Afdeling A: Vraag 1: Bestudeer die diagram van n Amoeba en beantwoord die vrae:

Transcriptie

1 Lewenswetenskap Maart Graad 11 Tyd: 1 ½ uur Totaal: 150 Afdeling A: Vraag 1: Bestudeer die diagram van n Amoeba en beantwoord die vrae: 1. Aan watter klas behoort hierdie organisme? (1) 2. Identifiseer hierdie organisme. (Genusnaam)? (1) 3. Noem die habitat van die organisme? (1) 4. Benoem die byskrifte A-G. (7) Vraag 2: Skryf letter van die Term in kolom B wat die beste pas by die nommer in kolom A. Kolom A 1. Virale siekte sigbaar as n A Artemisia annua veluitslag 2. Bakteriële siekte van die longe B Builepes 3. Bakteriële siekte wat deur C Roes vlooie oorgedra word. 4. Bakteriële siekte wat die brein D Bacillus anthracis en rugmurg aantas. 5. Virale siekte wat die E Trypanosoma senuweestelsel aantas 6. Die dodelike bakterieë wat F Meningitis plaasdiere wat hoewe het, kan besmet. 7. Die fungus wat al sy G Polio voedingstowwe uit die blare van plante ontvang. 8. Protista wat Afrika-slaapsiekte H Candidasis veroorsaak. 9. Gebruik vir behandeling teen I Longontsteking malaria. 10. Fungi wat sproei in die mond J Pokke veroorsaak. Kolom B (10)

2 Vraag 3: Gee die korrekte biologiese term vir die volgende beskrywings. Skryf slegs die korrekte term langs die toepaslike vraagnommer neer. 1. n Obligate intrasellulêre parasiet verwys na n organisme A wat verplig is om outotrofies binne-in n ander organisme te leef. B wat verplig is om heterotrofies binne-in n ander organisme te leef. C wat moontlik binne-in n ander organisme te leef, gedurende ongunstige toestande, gevind word. D met n primitiewe nucleus. (2) 2. n Bakteriofaag A besit n ware kern. B gebruik DNA van n virus sel om nuwe bakteriofage te vorm. C se kop is n kristalvorm D besit geen vesels nie. (2) Bestudeer die diagram en beantwoord die volgende vrae: 3. Watter nommer dui die nukleïensuur aan? A 1 B 2 C 3 D 6 (2) 4. Watter nommer dui die wand aan wat uit proteïene bestaan? A 1 B 2 C 3 D 6 (2)

3 5. Die deel wat gebruik word om van een organisme na n ander te beweeg. A 3 B 5 C 6 D 7 (2) 6. Nommer 4 is die A RNA B lipiedlaag C skede D basisplaat (2) 7. Watter een van die volgende stellings oor virusse is verkeerd? A Hulle besit n selwand van proteïene. B Elke virus het n spesifieke gasheer. C Virusse kan bakterieë affekteer. D Hulle kan onder n elektronmikroskoop waargeneem word. (2) 8. Virusse kan voortplant. A want hulle kan bevat chromosoom materiaal. B want hulle kan onafhanklik van n lewende sel vermenigvuldig. C want hulle kan het n simmetriese vorm. D omdat hulle RNA of DNA besit. (2) 9. Aansteeklike siektes wat deur virusse veroorsaak word. A Meningitis en Masels B Longontsteking en TB C Pokke en polio D Pampoentjies en builepes (2) 10. Die deel van n lig mikroskoop wat die ligstrale op die voorwerp konsentreer. A Buis B Okulêr C Kondensor D Fynstelskroef (2)

4 Vraag 4: Verskeie moontlike antwoorde word vir elke vraag verskaf. Dui die korrekte antwoord aan deur slegs die korrekte letter langs die toepaslike vraagnommer neer te skryf. 1. Meerkernig protoplasmies massa sonder septa wat die nukleusse van mekaar skei. (1) 2. Plante wat nie in ware wortels, stingels en blare verdeel is nie. (1) 3. Die dwarswand wat die sporangium en sporangiofoor skei. (1) 4. Organisme wat geen kern, ribosome, mitochondria of bewegingsorgane bevat nie. (1) 5. Die virus wat die T4-selle in die menslike bloed vernietig. (1) 6. Selle met primitiewe kern. (1) 7. Organismes wat op dooie organiese materiaal. (1) 8. Die sellulose waaruit die selwande van fungi bestaan. (1) 9. Die vegetatiewe deel van n fungus. (1) 10. Die opgeswelde punt van n sporangiofoor waarin spore voorkom. (1) Afdeling B Vraag 1: 1. Gebruik Amoeba as n voorbeeld van Protista en verduidelik, twee maniere van voedsel inname. Maak ook gebruik van diagramme met byskrifte. (10) 2. Bestudeer die volgende diagramme en beantwoord die vrae.

5 2.1 Onder watter Ryk word hierdie organismes gekwalifiseer? Noem 3 maniere van voeding van hierdie groep. (4) 2.2 Benoem byskrifte 1 9. (9) 3. Voltooi die volgende tabel deur te verwys na diagramme A, B, C. Diagra m Klas Genus naam Voeding Kenmerkende Strukture A Zoomastigophora 1 2 Flagellum B 3 4 Heterotrofies 5 C Euglenophyta (8) 4. Waarom is die teenwoordigheid van Protista in water so belangrik? (2)

6 5. Die Plasmodium parasiet het twee stadiums in sy lewensiklus. Die twee stadiums woed in die onderstaande diagramme uitgebeeld. Skryf slegs die nommers en die byskrifte neer. (8) 6. Noem 2 simptome van Malaria? (2) Vraag 2: 1. Noem die bakteriese vorme waaruit elkeen van die volgende bestaan. (3) 2. Teken n diagram met byskrifte om die bou van n tipiese bateriesel aan te toon. (6)

7 3. Beskryf kortliks van watter ekonomiese belang bakterieë vir die mens is. (4) 4. Die volgende grafieke toon bakterieë groei tempo s onder verskillende omstandighede (water, ph en temperatuur) wat groei stimuleer of onderdruk. Bestudeer die grafieke en beantwoord doe vrae wat volg: 4.1 In watter area van voggehalte in grafiek A sal geen bakterieë groei plaasvind nie? (2) 4.2 Is dit waar dat bakterieë by enige ph vinnig sal groei? Gebruik grafiek B om jou antwoord te motiveer. (2) 4.3 Watter uitwerking het temperatuur op die groeitempo van bakterieë? Gebruik grafiek C om jou antwoord te motiveer. (2) 5. Lees die volgende stuk oor die storie van penisillien en beantwoord die daaropvolgende vrae: Die storie van penisillien Alexander Fleming, 'n Skotse bakterioloog, het in 1928 bakterieë op agar in bakkies gegroei. Gewoonlik het Fleming sy bakteriese kolonies met 'n deksel toegemaak om te voorkom dat hulle gekontamineer word, maar hierdie keer het hy per ongeluk een bakkie onbedek gelaat. Toe hy later die bakkie ondersoek, vind hy dat 'n muffungus (mufswan) op die agar gegroei het. Wat egter werklik interessant was, was dat bekteriese kolonies naby die muf afwesig was of gedegenereer het. Hy het verder ontdek dat die stof wat deur die muffungus geproduseer is, die vermoë gehad het om alle soorte bakterieë, wat menslike siektes veroorsaak, te vernietig. Hy het die muf as Penicillium notatum geïdentifiseer. Dit het wetenskaplikes ongeveer 10 tot 12 jaar geneem om dié stof in 'n bruikbare vorm te kry. Dit is deur twee biochemikusse, Howard Florey en Ernst Chain, reggekry. Die stof is penisillien genoem. Die meeste van hulle toetse is teen 1940 voltooi en aangesien die Tweede Wêreldoorlog op daardie tydstip gewoed het, was daar 'n dringende behoefte aan penisillien. Vandag word daar ontsaglike groot hoeveelhede penisillien in die handel vervaardig.

8 5.1 Waarom, dink jy is die naam penisillien toepaslik? (1) 5.2 Watter naam word aan alle stowwe/geneesmiddels gegee wat deur mikrobes vervaardig word en wat die vermoë het om bakterieë te vernietig? (1) 5.3 Noem een wetenskaplike en Flemming gewoonlik gebruik het tydens sy navorsing op bakterieë. (1) 5.4 Waarom, dink jy, het dit lank gevat vir penisillien om beskikbaar te word in n vorm wat gebruik kan word? (2) 5.5 Waarom was daar in oorlogstyd n dringende behoefte aan n geneesmiddel met die vermoë om bakterieë te vernietig? (2) 5.6 Noem twee siektes wat 70 jaar gelede moontlik die dood sou veroorsaak het, maar wat deesdae maklik met hierdie geneesmiddel genees kan word. (2) 6. Die onderstaande diagram toon n eksperiment wat die effektiwiteit van verskillende antibiotikums op n suiwer kultuur van n enkele spasie bakterium weergee. Verduidelik, met redes, watter antibiotikum (A D) die beste is in die beheer van die bakterium. (3) 7. Verduidelik die verskil tussen aërobiese en anaërobiese bakterieë. (2) Vraag 3: 1. Bestudeer die diagram en beantwoord die vrae:

9 1.1 Noem die genus en spesies van hierdie organisme? (2) 1.2 Noem die drie verskillende hifes wat by broodmuf aangetref word en noem ook waar elkeen voorkom? (6) 2 Noem die habitat van Tinea pedis? (2) Afdeling C Vraag 1: 1.1 Lees die volgende uittreksel en skryf n opstel oor die siekte Tuberkulose onder die volgende punte: Oorsake Voorkoming Simptome Wat het Suid-Afrika gedoen word om die siekte te beheer. Vlugtelinge en TB In 2003 was daar 'n geskatte 20 miljoen vlugtelinge, armlastiges en mense sonder heenkome in die wêreld. Baie vlugtelinge kom van lande met n hoë voorkoms van TB. Wanvoeding en swak gesondheid beteken dat vlugtelinge baie meer vatbaar is vir die opdoen van TB. Onbehandelde TB versprei vinnig in oorbevolkte vlugteling kampe. Dit is moeilik om mense te behandel wat voortdurend rondtrek, omdat behandeling te minste ses maande duur en dit voortdurend vir effektiwiteit gemonitor moet word. (12) Totaal: 150

10 Memorandum Afdeling A Vraag 1: 1. Protozoa Rhizopoda 2. Amoeba 3. Nat gebiede(see of varswater) 4. A Endoplasma B Ektoplasma C Kontraktuele vakuool D Pseudopodia E Selmembraan F Voedsel vakuool G Mitochondrion/Nukleus Vraag 2: 1. J 2. I 3. B 4. F 5. G 6. D 7. C 8. E 9. A 10. H Vraag 3: 1. B 2. C 3. B 4. A 5. B 6. D 7. A 8. B 9. C 10. C

11 Vraag 4: 1. Sinsitium 2. Tallus 3. Kolumella 4. Asellulêre 5. Menslike immuniteit gebrek virus (MI-Virus) 6. Het prokariotiese selle 7. Saprofiet(ontbinders) 8. Chitien 9. Miselium 10. Sporangium Afdeling B Vraag 1: Fagositose Neem klein voedseldeeltjies op en 'n waterdruppel deur psedopodia te gebruik. Pinositose 'n Groot voedseldeeltjie word opgeneem deur 'n voedselvakuool te vorm. 2.1 Protista Protozoa * Outotrofies * Hetotrofies * Parasities

12 2.2 1 Kern/nucleus 2 Sitoplasma 3 Orale groef 4 Kontraktiele vakuool 5 Voedseldeel 6 Chloroplast 7 Selmembraan 8 Sitoplasma 9 Flagellum 3. 1 Trypanosoma 2 Parasities en Heterotrofies 3 Cilliata 4 Paramecium 5 Cillia 6 Euglena 7 Outotrofies 8 Flagellum 4. - Bakterieë kan gebruik word as skoonmakers en organiese materiaal/rioolafval afbreek/ontbind. - Verskaf suurstof aan waterdiere Plasmodium gaan na rooibloedsel. 2 Rooibloedsel bars. 3 Nuwe plasmodia word vrygestel. 4 Val nog n Rooibloedsel aan. 5 Lewer. 6 Plasmodium opgesuig deur muskiet. 7 In speekselklier van muskiet. 8 Vermeerder aan wande van muskiet se liggaam(binne in). 6. Sweet - baie ernstig Vraag 2: 1. A Bacullus B Spurullum C Coccus

13 2. Bateriesel 3. * Bakterieë word gebruik in mynbou, waar dit stowwe moet opbreek, in bruikbare vorm (byvoorbeeld kopersulfaat) * Bakterieë bevat patogene wat siektes veroorsaak en dit verskaf werk aan dokters en aptekers. * Bakterieë word gebruik in die proses van kaas maak en ander melkprodukte. * Bakterieë word gebruik om antiliggame te vervaardig/kweek as n antigene wat dan weer ingespuit word en dien as n immuniteit teen gevaarlike siektes. * Bakterieë kan gebruik word as skoonmakers en organiese materiaal/rioolafval afbreek/ontbind. * Bakterieë kan gebruik word as positiewe gisting in die maak van byvoorbeeld jogurt, kaas en karringmelk (Lactobacillus); agurkies van. Salami en suurkool. * Wyn en appelwyn word gefermenteer deur gissing van druiwe- en appelsap. * Gis word gebruik vir die bak van brood. 4.1 In grafiek A by ±92% sal geen bakterieë van voggehalte groei plaasvind. 4.2 Onwaar Die Bakterieë groei optimaal by ph 8, maar groei glad nie by ph laer as 5,5 en ph hoër as 10,8 nie. 4.3 Vog - Dit het n % Water in die omgewing nodig om te kan leef. ph - Die Bakterieë groei optimaal by ph 8. Temperatuur ( C) - Dit groei by normale temperatuur waar die mens leef. Verskillende Bakterieë het verskillende optimum temperature waarby dit maksimaal groei. Die optimum temperature van Salmonella sp is ± 37 C, wat liggaamstemperatuur van die mens is. Hierdie bakterium sal dus maksimaal groei in die menslike sisteem.

14 5.1 Dit is vernoem na die fungus waarvandaan dit verkry is dit is Penicillium notatum. 5.2 Antibiotika 5.3 Noukeurige waarneming en redeneervermoë om die moontlike toepassing van sy waarneming te sien. 5.4 Die tegnologie en kennis was nie op daardie tydstip beskikbaar om penisillien te maak nie. 5.5 In n oorlog word baie soldate gewond en baie sterf omdat die wonde geïnfekteer raak deur bakterieë. Hierdie geneesmiddels help om baie lewens te red. 5.6 Tuberkulose Longontsteking Cholera Kinkhoes Enige bakterieë siektes. 6. D die bakterieë om die antibiotika is die minste. 7. Aërobiese bakterieë - dit is bakterieë wat suurstof nodig het om te lewe. Anaërobiese bakterieë - dit is bakterieë wat nie suurstof nodig het om te lewe nie, maar suurstof vernietig dit. Vraag 3: Rhizopus stolonifer * Rhizoide * Stolons (uitlopers) * Sporangiofore. 3.2 Groei in donker of nat skoene of kas. Afdeling C Vraag 1: Tuberkulose word veroorsaak deur die Tuberkulosis mycobakterium bakterieë. Die gevolge daarvan is baie ernstig want 'n erge aanhoudende hoes word veroorsaak en soms kan jy bloed uithoes. Dit gebeur want die alveoli word blokkeer deurdat te veel slym geproduseer word. Jy sal kort van asem wees en swak longe hê. 'n Geïnfekteerde persoon moet geïsoleerd wees en nie naby jou hoes of niks nie. Die gevolge kan fataal wees. Hulle het ook opvoedkundige programme in SA daaroor en doen baie mediese navorsing oor die siekte.