GEMEENTE BLOEMENDAAL. Registratie: Overveen, 9 februari 2016

Transcriptie

1 GEMEENTE BLOEMENDAAL Registratie: Overveen, 9 februari 2016 Vastgesteld door het college van burgemeester en wethouders op 16 februari 2016

2 Inhoudsopgave Bladzijde Voorwoord wethouder Van Rijnberk 3 1. Samenvatting 4 2. Aanleiding 5 3. Bibliotheekwet 6 4. Sociaal Domein, missie bibliotheek en uitwerking functies 7 5. Vestigingen en bereikbaarheid Burgerparticipatie 12 Bijlage 1: Cijfers en kengetallen 11 Bijlage 2: Verhuizing bibliotheek Bennebroek naar CSB 13 2

3 Voorwoord wethouder Van Rijnberk Op 1 januari 2015 is het nieuwe stelsel van openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob), kortweg Bibliotheekwet, van kracht geworden. De bibliotheekwet neemt als uitgangspunt dat er voorzieningen moeten zijn die onderling zijn verbonden in een netwerk. De wet verbindt aan de bibliotheek een vijftal publieke waarden en legt de vijf functies van de bibliotheek vast. De invulling van de vijf functies heeft alles te maken met de nieuwe rol van de bibliotheek in onze samenleving. De samenleving verandert continu en professionele organisaties als de bibliotheek passen zich aan. De bibliotheek is allang niet meer dat huis met boeken maar verworden tot een moderne organisatie die midden in de samenleving staat. Zij nemen ontwikkelingen waar en spelen daarop in met hun producten en diensten. Gelijktijdig is er sprake van een belangrijke stelselwijziging waarin gemeenten verantwoordelijk zijn geworden voor uitvoering van de WMO, Participatiewet en de Jeugdwet, kortweg sociaal domein genaamd. Gemeenten organiseren zorg en ondersteuning en doen dat door samenwerking met zorginstellingen te zoeken. Ook maatschappelijke instellingen zijn betrokken bij de uitvoering van het sociaal domein. Er komt steeds meer samenwerking tot stand met andere (maatschappelijke) organisaties en wij menen dat de bibliotheek een belangrijke partner is geworden die de gemeente behulpzaam kan zijn bij de uitvoering van het sociaal domein. De notitie geeft een helder beeld van bestaande en nieuwe taken van de bibliotheek. Ook schetst de notitie mogelijkheden tot samenwerking die op dit moment nog niet tot stand zijn gekomen. De veranderingen in de maatschappij vragen continu aanpassing en vernieuwing en samen met de bibliotheek en andere maatschappelijke instellingen probeert de gemeente daarop in te spelen. Tot slot bedank ik een ieder die heeft bijgedragen aan het tot stand komen van deze notitie. Ton van Rijnberk, Wethouder Kunst en Cultuur. 3

4 1. Samenvatting De maatschappij waarin wij leven is continu in beweging. Dagelijks treden veranderingen op en mens en instelling moeten op die veranderingen inspelen. Veranderingen ontstaan door bijvoorbeeld technologische ontwikkelingen en andere en nieuwe behoeften van burgers. Politieke inzichten spelen in op die veranderingen en de politiek neemt richtinggevende besluiten om die veranderingen in de samenleving in goede banen te leiden. Vanzelfsprekend ontkomt de bibliotheek niet aan deze veranderingen. Professionele organisaties ontwikkelen zich en de term vernieuwing is dan ook niet vreemd voor de bibliotheek. De tendens van het heden is dat de verzorgingsstaat wordt omgevormd tot een participatiesamenleving waarin eigen kracht, zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid van burgers voorop staat. Gemeenten hebben nieuwe taken er bij gekregen en samen met maatschappelijke instellingen wordt beleid gemaakt en uitgevoerd. Door allerlei vernieuwingen heeft de bibliotheek haar maatschappelijk positie versterkt. Tal van activiteiten die de bibliotheek onderneemt zijn gericht op ontplooiing van de burger, die daardoor betere kansen heeft in de maatschappij. De komst van het sociaal domein is aanleiding de bibliotheek nóg meer te betrekken dan nu het geval is en haar een rol te geven in de sociale infrastructuur van de samenleving. Op 1 januari 2015 is de Bibliotheekwet van kracht geworden. Deze wet beoogt op lokaal niveau een samenhangend stelsel van bibliotheekvoorzieningen tot stand te brengen. Er is vastgelegd dat de gemeente hiervoor verantwoordelijk is. De wet heeft vastgelegd dat bibliotheken moeten voldoen aan bepaalde eisen om aan het stelsel deel te mogen nemen. Er is vastgelegd dat de bibliotheek functioneert vanuit een aantal publieke waarden en verder zijn de vijf functies van de bibliotheek beschreven. De missie van de bibliotheek is afgestemd op bovenstaande veranderingen en de van kracht geworden bibliotheekwet: de Bibliotheek Zuid-Kennemerland inspireert tot lezen en is een modern, laagdrempelig kenniscentrum met toegang tot verhalen, informatie en cultuur. Zij stimuleert het plezier, de ontwikkeling en ontplooiing van burgers in de lokale samenleving en speelt als ontmoetingsplaats een belangrijke rol bij de sociale binding. Hoofdstuk 5 gaat in op de 3 vestigingen in onze gemeente. Deze vestigingen hebben alle een verschillend karakter. De bibliotheek is sinds 1990 de zakelijk gerechtigde van de hoofdvestiging in Bloemendaal-dorp. Als gevolg van het besluit in 1990 de hypotheeklasten te subsidiëren kent deze vestiging voor de bibliotheek geen huisvestingslasten. In 2014 is deze vestiging geheel nieuw ingericht die aansluit bij de behoeften van de burgers. De kosten zijn gedragen door de bibliotheek zelf. Ons college stelt zich op het standpunt dat in Bennebroek een bibliotheekvoorziening aanwezig moet zijn. De verruimde functies van de bibliotheek en de rol als knooppunt in de sociale infrastructuur geldt voor de gehele gemeente Bloemendaal en dus ook voor de kern Bennebroek. Tot slot is in het laatste hoofdstuk een impressie gegeven van een gehouden discussieavond met inwoners. Daaruit kwam het beeld naar voren dat inwoners de bibliotheek als voorziening zeer waarderen en bezuinigingen op de subsidie ervaren als een verslechtering van de dienstverlening. Ook werd duidelijk dat men vindt dat de bibliotheek meer is dan alleen een huis met boeken. De bibliotheek staat midden in de samenleving en organiseert activiteiten in samenwerking met andere instellingen voor diverse doelgroepen. Ook kwetsbare groepen. In bijlage 1 zijn zowel landelijke, regionale en plaatselijke cijfers en kengetallen weergegeven. De conclusie is dat het aantal inwoners dat in Zuid-Kennemerland en Bloemendaal lid is van de bibliotheek hoger is dan het landelijk gemiddelde. Het aantal uitleningen van media neemt af, doch in mindere mate dan het landelijke cijfer. In de notitie is tot uitdrukking gebracht dat ons college een grotere en meer belangrijke rol voor de bibliotheek ziet weggelegd in het sociaal domein. 4

5 2. Aanleiding Ontwikkelingen en bibliotheekvernieuwing De primaire aanleiding tot het schrijven van een notitie over de toekomst van de bibliotheek in Bloemendaal is de veranderde rol van deze instelling in onze samenleving. De maatschappij verandert als gevolg van veel factoren waaronder allerlei technologische ontwikkelingen, gewijzigde wetgeving en de ontwikkeling van behoeften van burgers. Instellingen die midden in de maatschappij staan, zullen mee (moeten) veranderen. De context van de bibliotheekvernieuwing is reeds in 1994 beschreven in het Unesco Manifest over de openbare bibliotheek: de openbare bibliotheek, de plaatselijke toegangspoort tot kennis, schept een essentiële voorwaarde voor levenslang leren, onafhankelijke besluitvorming en de culturele ontwikkeling van individuen en maatschappelijke groeperingen. Constructief deelnemen aan het maatschappelijke leven en meewerken aan het vormgeven van de democratie zijn afhankelijk van voldoende opleiding en van vrije en onbeperkte toegang tot kennis, wetenschap, cultuur en informatie. De Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) speelde in 2005 met het opstellen van de Richtlijn voor basisbibliotheken in op de veranderde samenleving en de verandering van de behoeften van burgers. Deze richtlijn werd vooral gebruikt bij de inrichting van bibliotheken. In deze richtlijn werden onder meer de kernfuncties van de bibliotheek beschreven die samengevat kunnen worden als lezen, leren en informeren, maar ook de nieuwe functies ontmoeting en debat en kunst en cultuur werden geïntroduceerd. In 2011 verscheen de visienotitie van de Commissie digitale bibliotheek die een beeld schetste van de toekomst van de fysieke en digitale bibliotheek die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. De centrale vraag die de Commissie zich stelde was hoe kan de toekomstige openbare bibliotheek van waarde zijn voor zoveel mogelijk burgers. En welke (infra)structuren, content en mensen zijn daarvoor nodig? Op 1 januari 2015 is het nieuwe stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob), kortweg de bibliotheekwet van kracht geworden. De Wsob neemt openbare bibliotheekvoorzieningen, die onderling verbonden zijn in een netwerk als uitgangspunt. De Wsob beoogt een samenhangend stelsel van openbare bibliotheekvoorzieningen tot stand te brengen. Als de ontwikkelingen in de afgelopen decennia worden beschouwd dan kan de conclusie worden getrokken dat bibliotheken goed inspelen op de veranderde samenleving. Bibliotheken zijn continu innoverend bezig en stellen zich naar de maatschappij dienstbaar op. Bibliotheken werken samen met partners om gezamenlijk doelen na te streven. Een secundaire aanleiding tot het schrijven van een notitie over de toekomst was gelegen in het coalitieakkoord en het collegeprogramma van de gemeente. In beide documenten is geopteerd te bezuinigen op de subsidie aan de bibliotheek. Inmiddels is de meerjarenbegroting 2016 door uw raad vastgesteld en zijn de aangekondigde bezuinigingen op de subsidie aan de bibliotheek geschrapt. Aan de hoogte van de subsidie wordt in deze notitie geen aandacht besteed. Tot slot wordt aandacht gegeven aan de drie vestigingen van de bibliotheek in onze gemeente. Doel van deze notitie Het doel van deze notitie is een beeld te schetsen van de bibliotheek in de gemeente Bloemendaal en haar rol in het maatschappelijk speelveld. De notitie gaat in op de laatste ontwikkelingen met betrekking tot het bibliotheekwerk als gevolg van de inwerkingtreding van de nieuwe Bibliotheekwet, de digitale ontwikkelingen waar de bibliotheek mee te maken heeft en de decentralisatie van de Participatiewet, Wet Maatschappelijke Ondersteuning en de Jeugdwet als gevolg waarvan gemeenten verantwoordelijk zijn geworden voor werk en inkomen, de zorg voor langdurig zieken en ouderen en de jeugdzorg. Met name de laatste ontwikkelingen betekenen een nieuwe rol voor de bibliotheek waarbij deze instelling als partner in het sociaal domein gezien moet worden. 5

6 De notitie belicht naast bovengenoemde onderwerpen tevens de situatie met betrekking tot de verschillende vestigingen van de bibliotheek in de gemeente en bespreekt de missie en functies van de bibliotheek. Tot slot worden enkele feiten en kengetallen genoemd (zie bijlage 1). 3. Bibliotheekwet Op 1 januari 2015 is de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob), kortweg de bibliotheekwet van kracht geworden. De bibliotheekwet neemt als uitgangspunt dat er voorzieningen moeten zijn die onderling zijn verbonden in een netwerk. Verantwoordelijkheden overheden binnen het stelsel De gemeente is verantwoordelijk voor het lokale bibliotheekwerk, de provincie voor de ondersteuning daarvan en het Rijk is verantwoordelijk voor het stelsel als geheel en voor de digitale bibliotheek. De drie overheden zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor het bibliotheeknetwerk. Zij geven zich bij de uitoefening van de verantwoordelijkheid rekenschap van de gemiddelde afstand tussen de lokale bibliotheekvoorziening en de inwoners van de financierende gemeente of gemeenten. Zij bevorderen voorts dat een door hen bekostigde of in stand gehouden openbare bibliotheekvoorziening voldoet aan de verplichtingen om deel te nemen aan het netwerk. Eisen voor deelname in het stelsel De wet legt vast aan welke eisen een bibliotheekvoorziening moet voldoen om onderdeel van het stelsel te vormen. Samenvattend gaat het om de volgende eisen: Functioneren vanuit publieke waarden (artikel 4). Vervullen van vijf maatschappelijke functies (artikel 5). Invulling geven aan een aantal activiteiten (artikel 8). De vijf publieke waarden De openbare bibliotheekvoorziening functioneert volgens de Wsob vanuit een aantal publieke waarden: Betrouwbaarheid Onafhankelijkheid Authenticiteit Pluriformiteit Toegankelijkheid De vastlegging van de publieke waarden is gebeurd op advies van de Raad voor Cultuur. Deze stelde dat het van belang is de grenzen tussen publieke en commerciële aanbieders van content duidelijk te maken. In een situatie waarbij uitleen (door openbare bibliotheken) en verhuur (door private c.q. commerciële partijen) van e-books en andere digitale content naast elkaar zullen bestaan, is het noodzakelijk te onderbouwen waarom de openbare bibliotheeksector op dit vlak bepaalde voorzieningen moet blijven aanbieden en waarin zij zich moet onderscheiden van een commercieel aanbod. De genoemde publieke waarden zijn zowel op het fysieke als op het digitale domein van toepassing. De vijf functies Een bibliotheekvoorziening die een publieksfunctie vervult, dus de lokale bibliotheken en de digitale bibliotheek, moet volgens artikel 5 van de Wsob de volgende vijf functies vervullen, die bijdragen aan de persoonlijke ontwikkeling en verbetering van de maatschappelijke kansen van het algemene publiek: ter beschikking stellen van kennis en informatie; bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie; bevorderen van lezen en het laten kennismaken met literatuur; organiseren van ontmoeting en debat; laten kennis maken met kunst en cultuur. De vijf functies zijn niet nieuw en worden al door de meeste lokale bibliotheken ingevuld. Hierbij is aangesloten op de Richtlijn voor basisbibliotheken uit De eerste drie functies worden tezamen aangeduid als lezen, leren en informeren en vormen de kerntaak van de bibliotheek. 6

7 De afgeleide functies ontmoeting en debat en kunst en cultuur zijn in de Wsob opgenomen teneinde de lokale bibliotheek in staat te stellen zich duurzaam te positioneren en verbinding te zoeken met de media (lokale omroepen), erfgoedinstellingen (archieven en regionale historische centra en musea) en instellingen voor cultuureducatie en/of volwasseneneducatie. De kernactiviteiten krijgen door de functies ontmoeting en debat en kunst en cultuur meer substantie en een grotere publiekswaarde. De bibliotheek Zuid-Kennemerland vervult deze positie al jarenlang. Wanneer wordt voldaan aan de invulling van de vijf functies? Over de invulling van deze functies is in het wetstraject onder meer het volgende gesteld: Bibliotheken zijn, om deel te nemen aan het stelsel, verplicht de vijf functies te vervullen. De Wsob gaat ervan uit dat de vijf functies door de bibliotheekorganisatie worden vervuld. Samenwerking met instellingen is mogelijk, maar de functies mogen niet worden overgelaten aan die instellingen. De verplichting tot het vervullen van de vijf bibliotheekfuncties geldt op het niveau van de bibliotheekorganisatie (de rechtspersoon) en niet op het niveau van de bibliotheekvestiging (de locatie). De functies zijn gelijkwaardig maar hoeven niet alle in dezelfde intensiteit uitgeoefend te worden. 4. Sociaal Domein, missie bibliotheek en uitwerking functies In 2015 hebben gemeenten meer vrijheid gekregen en tegelijk ook meer verantwoordelijkheid bij de besteding van het budget ten behoeve van kwetsbare doelgroepen. Het betreft het budget voor: de volwasseneneducatie de arbeidsmarktparticipatie de maatschappelijke ondersteuning (Wmo) de zorg voor ouderen en gehandicapten (AWBZ) de jeugdzorg Het gaat om een ingrijpende stelselwijziging die zich voltrekt onder het motto van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving. De leidende gedachte daarbij is de eigen kracht, de zelfredzaamheid en de eigen verantwoordelijkheid van de burgers. De overheid trekt zich zoveel mogelijk terug en doet niet wat ook door de burgers zelf kan worden gedaan. Rol van de bibliotheek Ons college ziet de bibliotheek als een van de partners waarmee de gemeente samenwerkt binnen het sociaal domein. De huidige rol die de bibliotheek in onze samenleving speelt kan worden versterkt waarmee deze instelling verwordt tot een belangrijke partner in de sociale infrastructuur. Missie De bibliotheek Zuid-Kennemerland omschrijft haar missie als volgt: de Bibliotheek Zuid- Kennemerland inspireert tot lezen en is een modern, laagdrempelig kenniscentrum met toegang tot verhalen, informatie en cultuur. Zij stimuleert het plezier, de ontwikkeling en ontplooiing van burgers in de lokale samenleving en speelt als ontmoetingsplaats een belangrijke rol bij de sociale binding. Sociaal domein en de functies van de bibliotheek Nederland telt naar schatting 4 tot 6 miljoen kwetsbare mensen. Het gaat om mensen die moeite hebben zich te redden op het gebied van werk & inkomen, onderwijs, zorg, welzijn, gezondheid en opvoeding. Belangrijke uitgangspunten binnen het sociaal domein zijn de volgende begrippen: preventie zelfredzaamheid participatie buurt en wijk 7

8 Preventie Bibliotheken bereiken kwetsbare inwoners, signaleren hun wensen en ondersteunen deze mensen met passende programma s of brengen hen in contact met een andere partij, zoals een wijkteam of een Centrum voor Jeugd en Gezin (integrale aanpak). Zo wordt in Bloemendaal het leesbevorderingsprogramma BoekStart in samenwerking met het consultatiebureau en het CJG uitgevoerd. De bibliotheek werkt samen met het UWV. De Bibliotheek organiseert workshops waarin mensen worden geholpen bij het solliciteren naar een baan (bijvoorbeeld: hoe gebruik ik LinkedIn, wat doe ik aan bij een sollicitatiegesprek, aantrekkelijke cv etc.). Dit programma wordt reeds uitgevoerd in Haarlem en kan in Bloemendaal ook beschikbaar komen. De Bibliotheek organiseert ook workshops zoals Klik&Tik om mensen de beginselen van de digitale vaardigheden bij te brengen. Voorts wordt door de inzet van een leesconsulent op scholen gewerkt aan de taalvaardigheid van kinderen. Resultaten tonen aan dat CITO scores op school onder andere in Vogelenzang duidelijk verbeteren. De gedwongen winkelnering bij het ROC voor de basiseducatie aan volwassenen, wordt de komende drie jaren stapsgewijs afgebouwd. Dit betekent dat er ook middelen beschikbaar komen voor het educatieve aanbod van non-formele onderwijsaanbieders zoals de bibliotheek en vrijwilligersorganisaties. De bibliotheek is samen met de gemeente Haarlem bezig met het opstellen van een beleidsnota over dit onderwerp voor de hele regio. De bibliotheek werkt momenteel al samen met het NOVA college. Tezamen met partners uit de regio wordt een Zorgtafelapp ontwikkeld die kennis en informatie ontsluit voor kwetsbare groepen. Deze app kan ook beschikbaar komen in de gemeente Bloemendaal. Binnen dit thema van het sociaal domein zet de bibliotheek vooral in met de in de wet genoemde kernfuncties die samengevat kunnen worden met lezen, leren en informeren. Zelfredzaamheid Om zelfredzaam te zijn hebben burgers basisvaardigheden nodig. Digitale basisvaardigheden worden bijvoorbeeld aangeleerd met behulp van het programma Digisterker. De bibliotheek in Hillegom is met dit programma aan de slag gegaan en de eerste resultaten zijn veelbelovend. Zowel in Bloemendaal als in Bennebroek staat nadere samenwerking met Welzijn Bloemendaal op stapel. De vestiging Bennebroek zal gebruikt worden als broedplaats voor het verder ontwikkelen van de samenwerking. Voorbeelden inmiddels zijn ouder-kind projecten en combinatie van boek en film. In Vogelenzang is er al sprake van samenwerking. De bibliotheek en Welzijn Bloemendaal zien kansen in samenwerking omdat de raakvlakken van beide organisaties groot zijn. Bovendien zijn beide organisaties op een steenworp afstand van elkaar gevestigd hetgeen het contact vergemakkelijkt. Het aanleren van basisbehoeften speelt een voorname rol in de samenwerking van de bibliotheek met het NOVA college en de scholen voor het basis- en voortgezet onderwijs. De bibliotheek onderhoudt nauwe contacten met alle basisscholen, 2 van de 3 scholen voor het voortgezet onderwijs en 80% van de kinderopvangorganisaties. De bibliotheek organiseert voor deze scholen lesprogramma s, onderhoudt en stelt collecties beschikbaar en enkele scholen nemen het bibliotheeksysteem af. De contacten met de logopedie zijn aangehaald en dat betekent onder meer dat bibliotheekmateriaal tijdens spreekuren op peuterspeelzalen aan de ouders kan worden meegegeven. Hiernaast kunnen bibliotheken de zelfredzaamheid van inwoners vergroten door hen te informeren over instellingen, activiteiten en veranderingen in de gemeente. De bibliotheek kan worden ingezet om bijvoorbeeld een culturele agenda onder de aandacht van de bezoekers van de bibliotheek te brengen. Verder bestaan er mogelijkheden tot het inrichten van een gemeente loket in de vestigingen van de bibliotheek. In het Centraal Servicepunt in Bennebroek (CSB) is de bibliotheek en het gemeenteloket in een gebouw gevestigd, waardoor samenwerking voor de hand ligt. In een aantal gemeenten wordt de vestiging van de bibliotheek gebruikt als stemlokaal. De regiogemeenten gebruiken de digitale sociale en culturele kaarten van G!DS om deze informatie met inwoners te delen. In Bloemendaal verzorgt de bibliotheek de hosting van deze content en in Haarlem speelt de bibliotheek een grotere rol dan in Bloemendaal op dit punt. Ook binnen dit thema van het sociaal domein zet de bibliotheek vooral in met kernfuncties die samengevat kunnen worden met lezen, leren en informeren. 8

9 Participatie Er zijn gemeenten die de bibliotheek expliciet een rol geven als laagdrempelig trefpunt voor sociale en culturele activiteiten. Zelfredzame burgers zullen eerder participeren. Met digitale vaardigheden en taalvaardigheden kunnen inwoners zich beter op de hoogte stellen van (maatschappelijk) nieuws en activiteiten. Het programma Digisterker is hier een goed voorbeeld van. De bibliotheek kan daarnaast in samenwerking met andere (lokale) partijen activiteiten organiseren die specifiek op participatie zijn gericht. Voorbeelden hiervan zijn debatten, lezingen en netwerkbijeenkomsten. De bibliotheek organiseert in dit kader zogenoemde leeskringen voor mensen met een lagere taalvaardigheid. Zij kunnen op die manier aan taalverwerking doen. Het draait in dit project om begrijpend lezen. Deze leeskringen zijn nu vooral gericht op allochtonen, maar kunnen ook opgestart worden voor expats en/of au-pairs die in Bloemendaal en Heemstede (veelvuldig) aanwezig zijn. De Bibliotheek heeft op haar pc s ook speciale taalleerprogramma s beschikbaar voor bijvoorbeeld expats en au-pairs om de Nederlandse taal zelfstandig te leren. Verder beschikt de bibliotheek op dit punt over een aparte collectie die wordt ingezet om de taalvaardigheid van mensen te vergroten. Deze activiteiten vinden plaats op de zogenoemde Taalpleinen. Een ander voorbeeld is de taalcoach (medewerker die anderstaligen ondersteunt bij het leren van de Nederlandse taal). Voorts worden in de bibliotheek examentrainingen gehouden en ondersteunt men met medewerking van vrijwilligers kinderen die werkstukken voor school maken. Deze projecten vinden plaats in samenwerking met Welzijn Bloemendaal en de Vrijwilligerscentrale. Het aantrekken van vrijwilligers vindt in overleg met en vindt plaats door laatstgenoemde instelling. De bibliotheek levert sinds enige tijd boeken aan het samenwerkingsverband tussen Zorgbalans en Welzijn Bloemendaal t.b.v. de Ontmoetingsgroep Bloemenstroom voor dementerende ouderen. Daarnaast wordt een lezingencyclus Areopagus georganiseerd in de Hervormde Kerk in Bloemendaal waar de bibliotheek aan meewerkt. Het gaat hier om thematische lezingen en discussies waarbij in gesprek wordt gegaan met de samenleving en het actuele onderwerpen ter sprake brengt. In dit thema van het sociaal domein komen alle wettelijke functies van de bibliotheek aan bod. Vestigingen van de bibliotheek ademen een natuurlijke rust uit en dat wordt door alle bezoekers op een natuurlijke wijze gerespecteerd. Veelvuldig maken zzp ers en studenten met veel plezier gebruik van de voorzieningen van de bibliotheek. Buurt en wijk In het sociaal domein organiseren veel partijen zich op buurt- en wijkniveau, onder andere vanuit de gedachte dat op dit niveau preventief gewerkt kan worden. Professionals krijgen vroegtijdig signalen als het niet goed gaat met een inwoner. Mensen uit een buurt of wijk kunnen iets voor elkaar betekenen. Bibliotheken ondersteunen buurt- en wijknetwerken door ruimte, collectie en faciliteiten ter beschikking te stellen voor buurtinitiatieven, doelgroepgerichte activiteiten en inloopspreekuren. In 2014 heeft de bibliotheek bijna 300 activiteiten georganiseerd voor ongeveer bezoekers. In de vestiging Bennebroek (zowel oud als nieuw) wordt samengewerkt met Welzijn Bloemendaal en worden gezamenlijk activiteiten gehouden. Er is tevens een peuterbieb (leeftijd van 1 tot 4 jaar) specifiek gericht op peuters en hun (groot-)ouders. In alle vestigingen van de bibliotheek worden voorleesontbijten georganiseerd. In de vestiging van Vogelenzang wordt door kinderen voorgelezen aan ouderen. Inmiddels zijn ook afspraken gemaakt met de muziekschool Bloemendaal om diverse activiteiten te organiseren in de bibliotheek: zes keer per jaar houdt het jeugdorkest van de muziekschool een concert en wordt de Peuterbieb eveneens ingevuld door de muziekschool. Tevens zijn afspraken gemaakt over het organiseren van laagdrempelige activiteiten in Theater Caprera samen met diverse andere culturele organisaties (een Bloemendaalse cultuurmiddag). In de vestigingen bestaan erfgoedprogramma s voor zowel jeugd als volwassenen. Er bestaan plannen om samen met Ons Bloemendaal cultureel erfgoed te ontsluiten. De multitouchtafel (een tablet van enorm formaat) is daar bij uitstek voor geschikt. Tijdens Open Monumentendagen zijn er extra activiteiten en rondleidingen. In de aanloopperiode van Kerst worden adventlezingen georganiseerd samen met en bij restaurant Fleuri in Bloemendaal. 9

10 Op regelmatig terugkerende basis worden gesprekken georganiseerd waarbij herinneringen aan jeugdboeken worden opgehaald. De deelnemers waarderen dit initiatief zeer. De Bibliotheek houdt wekelijks mediaspreekuren in de vestigingen en in het Tabletcafé kunnen bezoekers terecht bij een mediacoach met vragen over de tablet en hun toepassingen. Welzijn Bloemendaal is betrokken bij de uitvoering ervan evenals studenten van het NOVA college. De Paradijsvogel in Vogelenzang en kinderdagverblijf Les Petits willen de dienstverlening aan de bewoners van Vogelenzang uitbreiden. Zowel de bibliotheek als Welzijn Bloemendaal zijn betrokken bij dit project. In dit thema van het sociaal domein komen alle wettelijke functies van de bibliotheek aan bod. 5. Vestigingen en bereikbaarheid In dit hoofdstuk worden de verschillende vestigingen beschouwd. Vestiging Bloemendaal In 1990 heeft de gemeente een recht van erfpacht gevestigd ten gunste van de bibliotheek 1. De erfpacht is gesloten voor de duur van 40 jaar. Gelijktijdig is een hypothecaire geldlening verstrekt, waarbij tevens is vastgelegd dat de gemeente gedurende looptijd de rente en aflossing van de geldlening subsidieert. Dat betekent concreet dat de vestiging Bloemendaal-dorp voor de bibliotheek geen huisvestingslasten kent. Verhuizing naar een andere locatie brengt huisvestingslasten met zich mee, hetgeen vanwege de bestaande systematiek van subsidiëren leidt tot een hogere subsidie aan de bibliotheek. Aan de andere kant betekent een verhuizing dat het gebouw vrijkomt en in handen komt van de gemeente die er een nieuwe bestemming aan kan geven. De bibliotheek heeft in 2014 de complete inrichting gewijzigd en is overgestapt naar een Retail model. Daarnaast is in de vestiging ruimte gemaakt die meer aansluit op de vernieuwde functies van de bibliotheek. De kosten bedroegen circa en zijn uit eigen reserves gefinancierd. Ook vanuit dit oogpunt bezien is verhuizing geen verstandige keus. Tot slot is vastgelegd dat de bibliotheek het erfpachtrecht zonder toestemming van de gemeente niet mag vervreemden. Tevens is vastgelegd dat het restant van de hypothecaire geldlening terstond opeisbaar is op het moment dat de bibliotheek het gebouw niet meer nodig heeft. Vestiging Bennebroek Sinds december 2015 is de bibliotheek gevestigd in het monumentale pand aan de Kerklaan, de voormalige Franciscusschool. Financieel heeft de verhuizing naar de Kerklaan voor de bibliotheek geen gevolgen. De exploitatielasten (huur, energie en schoonmaaklasten) van de Franciscusschool zijn weliswaar lager, maar de lagere lasten worden gecorrigeerd op de subsidie aan de bibliotheek. De bibliotheek is in de nieuwe vestiging wel fors terug gegaan in beschikbare ruimte. Beschikte de bibliotheek op de oude locatie over meer dan 450 m2, de verhuizing betekent een teruggang naar 100 m2. Daarnaast kan de bibliotheek gebruik maken van een gemeenschappelijke ruimte die gedeeld wordt met Welzijn Bloemendaal. Het gevolg van de kleinere ruimte is dat de bibliotheek zich niet meer kan richten op alle doelgroepen inwoners. Ons college stelt zich op het standpunt dat in deze vestiging de focus moet liggen op de jeugd, maar dat er ook een bibliotheekvoorziening voor ouderen beschikbaar moet zijn. Anderen kunnen gebruik maken van het reserveringssysteem en gereserveerde boeken ophalen in de nieuwe vestiging. Bennebroekers hebben na de verhuizing tevens de mogelijkheid de bibliotheekvestigingen in Hillegom (afstand 5 kilometer) en/of Heemstede (4,6 kilometer) te bezoeken. 1 In 2010 is de Stichting Openbare Bibliotheek Bloemendaal en de Stichting Openbare Bibliotheek Hillegom gefuseerd tot de Stichting Bibliotheek Duinrand. Deze laatste stichting heeft met toestemming van de gemeente alle rechten en verplichtingen van de oude stichtingen overgenomen. Per 31 december 2012 is de stichting Bibliotheek Duinrand opgegaan in de Stichting Stadbibliotheek Haarlem en Omstreken. De nieuwe naam van deze stichting is Stichting Bibliotheek Zuid-Kennemerland. De eigendommen van de Stichting Bibliotheek Duinrand zijn overgegaan naar de nieuwe stichting. De bepalingen uit de akten uit het jaar 1990 met betrekking tot het erfpachtrecht en de hypotheek zijn overgenomen in de stichtingsakte van de nieuwe stichting. 10

11 De kleinere ruimte in het CSB betekent een kleinere collectie. Dat genereert op zich lagere collectiekosten van circa Opzet is dat deze besparing wordt ingezet, zodat wel een leesconsulent in Bennebroek kan worden aangesteld. Tevens wordt de besparing ingezet om de collectie in de vestiging Bloemendaal en Vogelenzang uit te breiden en te vervangen. Ervaringen met het inzetten van een leesconsulent in Vogelenzang wijzen uit de leerprestaties van de kinderen omhoog gaan. In bijlage 2 zijn de gevolgen in beeld gebracht van de verhuizing naar de voormalige Franciscusschool. Vestiging Vogelenzang Tot aan 1 januari 2014 was de vestiging Vogelenzang gehuisvest in het gebouw de Vogelsanck. De gemeente huurde van Woonzorg een ruimte en verhuurde die ruimte door aan de bibliotheek. Het jaarlijkse huurbedrag van bijna maakte onderdeel uit van de subsidie aan de bibliotheek. De achtereenvolgende besluiten van de gemeenteraad om subsidies (waaronder die aan de bibliotheek) niet meer te indexeren (in 2009) en een algemene korting van 3% toe te passen (in 2011) is voor de bibliotheek aanleiding geweest de alarmklok te luiden. Reeds in haar brief aan het gemeentebestuur van oktober 2011 sprak de bibliotheek het voornemen uit om de vestiging in Vogelenzang te sluiten. Die aankondiging heeft veel commotie teweeg gebracht zowel onder de inwoners van Vogelenzang maar ook onder de leden van de gemeenteraad. In de Begrotingsraad van november 2011 is een motie van het CDA aangenomen die ons college vroeg te zorgen voor een laagdrempelige bibliotheekvoorziening in Vogelenzang. Uit restant middelen binnen het product Kunst en Cultuur zijn de kosten van het openhouden van deze vestiging in de Vogelsanck tot 2013 bekostigd. Diverse gesprekken met de bibliotheek en de basisschool de Paradijsvogel hebben geleid tot het vormgeven van de Bibliotheek op School (dbos). De bibliotheek is gevestigd in een gemeentelijk deel van de school in een ruimte die vrij kwam na de fusie van de Graaf Florisschool en de Vogelenzangse Franciscusschool. In deze bibliotheek is sprake van kinderparticipatie bij het uitlenen van boeken en vinden er leesbevorderingsactiviteiten plaats. Verder wordt met Les Petits gewerkt aan de taalontwikkeling van peuters. Tot slot wordt samengewerkt met Welzijn Bloemendaal die leesactiviteiten voor met name minder mobiele senioren organiseren. De inrichtingskosten van de Bibliotheek op School werden op basis van co-financiering betaald door de bibliotheek, de school en de gemeente. De inrichting is verzorgd door de bibliotheek. De bibliotheek heeft een groot deel van de collectie jeugdboeken uit de vestiging Vogelsanck overgedragen aan de Paradijsvogel en is jaarlijks verantwoordelijk voor het actualiseren van deze collectie. Tevens is een zogenoemd boekspot voor ouderen aanwezig. Door de bibliotheek is de invoer van de collectie in het uitleensysteem gecoördineerd. Tussen betrokken partijen zijn afspraken gemaakt om de Bibliotheek op School structureel te borgen. De huidige collectie in de bieb op school in Vogelenzang bevat uitsluitend boeken voor kinderen, omdat dit ook de opzet was. Er is overigens ook geen ruimte in de school voor een eventuele uitbreiding van de collectie voor volwassenen. Voor kinderen die niet op de Paradijsvogel zitten, is de bieb op school ook beschikbaar. Bereikbaarheid voor de inwoners Om de bibliotheek voor iedereen goed bereikbaar te hebben is bereikbaarheid (x km van huis) of goed bereikbaar per (bel-/buurt-)bus vervoer belangrijk. Vanaf 1 januari 2016 kunnen bibliotheekleden overal in Nederland boeken en andere materialen lenen ( gastlenen ). De uitstekende bibliotheekvestiging in Heemstede was al beschikbaar voor leden van de bibliotheek van Zuid-Kennemerland; een uitdaging is echter nog om goed (vraaggestuurd) vervoer vanuit Vogelenzang en Bennebroek te realiseren. Welzijn Bloemendaal vervoert inwoners van en naar de bibliotheek; dit is een service die wordt verricht door vrijwilligers. Informatie daarover is via de site van Welzijn Bloemendaal beschikbaar. Deze service is mogelijk uit te breiden. Tegelijk kan worden gedacht aan de ontwikkeling van doelgroepenvervoer na

12 6. Burgerparticipatie Zoals aangekondigd in het collegeprogramma is de burger betrokken bij het vraagstuk rond de toekomst van de bibliotheek in Bloemendaal. Op dinsdag 21 april 2015 is een discussiebijeenkomst georganiseerd, waarin naast enkele presentaties over de functies van de bibliotheek nu en in de toekomst ook gedebatteerd is aan de hand van enkele stellingen. De gekozen debatvorm waarbij de deelnemers aan de discussie aangewezen werden als voor- of tegenstanders van stellingen, werkte prikkelend en zorgde ervoor dat partijen zich moesten verplaatsen in de tegengestelde mening van de ander. Een groep aanwezigen fungeerden als rechter die hun mening gaven voor en na het debat. Naar aanleiding van de gehouden presentaties werden door de aanwezigen diverse vragen gesteld over de bibliotheekvoorzieningen in onze gemeente en welke gevolgen bezuinigingen heeft voor die voorzieningen. Het algemene beeld kwam naar voren dat de aanwezigen een bibliotheekvoorziening als noodzakelijk ervaren en dat het toekennen van minder subsidie er voor zorgt dat de dienstverlening achteruitgaat. Met name werd gesproken over de vestiging Bennebroek, waarbij de verhuizing naar de nieuwe locatie een enorme vermindering betekent van de omvang van de bibliotheek zodat niet alle doelgroepen lezers in volle omvang kunnen worden bediend. Voorts werd geconstateerd dat er in de hoofdvestiging van de bibliotheek in Haarlem een enorme dynamiek bestaat waarin alle functies van de bibliotheek volledig tot zijn recht komen. Die dynamiek werkt uitnodigend voor de bezoeker. De vraag werd gesteld of die dynamiek ook in Bloemendaal zou kunnen ontstaan. De stelling dat de bibliotheek alleen bedoeld is voor het uitlenen van boeken werd unaniem door de aanwezigen van de hand gewezen. De core business van de bibliotheek, samengevat met de term lezen, leren en informeren, bieden juist mogelijkheden bijvoorbeeld kwetsbare groepen te helpen en meer te betrekken in de samenleving. De aanwezigen zijn zich er van bewust dat de bibliotheek meer functies heeft dan het beschikbaar stellen van informatie. De aanwezigen geloofden niet dat de ontwikkeling met betrekking tot e-books een bibliotheek overbodig maakt. Hoewel met name de nieuwe (jongste) generatie opgroeit in het digitale tijdperk en gebruik maakt van vooral digitale middelen, zullen e-books niet de collectie fysieke boeken vervangen. Bovendien heeft een bibliotheek meer functies dan het uitlenen van boeken. De aanwezigen dachten verdeeld over de stelling dat taalontwikkeling de belangrijkste taak van de bibliotheek is. Vanzelfsprekend spelen het onderwijs en ouders een voorname rol in de ontwikkeling van taal, maar dat houdt niet op bij de overgang naar volwassenheid. Lezen staat gelijk aan het zich ontwikkelen en dat doet de mens zijn gehele leven lang. Aan het eind van de avond stelde een aanwezige via de portefeuillehouder Cultuur de gemeenteraad een gewetensvraag: is de verruiming van de functies van de bibliotheek juist een reden voor de gemeenteraad meer subsidie toe te kennen en dus niet te bezuinigen? Bronnen: VOB: Visienotitie Commissie digitale bibliotheek uit 2011 Rapport Cubiss (De Openbare Bibliotheek in het Sociaal Domein) uit juni 2014 VNG: Lokaal bibliotheekwerk (een handreiking voor gemeenten) uit april 2015 Tel mee met taal, actieprogramma rijksoverheid

13 BIJLAGE 1 Cijfers en kengetallen In deze bijlage wordt gekeken naar de landelijke ontwikkelingen in de afgelopen jaren en zijn relevante cijfers en kengetallen weergegeven over de bibliotheek in Bloemendaal. Tevens wordt inzicht gegeven in de organisatie van de bibliotheek. Landelijk Was de bibliotheek ooit een onomstreden instituut, nu moet zij vechten om haar bestaansrecht en staat het voortbestaan in veel gemeenten onder druk. De crisis in de bibliotheeksector vindt hoofdzakelijk en oorzaak in de trends van ontlezing en digitalisering, hoewel zeer gedifferentieerd over deze trends wordt gedacht. Enerzijds wordt er minder gelezen, vooral gedrukte media. Zo laat het Tijdsbestedingsonderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau zien dat de vrije tijd die Nederlanders boven de 12 jaar besteden aan het lezen van gedrukte media (kranten, tijdschriften en boeken), tussen 1975 en 2006 afnam van 6,1 naar 3,8 uur per week en tussen 2006 en 2011 naar 2,6 uur per week. Sinds 2008 daalt in Nederland de aanschaf van gedrukte boeken aanhoudend, terwijl de aanschaf van e-boeken toeneemt. Anderzijds is er de opkomst van het internet, met een veelheid van informatie en breder - de ontwikkeling naar een informatiesamenleving met een veelheid aan verbindingen tussen mensen door digitale media. Deze ontwikkelingen vertalen zich bij de bibliotheken in een dalend aantal volwassen leden, uitleningen van boeken en andere fysieke media. Het aantal fysieke bezoeken aan de bibliotheek daalde van 74,1 miljoen in 2010 naar 60 miljoen in In 2013 werden 33 miljoen digitale bezoeken gebracht. Hiertegenover staat een toename van het aanbod van Bibliotheek.nl. Sinds de lancering van de landelijke digitale bibliotheek in januari 2014 hebben meer dan bibliotheekleden een e- book account. Samen hebben ze meer dan e-books gelezen uit een aanbod dat dagelijks groeit. Bloemendaal / werkgebied Zuid-Kennemerland De bibliotheek Zuid-Kennemerland heeft 13 vestigingen in totaal 6 gemeenten. Het totaal aantal inwoners van deze gemeenten bedraagt Het aantal leden van de bibliotheek bedraagt Dat is 28% van het aantal inwoners. Landelijk ligt dit cijfer op 23% (2013). Het aantal bezoekers bedraagt 1,1 miljoen en het aantal uitleningen 1,5 miljoen. In de gemeente Bloemendaal zijn inwoners lid van de bibliotheek (27%). In 2014 hebben er ruim uitleningen plaatsgevonden en is de bibliotheek door bijna bezoekers bezocht. Hoewel landelijk het aantal leden van de bibliotheek afneemt, moet geconstateerd worden dat het aantal leden bij de bibliotheek Zuid-Kennemerland nog steeds toeneemt. Het aantal uitleningen neemt wel af, maar beduidend minder dan de landelijke cijfers. Voorts kan geconstateerd worden dat de nieuwe inrichting van de vestiging Bloemendaal in 2014 een positief effect heeft op de uitleenresultaten. In het werkgebied Zuid-Kennemerland zijn ruim accounts aangemaakt voor e-books en zijn in 2014 ruim e-books uitgeleend. Organisatie De bibliotheek Zuid-Kennemerland heeft een formatie van 78,5 fte (vergelijk: de bibliotheek Kennemerwaard (regio Alkmaar) is qua inwonersaantal te vergelijken met Zuid-Kennemerland en deze organisatie heeft een formatie van meer dan 120 fte). De bibliotheek heeft een vrijwilligersbeleid geformuleerd waarbij vrijwilligers worden ingezet voor bijvoorbeeld het opschonen van de collectie en het geven van ondersteuning bij activiteiten. Er zijn 57 vrijwilligers actief in de bibliotheek. 13

14 Ook begeeft de bibliotheek zich op het terrein van begeleid werken met werkervaringsplaatsen, stages en inzet door Paswerk. In 2014 is op dit terrein 1 medewerker via Paswerk aan de slag gegaan in de bibliotheek. Verder zijn 2 arbeidsgehandicapten in dienst en biedt de bibliotheek 8 medewerkers een werkervaringsplaats. 5 medewerkers uit de WW of de Bijstand zijn tevens werkzaam bij de bibliotheek. In dat jaar zijn 3 beroepsstagiaires werkzaam en 1 stagiair van het Voortgezet Speciaal Onderwijs. Voorts zijn 26 maatschappelijke stages gevolgd en een aantal bliksemstages. 14

15 BIJLAGE 2 Verhuizing Bibliotheek Bennebroek naar het CSB in de Franciscusschool 24 april 2015 Beschikbare ruimte 2x50 m 2 met daarnaast een gezamenlijke ruimte (50 m 2 ). Samenstelling bevolking in kern Bennebroek inw leden 0-5 jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar TOTAAL Huidige collectieomvang in Bennebroek materialen, waarvan voor jeugd en voor volwassenen. Tijdschriftenaanbod: 27 titels en het Haarlems Dagblad. Collectie Gezien de zeer beperkte ruimte komt in de nieuwe situatie een collectie van materialen (fictie en non-fictie) voor de jeugd 0-12 jaar. Deze collectieomvang lijkt te passen in de beschikbare ruimte én de collectie-eisen voor de Bibliotheek op School. De Bibliotheek op School is een landelijk concept voor Bibliotheken met dienstverlening voor scholen. Voor de volwassencollectie zetten we in op een beperkte collectie (1.000 stuks) populaire romans, met name in de rubrieken detectives/thrillers, familieromans en historische romans. Dat zijn de rubrieken uit de huidige collectie die het beste geleend worden. Op dit moment is nog niet bekend of deze collectie echt gaat passen binnen de beschikbare ruimte omdat de tekeningen op schaal (ondanks herhaald verzoek) niet aangeleverd worden. Daarnaast zetten we vooral in op het gratis reserveren. De gereserveerde boeken staan dan klaar in de Bibliotheek Bennebroek. De mobiele ouderen zullen uitwijken naar de vestigingen in Heemstede, Bloemendaal en Hillegom. Voor de niet-mobiele ouderen biedt de Bibliotheek de dienst Bibliotheek-aan-Huis: een vrijwilliger komt eens in de zes weken een aantal boeken brengen en de gelezen boeken ophalen. Er is ook nog de groep semi-mobiel: zij kunnen met het busje van Welzijn naar Bibliotheek Bloemendaal gebracht worden (in plaats van Bennebroek). Hier rijdt Welzijn immers ook naar toe en de keuze voor de klant is groter. Dit betreft een beperkte groep klanten. Daarnaast kunnen al onze klanten gebruik maken van de portals en apps voor het lenen van e- books en luisterboeken. Tenslotte zal de krant en een beperkte collectie tijdschriften geplaatst worden in de ruimte waar het loket van de gemeente Bloemendaal gevestigd wordt. Inzet personeel/openingsuren De huidige vestiging in Bennebroek is 15,5 uur per week open. De vestiging in de Franciscusschool zal minimaal hetzelfde aantal uur per week geopend zijn. 15

16 Dit zal bereikt moeten worden door samenwerking met andere partijen, vrijwillige inzet van inwoners en invoering van zelfbediening. Daarnaast gaat de Bibliotheek voor 13 uur per week een leesconsulent inzetten voor de drie scholen in de kern Bennebroek. De taak van de leesconsulent is om in samenwerking met school een leesplan voor de school te maken, de kinderen, leerkrachten en ouders te enthousiasmeren om (voor) te lezen. Voor het lezen dat de leerlingen op school doen, zal ook gebruik gemaakt worden van de collectie die de Bibliotheek biedt. De inzet van de leesconsulent heeft op andere plekken binnen de Bibliotheek Zuid-Kennemerland al zeer positieve resultaten opgeleverd. Het aantal enthousiaste lezers, betrokken ouders en leesbevorderende leerkrachten is significant gestegen ten opzichte van het landelijke gemiddelde. De effecten hiervan zijn voor de directies van de scholen duidelijk zichtbaar: de leesbevordering wordt structureel aangejaagd, de leerlingen gaan meer lezen én het resultaat van de CITO-scores gaat omhoog. Inrichting en gebruik van de ruimte De bedoeling is dat het gezamenlijke deel flexibel ingericht is, zodanig dat in deze ruimte lezingen, groepsontvangsten en andere activiteiten voor de Bennebroekse inwoners kunnen plaatsvinden. 16