolking worden gerekend al degenen die betaalde beroepsarbeid verrichten alsmede zij die op dit moment niet werken maar wel in staat- en bereid zijn aan het arbeidsproces deel te nemen. De omvang van de beroepsbevolking wordt enerzijds bepaald door het aantal mensen in de leeftijdscategorie jaar (de zgn. potentiële beroepsbevolking) en anderzijds door de neiging van die bevolkingsgroep om deel te nemen aan het arbeidsproces (de zgn. participatiegraad). 8 of in een verhoging van het urencontract bij een deeltijdbaan 24

25 De bevolkingsgroei daalt en de vergrijzing neemt toe. Deze demografische factoren drukken de groei van het arbeidsaanbod. Aan de andere kant neemt de participatiegraad van vrouwen trendmatig toe, waardoor het arbeidsaanbod wordt verruimd. Daarnaast is de participatiegraad ook aan conjuncturele bewegingen onderhevig. Bij een grote vraag naar arbeid zullen meer mensen geneigd zijn zich op de arbeidsmarkt aan te bieden dan in tijden van hoge werkloosheid. In 1998 deed deze situatie zich in extreme mate voor. De werkgelegenheidsgroei steeg dat jaar naar recordhoogte. Dit heeft een extra toevloed van het arbeidsaanbod uitgelokt. Tabel 16 Jaarlijkse groei van de beroepsbevolking (voor banen van 12 uur en meer), in procenten en personen (X 1.000), Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland procenten: ,4 2,6 2,5 3,2 2,6 2, ,6 1,3 1,9 2,4 1,8 1,9 2000/2001 1,5 1,3 1,7 2,1 1,6 1,7 personen, x 1.000: ,1 4,3 7,6 3,0 21,1 181, ,4 2,2 5,9 2,3 14,8 134,6 2000/2001 4,0 2,2 5,3 2,2 13,7 123,0 Bron regio s Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland; bron Nederland EBB, CBS en MEV 2001, CPB De trendmatige groei van de beroepsbevolking in Gelderland kan geschat worden op ca personen per jaar, in 1998 was de groei echter meer dan het dubbele. Daardoor was de rek er uit en verliep de toename vorig jaar gematigd. Ook voor de komende twee jaar blijft de groei van de beroepsbevolking naar verhouding gering. Vooral op de Veluwe en in de Achterhoek verloopt de aanwas traag. Dit heeft te maken met de lage bevolkingsgroei die naar verwachting niet boven een 0,5% per jaar zal uitkomen. In Arnhem/Nijmegen wordt gerekend op een groei van 0,7%. In Zuidwest-Gelderland zal de bevolkingsgroei het hoogste zijn. Gemiddeld over 2000 en 2001 wordt een toename verwacht van 1,3%. De netto-arbeidsparticipatie is in de loop der jaren sterk verbeterd. Intussen neemt ongeveer 2/3 deel van de mensen in de leeftijdscategorie jaar deel aan het arbeidsproces. In 1990 was dit ca. 54% (zie voor gedetailleerde gegevens bijlage 5a en 5b). Vraag naar arbeid In 1999 kwamen er in Gelderland bijna arbeidsplaatsen bij. In absolute zin werd de grootste bijdrage geleverd door de zakelijke dienstverlening en door de gezondheids- en welzijnszorg. Daarnaast ontstonden er veel nieuwe banen in de sector detailhandel en reparatiebedrijven en in de computerservice en informatietechnologie. Deze vier sectoren waren gezamenlijk goed voor tweederde deel van de Gelderse werkgelegenheidsgroei. Vorig jaar waren er hoegenaamd geen sectoren waarin grote werkgelegenheidsverliezen voorkwamen. Alleen de landbouw kende een banenverlies van enige betekenis. In 2000 en 2001 zal naar verwachting de werkgelegenheid opnieuw toenemen met gemiddeld ca banen per jaar. Zoals hiervoor reeds opgemerkt wordt het groeitempo enigszins getemperd door de krapte op de arbeidsmarkt. 25

26 Tabel 17 Jaarlijkse groei van de werkgelegenheid (banen van 12 uur en meer), in procenten en personen (X 1.000), Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland procenten: ,6 3,1 3,5 2,7 3,4 4, ,1 1,6 2,0 3,0 2,1 2,9 2000/2001 1,9 2,0 2,0 3,0 2,1 2,2 personen: ,1 4,1 8,6 2,0 22, ,0 2,2 5,1 2,2 14, /2001 4,7 2,7 5,3 2,3 15,1 158 Bron regio s Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland; bron Nederland MEV 2001, CPB Confrontatie vraag en aanbod: vacatures en werkloosheid vacatures De hoge economische groei en de krapte op de arbeidsmarkt komen ook tot uitdrukking in het nietvervulde deel van de vraag naar arbeid, ofwel het aantal vacatures. Op 1 juli 2000 waren er in Nederland meer dan openstaande vacatures (exclusief overheid), waarvan ongeveer 60% als moeilijk vervulbaar wordt gekwalificeerd. Dit is het hoogste aantal ooit gemeten. In de tertiaire dienstverlening is de behoefte aan nieuw personeel het hoogste. Meer dan de helft van de openstaande vacatures is in deze sector te vinden. Vooral de arbeidsmarkt voor IT-personeel staat onder druk. Per banen zijn hier 85 vacatures Ook in de bouwnijverheid is de nood hoog met 53 vacatures per arbeidsplaatsen. Tabel 18 Aantal vacatures bij particuliere bedrijven, per 1 oktober, 2000 per 1 juli en het aantal vacatures per banen Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland aantal vacatures, X 1000: ,4 1,2 2,4 0,8 6,8 82, ,0 1,1 3,6 1,5 10,3 117, ,8 1,9 5,0 1,5 14,2 157, ,4 1 2,4 1 6,4 1 1,9 1 18, ,0 aantal vacatures per banen: Bron aantal vacatures: CBS; Bron aantal vacatures per 1000 banen: berekend op basis van tabel 13 en bijlage 1 1 Raming Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland 26

27 Sinds 1997 is de vacaturemarkt meer dan verdubbeld, zowel in Nederland als in Gelderland. Op de Veluwe is zelfs sprake van een verdrievoudiging. Ook het aantal vacatures per banen is op de Veluwe hoger dan gemiddeld. In de Achterhoek daarentegen is de vacaturemarkt relatief rustig. Afgezet tegen de werkgelegenheid ligt het aantal onvervulde vacatures eenderde onder het landelijk gemiddelde. De verschillen per regio zijn illustratief voor de mate waarin de arbeidsmarkt overspannen is. De achterliggende oorzaken voor deze verschillen zijn echter niet bekend. Het kan duiden op een afwijkende economische groei, maar ook op verschillen in de snelheid waarin vacatures worden vervuld of de mate waarin de werknemers honkvast zijn. Wel kan worden geconcludeerd dat de druk op de arbeidsmarkt op de Veluwe het hoogste is en in de Achterhoek het laagste. In Arnhem/Nijmegen en Zuidwest-Gelderland beantwoorden de ontwikkelingen en de huidige situatie ongeveer aan het gemiddelde landelijke beeld. werkloosheid Per saldo hebben de ontwikkelingen van vraag- en aanbod geresulteerd in een ongekend snelle daling van de werkloosheid. De regio Arnhem/Nijmegen is hiervan een fraaie exponent. Hier halveerde de werkloosheid in een tijdsbestek van drie jaar ( ). Vele jaren was de regio met een werkloosheidspercentage van rond de 10% één van de gebieden met de hoogste werkloosheid van Nederland. Intussen is de werkloosheid gedaald tot onder de 4% en is het verschil met Nederland sterk gereduceerd. De huidige omvang van de werkloosheid nadert het niveau van de frictiewerkloosheid. Niettemin zal de werkloosheid dit en volgend jaar toch nog wat verder dalen, zij het minder snel dan in de afgelopen periode. In Arnhem/Nijmegen moet zelfs rekening worden gehouden met een stabilisatie van de werkloosheid. De geraamde groei van de beroepsbevolking is vrijwel even hoog als de verwachte werkgelegenheidsgroei zodat de werkloosheid niet wezenlijk zal veranderen. Hierdoor daalt de werkloosheid in Gelderland minder snel dan in de rest van Nederland. Het Gelderse werkloosheidspercentage zal daardoor niet langer onder het landelijke niveau uitkomen. Tabel 19 Aantal werklozen (voor banen van 12 uur of meer), X en het werkloosheidspercentage Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland werkloosheid, X 1000: ,3 4,9 14,6 2,3 29, ,3 3,8 12,0 1,7 22, /2001 4,3 3,0 12,3 1,6 21,2 166 werkloosheidspercentage ,7 2,9 4,7 2,4 3,5 4, ,0 2,2 3,8 1,7 2,7 3,1 2000/2001 1,5 1,7 3,8 1,5 2,4 2,3 Bron 1998 en 1999: berekend op basis van EBB / CBS; Bron 2000/2001 Nederland: berekend op basis van MEV 2001 / CPB; Bron 2000/2001 regionaal: raming Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland 27

28

29 BIJLAGEN

30

31 bijlage 1 Werkgelegenheid (banen van 12 uur per week of meer), Nederland, Gelderland en de Gelderse COROP-gebieden Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland Nijmegen Gelderland X personen: procentuele mutatie: Bron Gelderse cijfers: PWE en prognoses Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland; Bron Nederland Nationale rekeningen CBS / CEP 2000 en MEV 2001, CPB 31

32 bijlage 2 Beroepsbevolking (voor banen van 12 uur per week of meer), Nederland, Gelderland en de Gelderse COROPgebieden Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland Nijmegen Gelderland X personen: procentuele mutatie: Bron 1995: Beroepsbevolking en werkloosheid per gemeente, EBB / CBS; Bron overige cijfers: Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland, berekend op basis van MEV 2001, CPB en EBB 32

33 bijlage 3 Geregistreerde werkloosheid (voor banen van 12 uur per week of meer), Nederland, Gelderland en de Gelderse COROP-gebieden Veluwe Achterhoek Arnhem/ Zuidwest Gelderland Nederland Nijmegen Gelderland X personen: ,7 3,3 12,6 1,8 22, ,9 2,7 12,1 1, werkloosheidspercentage: ,7 1,9 3,9 1,7 2,6 2, ,4 1,5 3,7 1,3 2,3 2,0 Bron t/m 1999: berekend op basis van EBB, CBS; Bron 2000 en 2001 regionale cijfers: prognose Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland; Bron 2000 en 2001 Nederlandse cijfers: berekend op basis van MEV 2001, CPB 33