Studiegids. Post-hbo-opleiding Humanistisch Vormingsonderwijs voor groepsleerkrachten in het openbaar po

Transcriptie

1 Studiegids Post-hbo-opleiding Humanistisch Vormingsonderwijs voor groepsleerkrachten in het openbaar po

2 Studiegids Post-hbo-opleiding Humanistisch Vormingsonderwijs voor groepsleerkrachten in het openbaar po

3 COLOFON Uitgave van: Stichting HVO Titel: Studiegids Post-hbo-opleiding Humanistisch Vormingsonderwijs voor groepsleerkrachten in het openbaar po Redactie: Marijke van Meenen, Annemarie Geelhoed Vormgeving: MOOZ grafisch ontwerp Fotografie: Shutterstock Print: ZetPrint, Naarden 2016, Stichting HVO, Utrecht

4 Inhoud Ten geleide 5 1. Algemene informatie Doelstelling van het vak Humanistisch Vormingsonderwijs (HVO) Programma HVO voor de basisschool Centrum Humanistische Vorming Stichting HVO Primair Schematische weergave Diploma Openbare School Opleiding Algemene doelstelling van de opleiding Visie op opleiden Competenties Studiebelasting Karakter van de opleiding Opbouw van de opleiding Verdeling aantal EC s en contactdagen Studie programma Humanistiek en levensbeschouwing Pedagogiek Didactiek Praktische vorming Stage Algemeen Procedure uitvoerende stage 24 inhoud 5

5 5. Toetsing en beoordeling Algemeen Eindgesprek Beoordelingscriteria en herkansingen Praktische informatie Elektronische leeromgeving (ELO) Beroepscode Opleidingslocatie en docenten 28 Bijlagen 31 Competenties van vakdocenten HVO 33 Literatuuroverzicht 40 6 Studiegids post-hbo-opleiding hvo

6 Ten geleide HVO wordt als keuzevak verzorgd op een 800 openbare scholen voor primair onderwijs. Centrum Humanistische Vorming is namens de zendende organisatie (Humanistisch Verbond) verantwoordelijk voor de inhoud van de vorming, stelt daartoe de bekwaamheidseisen vast en verleent de bevoegdheid om HVO te verzorgen. Stichting HVO Primair is de werkgever van de vakdocenten HVO. Een vakdocent HVO begeleidt leerlingen bij het bewust zin en vormgeven aan hun eigen leven in relatie tot anderen. Anders gezegd: vakdocenten HVO zetten leerlingen op het spoor van sociale levenskunst en betrokken wereldburgerschap. Door het reflecteren daarop ontwikkelen leerlingen hun persoonlijke levensbeschouwing die als leidraad kan dienen voor hun verdere levenspad. Centrum Humanistische Vorming verzorgt vanaf het studiejaar de een-jarige post-hbo-opleiding Humanistisch Vormingsonderwijs, speciaal toegespitst op groepsleerkrachten in het openbaar basisonderwijs. Na afronding van deze opleiding verkrijgen de deelnemers een certificaat om HVO te geven in het basisonderwijs. Daarnaast ontvangen ze het Diploma Openbaar Onderwijs. Dit diploma kwalificeert leerkrachten om les te geven vanuit de identiteit van het openbaar onderwijs. Studenten die de opleiding hebben afgerond, kunnen (na een oriënterende opdracht met betrekking tot het werkveld van het eerste graadsgebied) doorstromen naar de postinitiele hbo-masteropleiding HL die opleidt tot eerste graads docent. Deze opleiding wordt in samenwerking met de Universiteit voor Humanistiek (UvH) verzorgd. Deze gids biedt informatie over doel, vorm, inhoud, procedure en afronding van de post-hbo opleiding HVO gericht op het basisonderwijs. Ik wens je een prettig en leerzaam jaar toe! Nico Stuij, directeur Centrum Humanistische Vorming Ten geleide 7

7

8 1. Algemene informatie 1.1 Doelstelling van het vak Humanistisch Vormingsonderwijs (HVO) Zowel in het basis- als in het voortgezet onderwijs kent het vak HVO in Nederland twee algemene doelstellingen: 1. Vanuit humanistische uitgangspunten leerlingen op een kritische en creatieve manier leren omgaan met vragen die betrekking hebben op waarden en normen, en ze stimuleren tot zelfstandig oordelen en handelen, waardoor zij in toenemende mate in staat zullen zijn om zin en vorm te geven aan hun eigen leven en dat van anderen (sociale levenskunst). 2. Vanuit humanistische uitgangspunten leerlingen op een kritische en creatieve manier leren een persoonlijke levens- en wereldbeschouwing te vormen, waarmee zij als betrokken wereldburgers een bewuste bijdrage kunnen leveren aan het duurzaam (samen)leven op aarde (sociaal en ecologisch wereldburgerschap). 1.2 Programma HVO voor de basisschool 1 De twee algemene doelstellingen van het vak HVO zijn vertaald naar een programma HVO voor de basisschool. De thema s waaraan gewerkt wordt zijn geordend in pijlers. De thema s kennen een oplopende moeilijkheidsgraad, zodat deze in meerdere leeftijdsgroepen aan de orde kunnen worden gesteld. Welke thema s aan de orde komen, bepaalt de vakdocent op grond van wat er bij de leerlingen leeft en/of wat maatschappelijk actueel is. In de lessen wordt gewerkt met een voor en door HVO ontworpen methodiek: Herkennen, Onderzoeken, Kiezen en Evalueren, de zogenoemde HOKE-methodiek. 1 Uit: Competente vakdocenten GVO en HVO voor de openbare basisschool. Utrecht, 17 mei algemene informatie 9

9 De drie pijlers zijn: 1. Sociale levenskunde (doelstelling 1) Thema s: wie ben ik?; erbij horen; ik en de ander; anders zijn; gezin en familie; vriendschap; dieren in mijn leven; mijn leven op internet; relaties en seksualiteit; kunst; leven en dood; mijn persoonlijke levenskunst; filosoferen met kinderen. 2. Sociaal en ecologisch wereldburgerschap (doelstelling 2) Thema s: democratische levenshouding; sociaal wereldburgerschap; kinderrechten; arm en rijk; vreedzaam samenleven met andersdenkenden en andersgelovigen; ecologische levenshouding; ecologisch wereldburgerschap; wereldverhalen; mijn persoonlijke wereldbeschouwing. 3. Humanistische uitgangspunten (doelstelling 1 en 2) a. Onderwerpen m.b.t. oorsprong en ontwikkeling: - evolutie en humaniteit (over de oorsprong en ontwikkeling van de mens, de mensheid en medemenselijkheid); - humanistische canon (capita selecta: Socrates, Aristoteles, de Stoa, Erasmus, Spinoza, Darwin e.a.). b. Onderwerpen m.b.t. waarden en deugden: - autonomie en authenticiteit (over vrijheid, verbondenheid en individualiteit); 10 Studiegids post-hbo-opleiding hvo

10 - eigentijds klassieke deugden (over wijsheid, moed, rechtvaardigheid en zelfbeheersing); - mijn persoonlijke levensbeschouwing. 1.3 Centrum Humanistische Vorming De opleiding wordt georganiseerd en gecoördineerd namens het Humanistisch Verbond door Centrum Humanistische Vorming in Utrecht. Het centrum heeft tot doel de duurzame bevordering van onderwijs en opvoeding in humanistisch perspectief, in het bijzonder van levens- en wereldbeschouwelijke vorming. Na het met goed gevolg afronden van de opleiding ontvang je een certificaat om HVO te verzorgen in het basisonderwijs. Voor het behalen van een masterdiploma kun je de tweejarige masteropleiding HL in deeltijd volgen. Deze wordt in samenwerking met de Universiteit voor Humanistiek (UvH) verzorgd. Centrum Humanistische Vorming zorgt ook na de opleiding voor inhoudelijke ondersteuning en professionalisering van de vakdocent HVO door middel van: het organiseren van nascholingsactiviteiten, gericht op competentieontwikkeling; het organiseren van symposia. Van vakdocenten HVO wordt verwacht dat ze zich verdiepen in actuele ontwikkelingen ten aanzien van het humanistische gedachtegoed. Als je deze ontwikkelingen wilt volgen, kan het zinvol zijn lid te worden van het Humanistisch Verbond. 1.4 Stichting HVO Primair Stichting HVO Primair is de landelijke werkgever van alle docenten HVO in het openbaar primair onderwijs. HVO Primair is daarmee ook verantwoordelijk voor de jaarlijkse toewijzing van lesuren aan haar docenten. 1. algemene informatie 11

11 1.5 Schematische weergave namens Centrum HVO leidt op Humanistisch Verbond namens maakt deel uit van HVO Primair levert HVOdocenten aan scholen treden in dienst van HVOdocenten Dienstencentrum GVO en HVO regelt aanvragen van scholen openbaar basisonderwijs Legenda Centrum HVO: Website: Centrum Humanistische Vorming Stichting HVO Primair: werkgeversorganisatie voor docenten HVO in het openbaar basisonderwijs Website: GVO en HVO: Website: HV: Website: dienstencentrum voor Godsdienstig en Humanistisch Vormingsonderwijs op openbare basisscholen Humanistisch Verbond 12 Studiegids post-hbo-opleiding hvo

12 1.6 Diploma Openbaar Onderwijs De studenten krijgen naast hun certificaat voor HVO het Diploma Openbaar Onderwijs bij het afronden van de studie. Wanneer een leerkracht in het bezit is van dit diploma, heeft hij aangetoond les te kunnen geven vanuit de kernwaarden van het openbaar onderwijs. Centraal binnen de identiteit van het openbaar onderwijs staan algemene toegankelijkheid en actieve pluriformiteit. In Nederland zijn er openbare scholen en besturen die dit diploma voorwaardelijk stellen voor de benoeming. De HVO docent weet zijn rol als HVO docent en als openbare groepsleerkracht te onderscheiden. 1. algemene informatie 13

13 2. Opleiding 2.1 Algemene doelstelling van de opleiding De opleiding is gericht op het startbekwaam maken van studenten voor het beroep van een docent HVO die leerlingen: begeleidt bij het ontwikkelen van een eigen levensovertuiging; stimuleert bij het vormen van een eigen oriëntatie op waarden en normen; stimuleert tot het maken van zelfstandige keuzes en oordelen en die in dialoog met anderen te toetsen en te evalueren; wegwijs maakt in de belangrijkste humanistische uitgangspunten en ze uitnodigt hun eigen keuzes hieraan te toetsen; laat kennismaken met ideeën van enkele humanistische denkers. 2.2 Visie op opleiden Centrum HVO heeft een specifieke visie op opleiden. De opleiding is gebaseerd op het leerconcept dat aangeduid wordt met sociaal-constructivisme. Dit houdt in dat het leren vooral als een sociaal proces wordt gezien. De methodiek en de werkvormen die zowel in de opleiding als in de vormingspraktijk in de school gebruikt worden, zijn hiervan afgeleid en komen tot uiting in het ervaringsleren en de HOKE-methodiek (herkennen, onderzoeken, kiezen en evalueren). In de opleiding liggen humanistische waarden ten grondslag aan de vormgeving van het onderwijs. Dit houdt onder andere in dat het onderwijs zich richt op de student als betekenisgever. Jij bent zelf dus een belangrijke actor in het onderwijsleerproces. Dit vraagt van jou het vermogen om van perspectief te wisselen, open te staan voor nieuwe en afwijkende inzichten, en tot een eigen inzicht, oplossing of standpunt te komen. Het leren en doceren is een betekenisvolle activiteit die plaatsvindt in een interactie tussen studenten en docenten. Er is aandacht voor jouw persoonlijke ontwikkeling, in het bijzonder voor de ontwikkeling van jouw reflectieve en argumentatieve vermogens en van sensibiliteit voor verschillen, en voor je vermogen tot dialoog en open communicatie. Je persoonlijke ontwikkeling wordt gekoppeld aan je professionele ontwikkeling. Zo leer je betekenis te geven aan je eigen handelen en denken en aan dat van de omgeving. Daarbij verwerk je de leerstof op een actieve wijze. Activerende werkvormen, zoals dialogen, trainingen en debatten, zijn hierbij behulpzaam. 14 Studiegids post-hbo-opleiding hvo

14 Vanuit het eigen denken, voelen en willen leg je tijdens de contactdagen en tijdens het maken van opdrachten verbinding met de theorie. Een belangrijke waarde van de opleiding is de eigen verantwoordelijkheid van jou als student. Tijdens de opleiding is veel ruimte ingebouwd voor zelfreflectie en interactie. De visie van de opleiding is dat door de wijze van werken tijdens de contactdagen, jij ook HVO krijgt en groepsdynamische processen ervaart. Je ervaart werkvormen die je in de klas op een ander niveau ook met kinderen kunt doen. Het leren van en met elkaar staat tijdens de opleiding centraal. Daarbij loopt persoonsvorming in relatie tot de rol van vakdocent als een rode draad door alle vakken heen. 2.3 Competenties Een vakdocent HVO dient te beschikken over bekwaamheden, die uitgewerkt zijn in de volgende zeven competenties: 1. Interpersoonlijke competentie De vakdocent kan de interactie met de individuele leerling, de leerlingen onderling en de groep als geheel zodanig beïnvloeden dat er een positieve sfeer van omgaan met elkaar en van goede samenwerking ontstaat. 2. Pedagogische competentie De vakdocent kan, mede op grond van kennis van de levensbeschouwelijke en morele ontwikkeling van leerlingen, een veilige leeromgeving creëren, die uitnodigt tot persoonlijke groei. 3. Vakinhoudelijke en didactische competentie De vakdocent kan op basis van kennis van humanistische uitgangspunten en mensenrechten vormingsprocessen organiseren, die leerlingen in staat stellen op eigen en bewuste wijze vorm te geven aan sociale levenskunst en sociaal en ecologisch wereldburgerschap. Deze begripsinhouden kunnen richting geven aan een zingevende invulling van een persoonlijke levens- en wereldbeschouwing. 4. Organisatorische competentie De vakdocent kan voorzien in de structuurbehoefte van leerlingen, zodat het leef- en werkklimaat voor leerlingen afdoende overzichtelijk, ordelijk en taakgericht is. 5. Competentie samenwerking met collega s De vakdocent kan constructief bijdragen aan het levensbeschouwelijke, pedagogische en didactische klimaat, de organisatie en de persoonlijke verhoudingen binnen de school. 2. Opleiding 15

15 6. Competentie samenwerking met omgeving De vakdocent is in staat een goede relatie te onderhouden met de ouders van de leerlingen en met instellingen die (kunnen) bijdragen aan verdieping van de inhoud van de lessen. 7. Competentie reflectie en ontwikkeling De vakdocent is in staat zelf zorg te dragen voor de eigen professionele ontwikkeling en de kwaliteit van de beroepsuitoefening. De zeven competenties vormen de rode draad door de opleiding en staan in bijlage 1 beschreven. 2.4 Studiebelasting De opleiding beslaat in totaal 30 EC s (1EC=1 credit volgens het European Credit Transfer System=28 studiebelastinguren). 2.5 Karakter van de opleiding Gedurende het studiejaar maak je kennis met vier vakgebieden: humanistiek, pedagogiek, didactiek en praktische vorming. De ervaringen en ideeën van jou als student met betrekking tot de vakgebieden vormen het vertrekpunt van de lessen (ervaringsleren). Naast het volgen van de theoretische vakken doe je praktijkervaring op: Je observeert bij drie ervaren vakdocenten HVO minimaal vier lessen per docent. Je geeft 40 stagelessen HVO in verschillende bouwen, in ieder geval in zowel midden- als bovenbouw. Van die 40 lessen geef je minimaal twintig lessen bij een ervaren vakdocent HVO. Vanuit jouw praktijkervaring (stagelessen HVO) maak je een eindwerkstuk, waarin je naar keuze een reeds zelf uitgevoerde lessenserie onderbouwt vanuit de theorie of een nieuwe lessenserie ontwerpt die je onderbouwt vanuit de theorie. Voor een overzicht van de verplichte literatuur die gebruikt wordt tijdens de opleiding zie bijlage Studiegids post-hbo-opleiding hvo

16 2.6 Opbouw van de opleiding Onderstaand figuur maakt inzichtelijk hoe de inhouden van de opleiding zijn opgebouwd. De onderste laag, het fundament, wordt gevormd door het humanistische gedachtegoed. Daarin is de grondhouding te vinden; gewerkt wordt vanuit de waarden die het humanistische mens- en wereldbeeld kleuren. Humanistische waarden bepalen mede je normatieve professionaliteit als vakdocent HVO, namelijk de visie op hoe je wenst om te gaan met mensen en dus ook met kinderen en de daaruitvloeiende keuzes die je maakt met betrekking tot jouw professionele handelen. Vragen die hierbij relevant zijn: Welke pedagogische bedoelingen heb jij als vakdocent? Hoe ziet jouw relatie met de leerlingen eruit? Wat verwacht jij van de leerlingen en viceversa? Welke leerstof bied je aan? Waar zit je aansluiting bij de belevingswereld van de kinderen? Wat beleven de leerlingen aan de leerstof? Die relatie leerstof-leerling-leerkracht wordt de pedagogische driehoek genoemd, weergegeven in de tweede laag van het figuur. Praktijk werkhouding Didactische vormgeving Didactische principes Pedagogische bedoelingen leerling werkhouding leerstof leerkracht Humanistische uitgangspunten grondhouding Mensbeeld Wereldbeeld 2. Opleiding 2. Opleiding 17

17 Vanuit die humanistische grondhouding ontwikkel je een pedagogische werkhouding, die de voorwaarden moet scheppen om het uiteindelijke doel te bereiken: een les geven over een bepaald thema, die de leerlingen uitnodigt om kritisch en creatief eigen waarden te onderzoeken. Dit leer je in het vakgebied didactiek en in de stage als onderdeel van praktische vorming. Je bent zelf een belangrijke actor in het onderwijsleerproces. Dit vraagt van jou het vermogen om van perspectief te wisselen, open te staan voor nieuwe en afwijkende inzichten en tot een eigen inzicht, oplossing of standpunt te komen. De opleiding hecht er waarde aan dat je een positief-kritische onderzoekshouding ontwikkelt. Overzicht structuur van de opleiding Aantal contactdagen Stage Type onderwijs 22 woensdagen van uur Oriëntatiestage: minimaal drie dagdelen (= 4 lesuren) observeren bij drie docenten HVO. Uitvoerende stage: zelfstandig verzorgen van 40 lessen HVO. Contactonderwijs Zelfstudie Stage 2.7 Verdeling aantal EC s en contactdagen 1 EC (1 credit volgens het European Credit Transfer System) staat voor 28 studiebelastinguren. Vakgebied Aantal contactdagen EC s Humanistiek 4 5 Pedagogiek 2 4 Didactiek 10 6,5 Praktische vorming 6 14,5 TOTAAL Studiegids post-hbo-opleiding hvo

18 3. Studieprogramma 3.1 Humanistiek Algemeen Aantal EC s: 5 Dag en tijdstip: woensdag uur uur Docenten: Saskia Heusèrr en gastdocenten Aantal contactdagen: 4 Doelstellingen Kennis over levensbeschouwing en aanverwante begrippen. Het kennen van humanistische uitgangspunten. Het kunnen verwoorden van de eigen levensfilosofie. Het kunnen onderzoeken en presenteren van een historisch humanist. Het kunnen communiceren over en reflecteren op literatuur over humanistische thema s. Het kunnen verwoorden van de eigen visie op de humanistische uitgangs - punten vrijheid en autonomie binnen de filosofie van de levenskunst. Inhoud Het vakgebied humanistiek is gericht op bewustwording van de persoonlijke levensvisie en humanistische aspecten daarvan. Binnen humanistiek worden drie thema s onderscheiden: 1. Levensbeschouwing Zingeving, levensvragen, de begrippen waarden en normen en morele dilemma s, humanistische beginselen en postulaten. 2. Humanisme Verdieping in historische humanisme en twee belangrijke humanistische uitgangspunten: vrijheid en autonomie. 3. Ethiek Kennismaking met de filosofie van de levenskunst. Tijdens de contactdagen en de zelfstudie richt je je op de bewustwording van de persoonlijke levensvisie en humanistische aspecten daarvan. 3. studieprogramma 19

19 Beoordelingsvormen Verslag, presentatie en verslag en verwerkingsopdracht. Verplichte literatuur Dohmen, J. (2010). Brief aan een middelmatige man, pleidooi voor een nieuwe publieke moraal. Ambo, Amsterdam. Savater, F. (1996). Het goede leven, ethiek voor mensen van morgen. Bijleveld, Utrecht. Schepper, J. de (2015). Levensbeschouwing ontwikkelen, didactiek voor godsdienst/levensbeschouwing in het primair onderwijs. Kwintessens, Hilversum. Reader Humanistiek. 3.2 Pedagogiek Algemeen Aantal EC s: 4 Dag en tijdstip: woensdag uur uur Docent: Marijke van Meenen en Annemarie Geelhoed Aantal contactdagen: 2 Doelstellingen Het kunnen weergeven van humanistische visies op opvoeding. Het kunnen verwoorden en beargumenteren van een eigen visie op opvoeden. Het kunnen vertalen van de eigen pedagogische visie naar houding en leerkrachtgedrag. Het kunnen aangeven van verschillende fasen van levensbeschouwelijke ontwikkeling. Kennis van ontwikkelingspsychologische kenmerken van het basisschoolkind, in het bijzonder van de morele en sociale ontwikkeling en de ontwikkeling van de geestelijke gezondheid. Inhoud In het vakgebied pedagagiek wordt aandacht besteed aan het ontwikkelen van een persoonlijke visie op opvoeden en pedagogisch vakmanschap. Je maakt kennis met humanistische visies op opvoeding, ontwikkelingspsychologische kenmerken van basisschoolleerlingen en meer specifiek met de fasen in levensbeschouwelijke en morele ontwikkeling. Er is aandacht voor de leerkrachthouding en de vertaling van pedagogische intenties naar de praktijk. 20 Studiegids post-hbo-opleiding hvo

20 Beoordelingsvormen Take-home tentamen, essay. Verplichte literatuur Berg, D. van (2014). Jezelf zijn, over autonomie in het onderwijs. Garant, Antwerpen-Apeldoorn. Beuling, M. (2010). Tot bloei komen: van idee naar concrete lessen. Stichting HVO, Utrecht. Geelhoed, A. e.a. (2007). Kinderen en eigen wijsheid. Stichting HVO, Utrecht. Kohnstamm, R. (2010). Kleine ontwikkelingspsychologie 2, de schoolleeftijd. Bohn Stafleu van Loghum, Houten. Schepper, J. de (2015). Levensbeschouwing ontwikkelen, didactiek voor gods dienst/levensbeschouwing in het primair onderwijs. Kwintessens, Hilversum. Stevens, L. & Bors, G. (2013). Pedagogische tact. Garant, Antwerpen Apeldoorn. Reader Pedagogiek en psychologie. 3.3 Didactiek Algemeen Aantal EC s: 6,5 Dag en tijdstip: woensdag uur uur Docenten: ibeline Polak en gastdocenten Aantal contactdagen: 10 Doelstellingen Het kunnen benoemen van de twee algemene doelstellingen van het vak HVO. Kennis over en inzicht in de verschillende onderdelen van het onderwijsvormingsproces (OVP) en deze kunnen vertalen naar lessituaties. Het kunnen ontwerpen van een thema en bijbehorende lessen op basis van het OVP. Het kunnen inzetten van werkvormen die aansluiten bij de levens beschouwe lijke fase van de leerling. Het kunnen herkennen van fasen in groepsprocessen. Weten hoe groepsprocessen het leren van de leerlingen kunnen beïnvloeden. Weten hoe groepsprocessen op een positieve manier beïnvloed kunnen worden. 3. studieprogramma 21

21 Kennen van het belang van een waardenvolle communicatie. Het kunnen toepassen van kennis over en inzicht in verschillende levensbeschouwingen in een HVO-les. Het kunnen toepassen van de methodiek en de gesprekstechniek van het filosoferen met kinderen in de HVO-les. Dramawerkvormen kunnen inzetten in de HVO les. Kennis van en inzicht in de drie pijlers van HVO en deze kunnen vertalen naar lessituaties. Het kennen van de HVO-vaardigheden van de leerling. Een relatie kunnen leggen tussen leerling- en leerkrachtvaardigheden. Inhoud Bij didactiek ligt het accent op het je eigen maken van de methodiek en de drie pijlers van HVO. Je leert zelf lessen HVO en Levensbeschouwing in het basisonderwijs te ontwerpen, uit te voeren en te evalueren. Daarnaast leer je groepsdynamische processen binnen onderwijssituaties herkennen en hanteren. Binnen didactiek worden vier thema s onderscheiden: 1. Onderwijsvormingsproces Bestaans- en morele vragen, themaopbouw en didactische principes. 2. Groepsdynamica Gespreksvormen als de dialoog en communiceren over waarden en breed leren denken. De groep als middel komt hierbij aan bod. 3. Werkvormen Dramawerkvormen en kennismaking met de methodiek van het filosoferen met kinderen in Nederland. 4. De drie pijlers van HVO - Sociale levenskunde - Sociaal en ecologisch wereldburgerschap - Humanistische uitgangspunten Beoordelingsvormen Onderzoeksverslag, simulatieles, blog met peerreview, peerreview, lesontwerp, presentatie met peerreview. Verplichte literatuur Bartels, R. (2007). Kinderen leren filosoferen. Praktijkboek voor leraren. Agiel, Amersfoort. Beuling, M. (2010). Tot bloei komen: van idee naar concrete lessen. Stichting HVO, Utrecht. 22 Studiegids post-hbo-opleiding hvo

22 Blaazer, H. en Dusch, K. (2013). De H-factor. Over humanistische levenskunst. Stichting HVO, Utrecht (wordt via de opleiding verstrekt). Brouwer, H. (2005). Wegwijs in Levoland. Levensbeschouwelijke vorming vanuit een humanistische ontdekkingstocht. Stichting HVO, Utrecht. Dusch, K. (2014). De H-factor. Inspiratiefiguren voor het humanisme. Stichting HVO, Utrecht. Engelen, R. van (2013). Grip op de groep. Bekadidact, Baarn. Groot, T. de (2008). Praktijkboek Zin in spel!? Spelvormen en reflectie voor humanistisch vormingsonderwijs en levensbeschouwing. Stichting HVO, Utrecht. Opdebeeck, L. en Bevers, K. (2014). Een scene schoppen, theorie en praktijk van het participatief drama. Formaat, Rotterdam. Schaik, P. (red.) (2008). Nederland Wereldland 10 jaar verder. Feesten, rituelen en gebruiken van culturen in Nederland. PlanPlan kleurrijke uitgeverij, Rotterdam. Schepper, J. de ( 2015). Levensbeschouwing ontwikkelen, didactiek voor godsdienst/levensbeschouwing in het primair onderwijs. Kwintessens, Hilversum. Zonneveld, J. (2006). Democratie van binnenuit. Samenleven in humanistisch perspectief. Stichting HVO, Utrecht. Reader Didactiek. 3.4 Praktische vorming Algemeen Aantal EC s: 14,5 Dag en tijdstip: woensdag uur uur Docenten: Annemarie Geelhoed en gastdocenten Aantal contactdagen: 6 Doelstellingen Kennismaking met verschillende manieren van HVO geven. Kunnen vergelijken van de vakinhouden en wijze van lesgeven van de groepsleerkracht en de docent HVO. Zelfontworpen lessenseries kunnen geven in minimaal twee HVO-groepen. Kennis van het maatschappelijk kader, de kernwaarden van het openbaar basisonderwijs en de humanistische visie op openbaar onderwijs. Kunnen verwoorden van de humanistische visie op pluriformiteit en kennis van mensen- en kinderrechten. 3. studieprogramma 23

23 Ideeën kunnen formuleren over de vormgeving van feesten op een actief pluriforme school. Kunnen lesgeven vanuit de kernwaarden van het openbaar onderwijs. Kunnen werken met eigen leerdoelen. Een eigen sterkte-zwakteanalyse kunnen maken. Eigen leerdoelen voor de uitvoerende stage kunnen opstellen. Kennis van de competenties en deze kunnen relateren aan de eigen vaardigheden. Kunnen verwoorden van de (eigen) competenties. Kunnen werken met de reflectiecirkel. Kennis van de kernreflectiemethode van Korthagen. Kunnen toepassen van intervisievaardigheden. Inhoud Dit vakgebied is gericht op kennismaking met het werkveld en het opdoen van en het reflecteren op praktijkervaringen. Binnen praktische vorming worden drie thema s onderscheiden: 1. Praktijk Oriëntatiestage en een uitvoerende stage van 40 lessen HVO. Het stagetraject bestaat uit: een oriëntatiestage gericht op inhoud en stijl van lesgeven bij ten minste drie docenten HVO, met het accent op leerkrachthouding, leerlinggedrag, groepsdynamiek en de humanistische invalshoek; een uitvoerende stage van 40 lesuren in minimaal twee bouwen, in ieder geval in de midden en bovenbouw. 2. Maatschappelijk kader De kernwaarden van het openbaar onderwijs en de humanistische visie op pluriformiteit komen aan bod. Daarnaast is er aandacht voor twee specifieke onderwerpen: feestvieren op de openbare school en de plaats van HVO hierin; mensen- en kinderrechten en hoe deze behandeld kunnen worden in de lessen HVO. 3. Reflectie Gedurende de opleiding is er ruimte om stage-ervaringen uit te wisselen. Er wordt gebruik gemaakt van zeven verschil lende intervisiemethodieken. Tevens vindt er een koppeling plaats tussen praktijkervaringen en theorie. 24 Studiegids post-hbo-opleiding hvo

24 Een voorbeeld hiervan is het eindwerkstuk - de lessenserie - waarin de lessen theoretisch onderbouwd worden vanuit de vakgebieden. Er vindt reflectie op eigen leren plaats door te werken met een stagewerkplan waarin persoonlijke leerdoelen steeds worden bijgesteld. Beoordelingsvormen Stageverslag, reflectieverslagen, lessenserie met theoretische onderbouwing. Verplichte literatuur Geelhoed, A. en Hemmink, G. (vijfde herziene druk 2016). Handboek intervisie. Stichting HVO, Utrecht. Korthagen, F. en Lagerwerf, B. (2011). Leren van binnenuit. Boom Lemma uitgevers, Den Haag. Ofman, D. (herziene druk 2008). Kernkwaliteiten en het kernkwadrant. Core Quality, Bussum. Oomen, B.&Vrolijk, M. (2010) Inspiratie voor mensenrechteneducatie Democratisch burgerschap en mensenrechten in het (burgerschaps) onderwijs, hoofdstuk 1 t/m 5, 8 en 9(op ELO, in PDF) 3. studieprogramma 25

25 4. Stage 4.1 Algemeen De stage is een onderdeel van praktische vorming. Tijdens de stage pas je de opgedane kennis toe en oefen je vaardigheden die nodig zijn om HVO te geven. Je observeert minimaal drie dagdelen bij drie vakdocenten HVO. Vanaf januari 2017 tot eind mei geef je in totaal 40 stagelessen HVO. Schematische weergave stageonderdelen Stageonderdeel Orientatiestage Uitvoerende stage Praktijkbezoek door stagedocent Activiteiten Bij drie verschillende vakdocenten vier lessen observeren en hierover een verslag inclusief hvo reflectie schrijven. 40 HVO-lessen verzorgen waarvan minimaal 20 bij een ervaren vakdocent HVO en in ieder geval in de middenen bovenbouw. Een reflectieverslag maken naar aanleiding van het praktijk bezoek. Het praktijkbezoek wordt beoordeeld door de stagedocent. 4.2 Procedure uitvoerende stage Voorafgaand aan de stage die kan starten na de orientatiestage en na voldoende kennis van de methodiek van het HVO te hebben opgedaan tijdens de opleidingsdagen maak je met de stageschool afspraken over lestijden en groepen waarbinnen de lessen verzorgd kunnen worden. Je dient bij je stagedocent een voorstel voor de stage in ter goedkeuring en schrijft je stagewerkplan. Na fiattering door directie van de school, je stagebegeleider en ouders van de betreffende leerlingen en je stagedocent die je stagewerkplan heeft goedgekeurd, kun je starten met de lessen HVO. 26 Studiegids post-hbo-opleiding hvo

26 Schematische weergave stageprocedure Chronologisch Activiteiten Maand 1. Contact opnemen met de met stagebegeleider en de school met betrekking tot afspraken rondom stage. In afstemming met de school desgewenst goedkeuring aan de ouders vragen. 2. Stagevoorstel laten accorderen door stagedocent en directeur school. 3. Stagewerkplan opstellen en bespreken met stagedocent. November - december 2016 December 2016 December stagelessen geven. Januari - eind mei Praktijkbezoek. Praktijkbezoek (halverwege de stage): Maart - april 2017 Reflectieverslag inleveren: een week na het praktijkbezoek 6. Stageverslag. Inleveren uiterlijk twee weken na afronding stage. 7. Stage-afrondingsgesprek met stagebegeleider HVO en stagedocent. Mei Stage 27

27 5. Toetsing en beoordeling 5.1 Algemeen In grote lijnen gelden de volgende uitgangspunten: de vakgebieden worden afgerond door middel van het maken van opdrachten die grotendeels via de elektronische leeromgeving van Centrum HVO ingeleverd kunnen worden. De opleiding kan afgerond worden, indien alle opdrachten minimaal met een voldoende zijn beoordeeld en is deelgenomen aan minimaal 80% van de contactdagen. Schematische weergave toetsopdrachten Maand Vakgebied Opdracht Toetsvorm EC's September 2016 Humanistiek Denkprikkels Verslag 1 September 2016 Humanistiek Humanistische denker Presentatie en 1,5 verslag September 2016 Humanistiek Het goede leven Verwerkingsopdracht 1,5 November 2016 Pedagogiek Mijn opvoedingsideaal Essay 2 November 2016 Praktische vorming Orientatie op lespraktijk Verslag 1 December 2016 Pedagogiek Adaptief onderwijs Take home 1 tentamen December 2016 Praktische vorming Stagewerkplan Verslag 1 December 2016 Didactiek Wegwijs in Levoland Lesontwerp 1 Februari 2017 Didactiek Onderzoek naar de pijlers van HVO Onderzoeksverslag 0,5 Februari 2017 Didactiek Ontwikkelingsfasen vertaald naar de lespraktijk Februari-maart 2017 Maart 2017 Didactiek Gespreksvoering, een kunst Maart 2017 Didactiek Praktijk van pijlers van HVO Onderzoeksverslag Praktische vorming Reflecties stagewerkplan Verslag 1 1 Blog met peer 0,5 review Simulatieles 0,5 April 2017 Didactiek Metafoor OVP Presentatie, peer review Voorjaar 2017 Praktische vorming Reflectie n.a.v. praktijkbezoek Verslag n.a.v. praktijkbezoek Mei 2017 Praktische vorming Stageverslag Verslag 8 Mei 2017 Lessenserie met theoretische Schriftelijk eindwerkstuk 5 1 onderbouwing 2 0,5 1 1) 1 EC humanistiek, 1 EC pedagogiek,1 EC didactiek en 2 EC praktische vorming 28 Studiegids post-hbo-opleiding hvo

28 5.2 Eindgesprek Aan het eind van het studiejaar vindt een eindgesprek plaats. Het eindgesprek kan plaatsvinden indien alle opdrachten minimaal met een voldoende zijn beoordeeld. Tijdens het eindgesprek staat het eindwerkstuk (de lessenserie) centraal. Van jou wordt verwacht dat je ter voorbereiding op het eindgesprek de gemaakte opdrachten inclusief de feedback van de docent nogmaals bestudeert. 5.3 Beoordelingscriteria en herkansingen De beoordelingscriteria van de opdrachten staan beschreven op de e-learningsite ( Bij onvoldoende beoordeling van de verplichte opdrachten bestaat de mogelijkheid tot herkansing. Dit gebeurt in overleg met de betreffende docent. Indien een student afwezig is bij een contactdag waarvoor voorbereiding vereist is, dient hij in overleg met de betreffende docent een vervangende opdracht te maken. Wanneer je meer dan 20% van de contactdagen mist zal in afstemming met de studiecoördinator besproken worden hoe de studie kan worden afgerond. Als tijdens de uitvoerende stage na afloop van het praktijkbezoek en de nabespreking hiervan blijkt dat je nog niet voldoet aan de gestelde beoordelingscriteria, worden in overleg met de stagedocent, studiecoördinator afspraken gemaakt betreffende jouw studievoortgang. 5. toetsing en beoordeling 29

29 6. Praktische informatie 6.1 Elektronische leeromgeving (ELO) HVO maakt gebruik van een elektronische leeromgeving (ELO) waarop je praktische en actuele informatie kunt vinden over het curriculum, zoals het lesrooster, adressen, inhoud van de lesdagen en opdrachten (zie Beroepscode Voor de vakdocent HVO geldt een beroepscode. Hierin staat een omschrijving van de normen waaraan docenten HVO zich dienen te houden. De beroepscode dient als leidraad voor een goede beroepsuitoefening. Van docenten HVO wordt verwacht dat ze de beroepscode onderschrijven. Het onderschrijven van deze beroepscode heeft tot doel het borgen van het humanistische gedachtegoed in de lessen HVO. Stichting HVO Primair ziet er als werkgever op toe, dat het humanisme duurzaam als inspiratiebron aanwezig is bij de vakdocent HVO en dat de wettelijk vereiste competenties onderhouden worden. De beroepscode kan opgevraagd worden bij het secretariaat via en is tevens beschikbaar via de ELO. 6.3 Opleidingslocatie en docenten Algemeen Plaats van de opleiding Locatie Tijden lesdag Utrecht UvH, Kromme Nieuwegracht 29, 3524 SJ Utrecht uur uur Start opleiding Utrecht: 7 september 2016 Contactdag Studiecoördinator Woensdag Marijke van Meenen Contactgegevens m.vanmeenen@hvo.nl, Studiegids post-hbo-opleiding hvo

30 Docenten Vakgebied Humanistiek Pedagogiek Didactiek Praktische vorming Docent Saskia Heusèrr Joep Dohmen Nico Stuij Annemarie Geelhoed Marijke van Meenen Ibeline Polak Saskia Heusèrr Annemarie Geelhoed Lizzy Wijnen Annemarie Geelhoed Lizzy Wijnen Marijke van Meenen Contactgegevens docenten Saskia Heusèrr Annemarie Geelhoed Ibeline Polak Alexandra Bronsveld Lizzy Wijnen Marijke van Meenen praktisch informatie 31

31

32 Bijlagen Bijlage 1 33

33

34 Bijlage 1 Competenties van vakdocenten HVO Een competentie is een samenhangend geheel van kennis, inzichten, vaardigheden en houdingen. Elke vakdocent wordt geacht over voor het beroep noodzakelijke competenties te beschikken en deze ook te onderhouden (Wet op de beroepen in het onderwijs). Voordat ingegaan wordt op de competentiebeschrijvingen, worden eerst de begrippen handelingsdimensies, bekwaamheidseisen en kennis toegelicht. Bij handelingsdimensies gaat het om het gebied waarbinnen de vakdocent het vak HVO uitoefent. Bij bekwaamheidseisen gaat het om specifieke vaardigheden waarover de vakdocent dient te beschikken. Bij kennis gaat het om theoretische en praktische kennis. Kennis wordt gezien als het fundament onder de vaardigheden. Hieronder volgt een uitwerking op hoofdlijnen van de vereiste competenties ten behoeve van het basisonderwijs. 1. Interpersoonlijk competent De vakdocent kan de interactie met de individuele leerling, de leerlingen onderling en de groep als geheel zodanig beïnvloeden dat een positieve sfeer van omgaan met elkaar en van goede samenwerking ontstaat. Handelingsdimensies: a. (Bege)leiding. b. Communicatie met leerlingen. c. Omgangsvormen. Bekwaamheidseisen: a. De vakdocent is in staat te motiveren en te enthousiasmeren. b. De vakdocent kan waardenvol communiceren met de leerlingen. c. De vakdocent is in staat leerlingen waardenvol communiceren te leren. d. De vakdocent is in staat op democratische wijze omgangsregels met de groep vast te stellen. Bijlage 1 35

35 e. De vakdocent weet ontspannen de leiding te nemen. f. De vakdocent kan op een professionele wijze omgaan met eigen emoties en met die van de leerlingen. g. De vakdocent kan groepsdynamische processen hanteren. h. De vakdocent kan een gespannen sfeer doorbreken door te relativeren op een positieve manier. i. De vakdocent heeft gevoel voor nabijheid en distantie. j. De vakdocent kan actief luisteren. Relatie met kennis: a. De vakdocent kent de effecten op leerlingen van verschillende vormen van leidinggeven (autoritair, democratisch of laissez-faire). b. De vakdocent kent de uitgangspunten van waardenvol communiceren. c. De vakdocent kent de dynamiek die zich in groepen kan voordoen. 2. Pedagogisch competent De vakdocent kan, mede op grond van kennis van de levensbeschouwelijke en morele ontwikkeling van leerlingen, een veilige leeromgeving creëren, die uitnodigt tot persoonlijke groei. Handelingsdimensies: a. Bevordering van zelfvertrouwen. b. Uitnodiging tot zelfstandig denken en (zo nodig uitgesteld) oordelen. c. Waardering van creativiteit. d. Bevordering van respectvolle onderlinge relaties. Bekwaamheidseisen: a. De vakdocent is in staat de uniciteit van elke leerling te waarderen. b. De vakdocent is in staat tot open levensbeschouwelijke communicatie. c. De vakdocent is in staat de leerlingen te stimuleren om op een positieve wijze betrokken bij elkaar te zijn. d. De vakdocent is in staat het pluriforme karakter van de samenleving te waarderen en dit tot uiting te laten komen in de lessen. e. De vakdocent kan de onderlinge afhankelijkheid van mensen en van mens en natuur naar de leerlingen toe communiceren. f. De vakdocent kan een prettige sfeer creëren in de klas. g. De vakdocent is meer gericht op belonen dan op straffen. 36 Studiegids post-hbo-opleiding hvo

36 Relatie met kennis: a. De vakdocent heeft kennis van en inzicht in handelen dat zelfvertrouwen, groei en onderling respect bevordert. b. De vakdocent heeft kennis van en inzicht in de ontwikkelingspsychologie van leerlingen in de leeftijd van 4-12 jaar in het algemeen en de levensbeschouwelijke en morele ontwikkeling in het bijzonder. c. De vakdocent kent pedagogische opvattingen die inherent zijn aan een humanistische levensbeschouwing. d. De vakdocent heeft algemene kennis van pedagogische opvattingen die inherent zijn aan de grote wereldreligies en (enkele) seculiere levensbeschouwingen. 3. Vakinhoudelijk en didactisch competent De vakdocent kan op basis van kennis van humanistische uitgangspunten en mensenrechten vormingsprocessen organiseren die leerlingen in staat stellen op eigen en bewuste wijze vorm te geven aan sociale levenskunst en sociaal en ecologisch wereldburgerschap. Deze begripsinhouden kunnen richting geven aan een zingevende invulling van een persoonlijke levens- en wereldbeschouwing. Handelingsdimensies: a. Leerstofkeuze. b. Omgaan met verschillen. c. Organisatie van het onderwijsvormingsproces in de fasen: herkennen, onderzoeken, kiezen en evalueren. Bekwaamheidseisen: a. De vakdocent kan zelfstandig lessen ontwerpen, uitvoeren en evalueren. b. De vakdocent kan afwisselende werkvormen en media toepassen in de lessen. c. De vakdocent kan aansprekende thema s of aansprekende lesstof in wisselende werkvormen behandelen. d. De vakdocent kan levensvragen behandelen op een manier die de leerlingen aanspreekt. e. De vakdocent kan werkvormen gebruiken die aansluiten bij verschillende leerstijlen van leerlingen. f. De vakdocent kan lesinhouden ontwerpen die aansluiten op meervoudige intelligenties. Bijlage 1 37

37 g. De vakdocent kan begrip en respect voor andere levensbeschouwelijke of religieuze opvattingen stimuleren bij de leerlingen. h. De vakdocent kan verschillen en overeenkomsten tussen verschillende levensbeschouwingen en religies laten ontdekken en bespreken. i. De vakdocent kan aansluiten bij en inspelen op aan de schoolidentiteit gerelateerde inhouden en werkwijzen. j. De vakdocent kan de dialoog stimuleren en waarderen. k. De vakdocent kan werkvormen kiezen die passen bij de leerlingen en bij het doel van het lesonderdeel (bijvoorbeeld filosoferen, kringgesprek, drama). l. De vakdocent kan op kritische en creatieve wijze verschillende werkvormen toepassen (onder meer filosoferen met leerlingen, kringgesprek, drama). m. De vakdocent is in staat en bereid te handelen in overeenstemming met de beroepscode van Stichting HVO (namens het HV), of bij het ongebonden vak met de richtlijnen van het schoolbestuur. n. De vakdocent kan de eigen levensvisie verwoorden en daarop reflecteren. o. De vakdocent kan de waarde van levensbeschouwelijke vorming benoemen. p. De vakdocent kan de HVO-vaardigheden 2 aan leerlingen leren. Relatie met kennis: a. De vakdocent heeft kennis van de humanistische traditie. b. De vakdocent heeft kennis van de mensenrechten. c. De vakdocent heeft algemene kennis van enkele seculiere levensbeschouwingen, waaronder boeddhisme. d. De vakdocent heeft algemene kennis van de grote wereldreligies jodendom, christendom, islam en hindoeïsme. e. De vakdocent heeft kennis van ethiek. f. De vakdocent kent afwisselende werkvormen en media, en hun toepasbaarheid. g. De vakdocent heeft kennis van verschillende leerstijlen. h. De vakdocent kent de visie achter de verschillende werkvormen. i. De vakdocent heeft kennis van de (levensbeschouwelijke, pedagogische en didactische) identiteit van de school, waarop zij of hij werkzaam is. j. De vakdocent kent de methodiek van HVO. k. De vakdocent kent de doelstellingen van HVO. 2 Ontwikkeld door J. Zonneveld 38 Studiegids post-hbo-opleiding hvo

38 4. Organisatorisch competent De vakdocent kan voorzien in de structuurbehoefte van leerlingen, zodat het leef- en werkklimaat voor leerlingen afdoende overzichtelijk, ordelijk en taakgericht is. Handelingsdimensies: a. Doel, inhoud en organisatie van de lessen. b. Verwachtingen naar de leerlingen toe. c. Groeperingsvormen. Bekwaamheidseisen: a. De vakdocent kan heldere instructies en uitleg geven. b. De vakdocent kan eigen verwachtingen naar de leerlingen toe helder uiteenzetten. c. De vakdocent kan groeperingsvormen kiezen die aansluiten bij het beoogde onderwijsdoel. Relatie met kennis: a. De vakdocent heeft kennis van de structuurbehoefte(n) van haar of zijn (individuele) leerlingen. b. De vakdocent heeft kennis van wijzen van instructie geven. c. De vakdocent heeft kennis van verschillende groeperingsvormen en hun toepassingen. 5. Competent in het samenwerken met collega s De vakdocent kan constructief bijdragen aan het levensbeschouwelijke, pedagogische en didactische klimaat, de organisatie en de persoonlijke verhoudingen van en binnen de school. Handelingsdimensies: a. Delen van kennis, inzichten en vaardigheden vanuit het eigen vakgebied met collega s. b. Participatie in schoolbrede thema s die een relatie hebben met een levensbeschouwelijke dimensie. c. Klimaatverbeterende voorstellen. Bijlage 1 39

39 Bekwaamheidseisen: a. De vakdocent is bereid kennis te delen. b. De vakdocent is in staat constructief samen te werken. c. De vakdocent is in staat conflicten vreedzaam op te lossen. d. De vakdocent kan de rol van HVO docent scheiden van de rol van de groepsleerkracht en hier complementair aan zijn. Relatie met kennis: a. De vakdocent kent de kerndoelen van het primair onderwijs. b. De vakdocent kent het schoolwerkplan van de school. c. De vakdocent kent de identiteit van de school. d. De vakdocent heeft kennis van technieken voor conflictoplossing. 6. Competent in het samenwerken met de omgeving De vakdocent is in staat een goede relatie te onderhouden met de ouders van de leerlingen en met instellingen die (kunnen) bijdragen aan verdieping van de inhoud van de lessen. Handelingsdimensies: a. Voorlichting van ouders over de inhoud van de lessen. b. Bespreking van levensbeschouwelijke ontwikkeling van de leerlingen met de ouders, in algemene zin of desgevraagd individueel. c. Opbouwen van een netwerk van gastdocenten. d. Bezoek aan bijeenkomsten van humanistische organisaties die als inspiratiebronnen kunnen dienen. e. Bezoek aan een museum, moskee of kerk met leerlingen. Bekwaamheidseisen: a. De vakdocent is in staat individuele ouders of een groep ouders voor te lichten over de inhoud van het vak HVO. b. De vakdocent is in staat de levensbeschouwelijke ontwikkeling van leerlingen te volgen en te verwoorden. c. De vakdocent is in staat een goede relatie te onderhouden met personen en instellingen die een bijdrage kunnen leveren aan de lessen. d. De vakdocent kan constructieve contacten leggen/onderhouden met de ouders/verzorgers van de leerlingen. 40 Studiegids post-hbo-opleiding hvo

40 Relatie met kennis: a. De vakdocent kent personen en instellingen uit de omgeving van de school, die inhoudelijke bijdragen aan de lessen kunnen leveren. b. De vakdocent heeft kennis van de professionele infrastructuur van de school. 7. Competent in reflectie en ontwikkeling De vakdocent is in staat zelf zorg te dragen voor de eigen professionele ontwikkeling en de kwaliteit van de beroepsuitoefening. Handelingsdimensies: a. Evaluatie van eigen lessen, individueel en samen met de leerlingen. b. Reflectie op de verbinding tussen eigen persoonlijke levensbeschouwing, levenshouding en normatieve professionaliteit. c. Deelname aan (intervisie)bijeenkomsten van de beroepsgroep. d. De vakdocent beschikt over onderzoeksvaardigheden, oordeelsvermogen, communicatieve en reflectieve vaardigheden. Bekwaamheidseisen: a. De vakdocent is in staat te reflecteren op de eigen professionele ontwikkeling. b. De vakdocent kan een constructieve bijdrage leveren aan intervisiebijeenkomsten. c. De vakdocent kan een persoonlijke competentiebalans opmaken. d. De vakdocent is in staat te beoordelen welke bijscholing voor zichzelf het meest relevant is op basis van de persoonlijke competentiebalans. Relatie met kennis: a. De vakdocent heeft kennis van reflectiemethoden. b. De vakdocent heeft kennis van intervisiemethoden en bijbehorende spelregels. c. De vakdocent heeft kennis van maatschappelijke ontwikkelingen in het algemeen en die in het onderwijs in het bijzonder. d. De vakdocent heeft kennis van inhoudelijke ontwikkelingen binnen het georganiseerde humanisme in Nederland. Bijlage 1 41

41 Bijlage 2 Literatuuroverzicht Basisstudiepakket (wordt via de opleiding verstrekt) Beuling, M., Tot bloei komen, van ideeën naar concrete lessen. Blaazer, H. en Dusch, K., De H-factor Over humanistische levenskunst. Dusch, K., De H-factor Inspiratiefiguren voor het humanisme. Brouwer, H., Wegwijs in Levoland. Geelhoed, A. en Hemmink, G., Handboek Intervisie. Groot, T. de, Zin in spel. Ofman, D., Kernkwaliteiten en het kernkwadrant, Core Quality, Bussum. Zonneveld, J., Democratie van binnenuit. Werkmap voor readers incl. readers en uitdeelmateriaal: - Reader Didactiek (losbladig) - Reader Humanistiek (losbladig) - Reader Pedagogiek en psychologie (losbladig) Verplichte literatuur (zelf aan te schaffen) Bartels, R. (2007). Kinderen leren filosoferen. Praktijkboek voor leraren. Agiel, Amersfoort. Berg, D. van (2014). Jezelf zijn, over autonomie in het onderwijs. Garant, Antwerpen-Apeldoorn. Dohmen, J. (2010). Brief aan een middelmatige man, pleidooi voor een nieuwe publieke moraal, Ambo, Baarn. Engelen, R. van (2014). Grip op de groep. Bekadidact, Baarn Geelhoed, A. e.a. (2007). Kinderen en eigen wijsheid. Stichting HVO, Utrecht. Kohnstamm, R. (2010). Kleine ontwikkelingspsychologie 2, de schoolleeftijd. Bohn Stafleu van Loghum, Houten. Korthagen, F. en Lagerwerf, B. (2011). Leren van binnenuit. Boom Lemma uitgevers, Den Haag. Oomen, B.&Vrolijk, M. (2010) Inspiratie voor mensenrechteneducatie Democratisch burgerschap en mensenrechten in het (burgerschaps) onderwijs, hoofdstuk 1 t/m 5, 8 en 9 (op ELO in PDF)

42 Opdebeeck, L. en Bevers, K. (2014). Een scene schoppen, theorie en praktijk van het participatief drama. Formaat, Rotterdam. Savater, F. (1996). Het goede leven, ethiek voor mensen van morgen. Bijleveld, Utrecht. Schaik, P. (red.) (2008). Nederland Wereldland 10 jaar verder. Feesten, rituelen en gebruiken van culturen in Nederland. PlanPlan kleurrijke uitgeverij, Rotterdam. Schepper, J. de (2015). Levensbeschouwing ontwikkelen, didactiek voor godsdienst/levensbeschouwing in het primair onderwijs. Kwintessens, Hilversum. Stevens, L. & Bors, G. (2013). Pedagogische tact. Garant, Antwerpen- Apeldoorn. Bijlage 2 43

43 Centrum Humanistische Vorming Expertise in Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing (HL) wereld- en levensbeschouwelijke vorming sociaal-emotionele, morele en democratische vorming waardenontwikkeling en waardenvolle communicatie bildung en brede vorming Informatie Telefoon: Internet: Postadres: Postbus 85475, 3508 AL Utrecht Bezoekadres: Zwarte Woud 2, 3524 SJ Utrecht