Studiegids Initiële hbo-bacheloropleiding leraar Humanistisch vormingsonderwijs en Levensbeschouwing (HL)

Transcriptie

1 Studiegids Initiële hbo-bacheloropleiding leraar Humanistisch vormingsonderwijs en Levensbeschouwing (HL)

2 COLOFON Uitgave van: Stichting HVO Humanistisch centrum voor onderwijs en opvoeding Titel: Studiegids Initiële hbo-bacheloropleiding leraar Humanistisch vormingsonderwijs en Levensbeschouwing (HL) Vormgeving: MOOZ grafisch ontwerp Fotografie: Shutterstock Druk: ZetPrint, Naarden 2013, Stichting HVO, Utrecht

3 Woord vooraf Stichting HVO verzorgt lerarenopleidingen Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing (HL) op hbo-bachelorniveau en op hbo-masterniveau. Het betreft deeltijdopleidingen. HVO wordt als keuzevak verzorgd op een groeiend aantal openbare scholen voor primair onderwijs. Het vak Levensbeschouwing wordt vooral verzorgd in het voortgezet onderwijs op een beperkt aantal openbare scholen en op meerdere bijzondere scholen. Het vak Levensbeschouwing wordt ook op bescheiden schaal verzorgd in het openbaar primair onderwijs. Het schoolbestuur van zowel het primair als het voortgezet onderwijs is verantwoordelijk voor de inhoud van het vak Levensbeschouwing. Anders dan HVO kan het vak Levensbeschouwing gegeven worden aan alle leerlingen, omdat het los staat van een zendende organisatie. Een school voor openbaar onderwijs kan ervoor kiezen het keuzevak HVO naast het vak Levensbeschouwing aan te bieden. Vakdocenten HVO begeleiden leerlingen bij het bewust zin en vorm geven aan hun eigen leven in relatie tot anderen. Anders gezegd: vakdocenten HVO zetten leerlingen op het spoor van de sociale levenskunst en betrokken wereldburgerschap. Door het leren maken van keuzes ten aanzien van morele vraagstukken ontwikkelen leerlingen hun persoonlijke levensbeschouwing die als leidraad kan dienen voor hun verdere levenspad. Deze studiegids biedt nadere, praktische informatie over de lerarenopleiding HL op bachelorniveau. De opleiding richt zich op de sociaal-emotionele, morele, (inter)levensbeschouwelijke en (wereld)burgerschapsvorming van leerlingen van 4 tot 16 jaar. De opleiding duurt vijf jaar in deeltijd. Na het tweede studiejaar ontvang je een tijdelijke verklaring van bekwaamheid, die het mogelijk maakt om tijdens de verdere studie zelfstandig lessen HVO te verzorgen in het openbaar primair onderwijs (als LIO, een leraar in opleiding). Met het behalen van je bachelordiploma HL na vijf jaar, mag je ook lesgeven in het vmbo en in de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Ik wens je een prettig en leerzaam studiejaar toe! Nico Stuij, directeur HVO Inhoud 3

4 Inhoud 1. Algemene informatie 1.1 Doelstelling van het vak Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing 1.2 Stichting HVO, humanistisch centrum voor onderwijs en opvoeding 1.3 Stichting HVO Primair 1.4 Schematische weergave 2. Opleiding 2.1 Visie op opleiden 2.2 Competentiegericht opleiden 2.3 HBO-opleiding 2.4 Structuur van de opleiding 2.5 Karakter van de opleiding Basisfase (jaar 1 en 2) Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) Verdiepingsfase B (jaar 5) 2.6 Inhoud van de opleiding Humanistiek en levensbeschouwing Pedagogiek en psychologie Didactiek Praktische vorming Onderzoeksvaardigheden 3. Toetsing en beoordeling 3.1 Algemeen 3.2 Beoordelingsgesprekken 3.3 Beoordelingscriteria 3.4 Beoordelingsvormen 4. Praktische informatie 4.1 Toelatingseisen 4.2 Studiebelasting 4.3 Rechten en plichten 4.4 Elektronische leeromgeving (ELO) 4.5 Beroepscode 4.6 Praktische informatie per studiejaar 5. Studieprogramma s 5.1 Basisfase jaar 1 4 Studiegids bachelor HL

5 5.2 Basisfase jaar Verdiepingsfase A jaar Verdiepingsfase A jaar Verdiepingsfase B jaar Schematische weergave van de opleiding Bijlagen 1. Competenties van vakdocenten HL 2. Verdeling aantal EC s en contactdagen per jaar Inhoud 5

6 1. Algemene informatie 1.1 Doelstelling van het vak Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing (HL) Zowel in het basisonderwijs als in het voortgezet onderwijs kent het vak in Nederland twee algemene doelstellingen: 1. Vanuit humanistische uitgangspunten leerlingen op een kritische en creatieve manier leren omgaan met vragen die betrekking hebben op waarden en normen en ze stimuleren tot zelfstandig oordelen en handelen, waardoor zij in toenemende mate in staat zullen zijn om zin en vorm te geven aan hun eigen leven en dat van anderen (sociale levenskunst). 2. Vanuit humanistische uitgangspunten leerlingen op een kritische en creatieve manier leren een persoonlijke levens- en wereldbeschouwing te vormen, waarmee zij als betrokken wereldburgers een bewuste bijdrage kunnen leveren aan het duurzaam (samen)leven op aarde (sociaal en ecologisch wereldburgerschap). 1.2 Stichting HVO, humanistisch centrum voor onderwijs en opvoeding De lerarenopleiding HL op hbo-bachelorniveau wordt georganiseerd en gecoördineerd namens het Humanistisch Verbond vanuit Stichting HVO, humanistisch centrum voor onderwijs en opvoeding in Utrecht. Het centrum heeft tot doel de duurzame bevordering van onderwijs en opvoeding in humanistisch perspectief, in het bijzonder van levens- en wereldbeschouwelijke vorming. Na het met goed gevolg afronden van deze opleiding ontvang je een bachelordiploma. Voor het behalen van een masterdiploma kun je de aanvullende tweejarige hbomasteropleiding volgen, die in samenwerking met de Universiteit voor Humanistiek (UvH) wordt verzorgd. Stichting HVO zorgt ook na de opleiding voor inhoudelijke ondersteuning en professionalisering van de vakdocent HVO door middel van: het organiseren van nascholingsactiviteiten, gericht op competentieontwikkeling; het organiseren van symposia; uitwisselingsprogramma s met omringende landen. Als vakdocent HVO wordt van je verwacht dat je je verdiept in actuele ontwikkelingen met betrekking tot het humanistische gedachtegoed. Als je deze ontwikkelingen wilt volgen, is het zinvol om lid te worden van het Humanistisch Verbond. 6 Studiegids bachelor HL

7 1.3 Stichting HVO Primair Stichting HVO Primair is de landelijke werkgever van alle vakdocenten HVO in het openbaar primair onderwijs. HVO Primair is daarmee ook verantwoordelijk voor de jaarlijkse toewijzing van lesuren aan haar vakdocenten. In het voortgezet onderwijs werk je als vakdocent in dienst en onder verantwoordelijkheid van de school waar je bent benoemd. 1.4 Schematische weergave Legenda Stichting HVO: Website: humanistisch centrum voor onderwijs en opvoeding Stichting HVO Primair: werkgeversorganisatie voor vakdocenten HVO in het openbaar basisonderwijs Website: GVO en HVO: Website: dienstencentrum voor Godsdienstig en Humanistisch Vormingsonderwijs op openbare basisscholen HV: Website: Humanistisch Verbond 7

8 2. Opleiding 2.1 Visie op opleiden Stichting HVO heeft een specifieke visie op opleiden. De opleiding is gebaseerd op het leerconcept dat aangeduid wordt met sociaal-constructivisme. Dit houdt in dat het leren vooral als een sociaal proces wordt gezien. De methodiek en de werkvormen die zowel in de opleiding als in de vormingspraktijk in de school gebruikt worden, zijn hiervan afgeleid en komen tot uiting in het ervaringsleren en de HOKE-methodiek (herkennen, onderzoeken, kiezen en evalueren). In de opleiding liggen humanistische waarden ten grondslag aan de vormgeving van het onderwijs. Dit houdt onder andere in dat het onderwijs zich richt op de student als betekenisgever. Jij bent zelf dus een belangrijke actor in het onderwijsleerproces. Dit vraagt van jou het vermogen om van perspectief te wisselen, open te staan voor nieuwe en afwijkende inzichten, en tot een eigen inzicht, oplossing of standpunt te komen. Het leren en doceren is een betekenisvolle activiteit die plaatsvindt in een interactie tussen studenten en docenten. Er is aandacht voor je persoonlijke ontwikkeling, in het bijzonder voor de ontwikkeling van jouw reflectieve en argumentatieve vermogens en van sensibiliteit voor verschillen, en voor je vermogen tot dialoog en open communicatie. Je persoonlijke ontwikkeling wordt gekoppeld aan je professionele ontwikkeling. Zo leer je betekenis te geven aan je eigen handelen en denken en aan dat van de omgeving. Daarbij verwerk je de leerstof op een actieve wijze. Activerende werkvormen, zoals dialogen, trainingen en debatten, zijn hierbij behulpzaam. Vanuit het eigen denken, voelen en willen leg je tijdens de contactdagen en tijdens het maken van opdrachten verbinding met de theorie. Een belangrijke waarde van de opleiding is de eigen verantwoordelijkheid van jou als student. Tijdens de opleiding is veel ruimte ingebouwd voor zelfreflectie en interactie. De visie van de opleiding is dat door de wijze van werken tijdens de contactdagen, jij ook HVO krijgt en groepsdynamische processen ervaart. Je ervaart werkvormen die je in de klas op een ander niveau ook met kinderen kunt doen. Het leren van en met elkaar staat tijdens de opleiding centraal. Daarbij loopt persoonsvorming in relatie tot de rol van vakdocent als een rode draad door alle vakken heen. 2.2 Competentiegericht opleiden De Wet BIO (beroepen in het onderwijs) beschrijft de kwaliteit waaraan docenten moeten voldoen. Deze kwaliteit wordt beschreven in een aantal bekwaamheidseisen, een set van 8 Studiegids bachelor HL

9 competenties. In de opleiding werk je als student aan het ontwikkelen van deze competenties. Bij competentiegericht opleiden staat de bekwaamheid centraal. Het gaat erom dat je als vakdocent HVO professioneel en adequaat leert handelen. In de opleiding is het leren op de werkplek in toenemende mate sturend voor de inrichting van de vakgebieden. Tegelijkertijd kun je de kennis die je opdoet in de opleiding, weer toepassen in je lespraktijk. Zo ontwikkel je de bekwaamheid tot vakdocent. Een goede vakdocent dient te beschikken over bekwaamheden die uitgewerkt zijn in de volgende zeven competenties: 1. Interpersoonlijke competentie De vakdocent kan de interactie met de individuele leerling, de leerlingen onderling en de groep als geheel zodanig beïnvloeden dat er een positieve sfeer van omgaan met elkaar en van goede samenwerking ontstaat. 2. Pedagogische competentie De vakdocent kan, mede op grond van kennis van de levensbeschouwelijke en morele ontwikkeling van leerlingen, een veilige leeromgeving creëren, die uitnodigt tot persoonlijke groei. 3. Vakinhoudelijke en didactische competentie De vakdocent kan op basis van kennis van humanistische uitgangspunten en mensenrechten vormingsprocessen organiseren, die leerlingen in staat stellen op eigen en bewuste wijze vorm te geven aan sociale levenskunst en sociaal en ecologisch wereldburgerschap. Deze begripsinhouden kunnen richting geven aan een zingevende invulling van een persoonlijke levens- en wereldbeschouwing. 4. Organisatorische competentie De vakdocent kan voorzien in de structuurbehoefte van leerlingen, zodat het leef- en werkklimaat voor leerlingen afdoende overzichtelijk, ordelijk en taakgericht is. 5. Competentie samenwerking met collega s De vakdocent kan constructief bijdragen aan het levensbeschouwelijke, pedagogische en didactische klimaat, de organisatie en de persoonlijke verhoudingen binnen de school. 6. Competentie samenwerking met omgeving De vakdocent is in staat een goede relatie te onderhouden met de ouders van de leerlingen en met instellingen die (kunnen) bijdragen aan verdieping van de inhoud van de lessen. 9

10 7. Competentie reflectie en ontwikkeling De vakdocent is in staat zelf zorg te dragen voor de eigen professionele ontwikkeling en de kwaliteit van de beroepsuitoefening. De competenties vormen de rode draad door de opleiding. 2.3 HBO-opleiding De lerarenopleiding is een vijfjarige hbo-bacheloropleiding in deeltijd tot vakdocent Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing, gericht op het basisonderwijs, het vmbo en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. De opleiding kent een omvang van 240 EC s, verspreid over vijf jaren. Ieder studiejaar telt 48 EC s. Eén EC komt overeen met 28 studiebelastinguren. Na het voltooien van jaar 5 wordt, indien je 240 EC s hebt behaald, het bachelordiploma uitgereikt. Vervolgens kun je doorstromen naar de opleiding voor het masterdiploma (zie voor de verdeling van het aantal EC s per jaar bijlage 2). De vakliteratuur die je gedurende de opleiding bestudeert, komt wat abstractieniveau betreft overeen met vergelijkbare hbo-opleidingen. Een belangrijk onderdeel binnen de opleiding is het ontwikkelen van onderzoeksvaardigheden. Van jou wordt verwacht dat je een vraag of probleem uit de eigen onderwijspraktijk op systematische wijze kunt onderzoeken en beantwoorden, met als doel de lespraktijk te verbeteren. Vanaf jaar 1 word je begeleid in het opdoen van kennis over praktijkonderzoek, het leren van onderzoeksvaardigheden en het ontwikkelen van een onderzoekende houding. Je bereidt zelfstandig een praktijkonderzoek voor, voert dit onderzoek uit en houdt hier een presentatie over. Dit praktijkonderzoek resulteert in het schrijven van een meesterstuk. 2.4 Structuur van de opleiding Het curriculum voor de vijf studiejaren bestaat uit vijf te onderscheiden vakgebieden: Humanistiek en levensbeschouwing, Pedagogiek en psychologie, Didactiek, Praktische vorming en Onderzoeksvaardigheden. Per jaar wordt binnen de vakgebieden met inhoudelijke thema s gewerkt. Deze thema s komen jaarlijks terug en worden verder verdiept. Bij voldoende afronding van de basisfase (zie Onderwijs-en Examenregeling die je op kunt vragen bij hvo@hvo.nl) krijg je een tijdelijke verklaring van bekwaamheid, waarmee je als LIO (leraar in opleiding) zelfstandig HVO-lessen in het basisonderwijs verzorgt. 10 Studiegids bachelor HL

11 Je bekwaamt je gedurende de opleiding in de zeven competenties. In de basisfase richt je je met name op de competenties 1 tot en met 4 en 7. In verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) worden deze competenties verder verdiept, maak je een start met de competenties 5 en 6 (resp. samenwerken met collega s en samenwerken met de omgeving) en verkennen we het voortgezet onderwijs. In jaar 5 zet je alle zeven competenties bewust bekwaam in. Ongeveer 25% van de studie wordt besteed aan stage. Voor de basisfase houdt dit in dat je een oriëntatie-, drie observatie- en drie uitvoerende stages loopt bij een ervaren vakdocent. Vanaf jaar 3 geef je zelfstandig les met begeleiding op afstand. In jaar 4 loop je een oriëntatiestage in het vmbo of de onderbouw van het voortgezet onderwijs bij een aan levensbeschouwing gerelateerd vak. In verdiepingsfase B (jaar 5) doe je praktijkervaring op in het vmbo of in de onderbouw van het voortgezet onderwijs. 2.5 Karakter van de opleiding Basisfase (jaar 1 en 2) In jaar 1 ligt het accent op kennismaking met de vijf vakgebieden (zoals in 2.4 genoemd) en het vak HVO op de openbare basisschool. De ervaringen en ideeën van jou als student met betrekking tot de vakgebieden vormen het vertrekpunt van de lessen (ervaringsleren). Naast het volgen van de theoretische vakken wordt een stage gelopen van vijftien lessen in één groep in het basisonderwijs bij een ervaren vakdocent HVO. In jaar 2 komt het accent meer op de praktijk te liggen en loop je een uitvoerende stage in het basisonderwijs van twee keer vijftien lessen. Tijdens de contactdagen is er ruimte om stage- en praktijkervaringen in te brengen in de vorm van begeleide intervisie. Naast deze stage vindt verdieping plaats in de vakgebieden Humanistiek en levensbeschouwing, Pedagogiek en psychologie, Didactiek en Praktische vorming. Daarnaast verdiep je je binnen de vakgebieden verder in de onderzoeksvaardigheden. Na een succesvolle afronding van de basisfase (jaar 1 en 2) ontvang je een tijdelijke verklaring van bekwaamheid om vanaf jaar 3 tot en met 5 van de opleiding HVO-lessen te kunnen geven in het basisonderwijs Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) In deze fase verdiep je je verder in de vakgebieden, waaraan je door middel van zelfstudie tijd besteedt. Je geeft als vakdocent wekelijks minimaal vijf lessen HVO aan groepen in het primair onderwijs, waarvan twee aan groep 8. Daarnaast volg je zowel in jaar 3 als in jaar 4 twaalf contactdagen. Voor de vakgebieden maak je 11

12 huiswerkopdrachten en twee tentamens die de vorm van een takehome-tentamen of een openboek-tentamen hebben. In jaar 3 heb je een mentor die je begeleidt bij het maken van een persoonlijk ontwikkelplan (POP). In jaar 4 krijg je supervisie onder begeleiding van een erkend supervisor. Daarnaast doe je in jaar 4 onder meer ervaring op met het ontwerpen en uitvoeren van een project in je eigen lespraktijk, het verder ontwikkelen van onderzoeksvaardigheden en het uitvoeren van een observatiestage Verdiepingsfase B (jaar 5) Verdiepingsfase B is het afstudeerjaar, waarin het uitvoeren van een praktijkonderzoek, een stage in het vmbo of in de onderbouw van het voortgezet onderwijs en verdieping in de vakgebieden Humanistiek en levensbeschouwing, Pedagogiek en psychologie en Didactiek onderdelen vormen. De contactdagen bieden je: verdieping in de vakgebieden Humanistiek en levensbeschouwing, Pedagogiek en psychologie, en Didactiek; lesstof ter ondersteuning van je (stage)praktijk; begeleiding in het verrichten van een praktijkonderzoek; begeleiding in het schrijven en uiteindelijk presenteren van het meesterstuk; begeleiding in het maken van een opleidingsportfolio; begeleiding in het afsluitend assessment. Na succesvolle afronding van jaar 5 ontvang je het hbo-bachelordiploma Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing (HL). 2.6 Inhoud van de opleiding De opleiding kent vijf vakgebieden: Humanistiek en levensbeschouwing Pedagogiek en psychologie Didactiek Praktische vorming Onderzoeksvaardigheden Figuur 1 (pagina ) maakt inzichtelijk hoe de inhouden van de opleiding zijn opgebouwd. De onderste laag, het fundament, wordt gevormd door het humanistische gedachtegoed. Daarin is de grondhouding te vinden; gewerkt wordt vanuit de waarden die het humanistische mens- en wereldbeeld kleuren. Humanistische waarden bepalen mede je normatieve professionaliteit als vakdocent HVO, namelijk de visie op hoe je wenst om te gaan met mensen en dus ook met kinderen 12 Studiegids bachelor HL

13 en de daaruitvloeiende keuzes die je maakt met betrekking tot het professionele handelen. Welke pedagogische bedoelingen heb jij als vakdocent? Hoe ziet jouw relatie met de leerlingen eruit? Wat verwacht de jij van de leerlingen en viceversa? Welke leerstof bied je aan? Waar zit je aansluiting bij de belevingswereld van de kinderen? Wat beleven de leerlingen aan de leerstof? Die relatie leerstof-leerling-leerkracht wordt de pedagogische driehoek genoemd, weergegeven in de tweede laag van figuur 1. Vanuit die humanistische grondhouding ontwikkel je een pedagogische werkhouding, die de voorwaarden moet scheppen om het uiteindelijke doel te bereiken: een les geven over een bepaald thema, die de leerlingen uitnodigt om kritisch en creatief eigen waarden te onderzoeken. Dit leer je in het vakgebied Didactiek en in de stage als onderdeel van Praktische vorming. 13

14 Onderzoekzsvaardigheden Figuur 1 Je bent zelf een belangrijke actor in het onderwijsleerproces. Dit vraagt van jou het vermogen om van perspectief te wisselen, open te staan voor nieuwe en afwijkende inzichten en tot een eigen inzicht, oplossing of standpunt te komen. Deze vaardigheden en houding worden in het vakgebied Onderzoeksvaardigheden door het hele curriculum heen expliciet gestimuleerd. De opleiding hecht er waarde aan dat je een positief-kritische onderzoekshouding ontwikkelt. De vijf vakgebieden worden in tot en met beschreven. 14 Studiegids bachelor HL

15 2.6.1 Humanistiek en levensbeschouwing Binnen Humanistiek en levensbeschouwing worden de volgende drie thema s onderscheiden: 1) Levensbeschouwing 2) Humanisme 3) Ethiek Binnen het thema levensbeschouwing staan begrippen als levensvragen, zingeving, dialoog, religies en levensbeschouwingen centraal. Bij humanisme gaat het om humanistische uitgangspunten en geschiedenis. Bij ethiek gaat het om basiskennis van de ethiek, ethische stromingen en de filosofie van de levenskunst. In de basisfase van de opleiding komen de thema s afzonderlijk aan bod. In de verdiepingsfasen worden de thema s gecombineerd. Levensbeschouwing Basisfase (jaar 1 en 2) De basisfase start met een kennismaking met de kernbegrippen van het vak Levensbeschouwing zoals religie, godsdienst, zingeving, levensbeschouwelijke kernvragen en levensbeschouwelijke communicatie (dialoog). In jaar 2 neem je een kijkje in de praktijk en onderzoek je de betekenis van de plaats van levensbeschouwelijke vorming op een openbare basisschool. Daarnaast maak je kennis met enkele grotere religies en levensbeschouwingen in Nederland en pas je de opgedane kennis en inzichten toe in een les waar iets te beleven en te ontdekken is voor kinderen in het primair onderwijs rondom een gekozen religie. Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) In jaar 3 ligt de nadruk op de relatie tussen ethiek en levensbeschouwing. Ethische stromingen passeren de revue en de ethiek van de levenskunst wordt daarbij speciaal belicht. Ideeën over humanistische levenskunst worden vervolgens gekoppeld aan de eigen levenshouding; dit gebeurt tijdens de contactdagen maar ook binnen een aantal tussentijdse opdrachten. Er wordt van je gevraagd een relatie te leggen tussen levensbeschouwing, ethiek en humanisme en dit te verwoorden. In jaar 4 start je met een klein onderzoek naar humanisme binnen (levensbeschouwelijke methoden in) het voortgezet onderwijs. Verder verdiep je je in je eigen levensbeschouwelijke ontwikkeling en je kennis over de humanistische traditie aan de hand van de zeven levensvragen. Je koppelt de opgedane kennis met betrekking tot de verschillende religies aan de inter-levensbeschouwelijke dialoog in de klas. 15

16 Verdiepingsfase B (jaar 5) In jaar 5 bekijk je verschillende invalshoeken met betrekking tot levensbeschouwelijke vorming in een democratische samenleving en leg je een verbinding tussen burgerschap en levensbeschouwelijke identiteitsontwikkeling. Humanisme Basisfase (jaar 1 en 2) In jaar 1 start je met een kennismaking met humanistische uitgangspunten zoals de postulaten van van Praag en de vier historische hoofdlijnen in de ontwikkeling van het humanisme door de eeuwen heen. Ook denkers die van belang zijn geweest voor het humanistische gedachtegoed, passeren de revue. In jaar 2 ligt het accent op twee belangrijke humanistische uitgangspunten: vrijheid en autonomie. We onderzoeken tijdens de contactdagen verschillende (historische) visies op vrijheid. Daarnaast verwerf je inzicht in humanistische kernwaarden, behorende bij het gedachtegoed van de vrijdenkers anno 1900 in Nederland. Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) In verdiepingsfase A staat het kunnen verbinden en toepassen van de opgedane kennis uit de basisfase centraal. Je verdiept je verder in ideeën over de ethiek van de levenskunst en deze spiegel je aan de eigen levenshouding. Je onderzoekt de relatie tussen ethiek en levensbeschouwing, in het bijzonder de humanistische levensbeschouwing. Ook bestudeer je op welke manier humanisme binnen methoden in het voortgezet onderwijs zichtbaar wordt. In jaar 4 verdiep je de eigen levensbeschouwelijke ontwikkeling en kennis over humanistische tradities door middel van literatuur en het schrijven van een essay. Ook bij het verkennen van de interlevensbeschouwelijke dialoog in de klas zal nadrukkelijk de koppeling worden gemaakt met humanistische uitgangspunten en de mensenrechten. Verdiepingsfase B (jaar 5) In jaar 5 leggen we een verbinding tussen burgerschap en humanisme. Je doet kennis op van de burgerschapsdoelstelling in het voortgezet onderwijs en leert de verbinding te leggen tussen humanisme enerzijds en burgerschapsvorming anderzijds. Ethiek Basisfase (jaar 1 en 2) De basisfase start je met een kennismaking met de kernbegrippen uit ethiek: normen, waarden, moraal en morele dilemma s. In jaar 2 breid je deze basiskennis uit met kernbegrippen van de levenskunstethiek. Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) 16 Studiegids bachelor HL

17 De verdiepingsfase gaat verder met het uitbreiden van de kennis. In jaar 3 leer je de kenmerken van drie ethische stromingen en verken je morele dilemma s uit de beroepspraktijk. Verder leer je de relatie tussen levensbeschouwing en ethiek te verwoorden. De ethiek van de levenskunst wordt speciaal belicht en wordt gespiegeld aan de eigen levenshouding. In jaar 4 benaderen we ethiek als onderdeel van levensvragen. Daarnaast koppelen we de interlevensbeschouwelijke dialoog aan de ethiek van de mensenrechten. Verdiepingsfase B (jaar 5) In jaar 5 leggen we een verbinding tussen burgerschap en ethiek. Je krijgt kennis van de burgerschapsdoelstelling in het voortgezet onderwijs en leert de verbinding te leggen tussen ethiek en morele vorming enerzijds en burgerschapsvorming anderzijds Pedagogiek en psychologie Binnen Pedagogiek en psychologie worden drie thema s onderscheiden: 1) Pedagogische visies 2) Ontwikkelingspsychologie 3) Levensbeschouwelijke en morele vorming Binnen het thema pedagogische visies staan begrippen als een eigen visie op opvoeden, een humanistische visie op opvoeden en het pedagogisch concept van de traditionele vernieuwingsscholen centraal. Bij ontwikkelingspsychologie gaat het om specifieke ontwikkelingspsychologische kenmerken van leerlingen tussen 4 en 16 jaar. Bij levensbeschouwelijke en morele vorming gaat het om visies op identiteitsontwikkeling, sociale ontwikkeling en ontwikkeling van zelfbeeld en zelfvertrouwen. In de basisfase en verdiepingsfase A komen de drie hierbovengenoemde thema s tijdens de contactdagen afzonderlijk aan bod. In verdiepingsfase B worden de thema s gecombineerd. Pedagogische visies Basisfase (jaar 1 en 2) In jaar 1 maak je kennis met belangrijke pedagogische stromingen, actuele pedagogische denkbeelden, de pedagogische concepten van de vijf traditionele vernieuwingsscholen en de humanistische visie op opvoeding. Je onderzoekt je eigen visie op opvoeden. In jaar 2 staan de basisvoorwaarden voor leren en het werken met verschillen in de klas centraal. Je leert een pedagogische houding te ontwikkelen die bij humanistische uitgangspunten aansluit. 17

18 Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) In verdiepingsfase A staat de praktijk van het lesgeven centraal, waarbij praktijkervaringen de basis vormen van de inhoud van het vakgebied. Er wordt aandacht besteed aan de vertaling van je eigen opvoedingsvisie naar de pedagogische opdracht van de school in het algemeen en meer specifiek de school/scholen waar je lesgeeft. Je stelt jezelf de vraag hoe je je als vakdocent HVO kan verhouden tot de pedagogische opdracht van je eigen school. In jaar 4 onderzoek je op welke wijze je pedagogische visie zichtbaar wordt in je interactie met de leerlingen. Verdiepingsfase B (jaar 5) In jaar 5 komen pedagogische opvattingen die inherent zijn aan grote wereldreligies, aan de orde. Je onderzoekt op basis van literatuur de pedagogische opvattingen over onder andere doel en wijze van opvoeden die binnen enkele wereldreligies leven. Daarnaast onderzoek je de lespraktijk van een GVO-docent en leg je een relatie met je eigen lespraktijk. Het accent ligt hierbij op de thema s morele educatie, burgerschapsvorming en identiteitsvorming. Ontwikkelingspsychologie Basisfase (jaar 1 en 2) In jaar 1 doe je algemene kennis op van de ontwikkelingspsychologische kenmerken van leerlingen in de basisschoolleeftijd en van hun levensbeschouwelijke en morele ontwikkeling. In jaar 2 zoomen we in op specifieke ontwikkelingspsychologische kenmerken van onder-, midden- en bovenbouwleerlingen. Deze kennis wordt toegepast in het ontwerpen van lessen voor een leeftijdsgroep uit één van de bouwen. Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) In jaar 3 staan de specifieke ontwikkelingspsychologische kenmerken van leerlingen in de bovenbouw centraal en leer je de kenmerken van veel voorkomende sociaal-emotionele gedragsproblemen en -stoornissen bij kinderen. Je onderzoekt hoe je de opgedane kennis over zorgkinderen kan toepassen in de omgang met enkele zorgkinderen die je in de dagelijkse lespraktijk meemaakt. Jaar 4 richt zich op ontwikkelingspsychologische kenmerken van de puberteit en het communiceren met pubers: de dialogische relatie met pubers. Het thema ontwikkelingspsychologie sluit je in dit jaar af. Levensbeschouwelijke en morele vorming Basisfase (jaar 1 en 2) 18 Studiegids bachelor HL

19 In jaar 1 komen bij het thema levensbeschouwelijke en morele vorming theorieën rondom morele ontwikkeling van het basisschoolkind en de doelstellingen van HVO aan de orde. Je maakt kennis met de ontwikkelingsgebieden waar het HVO zich op richt.. In jaar 2 richten we ons op de fasen die kinderen doorlopen in levensbeschouwelijke en morele ontwikkeling. Ook maak je een koppeling met de eigen lespraktijk met als doel dat je elementen leert herkennen van een zelf ontworpen les, die aansluiten bij de ontwikkelingspsychologische, levensbeschouwelijke en morele kenmerken van een specifieke leeftijdsgroep. Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) In jaar 3 staan waarden in de opvoeding centraal. Studenten onderzoeken vanuit literatuur welke waarden zij belangrijk vinden in de opvoeding. Jaar 4 richt zich specifiek op de levensbeschouwelijke en morele ontwikkeling in de puberteit. Verdiepingsfase B (jaar 5) In jaar 5 wordt vanuit drie thema's gewerkt: morele educatie, burgerschap en identiteitsontwikkeling Didactiek Binnen Didactiek onderscheiden we drie thema s: 1) Onderwijsvormingsproces 2) Groepsdynamica 3) Activerende didactische werk- en toetsvormen Het onderwijsvormingsproces is de vertaling van humanistische uitgangspunten naar het werken met de kinderen in de klas. Hierbij staan de volgende begrippen centraal: de drie ontwikkelingsgebieden waar het HVO zich op richt, HOKE-methodiek, ervaringsleren en morele en bestaansvragen. Bij groepsdynamica gaat het om de dynamiek van een groep en de daarop afgestemde wijze van leidinggeven. Bij activerende didactische werk- en toetsvormen vormt het ervaringsleren de spil. Onderwijsvormingsproces Basisfase (jaar 1 en 2) 19

20 In jaar 1 starten we met het verkennen van de verschillende onderdelen van het onderwijsvormingsproces. Op het einde van de basisfase ben je in staat om lessen HVO en Levensbeschouwing in het basisonderwijs te ontwerpen, uitvoeren en evalueren. Hier valt ook expliciet de uitwerking en theoretische onderbouwing van een thema en het werken met themaplanformulieren onder. In jaar 2 maak je kennis met de HVOvaardigheden van leerlingen. Tijdens oefenlessen en observaties ontdek je hoe deze vaardigheden doel en middel zijn in de HVO-lessen en welke leerkrachtvaardigheden nodig zijn om hier met leerlingen aan te werken. Verdiepingsfase A (jaar 3 en 4) In jaar 3 verdiep je je verder in het onderwijsvormingsproces door de HVO-les te ontwerpen vanuit inzicht in de leefwereld van het kind. Je verdiept je verder in de vraag: Hoe kun je met een les specifiek aansluiten bij de verschillende basisschoolleeftijden? In jaar 4 onderzoek je hoe het onderwijsvormingsproces gestalte krijgt in het voortgezet onderwijs. Je onderzoekt onder meer hoe je een leerlingvolgsysteem voor het vak HVO en Levensbeschouwing kunt gebruiken. Verdiepingsfase B (jaar 5) In jaar 5 worden de drie thema s met elkaar verweven binnen één contactdag Didactiek rondom de verdiepende thema s: morele educatie, burgerschap en identiteitsontwikkeling. Het Onderwijsvormingsproces komt hierbij naar voren in de vorm van (het vergelijken van) methoden en vakleerplannen in het voortgezet onderwijs. De vier tradities van Aloni gebruiken we hierbij als kader. Groepsdynamica Basisfase (jaar 1 en 2) In jaar 1 komt het kunnen herkennen van fasen in groepsprocessen aan de orde. Je ontdekt hoe groepsprocessen het leren van de leerlingen kunnen beïnvloeden en je verwerft kennis over de wijze waarop groepsprocessen op een positieve manier beïnvloed kunnen worden. Je maakt kennis met verschillende manieren van leidinggeven aan de groep en met de rollen die zich in een groep kunnen voordoen. In jaar 2 verdiep je je in de rollen aan de hand van de Roos van Leary: de wisselwerking tussen leerkracht- en leerlinggedrag als basis voor constructief klassenmanagement. 20 Studiegids bachelor HL