Studiegids. Initiële hbo-bacheloropleiding leraar HVO en Levensbeschouwing (HL)

Transcriptie

1 Studiegids Initiële hbo-bacheloropleiding leraar HVO en Levensbeschouwing (HL)

2 Studiegids Initiële hbo-bacheloropleiding leraar HVO en Levensbeschouwing (HL)

3 COLOFON Uitgave van: Stichting HVO Humanistisch centrum voor onderwijs en opvoeding Titel: Studiegids Initiële hbo-bacheloropleiding leraar HVO en Levensbeschouwing (HL) Vormgeving: Fotografie: Shutterstock Print: ZetPrint, Naarden 2013, Stichting HVO, Utrecht

4 Woord vooraf Deze studiegids biedt praktische informatie over de lerarenopleiding Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing (HL) op hbo-bachelorniveau. HVO wordt als keuzevak verzorgd op een groeiend aantal openbare scholen voor primair onderwijs. Het vak Levensbeschouwing wordt vooral verzorgd in het voortgezet onderwijs op een beperkt aantal openbare scholen, op meerdere bijzondere scholen en op bescheiden schaal in het openbaar primair onderwijs. Het schoolbestuur van zowel het primair als het voortgezet onderwijs is verantwoordelijk voor de inhoud van het vak Levensbeschouwing. Anders dan HVO kan het vak Levensbeschouwing gegeven worden aan alle leerlingen, omdat het los staat van een zendende organisatie. Een school voor openbaar onderwijs kan ervoor kiezen het keuzevak HVO naast het vak Levensbeschouwing aan te bieden. Als vakdocent HVO begeleid je leerlingen bij het bewust zin en vorm geven aan hun eigen leven in relatie tot anderen. Anders gezegd: je zet leerlingen op het spoor van de sociale levenskunst en betrokken wereldburgerschap. Door het leren maken van keuzes ten aanzien van morele vraagstukken ontwikkelen leerlingen hun persoonlijke levens-beschouwing die als leidraad kan dienen voor hun verdere levenspad. De opleiding richt zich op de sociaal-emotionele, morele, (inter)levensbeschouwelijke en (wereld)burgerschapsvorming van leerlingen van 4 tot 16 jaar en duurt vijf jaar in deeltijd. Na het tweede studiejaar kun je zelfstandig lessen HVO geven in het openbaar primair onderwijs als leraar in opleiding (LIO). Na het behalen van je bachelordiploma HL na vijf jaar mag je ook lesgeven in het vmbo en in de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Ik wens je een prettig en leerzaam studiejaar toe! Nico Stuij, directeur HVO

5 Inhoud Woord vooraf 3 1. Algemene informatie Doelstelling van het vak Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing Stichting HVO, humanistisch centrum voor onderwijs en opvoeding Stichting HVO Primair Schematische weergave 8 2. Opleiding Visie op opleiden Competentiegericht opleiden HBO-opleiding Structuur van de opleiding Karakter van de opleiding Basisfase (jaar 1 en 2) Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) Verdiepingsfase B (jaar 5) Inhoud van de opleiding Humanistiek en levensbeschouwing Pedagogiek en psychologie Didactiek Praktische vorming Onderzoeksvaardigheden 29 4 studiegids hbo-bacheloropleiding HL

6 3. Toetsing en beoordeling Algemeen Beoordelingsgesprekken Beoordelingscriteria Beoordelingsvormen Praktische informatie Toelatingseisen Studiebelasting Rechten en plichten Elektronische leeromgeving (ELO) Beroepscode Praktische informatie per studiejaar Studieprogramma s Basisfase jaar Basisfase jaar Verdiepingsfase A jaar Verdiepingsfase A jaar Verdiepingsfase B jaar Schematische weergave van de opleiding 59 Bijlagen Competenties van vakdocenten HL Verdeling aantal EC s en contactdagen per jaar 74 inhoud 5

7

8 1. Algemene informatie 1.1 Doelstelling van het vak Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing (HL) Zowel in het basisonderwijs als in het voortgezet onderwijs kent het vak in Nederland twee algemene doelstellingen: 1. Vanuit humanistische uitgangspunten leerlingen op een kritische en creatieve manier leren omgaan met vragen die betrekking hebben op waarden en normen en ze stimuleren tot zelfstandig oordelen en handelen, waardoor zij in toenemende mate in staat zullen zijn om zin en vorm te geven aan hun eigen leven en dat van anderen (sociale levenskunst). 2. Vanuit humanistische uitgangspunten leerlingen op een kritische en creatieve manier leren een persoonlijke levens- en wereldbeschouwing te vormen, waarmee zij als betrokken wereldburgers een bewuste bijdrage kunnen leveren aan het duurzaam (samen)leven op aarde (sociaal en ecologisch wereldburgerschap). 1.2 Stichting HVO, humanistisch centrum voor onderwijs en opvoeding De lerarenopleiding HL op hbo-bachelorniveau wordt georganiseerd en gecoördineerd namens het Humanistisch Verbond vanuit Stichting HVO, humanistisch centrum voor onderwijs en opvoeding in Utrecht. Het centrum heeft tot doel de duurzame bevordering van onderwijs en opvoeding in humanistisch perspectief, in het bijzonder van levens- en wereldbeschouwelijke vorming. Na het met goed gevolg afronden van deze opleiding ontvang je een bachelordiploma. Voor het behalen van het masterdiploma HL kun je de aanvullende tweejarige hbo-masteropleiding volgen, die in samenwerking met de Universiteit voor Humanistiek (UvH) wordt verzorgd. Stichting HVO zorgt ook na de opleiding voor inhoudelijke ondersteuning en professionalisering van de vakdocent HVO door middel van: 1. algemene informatie 7

9 het organiseren van nascholingsactiviteiten, gericht op competentieontwikkeling; het organiseren van symposia; uitwisselingsprogramma s met omringende landen. Als vakdocent HVO wordt van je verwacht dat je je verdiept in actuele ontwikkelingen met betrekking tot het humanistische gedachtegoed. Als je deze ontwikkelingen wilt volgen, is het zinvol om lid te worden van het Humanistisch Verbond. 1.3 Stichting HVO Primair Stichting HVO Primair is de landelijke werkgever van alle vakdocenten HVO in het openbaar primair onderwijs. HVO Primair is daarmee ook verantwoordelijk voor de jaarlijkse toewijzing van lesuren aan haar vakdocenten. In het voortgezet onderwijs werk je als vakdocent in dienst en onder verantwoordelijkheid van de school waar je bent benoemd. 1.4 Schematische weergave namens Stichting HVO leidt op Humanistisch Verbond namens maakt deel uit van HVO Primair wijst HVOvakdocenten toe aan scholen treden in dienst van HVOvakdocenten Dienstencentrum GVO en HVO regelt aanvragen van scholen openbaar basisonderwijs 8 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

10 Legenda Stichting HVO: Website: humanistisch centrum voor onderwijs en opvoeding Stichting HVO Primair: werkgeversorganisatie voor vakdocenten HVO in het openbaar basisonderwijs Website: GVO en HVO: Website: HV: Website: dienstencentrum voor Godsdienstig en Humanistisch Vormingsonderwijs op openbare basisscholen Humanistisch Verbond 1. algemene informatie 9

11 2. Opleiding 2.1 Visie op opleiden Stichting HVO heeft een specifieke visie op opleiden. De opleiding is gebaseerd op het leerconcept dat aangeduid wordt met sociaal-constructivisme. Dit houdt in dat het leren vooral als een sociaal proces wordt gezien. De methodiek en de werkvormen die zowel in de opleiding als in de vormingspraktijk in de school gebruikt worden, zijn hiervan afgeleid en komen tot uiting in het ervaringsleren en de HOKE-methodiek (herkennen, onderzoeken, kiezen en evalueren). In de opleiding liggen humanistische waarden ten grondslag aan de vormgeving van het onderwijs. Dit houdt onder andere in dat het onderwijs zich richt op de student als betekenisgever. Jij bent zelf dus een belangrijke actor in het onderwijsleerproces. Dit vraagt van jou het vermogen om van perspectief te wisselen, open te staan voor nieuwe en afwijkende inzichten, en tot een eigen inzicht, oplossing of standpunt te komen. Het leren en doceren is een betekenisvolle activiteit die plaatsvindt in een interactie tussen studenten en docenten. Er is aandacht voor je persoonlijke ontwikkeling, in het bijzonder voor de ontwikkeling van jouw reflectieve en argumentatieve vermogens en van sensibiliteit voor verschillen, en voor je vermogen tot dialoog en open communicatie. Je persoonlijke ontwikkeling wordt gekoppeld aan je professionele ontwikkeling. Zo leer je betekenis te geven aan je eigen handelen en denken en aan dat van de omgeving. Daarbij verwerk je de leerstof op een actieve wijze. Activerende werkvormen, zoals dialogen, trainingen en debatten, zijn hierbij behulpzaam. Vanuit het eigen denken, voelen en willen leg je tijdens de contactdagen en tijdens het maken van opdrachten verbinding met de theorie. Een belangrijke waarde van de opleiding is de eigen verantwoordelijkheid van jou als student. Tijdens de opleiding is veel ruimte ingebouwd voor zelfreflectie en interactie. De visie van de opleiding is dat door de wijze van werken tijdens de contactdagen, jij ook HVO krijgt en groepsdynamische processen ervaart. Je ervaart werkvormen die je in de klas op een ander niveau ook met kinderen kunt doen. Het leren van en met elkaar staat tijdens de opleiding centraal. Daarbij loopt persoonsvorming in relatie tot de rol van vakdocent als een rode draad door alle vakken heen. 10 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

12 2.2 Competentiegericht opleiden De Wet BIO (beroepen in het onderwijs) beschrijft de kwaliteit waaraan docenten moeten voldoen. Deze kwaliteit wordt beschreven in een aantal bekwaamheidseisen, een set van competenties. In de opleiding werk je als student aan het ontwikkelen van deze competenties. Bij competentiegericht opleiden staat de bekwaamheid centraal. Het gaat erom dat je als vakdocent HVO professioneel en adequaat leert handelen. In de opleiding is het leren op de werkplek in toenemende mate sturend voor de inrichting van de vakgebieden. Tegelijkertijd kun je de kennis die je opdoet in de opleiding, weer toepassen in je lespraktijk. Zo ontwikkel je de bekwaamheid tot vakdocent. Een goede vakdocent dient te beschikken over bekwaamheden die uitgewerkt zijn in de volgende zeven competenties: 1. Interpersoonlijke competentie De vakdocent kan de interactie met de individuele leerling, de leerlingen onderling en de groep als geheel zodanig beïnvloeden dat er een positieve sfeer van omgaan met elkaar en van goede samenwerking ontstaat. 2. Pedagogische competentie De vakdocent kan, mede op grond van kennis van de levensbeschouwelijke en morele ontwikkeling van leerlingen, een veilige leeromgeving creëren, die uitnodigt tot persoonlijke groei. 3. Vakinhoudelijke en didactische competentie De vakdocent kan op basis van kennis van humanistische uitgangspunten en mensenrechten vormingsprocessen organiseren, die leerlingen in staat stellen op eigen en bewuste wijze vorm te geven aan sociale levenskunst en sociaal en ecologisch wereldburgerschap. Deze begripsinhouden kunnen richting geven aan een zingevende invulling van een persoonlijke levens- en wereldbeschouwing. 4. Organisatorische competentie De vakdocent kan voorzien in de structuurbehoefte van leerlingen, zodat het leef- en werkklimaat voor leerlingen afdoende overzichtelijk, ordelijk en taakgericht is. 5. Competentie samenwerking met collega s De vakdocent kan constructief bijdragen aan het levensbeschouwelijke, pedagogische en didactische klimaat, de organisatie en de persoonlijke verhoudingen binnen de school. 6. Competentie samenwerking met omgeving De vakdocent is in staat een goede relatie te onderhouden met de 2. opleiding 11

13 ouders van de leerlingen en met instellingen die (kunnen) bijdragen aan verdieping van de inhoud van de lessen. 7. Competentie reflectie en ontwikkeling De vakdocent is in staat zelf zorg te dragen voor de eigen professionele ontwikkeling en de kwaliteit van de beroepsuitoefening. De competenties vormen de rode draad door de opleiding. 2.3 HBO-opleiding De lerarenopleiding is een vijfjarige hbo-bacheloropleiding in deeltijd tot vakdocent Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing, gericht op het basisonderwijs, het vmbo en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. De opleiding kent een omvang van 240 EC s, verspreid over vijf jaren. Ieder studiejaar telt 48 EC s. Eén EC komt overeen met 28 studiebelastinguren. Na het voltooien van jaar 5 wordt, indien je 240 EC s hebt behaald, het bachelordiploma uitgereikt. Vervolgens kun je doorstromen naar de opleiding voor het masterdiploma (zie voor de verdeling van het aantal EC s per jaar bijlage 2). De vakliteratuur die je gedurende de opleiding bestudeert, komt wat abstractieniveau betreft overeen met vergelijkbare hbo-opleidingen. Een belangrijk onderdeel binnen de opleiding is het ontwikkelen van onderzoeksvaardigheden. Van jou wordt verwacht dat je een vraag of probleem uit de eigen onderwijspraktijk op systematische wijze kunt onderzoeken en beantwoorden, met als doel de lespraktijk te verbeteren. Vanaf jaar 1 word je begeleid in het opdoen van kennis over praktijkonderzoek, het leren van onderzoeksvaardigheden en het ontwikkelen van een onderzoekende houding. Je bereidt zelfstandig een praktijkonderzoek voor, voert dit onderzoek uit en houdt hier een presentatie over. Dit praktijkonderzoek resulteert in het schrijven van een meesterstuk. 2.4 Structuur van de opleiding Het curriculum voor de vijf studiejaren bestaat uit vijf te onderscheiden vakgebieden: Humanistiek en levensbeschouwing, Pedagogiek en psychologie, Didactiek, Praktische vorming en Onderzoeksvaardigheden. Per jaar wordt 12 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

14 binnen de vakgebieden met inhoudelijke thema s gewerkt. Deze thema s komen jaarlijks terug en worden verder verdiept. Bij voldoende afronding van de basisfase (zie onderwijs- en examenregeling (OER) die je kunt opvragen bij hvo@hvo.nl) krijg je een tijdelijke verklaring van bekwaamheid, waarmee je als LIO (leraar in opleiding) zelfstandig HVO-lessen in het basisonderwijs verzorgt. Je bekwaamt je gedurende de opleiding in de zeven competenties. In de basisfase richt je je met name op de competenties 1 tot en met 4 en 7. In verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) worden deze competenties verder verdiept, maak je een start met de competenties 5 en 6 (resp. samenwerken met collega s en samenwerken met de omgeving) en verkennen we het voortgezet onderwijs. In jaar 5 zet je alle zeven competenties bewust bekwaam in. Ongeveer 25% van de studie wordt besteed aan stage. Voor de basisfase houdt dit in dat je een oriëntatie-, drie observatie- en drie uitvoerende stages loopt bij een ervaren vakdocent. Vanaf jaar 3 geef je zelfstandig les met begeleiding op afstand. In jaar 4 loop je een oriëntatiestage in het vmbo of de onderbouw van het voortgezet onderwijs bij een aan levensbeschouwing gerelateerd vak. In verdiepingsfase B (jaar 5) doe je praktijkervaring op in het vmbo of in de onderbouw van het voortgezet onderwijs. 2.5 Karakter van de opleiding Basisfase (jaar 1 en 2) In jaar 1 ligt het accent op kennismaking met de vijf vakgebieden (zoals in 2.4 genoemd) en het vak HVO op de openbare basisschool. De ervaringen en ideeën van jou als student met betrekking tot de vakgebieden vormen het vertrekpunt van de lessen (ervaringsleren). Naast het volgen van de theoretische vakken wordt een stage gelopen van vijftien lessen in één groep in het basisonderwijs bij een ervaren vakdocent HVO. In jaar 2 komt het accent meer op de praktijk te liggen en loop je een uitvoerende stage in het basisonderwijs van twee keer vijftien lessen. Tijdens de contactdagen is er ruimte om stage- en praktijkervaringen in te brengen in de vorm van begeleide intervisie. Naast deze stage vindt verdieping 2. opleiding 13

15 plaats in de vakgebieden Humanistiek en levensbeschouwing, Pedagogiek en psychologie, Didactiek en Praktische vorming. Daarnaast verdiep je je binnen de vakgebieden verder in de onderzoeksvaardigheden. Na een succesvolle afronding van de basisfase (jaar 1 en 2) ontvang je een tijdelijke verklaring van bekwaamheid om vanaf jaar 3 tot en met 5 van de opleiding HVO-lessen te kunnen geven in het basisonderwijs Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) In deze fase verdiep je je verder in de vakgebieden, waaraan je door middel van zelfstudie tijd besteedt. Je geeft als vakdocent wekelijks minimaal vijf lessen HVO aan groepen in het primair onderwijs, waarvan twee aan groep 8. Daarnaast volg je zowel in jaar 3 als in jaar 4 twaalf contactdagen. Voor de vakgebieden maak je huiswerkopdrachten en twee tentamens die de vorm van een takehome-tentamen of een openboek-tentamen hebben. In jaar 3 heb je een mentor die je begeleidt bij het maken van een persoonlijk ontwikkelplan (POP). In jaar 4 krijg je supervisie onder begeleiding van een erkend supervisor. Daarnaast doe je in jaar 4 onder meer ervaring op met het ontwerpen en uitvoeren van een project in je eigen lespraktijk, het verder ontwikkelen van onderzoeksvaardigheden en het uitvoeren van een observatiestage Verdiepingsfase B (jaar 5) Verdiepingsfase B bestaat uit het afstudeerjaar, waarin het uitvoeren van een praktijkonderzoek, een stage in het vmbo of in de onderbouw van het voortgezet onderwijs en verdieping in de vakgebieden Humanistiek en levensbeschouwing, Pedagogiek en psychologie en Didactiek onderdelen vormen. De contactdagen bieden je: verdieping in de vakgebieden Humanistiek en levensbeschouwing, Pedagogiek en psychologie, en Didactiek; lesstof ter ondersteuning van je (stage)praktijk; begeleiding in het verrichten van een praktijkonderzoek; begeleiding in het schrijven en uiteindelijk presenteren van het meesterstuk; begeleiding in het maken van een opleidingsportfolio; begeleiding in het afsluitend assessment. Na succesvolle afronding van jaar 5 ontvang je het hbo-bachelordiploma Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing (HL). 14 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

16 2.6 Inhoud van de opleiding De opleiding kent vijf vakgebieden: Humanistiek en levensbeschouwing Pedagogiek en psychologie Didactiek Praktische vorming Onderzoeksvaardigheden Figuur 1 (pagina 16) maakt inzichtelijk hoe de inhouden van de opleiding zijn opgebouwd. De onderste laag, het fundament, wordt gevormd door het humanistische gedachtegoed. Daarin is de grondhouding te vinden; gewerkt wordt vanuit de waarden die het humanistische mens- en wereldbeeld kleuren. Humanistische waarden bepalen mede je normatieve professionaliteit als vakdocent HVO, namelijk de visie op hoe je wenst om te gaan met mensen en dus ook met kinderen en de daaruit voortvloeiende keuzes die je maakt met betrekking tot het professionele handelen. Welke pedagogische bedoelingen heb jij als vakdocent? Hoe ziet jouw relatie met de leerlingen eruit? Wat verwacht de jij van de leerlingen en vice versa? Welke leerstof bied je aan? Waar zit je aansluiting bij de belevingswereld van de kinderen? Wat beleven de leerlingen aan de leerstof? Die relatie leerstof-leerling-leerkracht wordt de pedagogische driehoek genoemd, weergegeven in de tweede laag van figuur 1. Vanuit die humanistische grondhouding ontwikkel je een pedagogische werkhouding, die de voorwaarden moet scheppen om het uiteindelijke doel te bereiken: een les geven over een bepaald thema, die de leerlingen uitnodigt om kritisch en creatief eigen waarden te onderzoeken. Dit leer je in het vakgebied Didactiek en in de stage als onderdeel van Praktische vorming. 2. opleiding 15

17 Praktijk werkhouding Didactische vormgeving Onderzoeksvaardigheden Didactische principes Pedagogische bedoelingen leerling leerstof leerkracht werkhouding Humanistische principes grondhouding Mensbeeld Wereldbeeld Figuur 1 Je bent zelf een belangrijke actor in het onderwijsleerproces. Dit vraagt van jou het vermogen om van perspectief te wisselen, open te staan voor nieuwe en afwijkende inzichten en tot een eigen inzicht, oplossing of standpunt te komen. Deze vaardigheden en houding worden in het vakgebied Onderzoeksvaardigheden door het hele curriculum heen expliciet gestimuleerd. De opleiding hecht er waarde aan dat je een positief-kritische onderzoekshouding ontwikkelt. De vijf vakgebieden worden in tot en met beschreven Humanistiek en levensbeschouwing Binnen Humanistiek en levensbeschouwing worden de volgende drie thema s onderscheiden: 16 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

18 1) Levensbeschouwing 2) Humanisme 3) Ethiek Binnen het thema levensbeschouwing staan begrippen als levensvragen, zingeving, dialoog, religies en levensbeschouwingen centraal. Bij humanisme gaat het om humanistische uitgangspunten en geschiedenis. Bij ethiek gaat het om basiskennis van de ethiek, ethische stromingen en de filosofie van de levenskunst. In de basisfase van de opleiding komen de thema s afzonderlijk aan bod. In de verdiepingsfasen worden de thema s gecombineerd. Levensbeschouwing Basisfase (jaar 1 en 2) De basisfase start met een kennismaking met de kernbegrippen van het vak Levensbeschouwing Praktijk zoals religie, godsdienst, zingeving, levensbeschouwelijke kernvragen en levensbeschouwelijke communicatie (dialoog). In jaar 2 neem je een kijkje in de praktijk en onderzoek je de betekenis van de plaats van levensbeschouwelijke vorming op een openbare basisschool. Daarnaast maak je kennis met enkele grotere religies en levensbeschouwingen in Nederland en pas je de opgedane kennis en inzichten toe in een les waar iets te beleven en te ontdekken is voor kinderen in het primair onderwijs rondom een gekozen religie. Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) In jaar 3 ligt de nadruk op de relatie tussen ethiek en levensbeschouwing. Ethische stromingen passeren de revue en de ethiek van de levenskunst wordt daarbij speciaal belicht. Ideeën over humanistische levenskunst worden vervolgens gekoppeld aan de eigen levenshouding; dit gebeurt tijdens de contactdagen maar ook binnen een aantal tussentijdse opdrachten. Er wordt van je gevraagd een relatie te leggen tussen levensbeschouwing, ethiek en humanisme en dit te verwoorden. In jaar 4 start je met een klein onderzoek naar humanisme binnen (levensbeschouwelijke methoden in) het voortgezet onderwijs. Verder verdiep je je in je eigen levensbeschouwelijke ontwikkeling en je kennis over de humanistische traditie aan de hand van de zeven levensvragen. Je koppelt de opgedane kennis met betrekking tot de verschillende religies aan de interlevensbeschouwelijke dialoog in de klas. 2. opleiding 17

19 Verdiepingsfase B (jaar 5) In jaar 5 bekijk je verschillende invalshoeken met betrekking tot levensbeschouwelijke vorming in een democratische samenleving en leg je een verbinding tussen burgerschap en levensbeschouwelijke identiteitsontwikkeling. Humanisme Basisfase (jaar 1 en 2) In jaar 1 start je met een kennismaking met humanistische uitgangspunten zoals de postulaten van Van Praag en de vier historische hoofdlijnen in de ontwikkeling van het humanisme door de eeuwen heen. Ook denkers die van belang zijn geweest voor het humanistische gedachtegoed, passeren de revue. In jaar 2 ligt het accent op twee belangrijke humanistische uitgangspunten: vrijheid en autonomie. We onderzoeken tijdens de contactdagen verschillende (historische) visies op vrijheid. Daarnaast verwerf je inzicht in humanistische kernwaarden, behorend bij het gedachtegoed van de vrijdenkers anno 1900 in Nederland. Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) In verdiepingsfase A staat het kunnen verbinden en toepassen van de opgedane kennis uit de basisfase centraal. Je verdiept je verder in ideeën over de ethiek van de levenskunst en deze spiegel je aan de eigen levenshouding. Je onderzoekt de relatie tussen ethiek en levensbeschouwing, in het bijzonder de humanistische levensbeschouwing. Ook bestudeer je op welke manier humanisme binnen methoden in het voortgezet onderwijs zichtbaar wordt. In jaar 4 verdiep je de eigen levensbeschouwelijke ontwikkeling en kennis over humanistische tradities door middel van literatuur en het schrijven van een essay. Ook bij het verkennen van de interlevensbeschouwelijke dialoog in de klas zal nadrukkelijk de koppeling worden gemaakt met humanistische uitgangspunten en de mensenrechten. Verdiepingsfase B (jaar 5) In jaar 5 leggen we een verbinding tussen burgerschap en humanisme. Je doet kennis op van de burgerschapsdoelstelling in het voortgezet onderwijs en leert de verbinding te leggen tussen humanisme enerzijds en burgerschapsvorming anderzijds. Ethiek Basisfase (jaar 1 en 2) De basisfase start je met een kennismaking met de kernbegrippen uit ethiek: 18 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

20 normen, waarden, moraal en morele dilemma s. In jaar 2 breid je deze basiskennis uit met kernbegrippen van de levenskunstethiek. Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) De verdiepingsfase gaat verder met het uitbreiden van de kennis. In jaar 3 leer je de kenmerken van drie ethische stromingen en verken je morele dilemma s uit de beroepspraktijk. Verder leer je de relatie tussen levensbeschouwing en ethiek te verwoorden. De ethiek van de levenskunst wordt speciaal belicht en wordt gespiegeld aan de eigen levenshouding. In jaar 4 benaderen we ethiek als onderdeel van levensvragen. Daarnaast koppelen we de interlevensbeschouwelijke dialoog aan de ethiek van de mensenrechten. Verdiepingsfase B (jaar 5) In jaar 5 leggen we een verbinding tussen burgerschap en ethiek. Je krijgt kennis van de burgerschapsdoelstelling in het voortgezet onderwijs en leert de verbinding te leggen tussen ethiek en morele vorming enerzijds en burgerschapsvorming anderzijds Pedagogiek en psychologie Binnen Pedagogiek en psychologie worden drie thema s onderscheiden: 1) Pedagogische visies 2) Ontwikkelingspsychologie 3) Levensbeschouwelijke en morele vorming Binnen het thema pedagogische visies staan begrippen als een eigen visie op opvoeden, een humanistische visie op opvoeden en het pedagogische concept van de traditionele vernieuwingsscholen centraal. Bij ontwikkelingspsychologie gaat het om specifieke ontwikkelingspsychologische kenmerken van leerlingen tussen 4 en 16 jaar. Bij levensbeschouwelijke en morele vorming gaat het om visies op identiteitsontwikkeling, sociale ontwikkeling en ontwikkeling van zelfbeeld en zelfvertrouwen. In de basisfase en verdiepingsfase A komen de drie hierbovengenoemde thema s tijdens de contactdagen afzonderlijk aan bod. In verdiepingsfase B worden de thema s gecombineerd. Pedagogische visies Basisfase (jaar 1 en 2) In jaar 1 maak je kennis met belangrijke pedagogische stromingen, actuele pedagogische denkbeelden, de pedagogische concepten van de vijf 2. opleiding 19

21 traditionele vernieuwingsscholen en de humanistische visie op opvoeding. Je onderzoekt je eigen visie op opvoeden. In jaar 2 staan de basisvoorwaarden voor leren en het werken met verschillen in de klas centraal. Je leert een pedagogische houding te ontwikkelen die bij humanistische uitgangspunten aansluit. Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) In verdiepingsfase A staat de praktijk van het lesgeven centraal, waarbij praktijkervaringen de basis vormen van de inhoud van het vakgebied. Er wordt aandacht besteed aan de vertaling van je eigen opvoedingsvisie naar de pedagogische opdracht van de school in het algemeen en meer specifiek de school/scholen waar je lesgeeft. Je stelt jezelf de vraag hoe je je als vakdocent HVO kan verhouden tot de pedagogische opdracht van je eigen school. In jaar 4 onderzoek je op welke wijze je pedagogische visie zichtbaar wordt in je interactie met de leerlingen. Verdiepingsfase B (jaar 5) In jaar 5 komen pedagogische opvattingen die inherent zijn aan grote wereldreligies, aan de orde. Je onderzoekt op basis van literatuur de pedagogische opvattingen over onder andere doel en wijze van opvoeden die binnen enkele wereldreligies leven. Daarnaast onderzoek je de lespraktijk van een GVOdocent en leg je een relatie met je eigen lespraktijk. Het accent ligt hierbij op de thema s morele educatie, burgerschapsvorming en identiteitsvorming. Ontwikkelingspsychologie Basisfase (jaar 1 en 2) In jaar 1 doe je algemene kennis op van de ontwikkelingspsychologische kenmerken van leerlingen in de basisschoolleeftijd en van hun levensbeschouwelijke en morele ontwikkeling. In jaar 2 zoomen we in op specifieke ontwikkelingspsychologische kenmerken van onder-, midden- en bovenbouwleerlingen. Deze kennis wordt toegepast in het ontwerpen van lessen voor een leeftijdsgroep uit één van de bouwen. Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) In jaar 3 staan de specifieke ontwikkelingspsychologische kenmerken van leerlingen in de bovenbouw centraal en leer je de kenmerken van veel voorkomende sociaal-emotionele gedragsproblemen en -stoornissen bij kinderen. Je onderzoekt hoe je de opgedane kennis over zorgkinderen kan toepassen in de omgang met enkele zorgkinderen die je in de dagelijkse lespraktijk meemaakt. 20 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

22 Jaar 4 richt zich op ontwikkelingspsychologische kenmerken van de puberteit en het communiceren met pubers: de dialogische relatie met pubers. Het thema ontwikkelingspsychologie sluit je in dit jaar af. Levensbeschouwelijke en morele vorming Basisfase (jaar 1 en 2) In jaar 1 komen bij het thema levensbeschouwelijke en morele vorming theorieën rondom morele ontwikkeling van het basisschoolkind en de doelstellingen van HVO aan de orde. Je maakt kennis met de ontwikkelingsgebieden waar het HVO zich op richt. In jaar 2 richten we ons op de fasen die kinderen doorlopen in levensbeschouwelijke en morele ontwikkeling. Ook maak je een koppeling met de eigen lespraktijk met als doel dat je elementen leert herkennen van een zelf ontworpen les, die aansluiten bij de ontwikkelingspsychologische, levensbeschouwelijke en morele kenmerken van een specifieke leeftijdsgroep. Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) In jaar 3 staan waarden in de opvoeding centraal. Studenten onderzoeken vanuit literatuur welke waarden zij belangrijk vinden in de opvoeding. Jaar 4 richt zich specifiek op de levensbeschouwelijke en morele ontwikkeling in de puberteit. Verdiepingsfase B (jaar 5) In jaar 5 wordt vanuit drie thema s gewerkt: morele educatie, burgerschap en identiteitsontwikkeling Didactiek Binnen het vakgebied Didactiek onderscheiden we drie thema s: 1) Onderwijsvormingsproces 2) Groepsdynamica 3) Activerende didactische werk- en toetsvormen Het onderwijsvormingsproces is de vertaling van humanistische uitgangspunten naar het werken met de kinderen in de klas. Hierbij staan de volgende begrippen centraal: de drie ontwikkelingsgebieden waar het HVO zich op richt, HOKE-methodiek, ervaringsleren en morele en bestaansvragen. Bij groepsdynamica gaat het om de dynamiek van een groep en de daarop afgestemde wijze van leidinggeven. Bij activerende didactische werk- en toetsvormen vormt het ervaringsleren de spil. 2. opleiding 21

23 Onderwijsvormingsproces Basisfase (jaar 1 en 2) In jaar 1 starten we met het verkennen van de verschillende onderdelen van het onderwijsvormingsproces. Op het einde van de basisfase ben je in staat om lessen HVO en Levensbeschouwing in het basisonderwijs te ontwerpen, uitvoeren en evalueren. Hier valt ook expliciet de uitwerking en theoretische onderbouwing van een thema en het werken met themaplanformulieren onder. In jaar 2 maak je kennis met de HVO-vaardigheden van leerlingen. Tijdens oefenlessen en observaties ontdek je hoe deze vaardigheden doel en middel zijn in de HVO-lessen en welke leerkrachtvaardigheden nodig zijn om hier met leerlingen aan te werken. Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) In jaar 3 verdiep je je verder in het onderwijsvormingsproces door de HVOles te ontwerpen vanuit inzicht in de leefwereld van het kind. Je verdiept je verder in de vraag: Hoe kun je met een les specifiek aansluiten bij de verschillende basisschoolleeftijden? In jaar 4 onderzoek je hoe het onderwijsvormingsproces gestalte krijgt in het voortgezet onderwijs. Je onderzoekt onder meer hoe je een leerlingvolgsysteem voor het vak HVO en Levensbeschouwing kunt gebruiken. Verdiepingsfase B (jaar 5) In jaar 5 worden de drie thema s met elkaar verweven binnen één contactdag Didactiek rondom de verdiepende thema s: morele educatie, burgerschap en identiteitsontwikkeling. Het onderwijsvormingsproces komt hierbij naar voren in de vorm van (het vergelijken van) methoden en vakleerplannen in het voortgezet onderwijs. De vier tradities van Aloni gebruiken we hierbij als kader. Groepsdynamica Basisfase (jaar 1 en 2) In jaar 1 komt het kunnen herkennen van fasen in groepsprocessen aan de orde. Je ontdekt hoe groepsprocessen het leren van de leerlingen kunnen beïnvloeden en je verwerft kennis over de wijze waarop groepsprocessen op een positieve manier beïnvloed kunnen worden. Je maakt kennis met verschillende manieren van leidinggeven aan de groep en met de rollen die zich in een groep kunnen voordoen. In jaar 2 verdiep je je in de rollen aan de hand van de Roos van Leary: de wisselwerking tussen leerkracht- en leerlinggedrag als basis voor constructief 22 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

24 klassenmanagement. Verder komen het houden van orde en conflicthantering aan de orde. Waardenvolle communicatie vormt hierbinnen een sleutelbegrip. Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) In jaar 3 schenken we opnieuw aandacht aan het positief beïnvloeden van het groepsklimaat. Hoe kan er met het ontwerp van de lessen worden aangesloten bij de diverse groepsfasen? In jaar 4 verdiep je je verder in de kennis op het gebied van groepsdynamica. Onderwerpen hierbij zijn: kritische factoren binnen groepen en situationeel leiderschap. Specifieke aandacht is er voor pubers en groepsprocessen; daarbij kijken we onder meer naar peergroupeffecten. Verdiepingsfase B (jaar 5) In jaar 5 is het thema groepsdynamica verweven in de stage en de reflectie daarop. Impliciet komt het naar voren op de contactdag Didactiek, waar de groep verondersteld wordt zowel doel als middel te zijn voor het vak HVO en Levensbeschouwing. Daarnaast wordt ieders visie op het vak en de ideale invulling hiervan verkend en wordt besproken welke factoren invloed hebben op de manier waarop het vak wordt vormgegeven in het voortgezet onderwijs. Met andere woorden, de identiteitsontwikkeling van de docent en de invloed hiervan op het groepsproces. Activerende didactische werk- en toetsvormen Basisfase (jaar 1 en 2) Binnen de basisfase ondervind je het ervaringsleren ook binnen het vakgebied Didactiek aan den lijve. Je ervaart allerlei werkvormen die aansluiten bij de humanistisch-pedagogische zienswijze. Vervolgens ga je gekozen werkvormen toepassen en weet je waar je die kunt inzetten in de HVO-lessen. In jaar 2 komen hierbij audio-visuele en virtuele media aan bod. Ook verdiep je je in de methodiek en de gesprekstechniek van het filosoferen met kinderen in lessen HVO. Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) In jaar 3 verdiep je je didactische vaardigheden en verbreed je deze door het toepassen van en oefenen met interactieve werkvormen, onder meer het kringgesprek en de dialoog. Ook maak je kennis met verschillende leerstijlen. In jaar 4 staat het voortgezet onderwijs centraal. Welke levensbeschouwelijke methoden binnen het voortgezet onderwijs sluiten aan bij 2. opleiding 23

25 de doelstellingen van het vak HVO en Levensbeschouwing? Daarnaast oefen je met het kunnen ontwerpen van toetsen voor het voortgezet onderwijs. Verdiepingsfase B (jaar 5) Op de contactdag Didactiek in jaar 5 zul je een grote variëteit in activerende en didactische werkvormen ervaren. Bij het verkennen van je visie op het vak en de ideale invulling hiervan en het bespreken welke factoren invloed hebben op de manier waarop het vak wordt vormgegeven in het voortgezet onderwijs, komen ook nadrukkelijk werkvormen en met name toetsvormen aan de orde Praktische vorming Binnen Praktische vorming onderscheiden we drie thema s : 1) Praktijk 2) Reflectie 3) Maatschappelijk kader Binnen het thema praktijk gaat het om het opdoen van leservaring in het primair en voortgezet onderwijs door middel van verschillende stages en het werkzaam zijn als LIO in het primair onderwijs vanaf jaar 3. Gedurende de contactdagen wissel je stage-ervaringen uit. De leservaringen die je opdoet, dienen als uitgangspunt voor reflectie op de lespraktijk tijdens de contactdagen. Reflectie vindt onder meer plaats middels intervisie en supervisie. Bij maatschappelijk kader gaat het om kennis van mensenrechten, kennis van de organisatie van het werkveld, de plaats van HVO en Levensbeschouwing in het Nederlandse onderwijs en kenmerken van de openbare school. Praktijk Het opdoen van ervaring in de praktijk vormt een wezenlijk deel van je opleiding. Gedurende de eerste twee jaren vinden de stages in het openbaar primair onderwijs plaats. Je gaat vanaf jaar 3 zelfstandig als LIO aan het werk binnen het primair onderwijs. In jaar 4 en 5 verken je het voortgezet onderwijs. 24 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

26 Basisfase (jaar 1 en 2) Tijdens je stage pas je de opgedane kennis toe en oefen je de vaardigheden die nodig zijn om les te geven. De stage dient als uitgangspunt voor reflectie op de praktijk tijdens de contactdagen Praktische vorming. In jaar 1 start je met een oriëntatiestage bij drie verschillende vakdocenten HVO en een groepsleerkracht. Daarna volgt een observatie- en uitvoerende stage van minimaal vijftien lessen in dezelfde leerlingengroep. Hiervan observeer je vier lessen, oefen je gedurende zeven lessen met deelactiviteiten en geef je in de laatste vier lessen zelfstandig les (zie figuur 2). Bij ieder afzonderlijk deel van de stage maak je opdrachten. Je loopt in minimaal één groep stage. Bij meerdere groepen meelopen is aan te raden maar niet verplicht. Stage-onderdeel Oriëntatiestage Vier observatielessen Zeven lessen deelactiviteiten Vier lessen zelfstandig lesgeven Activiteiten Je kijkt bij drie verschillende vakdocenten HVO en één groepsleerkracht in de les. Je observeert de groep en de HVO-docent aan de hand van vooraf geformuleerde observatiepunten; je maakt van iedere observatie (minimaal 4) een verslag; je geeft een beschrijving van de school en de lesgroep. Je oefent in bijvoorbeeld het beginnen van een les, het leiden van een spel, het geven van instructie, et cetera. Je maakt van vijf deelactiviteiten een verslag. Je maakt in overleg met de stagebegeleider een themaverkenning en een themaopbouw en naar aanleiding daarvan vier lesvoorbereidingen en voert deze uit. Fig. 2 Schematische weergave stage-onderdelen jaar 1 In jaar 2 volg je twee keer een aaneengesloten periode stage, bij voorkeur in twee verschillende groepen: de eerste stageperiode in de bovenbouw van het primair onderwijs, de tweede stageperiode in de middenbouw van het primair onderwijs. In deze stageperiodes observeer je vier lessen en geef je elf lessen zelfstandig les (zie figuur 3). In de tweede helft van jaar 2 komt een stagedocent van de opleiding bij jou op stagebezoek. 2. opleiding 25

27 Stage-onderdeel Observatiestage in bovenbouw primair onderwijs Uitvoerende stage Observatiestage in onder- of middenbouw primair onderwijs Uitvoerende stage Activiteiten Je observeert de groep en de HVO-docent gedurende vier lesuren aan de hand van vooraf geformuleerde observatiepunten. Je maakt van iedere observatie (minimaal 4) een verslag. Je geeft een beschrijving van de school en de lesgroep. Je verzorgt zelfstandig elf lessen in de bovenbouw. Je observeert de groep en de HVO-docent gedurende vier lesuren aan de hand van vooraf geformuleerde observatiepunten. Je maakt van iedere observatie (minimaal 4) een verslag. Je geeft een beschrijving van de school en de lesgroep. Je verzorgt zelfstandig elf lessen in de onder- of de middenbouw. Fig. 3 Schematische weergave stage-onderdelen jaar 2 Zie voor een schematisch overzicht van stages van jaar 1 tot en met 5 figuur 4 op pagina 27. Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) In deze fase geef je zelfstandig les met begeleiding vanuit de opleiding. Je komt als LIO in dienst van Stichting HVO Primair. Tenminste één keer per jaar komt een stagedocent van Stichting HVO op praktijkbezoek. Op basis van een sterkte-zwakte analyse van het competentieprofiel van de vakdocent HL ontwikkel je leerdoelen. Voorafgaand aan het lesbezoek in jaar 3 geef jij aan de stagedocent door op welke kwaliteiten je gewaardeerd wilt worden tijdens die les en op welke competenties je feedback wilt. In jaar 4 krijg je een praktijkbezoek tijdens een les die het teken staat van projectonderwijs. Ook volg je een oriëntatie (tenminste 6 uur) in het voortgezet onderwijs op drie verschillende scholen. Verdiepingsfase B (jaar 5) De stage in jaar 5 is een vervolg op de oriëntatiestage van jaar 4 en bestaat uit een observatiestage van 15 uur op je stageschool en vervolgens uit het geven van minimaal 30 lesuren in het vmbo, of in de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Je krijgt minimaal één keer gedurende de uitvoerende stage een praktijkbezoek van een stagedocent vanuit de opleiding. 26 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

28 Studiejaar Oriëntatiestage Observatiestage Uitvoerende stage Zelfstandige praktijk 1 3 lesuren bij verschillende vakdocenten HVO en 1 lesuur bij een groepsleerkracht in het po 4 lesuren in dezelfde lesgroep naar keuze in het po 11 lesuren in dezelfde lesgroep naar keuze in het po 2 4 lesuren in de bovenbouw van het po 4 lesuren in de onder- of middenbouw van het po 11 lesuren in dezelfde lesgroep in de bovenbouw van het po 11 lesuren in dezelfde lesgroep in de onder- of middenbouw van het po 3 LIO ( gestreefd wordt naar minimaal 5 wekelijkse lessen in het po, waarvan 2 in groep 8 in verband met projectonderwijs in jaar 4). 4 Minimaal 6 lesuren bij verschillende vakdocenten Levensbeschouwing (HL) in het vo of het vmbo op drie verschillende scholen. LIO (minimaal 5 wekelijkse lessen in het po, waarvan 2 in groep 8 in verband met projectonderwijs) (les)uren observatie Minimaal 30 lesuren zelfstandig lesgeven in het vmbo of in de onderbouw van het vo onder begeleiding van een stagedocent HVO en stagebegeleider school. LIO Fig. 4 Schematisch overzicht stages jaar 1 tot en met 5 2. opleiding 27

29 Reflectie Basisfase (jaar 1 en 2) Jaar 1 start wat betreft de zevende competentie (reflectie en ontwikkeling) met kennismaking met de reflectiecirkel van Kolb, de kernreflectiemethode van Korthagen en waardenvol communiceren (HVO-uitwerking van geweldloze communicatie van Rosenberg). Daarnaast leer je leerdoelen formuleren aan de hand van competenties. In jaar 2 maak je kennis met intervisie, onder andere volgens de incidentmethode. Tijdens de contactdagen oefen je bovenstaande methodische vormen van reflecteren in groepen. Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) In jaar 3 neem je deel aan intervisiebijeenkomsten als intervisant en als intervisor. Onder begeleiding van een mentor werk je aan een persoonlijk ontwikkelplan (POP), waarop je aan het einde van het jaar reflecteert. Je verdiept je in de reflectiemethoden van Kolb en/ of Korthagen. Inzicht in je professioneel handelen en dit verder ontwikkelen vindt plaats middels opleidingssupervisie (10 bijeenkomsten van 2 uur) in jaar 4 onder begeleiding van een gecertificeerde supervisor in groepjes van 2-3 studenten buiten de vaste contactdagen. Verdiepingsfase B (jaar 5) In jaar 5 staat een verdieping van de persoonlijke humanistische identiteitsontwikkeling centraal. In het portfolio HVO geschikt en het eindassessment formuleer je hoe je je als professional in de loop van de studiejaren ontwikkeld hebt van onbewust onbekwame naar bewust bekwame HVO-vakdocent. Maatschappelijk kader De maatschappelijke context van Praktische vorming wordt gevormd door de Wet BIO, de plaats van HVO en Levensbeschouwing in de verschillende scholen, het Nederlandse onderwijsbestel, actieve pluriformiteit en de kernwaarden van het openbaar onderwijs, de organisatie van het werkveld, kennismaking met de werkgever Stichting HVO Primair, mensenrechten en het geven van voorlichting. Naast het bedenken, organiseren en geven van HVO-projectonderwijs in samenwerking met andere professionals uit de omgeving van de school, behoort het voorlichting geven over eigentijds vormingsonderwijs aan ouders tot de competenties van de vakdocent HL. 28 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

30 Basisfase (jaar 1 en 2) In jaar 1 en 2 doe je kennis op van mensen- en kinderrechten, van het maatschappelijk kader, van de kernwaarden van en de humanistische visie op openbaar onderwijs. Je leert de humanistische visie op openbaar onderwijs en je eigen humanistische visie op pluriformiteit in eigen taal te verwoorden door een voorlichting over HVO te verzorgen. Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) Ook in deze fase komen de thema s kernwaarden van het openbaar onderwijs, pluriformiteit, mensenrechteneducatie, en de Wet BIO inclusief kennis van competenties aan bod. Verdiepingsfase B (jaar 5) In jaar 5 maak je kennis met het vak Levensbeschouwing en haar positionering in het voortgezet onderwijs Onderzoeksvaardigheden Binnen het vakgebied Onderzoeksvaardigheden onderscheiden we drie thema s: 1) Studievaardigheden 2) Onderzoeksvaardigheden 3) Het ontwikkelen van een onderzoekende houding Bij het thema studievaardigheden gaat het om het leren studeren. Er is bijvoorbeeld aandacht voor literatuurstudie en studeren voor een tentamen, maar ook voor werken in een electronische leeromgeving. Wanneer je gaat leren hoe je onderzoek moet doen, spreken we over het opdoen van onderzoeksvaardigheden. Bij het ontwikkelen van een onderzoekende houding beschik je naast de onderzoeksvaardigheden ook over een positieve houding ten opzichte van onderzoek doen. Studievaardigheden Basisfase (jaar 1 en 2) In jaar 1 ligt de nadruk op het aanleren van studie- en onderzoeksvaardigheden binnen de opdrachten van de verschillende vakken. Je maakt kennis met de APA-richtlijnen voor de vermelding van tekstbronnen, leert een internetzoekopdracht afbakenen en oefent met het samenvatten van de literatuur. 2. opleiding 29

31 In jaar 2 wordt van je verwacht dat je de APA-richtlijnen kunt toepassen bij het schrijven van een paper of essay. Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) In deze fase breid je je studievaardigheden verder uit met het opstellen van leerdoelen, literatuurstudie en -analyse en het schrijven van een paper of essay. Daarnaast bekwaam je je verder in het beoordelen van jezelf en anderen. Verdiepingsfase B (jaar 5) In jaar 5 staat het uitvoeren en presenteren van een praktijkonderzoek centraal. Daarbij leer je hoe je een onderzoekscyclus doorloopt. Onderzoeksvaardigheden Basisfase (jaar 1 en 2) In jaar 1 krijg je tijdens een contactdag Praktische vorming een introductiecollege over onderzoek in de opleiding en leer je een onderscheid te maken tussen observeren en interpreteren. Je past deze kennis toe in je eerste stage. In jaar 2 houd je binnen het vakgebied Humanistiek en levensbeschouwing een interview met een collega op de stageplaats en oefen je met het stellen van kritische vragen. Voor de eindopdracht van de basisfase leer je een lessenserie te ontwerpen en theoretisch te onderbouwen. Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) In jaar 3 maak je kennis met de theorie van praktijkonderzoek in de school en verschillende onderzoeksmethodes. Daarnaast beschrijf je een praktijkprobleem en leer je hoe je een onderzoeksvraag en een onderzoeksdoel formuleert. Ook oefen je in het ontwerpen, afnemen en analyseren van een vragenlijst of een interview. Verdiepingsfase B (jaar 5) In jaar 5 zet je zelfstandig een onderzoek op en voer je dit ook uit. Je bent in staat om je onderzoek zowel mondeling als schriftelijk te presenteren. Ontwikkelen van een onderzoekende houding Basisfase (jaar 1 en 2) In jaar 1 staat het ontwikkelen van een positieve houding ten opzichte van onderzoek centraal en wordt toegelicht waarom de opleiding deze houding van belang vindt. 30 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

32 In jaar 2 word je begeleid bij het ontwerpen van een lessenserie met als doel dat je zelf je lessen leert evalueren en bijstellen. Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) In jaar 3 wordt het vormen van een eigen mening over praktijkonderzoek gestimuleerd. In jaar 4 vertaalt deze eigen mening zich naar het ontwikkelen van een ideaal over levensbeschouwelijk vormingsonderwijs en het kunnen beoordelen van onderwijs. Verdiepingsfase B (jaar 5) In jaar 5 staat het jezelf en anderen blijvend kunnen bevragen als houdingsaspect centraal. Naast inzicht in belang en nut van een onderzoekende houding voor de vormgeving van het eigen onderwijs wordt van je verwacht dat je ook in staat bent om verbeteringen door te voeren met betrekking tot je eigen onderwijspraktijk. 2. opleiding 31

33 3. Toetsing en beoordeling 3.1 Algemeen In de onderwijs- en examenregeling (OER) (zie staat beschreven hoe de toetsing en diplomering bij Stichting HVO is geregeld. In grote lijnen gelden de volgende uitgangspunten: Jaar 1 rond je af door middel van het minimaal voldoende maken van alle opdrachten behorende bij de vakgebieden. Het jaar wordt afgesloten met een stage- en een overgangsgesprek. In jaar 2 maak je (stage)opdrachten en een eindwerkstuk. Het eindwerkstuk bestaat uit een zelf ontworpen lessenserie, onderbouwd vanuit drie vakgebieden: Humanistiek en levensbeschouwing, Pedagogiek en psychologie, en Didactiek. De basisfase wordt afgerond indien alle opdrachten met minimaal een voldoende zijn beoordeeld. Aan het einde van jaar 2 vindt een stageafrondings- en een eindgesprek plaats. In jaar 3 vindt toetsing plaats door middel van twee tentamens. Daarnaast bouw je een dossier op met onder meer reflectieverslagen van de intervisie en het persoonlijk ontwikkelplan (POP). Aan het einde van jaar 3 vindt er een overgangsgesprek plaats. In jaar 4 ontwerp je een project en voer je dit uit in de eigen lespraktijk. Tijdens het uitvoeren van het project op je school vindt een praktijkbezoek plaats vanuit de opleiding. Daarnaast zijn er drie toetsen naar aanleiding van Humanistiek en levensbeschouwing, Pedagogiek en psychologie, en Didactiek. Voor Praktische vorming breid je je dossier uit met reflectieverslagen van de supervisie en de observatiestage. Verdiepingsfase A wordt afgesloten met een eindgesprek/proefassessment, waarin het opgebouwde dossier vanaf jaar 3 centraal staat. Verdiepingsfase B wordt getoetst middels de beoordeling van de drie vakgebieden en het meesterstuk. Aan het einde van jaar 5 vindt een assessment op basis van je portfolio plaats met twee assessoren. 32 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

34 3.2 Beoordelingsgesprekken Ieder jaar vinden er naast toetsing beoordelingsgesprekken plaats. In de stageafrondingsgesprekken van de basisfase ligt het accent op de ontwikkeling van de startbekwaamheden. In de beoordelingsgesprekken van de basisfase staat de vakinhoudelijke ontwikkeling centraal. In de verdiepingsfase vormt het persoonlijk ontwikkelplan (POP) het uitgangspunt, in jaar 5 het portfolio en het meesterstuk. In figuur 5 vind je een overzicht van de beoordelingsmomenten per jaar. Jaar 1 - afrondingsgesprek stage en overgangsgesprek Jaar 2 Jaar 3 Jaar 4 Jaar 5 - praktijkbezoek(en) - afrondingsgesprek stage - eindgesprek - praktijkbezoek(en) - overgangsgesprek - praktijkbezoek(en) - proefassessment - praktijkbezoek en afrondingsgesprek stage - assessment met een opleidings- en een werkveldassessor Figuur 5 Beoordelingsmomenten per jaar 3.3 Beoordelingscriteria en aanwezigheidsplicht Je dient minimaal 80% van de contactdagen aanwezig te zijn. Dit geldt voor het hele studiejaar en voor de vakgebieden. Als je meerdere dagen van één vakgebied mist, dan dien je die het jaar erop te volgen. Tijdens de contactdagen vragen we van jou een actieve en constructieve participatie. De beoordelingscriteria van de moduleopdrachten geven we per opdracht aan via onze elektronische leeromgeving ( 3.4 Beoordelingsvormen De beoordelingsvormen die in de opleiding gebruikt worden, zijn papers, peerreviews, boekverslagen, essays, takehome-tentamens, openboek-tentamens, stage- en reflectieverslagen, huiswerkopdrachten, praktijkbezoeken, werkstukken en presentaties. 3. Toetsing en beoordeling 33

35 4. Praktische informatie 4.1 Toelatingseisen Iedere potentiële student heeft een intakegesprek met de studiecoördinator. In het gesprek onderzoeken we in hoeverre je affiniteit hebt met het werken met kinderen en met het humanistische gedachtegoed. Ook kun jij in dit gesprek toetsen in hoeverre de opleiding aan jouw verwachtingen kan voldoen. De vereiste vooropleiding is minimaal havo of mbo, afgerond met een diploma. Indien hieraan niet voldaan wordt, dien je een intaketoets te maken die stelopdrachten op havo-niveau bevat. Daarnaast dien je een capaciteitentoets te maken bij een hogeschool. Het toelatingsbeleid van Stichting HVO kun je opvragen bij het secretariaat via 4.2 Studiebelasting De studieomvang bedraagt per jaar 48 EC s 1 (contactdagen, zelfstudie en stage). Dit komt overeen met ongeveer 30 uur studiebelasting per week, ± drieëneenhalve dag. 4.3 Rechten en plichten Bij aanvang van het studiejaar kun je de onderwijs- en examenregeling (OER) opvragen bij Stichting HVO en lezen op de electronische leeromgeving. Hierin worden de rechten en plichten van studenten naar de opleiding toe en vice versa beschreven. 4.4 Elektronische leeromgeving (ELO) HVO maakt gebruik van een elektronische leeromgeving (ELO), waarop je praktische informatie kunt vinden over het curriculum, het lesrooster, 1 1 EC=1 credit volgens het European Credit Transfer System=28 studiebelastinguren. 34 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

36 adressen en inhoud van de contactdagen en bijbehorende opdrachten (zie Beroepscode Voor de vakdocent HVO bestaat er een beroepscode. Hierin staat een omschrijving van de normen, waaraan vakdocenten HVO zich dienen te houden. De beroepscode dient als leidraad voor een goede beroepsuitoefening. Van vakdocenten HVO wordt verwacht dat ze de beroepscode onderschrijven. Het onderschrijven van deze beroepscode heeft tot doel het borgen van het humanistische gedachtegoed in de lessen HVO. Stichting HVO Primair ziet er als werkgever op toe, dat het humanisme duurzaam als inspiratiebron werkzaam is bij de vakdocent HVO en dat de wettelijk vereiste competenties duurzaam onderhouden worden. De beroepscode kan opgevraagd worden bij het secretariaat via en is tevens beschikbaar via de ELO. 4. praktische informatie 35

37 4.6 Praktische informatie per studiejaar Algemeen Plaats van de opleiding Locatie Tijden lesdag Utrecht Stichting HVO, Zwarte Woud 2 of UvH, Kromme Nieuwegracht uur uur Jaar 1 Start opleiding 12 september 2013 Contactdag Studiecoördinator donderdag Alexandra Bronsveld Contactgegevens a.bronsveld@hvo.nl, Jaar 2 Start opleidingsjaar 6 september 2013 Contactdag Studiecoördinator vrijdag Ibeline Polak Contactgegevens i.polak@hvo.nl, Jaar 3 Start opleidingsjaar 5 september 2013 Contactdag Studiecoördinator donderdag Saskia Heusèrr Contactgegevens s.heuserr@hvo.nl, Jaar 4 Start opleidingsjaar 6 september 2013 Contactdag Studiecoördinator vrijdag Marischka Tjeerde Contactgegevens m.tjeerde@hvo.nl, Jaar 5 Start opleidingsjaar 5 september 2013 Contactdag Studiecoördinator donderdag Marischka Tjeerde Contactgegevens m.tjeerde@hvo.nl, studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

38 5. Studieprogramma s 5.1 Basisfase jaar 1 Humanistiek en levensbeschouwing jaar 1 Algemeen Aantal EC s: 9 Dag en tijdstip: donderdag van uur tot uur Docent: Alexandra Bronsveld Aantal contactdagen: 5 Doelstellingen Het kunnen verwoorden van de eigen levensfilosofie in relatie tot de behandelde lesstof en de gelezen literatuur. Het kunnen weergeven van de kernbegrippen van het vak Levensbeschouwing. Het kunnen onderzoeken en presenteren van een historische humanist. Het kunnen beschrijven, toepassen en presenteren van humanistische uitgangspunten. Het kunnen communiceren over en reflecteren op literatuur over humanistische thema s in relatie tot het eigen leerproces. Het kunnen communiceren over actuele humanistische thema s. Het kunnen weergeven van de kernbegrippen van ethiek. Inhoud De inhoud is gericht op bewustwording van de persoonlijke levensvisie en humanistische aspecten daarvan. Het gaat in dit eerste jaar om een kennismaking met levensbeschouwing en het humanistische gedachtegoed. De inhoud bestaat uit: kennismaking met de begrippen levensbeschouwing(en), zingeving, levensvragen, humanistische uitgangspunten, humanistische beginselen en postulaten; kennismaking met historisch humanisme; inzicht in waarden en normen en morele dilemma s. 5. studieprogramma s 37

39 Beoordelingsvormen Presentaties, schriftelijke werkstukken en thuisopdrachten. Verplichte literatuur Gaasenbeek, B. en Winkelaar, P. (2007). Humanisme, serie Wegwijs stromingen. Kok, Kampen. Savater, F. (1996). Het goede leven, ethiek voor mensen van morgen. Bijleveld, Utrecht. Schepper, J. de (2004). Levensbeschouwing ontwikkelen, didactiek voor godsdienst/levensbeschouwing in het primair onderwijs. Kwintessens, Hilversum. Reader Humanistiek en levensbeschouwing. Aanbevolen literatuur Heijne, R. (2011). In gesprek met Erasmus. Over humanisme, opvoeding en geweldloosheid. Papieren Tijger, Breda. Vink, T. (2013). Vrij zicht op Humanisme. Damon, Budel. Pedagogiek en psychologie jaar 1 Algemeen Aantal EC s: 9 Dag en tijdstip: donderdag van uur tot uur Docent: marijke van Meenen Aantal contactdagen: 5 Doelstellingen Het kunnen weergeven van belangrijke pedagogische stromingen en actuele pedagogische denkbeelden. Het kunnen verwoorden van het pedagogisch concept van de vijf traditionele vernieuwingsscholen. Het kunnen weergeven van humanistische visies op opvoeding. Het kunnen verwoorden en beargumenteren van een eigen visie op opvoeden. Het kunnen benoemen van ontwikkelingspsychologische kenmerken van basisschoolkinderen. Het kunnen benoemen van de centrale doelstelling van HVO en daarin de verschillende ontwikkelingsgebieden kunnen onderscheiden. 38 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

40 Inhoud De inhoud is gericht op het ontwikkelen van een persoonlijke visie op opvoeden, die onderbouwd wordt met kennis van en inzicht in de ontwikkelingsgebieden waaraan in HVO-lessen gewerkt wordt. Hierbij komen aan bod: kennismaking met verschillende pedagogische visies, zoals normatieve, emancipatorische en fenomenologische pedagogiek; kennismaking met traditionele vernieuwingsscholen (freinet-, jenaplan-, montessori-, dalton- en vrije scholen); kennismaking met humanistische visies op opvoeding (Maslow en Rogers); oriëntatie op (ontwikkelings)psychologische stromingen; kennismaking met de centrale doelstelling en ontwikkelingsgebieden van HVO: identiteitsontwikkeling, sociale ontwikkeling, zelfbeeld en zelfvertrouwen, en morele ontwikkeling. Beoordelingsvormen Presentatie, schriftelijke werkstukken en thuisopdrachten. Verplichte literatuur Berding, J. en Pols, W. (2009). Schoolpedagogiek. Opvoeding en onderwijs in de basisschool. Noordhoff Uitgevers, Groningen en Houten. Delfos, M. (2009). Ontwikkeling in vogelvlucht. Pearson Education, Amsterdam. Beuling, M. (2010). Tot bloei komen, van idee naar concrete lessen. Stichting HVO, Utrecht. Reader Pedagogiek en psychologie. Aanbevolen literatuur Rooijendijk, C. (2010).Grootvader Piepestok. Een geschiedenis van Nederlandse schoolmeesters. Atlas, Amsterdam. Didactiek jaar 1 Algemeen Aantal EC s: 16 Dag en tijdstip: donderdag van uur tot uur Docenten: Saskia Heusèrr, Annemarie Geelhoed Aantal contactdagen: 8 5. studieprogramma s 39

41 Doelstellingen Kennis hebben van en inzicht hebben in de verschillende onderdelen van het onderwijsvormingsproces (OVP) en deze kunnen vertalen naar lessituaties. Het kunnen ontwerpen van een thema en bijbehorende lessen op basis van het OVP. Het kunnen herkennen van fasen in groepsprocessen. Kennis hebben van de wijze waarop groepsprocessen het leren van de leerlingen kunnen beïnvloeden. Kennis hebben van de wijze waarop groepsprocessen op een positieve manier beïnvloed kunnen worden. Het kennen van het belang van waardenvolle communicatie. Het kunnen ervaren van de kracht van verschillende werkvormen. Het kunnen ontwerpen en uitvoeren van een voorlichtingspresentatie over het OVP van het vak HL voor ouders. Kennis hebben van de effecten van verschillende vormen van leidinggeven (autoritair, democratisch of laissez-faire). Inhoud De inhoud is gericht op het kunnen ontwerpen, uitvoeren en evalueren van lessen HVO en Levensbeschouwing in het basisonderwijs, kennis over en het kunnen herkennen van groepsdynamische processen binnen onderwijssituaties, en het gebruikmaken van een diversiteit aan werkvormen. Hierbij komen aan de orde: met betrekking tot het onderwijsvormingsproces: - bestaansvragen/morele vragen; - beginsituatie; - themaopbouw (HOKE); - didactische principes; met betrekking tot de groepsdynamica: - fasen in groepsvorming; - leiderschapsstijlen en groepsrollen; - waardenvolle communicatie. Beoordelingsvormen Thuisopdrachten en presentatie metafoor onderwijsvormingsproces. Verplichte literatuur Beuling, M. (2010). Tot bloei komen: van idee naar concrete lessen. Stichting HVO, Utrecht. 40 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

42 Engelen, R. van (2007). Grip op de groep. Bekadidact, Baarn. Groot, T. de (2008). Praktijkboek Zin in spel! Spelvormen en reflectie voor humanistisch vormingsonderwijs en levensbeschouwing. Stichting HVO, Utrecht. Munnik, C. de (2006). Ontwerpen van onderwijs. Noordhoff Uitgevers B.V., Groningen. Schepper, J. de ( 2004). Levensbeschouwing ontwikkelen, didactiek voor godsdienst/levensbeschouwing in het primair onderwijs. Kwintessens, Hilversum. Ofman, D. (6e herziene druk 2011). Kernkwaliteiten en kernkwadrant. Core Quality, Bussum (wordt uitgereikt op contactdag). Reader Didactiek. Praktische vorming jaar 1 Algemeen Aantal EC s: 14 Dag en tijdstip: donderdag van uur tot uur Docenten: Alexandra Bronsveld, Lizzy Wijnen, Eveline Oostdijk, Annemarie Geelhoed Aantal contactdagen: 6 + stage Doelstellingen per onderdeel Reflectie Inzicht hebben in de competenties en die kunnen relateren aan de eigen vaardigheden. Kennis hebben van de reflectiecirkel van Kolb. Het leren werken met zelf gemaakte leerdoelen. Kennis hebben van het belang van waardenvolle communicatie Praktijk Inzicht hebben in de verschillende manieren van HVO geven. Het kunnen vergelijken van de vakinhouden en wijze van lesgeven van de groepsleerkracht en de vakdocent HVO. Het kunnen formuleren van relevante observatiepunten en het kunnen maken van een sterkte-zwakteanalyse van zichzelf. Het kunnen benoemen van diverse aspecten van HVO en het kunnen opstellen van eigen SMARTI-leerpunten voor de uitvoerende stage. 5. studieprogramma s 41

43 Het kunnen maken van onderscheid tussen waarnemen en interpreteren. Het kunnen leggen van verbinding tussen kenmerken van de school en de klas en inzichten uit de literatuur van de groepsdynamica en pedagogieklessen. Het kiezen van werkvormen die passen bij de leerlingen en bij het doel van het lesonderdeel. Het correct gebruikmaken van formulieren OVP. Kennis hebben van de competenties en die kunnen relateren aan de eigen vaardigheden. Het kunnen uitwerken van onderdelen van een HVO-les, waarbij rekening wordt gehouden met lesdoelen en eigen vaardigheden. Het kunnen geven van een zelf ontworpen lessenserie in een HVO-groep. Maatschappelijk kader Kennis hebben van de kernwaarden van het openbaar basisonderwijs en de humanistische visie op openbaar onderwijs. Het kunnen verwoorden van de humanistische visie op pluriformiteit. Kennis hebben van mensen-, kinder- en burgerrechten. Onderzoeksvaardigheden Kennis hebben van effectief leren en studievaardigheden. Kennis hebben van literatuur- en observatieonderzoek. Het kunnen toepassen van vormgevingseisen. Het kunnen afbakenen van een internetzoekopdracht. Inhoud per onderdeel Reflectie en maatschappelijk kader Het onderdeel reflectie is gericht op kennismaking met het werkveld, het opdoen van en het reflecteren op praktijkervaringen. Tijdens de ochtendbijeenkomsten van Praktische vorming is er gelegenheid om stage-ervaringen met elkaar uit te wisselen en naar aanleiding van deze bijeenkomsten leerpunten te formuleren voor het verdere verloop van de stage. Tijdens de eerste middagbijeenkomsten van Praktische vorming komen de kernwaarden van het openbaar onderwijs en de humanistische visie op pluriformiteit aan bod. Tijdens de tweede middagbijeenkomst komen mensen- en kinderrechten aan bod en bekijken we hoe deze behandeld kunnen worden in de lessen HVO. Tijdens de laatste middag zoomen we in op de competenties van de Wet BIO. 42 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

44 Praktijk Het stagetraject van jaar 1 bestaat uit: een oriënterende stage met oriëntatie op inhoud en stijl van lesgeven bij ten minste drie vakdocenten HVO en één groepsvakdocent; een observatiestage van vier lesuren in een groep naar eigen keuze, waarin je vooral kijkt naar de houding van de leerkracht, leerlinggedrag, groepsdynamiek en de humanistische invalshoek; een uitvoerende stage waarin je gefaseerd (zeven weken oefenen van deelactiviteiten) toewerkt naar een eigen lessenserie van vier lessen, gegeven in ten minste één HVO-groep naar eigen keuze. Onderzoeksvaardigheden Een aantal onderdelen van dit vakgebied krijgen vorm binnen Humanistiek en levensbeschouwing en Pedagogiek en psychologie. Bij Praktische vorming besteden we expliciet aandacht aan het aanleren van effectieve studievaardigheden en observeren in praktijkonderzoek. Beoordelingsvormen Stageverslag en beoordelingsgesprek, diverse opdrachten. Verplichte literatuur Korthagen, F. en Lagerwerf, B. ( 2008). Leren van binnenuit. Onderwijsontwikkeling in een nieuwe tijd. Nelissen, Soest. Melief, K. (2002). Leren van lesgeven. Nelissen, Soest. Rozenberg, M. (2011). Geweldloze communicatie. Lemniscaat, Rotterdam. Oomen, B. en Vrolijk, M. (2010). Inspiratie voor mensenrechteneducatie. Democratisch burgerschap en mensenrechten in het (burgerschaps) onderwijs. (gratis te downloaden) Hogerhuis, M. en Oorschot, M. van (2007). Alle gedrag is communicatie. SWP, Amsterdam. Reader Praktische vorming. 5. studieprogramma s 43

45 5.2 Basisfase jaar 2 Humanistiek en levensbeschouwing jaar 2 Algemeen Aantal EC s: 8 Dag en tijdstip: vrijdag van uur tot uur Docenten: Alexandra Bronsveld, Lizzy Wijnen, Joep Dohmen Aantal contactdagen: 4 Doelstellingen Inzicht hebben in de betekenis van doelstellingen van levensbeschouwelijke vorming op een openbare basisschool. Het kunnen toepassen van kennis over en inzicht in verschillende levensbeschouwingen in een les waarin iets te beleven en te ontdekken is voor kinderen in het primair onderwijs. Het kunnen verwoorden van de eigen visie op de humanistische uitgangspunten vrijheid en autonomie, en deze visie kunnen verbinden aan de behandelde lesstof en de gelezen literatuur. Het kunnen verwoorden van kernbegrippen van de levenskunstethiek. Inzicht hebben in humanistische kernwaarden, behorende bij het gedachtegoed van een van de vrijdenkers in Nederland en deze kunnen presenteren. Kennis hebben van inhoudelijke ontwikkelingen binnen het georganiseerd humanisme. Inhoud Humanistiek en levensbeschouwing is in jaar 2 gericht op bewustwording van de persoonlijke levensvisie en humanistische aspecten daarvan. In dit jaar gaat het om het verwerven van kennis en inzicht met betrekking tot de thema s die in jaar 1 aan de orde zijn gekomen. Met betrekking tot historisch humanisme wordt in jaar 2 de nadruk gelegd op de Nederlandse situatie van de vrijdenkersbeweging. Daarnaast verdiepen we twee belangrijke humanistische uitgangspunten in relatie tot de filosofie van de levenskunst: vrijheid en autonomie. Ook biedt deze module handvatten met betrekking tot het vormgeven van levensbeschouwelijk onderwijs op de openbare basisschool. De inhoud bestaat uit: kennismaking met enkele geïnstitutionaliseerde levensbeschouwingen; 44 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

46 verdieping in de Nederlandse historische humanistiek en humanistische organisaties; kennismaking met de filosofie van de levenskunst; verdieping van twee belangrijke humanistische uitgangspunten: vrijheid en autonomie. Beoordelingsvormen Presentaties in werkcolleges, schriftelijke werkstukken en thuisopdrachten. Verplichte literatuur Brouwer, H. (2005). Wegwijs in Levoland. Levensbeschouwelijke vorming vanuit een humanistische ontdekkingstocht. Stichting HVO, Utrecht. Schaik, P. [red.] (2008). Nederland Wereldland 10 jaar verder. Feesten, rituelen en gebruiken van culturen in Nederland. PlanPlan kleurrijke uitgeverij, Rotterdam. Reader Humanistiek en levensbeschouwing. Pedagogiek en psychologie jaar 2 Algemeen Aantal EC s: 6 Dag en tijdstip: vrijdag van uur tot uur Docent: Annemarie Geelhoed Aantal contactdagen: 3 Doelstellingen Het kennen van de basisvoorwaarden voor leren en kunnen werken met verschillen in de klas. Het kunnen benoemen van specifieke ontwikkelingspsychologische kenmerken van leerlingen in de onder-, midden- en bovenbouw. Het kunnen aangeven van verschillende fasen van levensbeschouwelijke en morele ontwikkeling. Het kunnen herkennen van elementen in een zelfontworpen les, die aansluiten bij de ontwikkelingspsychologische, levensbeschouwelijke en morele kenmerken van de specifieke leeftijdsgroep. Inhoud In dit vakgebied staan we stil bij het thema werken met verschillen. Je maakt daarnaast kennis met ontwikkelingspsychologische kenmerken en met de 5. studieprogramma s 45

47 verschillende fasen in levensbeschouwelijke en morele ontwikkeling van basisschoolleerlingen. De volgende aspecten komen hierbij aan bod: kennismaking met de basisvoorwaarden voor leren en dit kunnen toepassen op het werken met verschillen in de klas; het ontwikkelen van pedagogische tact; het kunnen vertalen van de ontwikkelingspsychologische kenmerken naar werkvormen, taalgebruik en themakeuze; kennismaking met de verschillende fasen in de levensbeschouwelijke en morele ontwikkeling van basisschoolleerlingen. Beoordelingsvormen Takehome-tentamen, onderzoeksverslag, presentatie en eindwerkstuk jaar 2. Verplichte literatuur Kohnstamm, R. (2009). Kleine ontwikkelingspsychologie deel 2, de schoolleeftijd. Bohn Stafleu van Loghum, Houten. Giesing, M. en Nauta, P. ( 2011). Leerlingen met een specifieke hulpvraag. Nauta en Giesing, Ferwert. Stevens, L. en Bors, G. (2013). Pedagogische tact. Garant, Antwerpen- Apeldoorn. Zonneveld, J. (2006). Democratie van binnenuit. Stichting HVO, Utrecht. Beuling, M. (2010). Tot bloei komen: van idee naar concrete lessen. Stichting HVO, Utrecht. Aanbevolen literatuur Gopnik, A. (2009). De kleine filosoof. Wat het kinderbrein ons vertelt over waarheid, liefde en de zin van het leven. Nieuwezijds, Amsterdam. Winter, M. de (2011). Verbeter de wereld, begin bij de opvoeding. Vanachter de voordeur naar democratie en verbinding. SWP, Amsterdam. Didactiek jaar 2 Algemeen Aantal EC s: 14 Dag en tijdstip: vrijdag van uur tot uur Docenten: Alexandra Bronsveld, Saskia Heusèrr en gastdocent Aantal contactdagen: 9 46 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

48 Doelstellingen Het kunnen aanleren van HVO-vaardigheden aan leerlingen. Het kennen van de acht HVO-vaardigheden zoals beschreven in Tot bloei komen: van idee naar concrete lessen. Het herkennen van de wisselwerking tussen leerkracht- en leerlinggedrag als basis voor constructief klassenmanagement. Het kunnen benoemen van de verschillende aspecten van klassenmanagement en op basis daarvan kunnen handelen. Het kunnen verdiepen van kennis en vaardigheden om gekozen werkvormen toe te passen en in te zetten in de HVO-lessen. Het kunnen toepassen van de methodiek en de gesprekstechniek van het filosoferen met kinderen in de HVO-lessen. Inhoud Ontdekken tijdens oefenlessen en observaties hoe de acht vaardigheden doel en middel zijn in de HVO-lessen en welke leerkrachtvaardigheden nodig zijn om hier met leerlingen aan te werken. Herhaling van onderdelen van het onderwijsvormingsproces en met name het werken met de themaplanformulieren. Verbreding van en verdieping in de H in HVO-werkvormen, en kennis en gebruik van diverse nieuwe media. Kennismaking met het filosoferen met kinderen in Nederland. Beoordelingsvormen Presentaties en opdrachten. Verplichte literatuur Bartels, R. (2007). Kinderen leren filosoferen. Praktijkboek voor leraren. Uitgeverij Agiel, Utrecht. Beuling, M. (2010). Tot bloei komen: van idee naar concrete lessen. Stichting HVO, Utrecht (onderdeel studiepakket). Reader Didactiek. Aanbevolen literatuur Van der Sijde, B. (2011). Wat vind jíj ervan?! Prikkelende vragen over het leven. De Graaff, Utrecht. Geel, V. van (2001). De orde in orde vernieuwd. Bekadidact, Baarn. 5. studieprogramma s 47

49 Praktische vorming jaar 2 Algemeen Aantal EC s: 20 Dag en tijdstip: vrijdag van uur tot uur Docenten: Ibeline Polak, Annemarie Geelhoed Aantal contactdagen: 8 Doelstellingen per onderdeel Reflectie Het kunnen formuleren van eigen leerdoelen. Het kunnen maken van een sterkte-zwakteanalyse. Het kunnen maken van SMARTI-leerdoelen. Het kunnen reflecteren op de eigen professionele ontwikkeling. Kennis hebben van kernreflectie en deze reflectievorm kunnen toepassen. Praktijk Het kunnen maken van onderscheid tussen waarnemen en interpreteren. Het kunnen ontwerpen van een HVO-les, waarbij rekening wordt gehouden met lesdoelen en eigen vaardigheden. Het kunnen kiezen van werkvormen die passen bij de leerlingen en bij het doel van het lesonderdeel. Het correct kunnen gebruiken van themaplanformulieren (themaopbouw, themaverkenning) en lesvoorbereidingsformulieren. Het kunnen geven van een zelf ontworpen lessenserie in een HVO-groep. Het kunnen benoemen van diverse aspecten van HVO. Het leren werken met zelf gemaakte SMARTI-leerdoelen. Het kunnen evalueren van de HVO-lessen op de stageplaats. Het kunnen ontwikkelen van een lessenserie op basis van onderbouwing uit de literatuur. Maatschappelijk kader Het kunnen geven van voorlichting over HVO. Kennis hebben van de competenties en die kunnen relateren aan de eigen vaardigheden. Het kennen van het belang van waardenvolle communicatie. Het kunnen expliciteren van het humanistische gehalte van de lessen. 48 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

50 Onderzoeksvaardigheden Het kunnen ontwikkelen van een lessenserie en de inhoud kunnen onderbouwen vanuit de literatuur. Het leren ontwerpen en uitvoeren van een open interview. Het kunnen evalueren van de HVO-lessen op de stageplek. Het op juiste wijze hanteren van de vormgevingseisen aan werkstukken. Inhoud per onderdeel Reflectie Tijdens de ochtendbijeenkomsten van Praktische vorming reflecteren we op de praktijk met behulp van diverse intervisiemethodes. De twee voornaamste intervisiemethodes in de opleiding zijn de incidentmethode en kernreflectie. Tevens vindt er een koppeling plaats tussen praktijkervaringen en theorie. Zo dient de HVO-lessenserie theoretisch onderbouwd te worden en het humanistische karakter moet worden geëxpliciteerd. In jaar 2 wordt van je verwacht dat je zelf de leerinhouden van de opdrachten kunt koppelen aan de competenties. Praktijk Het stagetraject van jaar 2 bestaat uit: een observatiestage van vier lesuren; een uitvoerende stage van elf lesuren in de periode september-december. Gedurende deze stage ontwerp je een lessenserie van vijf lessen die je aan het eind van je stage zelfstandig geeft. een uitvoerende stage van elf lesuren in de periode januari-juni. Gedurende deze stage ontwerp je een lessenserie van vijf lessen die je aan het einde van je stage zelfstandig verzorgt. De uitvoerende stage dient in twee verschillende HVO-groepen gelopen te worden; de eerste periode in de bovenbouw en de tweede periode in de onder- of de middenbouw. Onderzoeksvaardigheden De basisvaardigheden met betrekking tot studiemethoden en onderzoek worden dit jaar verder uitgewerkt. Daarnaast staan dit jaar het kunnen afnemen van een interview, het koppelen van praktijk aan theorie, het expliciteren van het humanistische gehalte van de lessen en het kunnen evalueren centraal. Als basis voor de lessenserie maken studenten kennis met ontwerponderzoek. 5. studieprogramma s 49

51 Beoordelingsvormen Presentaties in werkcolleges, schriftelijke werkstukken, thuisopdrachten, onderzoeksopdrachten, praktijkbezoek, stageverslagen, stage-afrondingsgesprek en eindwerkstuk. Verplichte literatuur Korthagen, F. en Lagerwerf, B. (2008). Leren van binnenuit. Onderwijsontwikkeling in een nieuwe tijd. Nelissen, Soest. Melief, K. en Korthagen, F. (2002). Leren van lesgeven. Nelissen, Soest. Reader Praktische vorming. 5.3 Verdiepingsfase A jaar 3 Humanistiek en levensbeschouwing jaar 3 Algemeen Aantal EC s: 6 Dag en tijdstip: donderdag van uur tot uur Docent: Saskia Heusèrr, Lizzy Wijnen Aantal contactdagen: 3 Doelstellingen Het kunnen benoemen van de kenmerken van ethische stromingen. Het kunnen verwoorden van de relatie tussen levensbeschouwing, ethiek en humanisme. Ideeën over levenskunst kunnen koppelen aan de eigen levenshouding. Het kunnen verwoorden van kennis en inzicht over drie monotheïstische godsdiensten. Inhoud Deze inhoud is gericht op het verkrijgen van inzicht in de samenhang tussen levensbeschouwing, humanisme en ethiek, en de relatie tot praktische vraagstukken. De volgende aspecten komen daarbij aan bod: verdieping van kennis en inzicht over de drie monotheïstische godsdiensten; kennismaking met ethische stromingen en morele dilemma s; onderzoeken van de relatie tussen ethiek en levensbeschouwing; verdieping van de levenskunstethiek. 50 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

52 Beoordelingsvormen Takehome-tentamen en opdracht. Verplichte literatuur Dohmen, J. (2010). Brief aan een middelmatige man: pleidooi voor een nieuwe publieke moraal. Ambo, Amsterdam. Hondebrink, J. (2005). Religie in een notendop. Wat iedereen wil weten over Jodendom, Christendom en Islam. Bert Bakker, Amsterdam. Reader Humanistiek en levensbeschouwing. Aanbevolen literatuur Idema, E. (2007). Een wereld vol geloof. Basiskennis wereldgodsdiensten. Kwintessens Uitgeverij, Hilversum. Pedagogiek en psychologie jaar 3 Algemeen Aantal EC s: 6 Dag en tijdstip: donderdag van uur tot uur Docent: marijke van Meenen Aantal contactdagen: 2 Doelstellingen Het kunnen verwoorden van de eigen visie op de pedagogische opdracht van de school. Het kunnen benoemen van de kenmerken van drie sociaal-emotionele gedragsproblemen en gedragsstoornissen bij kinderen, en weten hoe hiermee omgegaan kan worden in de klas. Het kunnen benoemen van specifieke ontwikkelingspsychologische kenmerken van leerlingen in de bovenbouw. Inhoud We besteden aandacht aan het vertalen van de eigen visie op opvoeden naar de pedagogische opdracht van de school. Hierbij leggen we de relatie met de centrale doelstelling van het HVO en met de opvoedingstheorie van Savater. Daarnaast komt de problematiek van kinderen met gedragsproblemen aan bod. Beoordelingsvormen Takehome-tentamen. 5. studieprogramma s 51

53 Verplichte literatuur Kohnstamm, R. (2009). Kleine ontwikkelingspsychologie deel 2, de schoolleeftijd. Bohn Stafleu van Loghum, Houten. Savater, F. (2001). De waarde van opvoeden. Filosofie van onderwijs en ouderschap. Bijleveld, Utrecht. Aanbevolen literatuur Haddon, M. (2003). Het wonderbaarlijke voorval met de hond. De Fontein, Utrecht. Delfos, M. ( 2006). De wereld van Luuk. Nino, Amsterdam. Didactiek jaar 3 Algemeen Aantal EC s: 6 Dag en tijdstip: donderdag van uur tot uur Docenten: marijke van Meenen, Marischka Tjeerde Aantal contactdagen: 3 Doelstellingen Het op adequate wijze kunnen ontwerpen van een HVO-les vanuit inzicht in de leefwereld van het kind. Het op een positieve manier kunnen beïnvloeden van groepsprocessen. Het kunnen verdiepen en verbreden van eigen didactische vaardigheden door het toepassen van interactieve werkvormen. Kennis hebben van verschillende leerstijlen. Inhoud Het onderwijsvormingsproces (OVP): het leren ontwerpen van lessen die specifiek aansluiten bij bepaalde basisschoolleeftijden. Groepsdynamica: het leren ontwerpen van lessen die aansluiten bij de diverse groepsfasen. Verbreding in het toepassen van werkvormen, onder meer het oefenen met interactieve werkvormen als het kringgesprek en de dialoog. Beoordelingsvormen Takehome-tentamen met casuïstiek en huiswerkopdrachten. Verplichte literatuur De Schepper, J. (2004). Levensbeschouwing ontwikkelen, didactiek voor 52 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

54 godsdienst/levensbeschouwing in het primair onderwijs. Kwintessens Uitgeverij, Hilversum. Teitler, P. (2013). Lessen in orde. Handboek voor de onderwijspraktijk. Coutinho, Bussum. Gereedschapskist APS (verkrijgbaar via studiecoördinator). Reader Didactiek. Praktische vorming jaar 3 Algemeen Aantal EC s: 28 Dag en tijdstip: donderdag van uur tot uur Docenten: Saskia Heusèrr, Annemarie Geelhoed Aantal contactdagen: 3 Doelstellingen Reflectie Het kunnen maken van een persoonlijk ontwikkelplan (POP) en het kunnen reflecteren op de eigen professionele ontwikkeling. Het kunnen leveren van een constructieve bijdrage aan intervisiebijeenkomsten. Het kunnen toepassen van (opleidings)kennis in de eigen lespraktijk. Praktijk en maatschappelijk kader Het kunnen maken van een persoonlijk ontwikkelplan (POP) en het kunnen reflecteren op de eigen professionele ontwikkeling. Het kunnen toepassen van (opleidings)kennis in de eigen lespraktijk. Het kunnen leveren van een constructieve bijdrage aan intervisiebijeenkomsten. Het kunnen leggen van contact met een persoon of instelling die een bijdrage kan leveren aan de lessen. Het kunnen verzorgen van een voorlichtingsbijeenkomst over HVO voor ouders en/of het team van de school. Inhoud Reflectie In jaar 3 staat de zelfstandige lespraktijk centraal. Je gaat de reflectiemethoden nu zelfstandig toepassen op je eigen praktijkvragen middels intervisie. 5. studieprogramma s 53

55 Dit zal gebeuren onder begeleiding van een intervisor in de regio. In overleg worden zelfgekozen competenties verder ontwikkeld onder begeleiding van een mentor. Deze zal jou ook begeleiden bij je persoonlijke ontwikkeling. Praktijk In jaar 3 ben je enkele uren zelfstandig aan het lesgeven als LIO. Het aantal uren zelfstandig lesgeven hangt sterk af van de persoonlijke situatie. Vanuit de opleiding adviseren wij om minimaal vijf lesuren te geven en het aantal uren langzaam uit te breiden in de daaropvolgende jaren. Er wordt dit jaar een praktijkbezoek afgelegd door de mentor. Beoordelingsvormen Reflectiedossier en intervisieverslag. Verplichte literatuur Korthagen, F. en Lagerwerf, B. (2008). Leren van binnenuit. Onderwijsontwikkeling in een nieuwe tijd. Nelissen, Soest. Geelhoed, A. e.a. (2008). Kinderen en eigen wijsheid. Stichting HVO, Utrecht. Gereedschapskist APS (verkrijgbaar via studiecoördinator). Onderzoeksvaardigheden jaar 3 Algemeen Aantal EC s: 2 Dag en tijdstip: donderdag van uur tot uur Docent: Eveline Oostdijk Aantal contactdagen: 2 keer een ochtend Doelstellingen Kennis hebben over praktijkonderzoek in de school. Het kunnen beschrijven van een praktijkprobleem. Het kunnen geven van je mening ten aanzien van praktijkonderzoek. Inhoud In jaar 3 (verdiepingsfase A) maak je kennis met het praktijkonderzoek. Je ontdekt uit welke stappen een praktijkonderzoek bestaat, vormt je mening over een bestaand praktijkonderzoek en je oefent met het beschrijven van een praktijkprobleem. 54 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

56 Beoordelingsvormen Opdrachten: meningsvorming ten aanzien van praktijkonderzoek; beschrijving van een praktijkprobleem. Verplichte literatuur Donk, C. van der, en Lanen, B. van (2009). Praktijkonderzoek in de school. Coutinho, Bussum. Reader Onderzoeksvaardigheden. 5.4 Verdiepingsfase A jaar 4 Humanistiek en levensbeschouwing jaar 4 Algemeen Aantal EC s: 6 Dag en tijdstip: vrijdag van uur tot16.15 uur Docenten: Saskia Heusèrr, Lizzy Wijnen Aantal contactdagen: 2 Doelstellingen Het kunnen toepassen van humanistische uitgangspunten in de beroepspraktijk. Het verdiepen van de eigen levensbeschouwelijke ontwikkeling. Kennis hebben over en inzicht hebben in de verschillende religies en de betekenis daarvan voor de interlevensbeschouwelijke dialoog. Inhoud Tijdens deze dagen verdiepen we de humanistische uitgangpunten in relatie tot de beroepspraktijk en de eigen levensbeschouwelijke ontwikkeling. Daarnaast gaan we in op de drie monotheïstische godsdiensten en onderzoeken we de betekenis van de interculturele dialoog in de klas. Beoordelingsvormen Essay, instaptoets en takehome-tentamen. Verplichte literatuur Vink, T. (2013). Vrij zicht op humanisme. Damon, Budel. 5. studieprogramma s 55

57 Reader Humanistiek en levensbeschouwing. Literatuur rondom verschillende religies wordt nader bekend gemaakt. Aanbevolen literatuur Claes, M. en Gerritsen, M. (2002). Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief. Coutinho, Bussum. Coogan, D. (2007). Wereldreligies. Librero, Kerkdriel. Colpaert, M. (2007). Tot waar de beide zeeën samenkomen. Verbeelding, een sleutel tot intercultureel opvoeden. LannooCampus, Leuven. Teune, R. (2010). Een klas vol kleur. Kwintessens Uitgeverij, Hilversum. Pedagogiek en psychologie jaar 4 Algemeen Aantal EC s: 6 Dag en tijdstip: vrijdag van uur tot16.15 uur Docenten: marijke van Meenen, Annemarie Geelhoed Aantal contactdagen: 2 Doelstellingen Kennis hebben over de dialogische relatie met pubers. Het (waardenvol) kunnen communiceren met pubers. Inzicht hebben in de ontwikkelingspsychologische kenmerken van de puberteit. Inzicht hebben in de morele en levensbeschouwelijke ontwikkeling van pubers. Inhoud In jaar 4 staat de leeftijd tussen 12 en 16 centraal. De leefwereld van pubers komt aan bod, evenals de vraag hoe je als docent daarbij kunt aansluiten. We gaan in op de manier waarop humanistische uitgangspunten, zoals de dialoog en waardenvolle communicatie, daarin centraal kunnen staan. Beoordelingsvormen Openboek-tentamen, reflectieverslag en presentatie. Verplichte literatuur/film Hogerhuis, M. en Oorschot, M. van (2007). Alle gedrag is communicatie, hfdst. 1 en 3. SWP, Amsterdam. 56 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

58 Kohnstamm, R. (2009). Kleine ontwikkelingspsychologie deel 3: de puberjaren. Bohn Stafleu van Loghum, Houten. Bégaudeau, F. (2008). Entre les murs (boek). Cantet, L. (2009). Entre les murs (dvd). Aanbevolen literatuur Crone, E. (2008). Het puberende brein. Bert Bakker, Amsterdam. Hermes, J. (2010). Leefwerelden van jongeren. Coutinho, Bussum. Weisfelt, P. (1996). Nestgeuren. Nelissen, Baarn. Thölke, J.M. (2007). Leren Niet te Weten, een zoektocht rond zinvolle vernieuwing in (onderwijs)organisaties. Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Didactiek jaar 4 Algemeen Aantal EC s: 6 Dag en tijdstip: vrijdag van uur tot16.15 uur Docenten: Marischka Tjeerde en Saskia Heusèrr Aantal contactdagen: 2 Doelstellingen Kennismaken met levensbeschouwelijke methodes in het voortgezet onderwijs. Het leren gebruiken van een leerlingvolgsysteem (HVO) en het leren ontwerpen van toetsen ten behoeve van het voortgezet onderwijs. Inzicht hebben in groepsdynamische processen met aandacht voor pubers. Inhoud In deze module gaan we in op levensbeschouwelijke methodes die gebruikt worden in het voortgezet onderwijs. Daarnaast onderzoek je de manier waarop een levensbeschouwelijk vak getoetst kan worden. Binnen groepsdynamica verdiepen we ons in kritische factoren binnen groepen en staan we stil bij situationeel leiderschap. Specifieke aandacht is er ook voor pubers en groepsprocessen. Daarbij kijken we onder meer naar peergroupeffecten. Beoordelingsvormen Takehome-tentamen, het maken van een toets/het opzetten van een leerlingvolgsysteem voor groep studieprogramma s 57

59 Verplichte literatuur Beuling, M. (2010). Tot bloei komen: van idee naar concrete lessen. Stichting HVO, Utrecht. Remmerswaal, J. (2006). Handboek groepsdynamica. Een inleiding op theorie en praktijk. Boom/Nelissen, Amsterdam. Reader Didactiek. Praktische vorming jaar 4 Algemeen Aantal EC s: 28 Dag en tijdstip: vrijdag van uur tot uur en 10x supervisie in overleg Docent: marischka Tjeerde Aantal contactdagen: 4 Doelstellingen Reflectie Bewust inzicht verkrijgen in en het verder ontwikkelen van professioneel handelen door middel van supervisie. Praktijk Het geheel zelfstandig kunnen ontwerpen, uitvoeren en evalueren van lessen HVO. Het zelfstandig kunnen bijhouden van een persoonlijk ontwikkelplan. Kennismaking met het voortgezet onderwijs middels een oriëntatiestage. Maatschappelijk kader Het kunnen opzetten en uitvoeren van een project in de eigen lespraktijk. Inhoud In jaar 4 staat naast de eigen lespraktijk de verkenning van het voortgezet onderwijs centraal. Je loopt je een oriëntatiestage in het vmbo of in de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Ook zet je een project op in de eigen lespraktijk in het basisonderwijs. Reflectie gebeurt in 10 supervisiebijeenkomsten. Beoordelingsvormen Reflectiedossier, projectonderwijs, portfolio met dossieropdrachten, eindgesprek (proefassessment). 58 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

60 Verplichte literatuur Beuling, M. (2010). Tot bloei komen: van idee naar concrete lessen. Stichting HVO, Utrecht. Reader Supervisie. Onderzoeksvaardigheden jaar 4 Algemeen Aantal EC s: 2 Dag en tijdstip: vrijdag van uur tot uur Docent: Eveline Oostdijk Aantal contactdagen: 2 Doelstellingen Kennis hebben van verschillende onderzoeksmethoden. Het kunnen ontwerpen, afnemen en analyseren van een vragenlijst of een interview. Inhoud Tijdens deze twee dagen krijg je handvatten aangereikt voor het ontwerpen van een vragenlijst en een open interview. Beoordelingsvormen Onderzoeks- en reflectieverslag. Verplichte literatuur Donk, C. van der, en Lanen, B. van (2009). Praktijkonderzoek in de school. Coutinho, Bussum. Reader Onderzoeksvaardigheden. 5.5 Verdiepingsfase B jaar 5 Humanistiek en levensbeschouwing/pedagogiek en psychologie/didactiek jaar 5 Algemeen Aantal EC s: 9 Dag en tijdstip: donderdag van uur van uur 5. studieprogramma s 59

61 Docenten: Isolde de Groot (Humanistiek en levensbeschouwing), Lizzy Wijnen (Pedagogiek en psychologie), barbara Schelberg (Didactiek). Aantal contactdagen: 3 (1 contactdag per vakgebied). Doelstellingen Humanistiek en levensbeschouwing Het kennen van de burgerschapsdoelstelling in het primair en voortgezet onderwijs Verbinding kunnen leggen tussen de thema s morele educatie, humanisme, burgerschap en levensbeschouwelijke identiteitsontwikkeling. Pedagogiek en psychologie Het kennen van pedagogische opvattingen die inherent zijn aan grote wereldreligies en (enkele) seculiere levensbeschouwingen. Didactiek Het kennen van inhoudelijke onderdelen met een levensbeschouwelijke dimensie in de leerplannen van de vakken in het vmbo en de onderbouw van het vo. Inhoud In jaar 5 wordt uitgegaan van drie thema s die binnen ieder vakgebied aan de orde komen. Deze thema s zijn morele educatie, burgerschap en identiteitsontwikkeling. Beoordelingsvormen Paper, verslag naar aanleiding van contactdag pedagogiek, interview, methodenonderzoek en assessment. Verplichte literatuur Keulen, A. van, Beurden, A. van en Pels, T. (2010). Van alles wat meenemen. Coutinho, Bussum. Reader Humanistiek en levensbeschouwing. Reader Pedagogiek en psychologie. Reader Didactiek. 60 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

62 Aanbevolen literatuur Boschma, J. en Groen, I. (2006). Generatie Einstein, slimmer, sneller en socialer. Communiceren met jongeren van de 21ste eeuw. Pearson Education, Amsterdam. Spangenberg, F. en Lampert, M. (2009). De grenzeloze generatie en de eeuwige jeugd van hun opvoeders. Nieuw Amsterdam, Amsterdam. Praktische vorming jaar 5 Algemeen Aantal EC s: 26 (waarvan 10 stage) Dag en tijdstip: donderdag van uur tot uur Docent: marischka Tjeerde Aantal contactdagen: 3 Doelstellingen Prakijkervaring en maatschappelijk kader Het kunnen inschatten van de beginsituatie van een groep leerlingen in de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Het kunnen opstellen van eigen leerpunten voor de uitvoerende stage. Het zelfstandig kunnen ontwerpen, uitvoeren en evalueren van lessen in het vmbo of in de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Reflectie Het kunnen reflecteren op de verbinding tussen eigen persoonlijke levensbeschouwing, levenshouding en normatieve professionaliteit. Het bewust bekwaam kunnen werken in het totale complexe werkdomein van de HVO-praktijk. Inhoud In jaar 5 van de opleiding loop je een stage in de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Hiervoor leg je een portfolio aan. Beoordelingsvormen Portfolio met reflectieverslag, 360 graden-feedback, selfassessment en andere bewijsstukken. Assessment op basis van portfolio met twee assessoren. 5. studieprogramma s 61

63 Verplichte literatuur Reader Praktische vorming. Onderzoeksvaardigheden jaar 5 Algemeen Aantal EC s: 13 Dag en tijdstip: donderdag van uur tot uur Docent: Eveline Oostdijk Aantal contactdagen: 6 halve dagen Doelstellingen Het kunnen voorbereiden, opzetten, uitvoeren en presenteren van een praktijkonderzoek. Het kunnen schrijven van een meesterstuk. Inhoud Tijdens zes bijeenkomsten word je voorbereid op het doen van praktijkonderzoek. Je leert hoe je een onderzoek opzet, hoe je data verzamelt en hoe je die data vervolgens analyseert. Ook schrijf je een meesterstuk en houd je een mondelinge presentatie over je onderzoek. Met dit onderzoek sluit je de opleiding af. Beoordelingsvormen Meesterstuk en presentatie. Verplichte literatuur Donk, C. van der, en Lanen, B. van (2009). Praktijkonderzoek in de school. Coutinho, Bussum. 62 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

64 5.6 Schematische weergave van de opleiding Lerarenopleiding HL hbo-bachelor Leerjaar Contactdagen Stage en/of lespraktijk Basisfase (jaar 1) 24 stage in het po (15 lessen) Basisfase (jaar 2) 24 stage in het po (2x15 lessen) Tijdelijke verklaring van bekwaamheid Verdiepingsfase A (jaar 3) 12 werken in het po werken in het po Verdiepingsfase A (jaar 4) 12 observatiestage in het vo Type onderwijs contactonderwijs zelfstudie stage contactonderwijs zelfstudie stage afronding basisfase contactonderwijs begeleide praktijk (begeleide intervisie, mentoraat) contactonderwijs zelfstandige praktijk begeleide praktijk (supervisie) oriëntatiestage Verdiepingsfase B (jaar 5) 9 Bachelordiploma leraar HL werken in het po stage in het vo contactonderwijs stage in het vo begeleide praktijk (intervisie) meesterstuk 5. studieprogramma s 63

65

66 Bijlagen

67 Bijlage 1 Competenties vakdocenten HL Een competentie is een samenhangend geheel van kennis, inzichten, vaardigheden en houdingen. Elke vakdocent wordt geacht over voor het beroep noodzakelijke competenties te beschikken en deze ook te onderhouden (Wet Beroepen in het Onderwijs). Voordat ingegaan wordt op de competentiebeschrijvingen, worden eerst de begrippen handelingsdimensies, bekwaamheidseisen en kennis toegelicht. Bij handelingsdimensies gaat het om het gebied, waarbinnen de vakdocent het vak HVO/HL uitoefent. Bij bekwaamheidseisen gaat het om specifieke vaardigheden, waarover de vakdocent dient te beschikken. Bij kennis gaat het om theoretische en praktische kennis. Kennis wordt gezien als het fundament onder de vaardigheden. Hieronder volgt een uitwerking op hoofdlijnen van de vereiste competenties op bachelorniveau ten behoeve van het basisonderwijs, het vmbo en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. 1. Interpersoonlijke competentie De vakdocent kan de interactie met de individuele leerling, de leerlingen onderling en de groep als geheel zodanig beïnvloeden dat een positieve sfeer van omgaan met elkaar en van goede samenwerking ontstaat. Handelingsdimensies a. (Bege)leiding b. Communicatie met leerlingen c. Omgangsvormen Bekwaamheidseisen a. De vakdocent is in staat te motiveren en te enthousiasmeren. 2 1-B-a b. De vakdocent kan waardenvol communiceren met de leerlingen. 1-B-b 2 De deelcompetenties zijn allemaal afzonderlijk genummerd. Deze nummering is terug te vinden in de opdrachten, behorende bij de vakgebieden. Iedere opdracht is verbonden aan een bepaalde competentie. 66 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

68 Bijlage 1 c. De vakdocent is in staat leerlingen waardenvol communiceren te leren. 1-B-c d. De vakdocent is in staat op democratische wijze omgangsregels met de groep vast te stellen. 1-B-d e. De vakdocent weet ontspannen de leiding te nemen. 1-B-e f. De vakdocent kan op een professionele wijze omgaan met eigen emoties en met die van de leerlingen. 1-B-f g. De vakdocent kan groepsdynamische processen hanteren. 1-B-g h. De vakdocent kan een gespannen sfeer doorbreken door te relativeren op een positieve manier. 1-B-h i. De vakdocent heeft gevoel voor nabijheid en distantie. 1-B-i j. De vakdocent kan actief luisteren. 1-B-j Relatie met kennis a. De vakdocent kent de effecten op leerlingen van verschillende vormen van leidinggeven (autoritair, democratisch of laissez- faire). 1-K-a b. De vakdocent kent de uitgangspunten van waardenvol communiceren. 1-K-b c. De vakdocent kent de dynamiek die zich in groepen kan voordoen. 1-K-c 2. Pedagogische competentie De vakdocent kan, mede op grond van kennis van de levensbeschouwelijke en morele ontwikkeling van leerlingen, een veilige leeromgeving creëren, die uitnodigt tot persoonlijke groei. Handelingsdimensies a. Bevordering van zelfvertrouwen. b. Uitnodiging tot zelfstandig denken en (zo nodig uitgesteld) oordelen. c. Waardering van creativiteit. d. Bevordering van respectvolle onderlinge relaties. Bekwaamheidseisen a. De vakdocent is in staat de uniciteit van elke leerling te waarderen. 2-B-a b. De vakdocent is in staat tot open levensbeschouwelijke communicatie. 2-B-b c. De vakdocent is in staat de leerlingen te stimuleren om op een positieve wijze betrokken op elkaar te zijn. 2-B-c d. De vakdocent is in staat het pluriforme karakter van de samenleving te waarderen en dit tot uiting te laten komen in de lessen. 2-B-d bijlagen 67

69 Bijlage 1 e. De vakdocent kan de onderlinge afhankelijkheid van mensen en van mens en natuur naar de leerlingen toe communiceren. 2-B-e f. De vakdocent kan een prettige sfeer creëren in de klas. 2-B-f g. De vakdocent is meer gericht op belonen dan op straffen. 2-B-g Relatie met kennis a. De vakdocent heeft kennis van en inzicht in handelen dat zelfvertrouwen, groei en onderling respect bevordert. 2-K-a b. De vakdocent heeft kennis van en inzicht in de ontwikkelingspsychologie van leerlingen in de leeftijd van 4-16 jaar in het algemeen en de levensbeschouwelijke en morele ontwikkeling in het bijzonder. 2-K-b c. De vakdocent kent pedagogische opvattingen die inherent zijn aan een humanistische levensbeschouwing. 2-K-c d. De vakdocent heeft algemene kennis van pedagogische opvattingen die inherent zijn aan de grote wereldreligies en (enkele) seculiere levensbeschouwingen. 2-K-d 3. Vakinhoudelijke en didactisch competentie De vakdocent kan op basis van kennis van humanistische uitgangspunten en mensenrechten vormingsprocessen organiseren, die leerlingen in staat stellen op eigen en bewuste wijze vorm te geven aan sociale levenskunst en sociaal en ecologisch wereldburgerschap. Deze begripsinhouden kunnen richting geven aan een zingevende invulling van een persoonlijke levens- en wereldbeschouwing. Handelingsdimensies a. Leerstofkeuze. b. Omgaan met verschillen. c. Organisatie van het onderwijsvormingsproces in de fasen: herkennen, onderzoeken, kiezen en evalueren. Bekwaamheidseisen a. De vakdocent kan zelfstandig lessen ontwerpen, uitvoeren en evalueren. 3-B-a b. De vakdocent kan afwisselende werkvormen en media toepassen in de lessen. 3-B-b 68 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

70 Bijlage 1 c. De vakdocent kan aansprekende thema s of aansprekende lesstof in wisselende werkvormen behandelen. 3-B-c d. De vakdocent kan levensvragen behandelen op een manier die de leerlingen aanspreekt. 3-B-d e. De vakdocent kan werkvormen gebruiken die aansluiten bij verschillende leerstijlen van leerlingen. 3-B-e f. De vakdocent kan lesinhouden ontwerpen die aansluiten op meervoudige intelligenties. 3-B-f g. De vakdocent kan begrip en respect stimuleren bij de leerlingen voor andere levensbeschouwelijke of religieuze opvattingen. 3-B-g h. De vakdocent kan verschillen en overeenkomsten tussen verschillende levensbeschouwingen en religies laten ontdekken en bespreken. 3-B-h i. De vakdocent kan bestaande methoden vakinhoudelijk en didactisch beoordelen op grond van humanistische en/of in mensenrechten vastgelegde uitgangspunten. 3-B-i j. De vakdocent kan aansluiten bij en inspelen op aan de schoolidentiteit gerelateerde inhouden en werkwijzen. 3-B-j k. De vakdocent kan de dialoog stimuleren en waarderen. 3-B-k l. De vakdocent kan werkvormen kiezen die passen bij de leerlingen en bij het doel van het lesonderdeel (bijvoorbeeld filosoferen, kringgesprek, drama). 3-B-l m. De vakdocent kan op kritische en creatieve wijze verschillende werkvormen toepassen (onder meer filosoferen met leerlingen, kringgesprek, drama). 3-B-m n. De vakdocent is in staat en bereid te handelen in overeenstemming met de beroepscode van Stichting HVO (namens het HV), of bij het ongebonden vak met de richtlijnen van het schoolbestuur. 3-B-n o. De vakdocent kan de eigen levensvisie verwoorden en daarop reflecteren. 3-B-o p. De vakdocent kan de waarde van levensbeschouwelijke vorming benoemen. 3-B-p q. De vakdocent kan de HVO-vaardigheden 3 aan leerlingen leren. 3-B-q r. De vakdocent kan toetsen voor leerlingen voortgezet onderwijs maken en beoordelen. 3-B-r 3 Ontwikkeld door J. Zonneveld bijlagen 69

71 Bijlage 1 Relatie met kennis a. De vakdocent heeft kennis van de humanistische traditie. 3-K-a b. De vakdocent heeft kennis van de mensenrechten. 3-K-b c. De vakdocent heeft algemene kennis van enkele seculiere levensbeschouwingen, waaronder boeddhisme. 3-K-c d. De vakdocent heeft algemene kennis van de grote wereldreligies jodendom, christendom, islam en hindoeïsme. 3-K-d e. De vakdocent heeft kennis van ethiek. 3-K-e f. De vakdocent kent afwisselende werkvormen en media en hun toepasbaarheid. 3-K-f g. De vakdocent heeft kennis van verschillende leerstijlen. 3-K-g h. De vakdocent kent de visie achter de verschillende werkvormen. 3-K-h i. De vakdocent heeft kennis van bestaande methoden voor het vak Levensbeschouwing met een filosofisch en humanistisch raakvlak. 3-K-i j. De vakdocent heeft kennis van de (levensbeschouwelijke, pedagogische en didactische) identiteit van de school, waarop zij of hij werkzaam is. 3-K-j k. De vakdocent kent de methodiek van HL. 3-K-k l. De vakdocent kent de doelstellingen van HL. 3-K-l 4. Organisatorische competentie De vakdocent kan voorzien in de structuurbehoefte van leerlingen, zodat het leef- en werkklimaat voor leerlingen afdoende overzichtelijk, ordelijk en taakgericht is. Handelingsdimensies a. Doel, inhoud en organisatie van de lessen. b. Verwachtingen naar de leerlingen toe. c. Groeperingsvormen. Bekwaamheidseisen a. De vakdocent kan heldere instructies en uitleg geven. 4-B-a b. De vakdocent kan eigen verwachtingen naar de leerlingen toe helder uiteenzetten. 4-B-b c. De vakdocent kan groeperingsvormen kiezen, die aansluiten bij het beoogde onderwijsdoel. 4-B-c 70 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

72 Bijlage 1 Relatie met kennis a. De vakdocent heeft kennis van de structuurbehoefte(n) van haar (individuele) leerlingen. 4-K-a b. De vakdocent heeft kennis van wijzen van instructie geven. 4-K-b c. De vakdocent heeft kennis van verschillende groeperingsvormen en hun toepassingen. 4-K-c 5. Competentie samenwerken met collega s De vakdocent kan constructief bijdragen aan het levensbeschouwelijke, pedagogische en didactische klimaat, de organisatie en de persoonlijke verhoudingen van en binnen de school. Handelingsdimensies a. Delen van kennis, inzichten en vaardigheden vanuit het eigen vakgebied met collega s. b. Participatie in schoolbrede thema s die een relatie hebben met een levensbeschouwelijke dimensie. c. Klimaatverbeterende voorstellen. Bekwaamheidseisen a. De vakdocent is bereid kennis te delen. 5-B-a b. De vakdocent is in staat constructief samen te werken. 5-B-b c. De vakdocent is in staat conflicten vreedzaam op te lossen. 5-B-c Relatie met kennis a. De vakdocent kent de kerndoelen van het primair onderwijs. 5-K-a b. De vakdocent kent het schoolwerkplan van de school. 5-K-b c. De vakdocent kent de identiteit van de school. 5-K-c d. De vakdocent kent de inhoudelijke onderdelen met een levensbeschouwelijke dimensie in de leerplannen van de vakken in de onderbouw van het voortgezet onderwijs, en in het vmbo en het mbo. 5-K-d e. De vakdocent heeft kennis van technieken voor conflictoplossing. 5-K-e bijlagen 71

73 Bijlage 1 6. Competentie samenwerken met de omgeving De vakdocent is in staat een goede relatie te onderhouden met de ouders van de leerlingen en met instellingen die (kunnen) bijdragen aan verdieping van de inhoud van de lessen. Handelingsdimensies a. Voorlichting van ouders over de inhoud van de lessen. b. Bespreking van levensbeschouwelijke ontwikkeling van de leerlingen met de ouders, in algemene zin of desgevraagd individueel. c. Opbouwen van een netwerk van gastdocenten. d. Bezoek aan bijeenkomsten van humanistische organisaties die als inspiratiebronnen kunnen dienen. e. Bezoek aan een museum, moskee of kerk met leerlingen. Bekwaamheidseisen a. De vakdocent is in staat individuele ouders of een groep ouders voor te lichten over de inhoud van het vak HVO/HL. 6-B-a b. De vakdocent is in staat de levensbeschouwelijke ontwikkeling van leerlingen te volgen en te verwoorden. 6-B-b c. De vakdocent is in staat een goede relatie te onderhouden met personen en instellingen, die een bijdrage kunnen leveren aan de lessen. 6-B-c d. De vakdocent kan constructieve contacten leggen/onderhouden met de ouders/verzorgers van de leerlingen. 6-B-d Relatie met kennis a. De vakdocent kent personen en instellingen uit de omgeving van de school, die inhoudelijke bijdragen aan de lessen kunnen leveren. 6-K-a b. De vakdocent heeft kennis van de professionele infrastructuur van de school. 6-K-b 7. Competentie reflectie en ontwikkeling De vakdocent is in staat zelf zorg te dragen voor de eigen professionele ontwikkeling en de kwaliteit van de beroepsuitoefening. 72 studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

74 Bijlage 1 Handelingsdimensies a. Evaluatie van eigen lessen, individueel en samen met de leerlingen. 7-H-a b. Reflectie op de verbinding tussen eigen persoonlijke levensbeschouwing, levenshouding en normatieve professionaliteit. 7-H-b c. Deelname aan (intervisie)bijeenkomsten van de beroepsgroep. 7-H-c d. De vakdocent beschikt over onderzoeksvaardigheden, oordeelsvermogen, communicatieve en reflectieve vaardigheden. 7-H-d Bekwaamheidseisen a. De vakdocent is in staat te reflecteren op de eigen professionele ontwikkeling. 7-B-a b. De vakdocent kan een constructieve bijdrage leveren aan intervisiebijeenkomsten. 7-B-b c. De vakdocent kan een persoonlijke competentiebalans opmaken. 7-B-c d. De vakdocent is in staat te beoordelen welke bijscholing voor zichzelf het meest relevant is op basis van de persoonlijke competentiebalans. 7-B-d e. De vakdocent maakt gebruik van onderzoek, gericht op de eigen praktijk en op de rol als pedagoog om te komen tot verbeteringsvoorstellen. 7-B-e Relatie met kennis a. De vakdocent heeft kennis van reflectiemethoden. 7-K-a b. De vakdocent heeft kennis van intervisiemethoden en bijbehorende spelregels. 7-K-b c. De vakdocent heeft kennis van maatschappelijke ontwikkelingen in het algemeen en die in het onderwijs in het bijzonder. 7-K-c d. De vakdocent heeft kennis van inhoudelijke ontwikkelingen binnen het georganiseerde humanisme in Nederland. 7-K-d. e. De vakdocent heeft kennis van praktijkonderzoek. 7-K-e bijlagen 73

75 Bijlage I I Verdeling aantal EC s en contactdagen per jaar 1 EC (1 credit volgens het European Credit Transfer System) staat voor 28 studiebelastinguren. Studiejaar Vakgebied Contactdagen EC s Humanistiek en levensbeschouwing Pedagogiek en psychologie 5 9 Didactiek 8 16 Praktische vorming (incl. onderzoeksvaardigheden) 6 14 TOTAAL Humanistiek en levensbeschouwing 4 8 Pedagogiek en psychologie 3 6 Didactiek Praktische vorming (incl. onderzoeksvaardigheden) 7 20 TOTAAL Humanistiek en levensbeschouwing 3 6 Pedagogiek en psychologie Didactiek 3 6 Praktische vorming Onderzoeksvaardigheden 1 2 TOTAAL Humanistiek en levensbeschouwing 2 6 Pedagogiek en psychologie 2 6 Didactiek 2 6 Praktische vorming 4 28 Onderzoeksvaardigheden 2 2 TOTAAL Humanistiek en levensbeschouwing 1 3 Pedagogiek 1 3 Didactiek 1 3 Praktijkonderzoek (6 halve dagen) 3 13 Praktische vorming 3 26 TOTAAL studiegids HBO BACHELOROPLEIDING HL

76 Stichting HVO Humanistisch centrum voor onderwijs en opvoeding Expertise in Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing (HL) wereld- en levensbeschouwelijke vorming sociaal-emotionele, morele en democratische vorming waardenontwikkeling Informatie Telefoon: Internet: Postadres: Postbus 85475, 3508 AL Utrecht Bezoekadres: Zwarte Woud 2, 3524 SJ Utrecht