GUIDE PRATIQUE-nl.qxp:AS 2/03/07 19:51 Page 1 PRAKTISCHE HANDLEIDING COMPEX 3

Transcriptie

1 GUIDE PRATIQUE-nl.qxp:AS /03/07 9:5 Page PRAKTISCHE HANDLEIDING COMPEX 3

2 GUIDE PRATIQUE-nl.qxp:AS /03/07 9:5 Page Compex Médical SA - 0/07 - All rights reserved - Art / V.

3 GUIDE PRATIQUE-nl.qxp:AS /03/07 9:5 Page 4 PROGRAMMALIJST STANDAARD PROGRAMMA S Categorie Programma m-3 m-5 m- m-6 Kanaal TENS SPECIFIEKE PROGRAMMA'S Categorie Programma m-3 m-5 m- m-6 Kanaal TENS Revalidatie Amyotrophie Preventie amyotrophie Spierversterking Heup prothese Patella syndroom Rotatoren cuff VKB Spierscheur Motorisch punt Gelijkstroom Denervatie Iontophorese Hyperhidrose Oedeem Totaal auto Gedeeltelijk auto Totaal handm Gedeeltelijk handm Antalgisch TENS TENS gemoduleerd Endorphine Contractuur Nekpijn Hoge rugpijn Lage rugpijn Lumbo-ischialgie Lumbago Epicondylitis Torticollis Arthralgie Agonist/antagonist Amyotrophie / Incontinentie Spierversterking / Amyotrophie / Spierversterking / Stress-incontinentie Urge-incontinentie Incontinentie gemengd Post partum Spasticiteit Dropfoot Spasticiteit Schouder subluxatie Vasculair Zware benen Veneuze insufficientie Veneuze insufficientie Arteriele insuff. Arteriele insuff. Kramp preventie Capillarisatie Hemofilie H amyotrophie H spierversterking Esthetiek Tonus Versteviging Vorming Verfijning Buik Billen Elasticiteit Calorilyse Persoonlijk Adipostress

4 GUIDE PRATIQUE-nl.qxp:AS /03/07 9:5 Page 6 VOORBEREIDING Categorie Programma m-3 m-5 m- m-6 Kanaal TENS Sport Potentiatie Uithoudingsvermogen Weerstand Kracht Explosieve kracht Pliometrie Hypertrophie Regeneratie Stretching Lage rug versteviging Buik/rug stabilisatie Actieve recuperatie Recuperatie plus Fitness Spiertraining Body building Spierdefinitie Aeroob Anaeroob Power Step Cross-training Fartlek Cross-aeroob Cross-anaeroob Cross-explosiviteit Massage Tonische massage Relaxerende massage Regenererende massage Anti-stress massage Oscillerende massage Oscillerende massage INHOUDSOPGAVE Fundamentele principes pagina 9 programma s pagina 9 Iontoforese pagina 65 Gedenerveerde spieren pagina 8 Oedeem pagina 95 pagina 97 Test Demo

5 GUIDE PRATIQUE-nl.qxp:AS /03/07 9:5 Page 8 9 Fundamentele principes Fundamentele principes

6 GUIDE PRATIQUE-nl.qxp:AS /03/07 9:5 Page 0 0 Fundamentele principes Woord vooraf Pagina WOORD VOORAF De elektrotherapie heeft de laatste tijd belangrijke vorderingen gemaakt, die door de gebruikers nog maar weinig of niet zijn gekend. De wijzigingen en de verbeteringen in de elektrotherapie zijn van die aard dat deze discipline voorkomt als een nieuwe aanpak die alleen met verfijnd technisch materiaal van hoge kwaliteit correct en doeltreffend kan worden gerealiseerd. Het doel van deze artikels is dit nieuwe concept aan de potentiële gebruikers van de Compex voor te stellen en aan hen die al met dit materiaal werken, de nodige uitleg en gegevens te verschaffen om hun Compex in functie van de huidige kennis en research optimaal te gebruiken. Fundamentele principes De optimale stroom Pagina 6 A: De fundamentele principes van de elektrostimulatie Elementaire begrippen van de elektrofysiologie van de stimulatie Pagina Elektrostimulatie is een techniek die bestaat uit het verwekken van Actie-Potentialen (AP) in stimuleerbare cellen (zenuw- of spiercellen) door middel van een elektrische impuls. Tussen de buitenkant en de binnenkant van een zenuwcelmembraan bestaat er een potentiaalverschil, dat rustend membraanpotentiaal of rustpotentiaal wordt genoemd. Het bedraagt doorgaans - 70 mv. De binnenkant van het membraan is de negatieve zijde. Om het membraan van de zenuwcel te prikkelen, m.a.w. een AP te verwekken, is het voldoende de rustpotentiaal te verlagen naar gemiddeld - 50 mv, de zogenaamde drempelwaarde (fig. ). Zodra deze waarde is bereikt, verlaat het membraan het ruststadium en gaat het over naar een actiestadium: er ontstaat een AP die over de zenuwvezel loopt. Die AP kan ofwel een bevel overbrengen naar de spieren om een contractie te veroorzaken, ofwel een boodschap doorseinen van het lichaam naar de hersenen (aanraking, pijn, zintuiglijke waarneming, enz.). fig Actie Potentialen 0-50 Drempelwaarde -70 Rustpotentiaal De elektrostimulatie bestaat in feite in het verlagen van de rustende membraanpotentiaal tot aan de drempelwaarde door een elektrische stroom toe te dienen door de huid heen. De eerste voor de hand liggende vraag is: welk soort stroom moet worden toegediend? Het is duidelijk dat de ideale stroom diegene is die de rustpotentiaal tot aan de drempelwaarde kan verlagen en tevens voor de patiënt zo aangenaam mogelijk is. Met andere woorden, de elektrische parameters van die stroom moeten minimaal blijven (zo laag mogelijke intensiteit, energie en duur). Om de karakteristieken van die optimale stroom te vinden, zullen we dus de fundamentele wet moeten kennen waaraan hij moet beantwoorden. Die wet voorstellen en uitleggen is het doel van dit eerste hoofdstuk. Daarop volgt een tweede artikel waarin de karakteristieken van de optimale stroom zullen worden bepaald op basis van die fundamentele wet en de daarmee verbonden noties. Rond de eeuwwisseling zijn beroemde fysiologen zoals Weiss, Hoorweg, Du Bois Reymond en Lapicque erin geslaagd om na opmerkelijke experimenten en intense discussies de fundamentele wet van de elektrostimulatie en haar mathematische formulering te vinden.

7 GUIDE PRATIQUE-nl.qxp:AS /03/07 9:5 Page 3 Fundamentele principes Zich baserend op het onderzoek van Hoorweg heeft Weiss (arts en fysioloog in Parijs) het belang aangetoond van de hoeveelheid elektrische lading die door de stimulerende stroom wordt toegediend. Zijn experimenten leidden hem tot de fundamentele vaststelling dat, om een stimulatie te verkrijgen, het niet de vorm van de impuls is die telt maar veeleer de hoeveelheid energie binnen een bepaalde tijdsduur. Met andere woorden, indien men de drempelwaarden opgeeft in hoeveelheid elektriciteit (elektrische lading) nodig om ze te bereiken, dan zijn die waarden vergelijkbaar voor gelijk welke stroomvorm op voorwaarde dat de totale lengte van de impuls dezelfde blijft. Ter herinnering: De hoeveelheid elektrische lading (Q) die wordt geleverd door een elektrische stroom met een gegeven intensiteit (l) en gedurende een gegeven tijdsduur (t) is het product van de intensiteit en de tijd: Q = I x t Aangezien de hoeveelheid elektrische lading die door de stimulerende stroom wordt aangevoerd, de fundamentele factor is, bestudeerde Weiss de wijze waarop de hoeveelheid elektriciteit nodig om de drempel te bereiken, varieert bij verschillende impulsduur. Hij voerde een reeks metingen uit om de relatie te bepalen tussen "hoeveelheid stroom" en "impulsduur", voor een gamma van tijden gaande van 0,3 tot 3 ms. Terloops willen we onze bewondering uitdrukken voor de experimenten van de heer Weiss. Hoewel hij niet beschikte over oscillograaf of elektronische uitrusting, slaagde hij er toch in uiterst precies zeer korte elektrische stromen te verwekken door een kogel door geleidende vellen papier te schieten. Hij kon de duur van de impuls regelen door de afstand tussen de vellen papier te wijzigen, terwijl de snelheid van de kogel stabiel bleef. De conclusie uit deze experimenten was dat er een lineaire relatie bestaat tussen de hoeveelheid stroom nodig om de stimulatiedrempel te bereiken, en de duur van de impuls (fig. ). fig. Daarin is Q = q + it Q = de hoeveelheid stroom die vereist is om het drempelpeil te bereiken. Het is tevens de hoeveelheid elektrische lading die door de stimulerende stroom wordt toegediend. De waarde van Q wordt weergegeven door l x t, waarbij l de intensiteit van de elektrische stroom aangeeft en t de duur van de impuls. t = de duur van de impuls. i = een coëfficiënt die op experimentele basis werd bepaald en die beantwoordt aan een elektrische stroom (intensiteit). q = een experimenteel bepaalde coëfficiënt waarvan de grootte beantwoordt aan een zekere hoeveelheid elektrische lading; q stemt overeen met de waarde op het snijpunt van de lijn met de y-as. Het kan gelijk zijn aan de Q-waarde als t = 0. De elektrofysioloog Lapicque, beter bekend dan Weiss, ontdekte geen nieuwe fundamentele formule van elektrostimulatie, maar voerde talrijke experimenten uit die de fundamentele formule hebben bevestigd. Hij drukte ze uit in een andere mathematische formule om er bepaalde coëfficiënten uit af te leiden, de rheobase en de chronaxie. Hij gaf die twee termen een fysiologische betekenis. Lapicque ontwikkelde de "fundamentele formule" als volgt: Fundamentele principes Hoeveelheid stroom nodig om de stimulatiedrempel te bereiken duur van de impuls Lineaire relatie tussen de duur van de toegediende impuls en de hoeveelheid elektrische stroom voor het bereiken van de stimulatiedrempel: Q = q + it Q = q + it of Q = It met I : intensiteit van de stimulerende stroom t : duur van de impuls dus It = q + it door beide termen door t te delen, kreeg Lapicque: q I = + i t dat drukt de relatie uit tussen de intensiteit van de stroom en de tijd vereist voor het bereiken van de stimulatiedrempel (fig. 3). Weiss ontdekte dus de mathematische relatie tussen de duur van de elektrische impuls en de hoeveelheid stroom die nodig is om een stimulatie te verwekken. Die relatie noemde hij terecht de "fundamentele formule": fig. 3 Curve Intensiteit - Duur Rheobase Chronaxie De hyperbolische relatie tussen de intensiteit van de stroom en de duur van de impuls. Die werd door Lapicque uitgedrukt in zijn formule q I = + i afgeleid van de fundamentele formule van Weiss. t

8 GUIDE PRATIQUE-nl.qxp:AS /03/07 9:5 Page Fundamentele principes Lapicques uiteenzetting toont eveneens aan dat, zelfs wanneer de tijd oneindig is (t= ), er een minimum aan intensiteit nodig is om een stimulatie te verwekken. Dat minimum wordt de rheobase genoemd (Rh). q indien t = dan = 0 t l is dan de rheobase (Rh) en Rh = i Die minimumintensiteit, de rheobase, nodig om een zenuw te stimuleren, zelfs bij zeer lange duur, stemt overeen met de coëfficiënt i in de formule van Weiss. Die coëfficiënt komt in feite overeen met een elektrische intensiteit. Lapicque definieerde de chronaxie als de minimumduur van de impuls, nodig om een stimulatie te verkrijgen bij een intensiteit van tweemaal de rheobase. In feite zag hij in dat de chronaxie een tijdconstante is die de prikkelbaarheid van een weefsel karakteriseert, en dat haar waarde overeenkomt met q / i. inderdaad, aangezien Rh = i wanneer I = Rh dus I = i en t is de chronaxie (tch) wanneer I = Rh q dus uit de vergelijking I = + i t q volgt i = + i tch q dus i = tch = tch We kunnen daarbij opmerken dat de chronaxie mathematisch kan worden berekend, vertrekkend van de fundamentele formule van Weiss. Dat zien we in fig. 4. fig. 4 q i B: Samenvatting De elektrische stimulatie, die eruit bestaat door middel van een elektrische stroom de rustpotentiaal tot aan de drempel te verlagen, is een fenomeen dat beantwoordt aan een fundamentele regel van de elektrofysiologie. Die regel toont het volgende aan: De belangrijkste factor van de stimulatie is de hoeveelheid elektrische lading die door de stroom wordt toegediend. Bij elektrostimulatie moeten we denken in termen van stroomkwantiteit, die het product is van de intensiteit en de duur van de elektrische impuls (l x t). Die stroomkwantiteit wordt uitgedrukt in de fundamentele formule: Q = q + it waarin Q een lineaire tijdsfunctie is. Lapicque drukt zijn formule anders uit, met de relatie q intensiteit - duur van de impuls: I = + i t en daaruit leidt hij de volgende definities af: a) de rheobase (Rh): de minimumintensiteit die voor een stimulatie nodig is bij een oneindige duur van de impuls: Rh = i b) de chronaxie (tch): de minimumtijd nodig om een zenuw te stimuleren bij een intensiteit die het dubbele is van de rheobase: q tch = i Fundamentele principes Bibliografie De chronaxie komt overeen met de waarde van de tijd als Q = o als Q = q + it si Q = o dan is q + it = o donc it = q et t = q. i Physiologie Tome II Le Système nerveux et Muscle Charles Kayser, Édt. Flammarion Lapicque, L: Définition expérimentale de l'excitabilité Soc. Biologie 77 (909), Lapicque, L: La Chronaxie et ses applications physiologiques Hermann & Cie, Paris, 938 Weiss, G: Sur la possibilité de rendre comparable entre eux les appareils servant à l'excitation électrique Arch. itali. Biol. 35 (90), Irnich, W: The chronaxy time and its practical importance Pace 3 (980), 9-30 Cours de Physiologie Humaine Tome I Prof. Colin F. Université Libre de Bruxelles Traité de Physiologie Médicale Arthur C. Guyton édt. Doin Physiologie Humaine Philippe Meyer e édition Flammarion Médecine Science

9 GUIDE PRATIQUE-nl.qxp:AS /03/07 9:5 Page 6 6 Fundamentele principes DE OPTIMALE STROOM A: Inleiding fig. i = Rheobase Analyse van de verschillende installatietypes van de stimulatiestroom 7 Fundamentele principes Voor we in dit hoofdstuk de karakteristieken van de optimale stroom bij elektrostimulatie gaan beschrijven, moeten we de lectuur hernemen van de begrippen die in het voorgaande hoofdstuk werden uiteengezet: "De fundamentele wet van de elektrostimulatie". De optimale stroom kan worden gedefinieerd als de stroom die in staat is de rustpotentiaal tot op de stimulatiedrempel te verlagen, zoals uitgedrukt in de wet van Weiss, en daarbij de patiënt een maximum aan comfort te bieden. Aan die laatste vereiste wordt voldaan door de elektrische parameters van de stimulatiestroom zo laag mogelijk te houden, d.w.z. door gebruik te maken van een zo klein mogelijke elektrische intensiteit (l), stroomduur (t) en elektrische energie (W). Nu de voorwaarden zijn gesteld, kunnen we de karakteristieken bepalen van de stroom die die voorwaarden vervult. Tijdens de perioden t, t en t3 heeft de stroom geen nut omdat l < i. Er is slechts één instelling van de elektrische stimulatiegolf die een onmiddellijke uitwerking kan hebben en dat is de verticale lijn (fig. ). In dat geval wordt het effect niet vertraagd en is de doorstromingstijd van de elektrische golf minimaal. B: Karakteristieken van de optimale stroom Stimulatiegolf geproduceerd door een stroomgenerator fig. De verticaal ingestelde stimulatiestroom heeft een waarde die hoger is dan i, de rheobase, en produceert onmiddellijk een accumulatie van ladingen die de rustpotentiaal wijzigen. We kunnen al preciseren dat men stroomimpulsen, d.w.z. door een stroomgenerator geproduceerd, moet gebruiken om de volgende redenen: Het eerste punt dat door Weiss werd aangetoond, is het belang van de hoeveelheid elektrische lading die door de stroom wordt aangevoerd. Welnu, die hoeveelheid lading kan enkel door een stroomgenerator worden gecontroleerd. Aangezien de huidweerstand varieert, biedt alleen een stroomgenerator de mogelijkheid te werken in stabiele en herhaalbare condities. Indien men wil werken met een zekere vorm van elektrische impuls, dan laat enkel de stroomgenerator toe die vorm constant te houden terwijl hij door de huid en weefsels wordt gestuurd. Installatietype van de elektrische stimulatiegolf Volgens de wet van Weiss is Q = it + q dus I t = it + q dus (I - i) t = q met i = rheobase i is een stroom tegengesteld aan de stimulatiestroom l 3 Vorm van de elektrische stimulatiegolf Hoe moet de verticale stimulatiestroom verder evolueren om aan de patiënt een maximum aan comfort te bieden, wanneer hij een intensiteit heeft bereikt die boven de rheobase ligt? Men moet binnen een tijd t, met een minimum aan intensiteit, de hoeveelheid elektrische ladingen Q = it + q toedienen, die nodig zijn om de actiepotentiaal te starten. Daar Q = it is het duidelijk dat de rechthoek de geschikte golflijn is om de hoeveelheid ladingen Q met een minimum aan intensiteit I te leveren (fig. 3). fig. 3 Vergelijking van verschillende vormen elektrische impulsen met gelijke duur en verticale instelling en die eenzelfde hoeveelheid elektrische lading aanvoeren. In de grafische voorstelling hebben ze dus gelijke oppervlakten. Zolang de stimulatiestroom l lager is dan i (d.w.z. dan de rheobase) heeft hij geen nut. Hij is immers niet bij machte de rustpotentiaal te wijzigen met een accumulatie van elektrische ladingen op het te prikkelen membraan (fig. ).

10 GUIDE PRATIQUE-nl.qxp:AS /03/07 9:5 Page Fundamentele principes Voor impulsen met een andere vorm dan de rechthoek moet men, om eenzelfde hoeveelheid elektrische lading toe te dienen, veel hogere intensiteiten aanwenden, die voor de patiënt heel wat minder comfortabel zijn. 4 Duur van de rechthoekige elektrische impuls Laten we eerst preciseren dat we ons binnen een bepaald segment van de impulsduur bevinden. De wet van Weiss is van toepassing voor doorstromingstijden van de stimulatiestroom in de buurt van de stimulatieconstanten k, d.w.z. in het geval van de motorische zenuwen een tijdspanne tussen 00 en 3000 µ-seconden. fig. 5 Variaties van de elektrische energie volgens de huidweerstand. W = ( q t + qi + i t) Rn Daarin is: R R R 3 Fundamentele principes chronaxie k = = ln chronaxie De derde factor die men laag moet houden om een zo comfortabel mogelijke stimulatie te verkrijgen, is de elektrische energie W. We weten dat de elektrische energie wordt uitgedrukt in de formule W = I. t. R. daarin is: I : intensiteit van de stroom t : duur van de toepassing R : huidweerstand 0,693 De elektrische energie die door de huid en de weefsels dringt, is voor een impulsduur van de stimulatiestroom minimaal. Men vindt die duur door de afgeleide te berekenen op het minimumpunt van de energiecurve (fig. 6). fig. 6 fig. 4 Met de relatie van Weiss of Lapicque hebben we I = q t + i en we kunnen l door zijn waarde vervangen in de formule voor energie. We krijgen dan: W = ( q t + i) t.r. uitgewerkt als: W = ( q q + i t t + i ) t.r. = ( q t + q i + i t) R. Wanneer: t o, W Wanneer: t, W De vorm van de curve wordt voorgesteld in fig. 4. Relatie tussen de elektrische energie en de impulsduur q dw De afgeleide van W = ( + q i + i t) R is = ( - q t + i ) R t dt De afgeleide is de helling van de tangens op gelijk welk punt van de curve. Aangezien op het minimumpunt van de energie die helling nul is, daar ze parallel loopt met de abscis, kan men schrijven dw voor een minimum W = (- q t + i ) R = 0 dt q q dus is q t R = i R - t = - t = i i Zoals we eerder al zagen, heeft R geen invloed op de bepaling van de impulsduur bij een minimale energie. De energie die door de huid en de weefsels dringt, is dus minimaal wanneer de duur van een q rechthoekimpuls impuls gelijk is aan, wat in feite de waarde is van de chronaxie (zoals we i hebben gezien in het hoofdstuk over de fundamentele wet van de elektrostimulatie). Het is trouwens om die reden dat de pioniers van de elektrofysiologie aan het begin van de twintigste eeuw de chronaxie hebben gekozen als de karakteristieke waardemeter voor de prikkelbaarheid van een weefsel, onafhankelijk van de variërende huidweerstand. Om de elektrische energie tot zijn minimum terug te voeren, zal de duur van de rechthoekige impuls dus gelijk moeten zijn aan de chronaxie van de zenuwstructuur die men wil prikkelen. q i

11 GUIDE PRATIQUE-nl.qxp:AS /03/07 9:5 Page 0 0 Fundamentele principes 5 Compensatie van de rechthoekimpuls Telkens men een prikkel wil verwekken, stuurt men een rechthoekimpuls impuls door waarvan de duur gelijk is aan de chronaxie van de zenuwstructuur die men wil prikkelen. De prikkel zal worden herhaald door een herhaling van de elektrische impulsen. Ongeacht of de elektrotherapie pijnstillend moet werken of motorisch moet stimuleren, zullen de stimulaties vooral bestaan uit series prikkels die worden opgewekt door reeksen impulsen. Indien de impulsen niet worden gecompenseerd, zal hun herhaling een polarisatie teweegbrengen, aangezien het elektrisch gemiddelde niet gelijk is aan nul (fig. 7). C: Samenvatting De impulsstroom die in staat is een prikkel te verwekken (de actiepotentiaal) en tegelijk de patiënt een maximum aan comfort biedt, mag men de optimale stroom noemen. Die impuls moet beantwoorden aan de volgende kenmerken: Fundamentele principes Een stroomimpuls, d.w.z. geproduceerd door een constante stroomgenerator. fig. 7 Verticale instelling: om een onmiddellijke uitwerking te verkrijgen en de toepassingstijd te beperken. elektrisch gemiddelde niet 0 3 Rechthoekige vorm: om met een zo klein mogelijke intensiteit te kunnen werken. Reeks niet gecompenseerde impulsen. Het elektrisch gemiddelde is niet gelijk aan nul, wat een polarisatie teweegbrengt. 4 Een impulsduur gelijk aan de chronaxie van de te prikkelen zenuwstructuur: om de elektrische energie tot een minimum te herleiden. Die gepolariseerde stroom staat gelijk met een continue stroom ter waarde van de gemiddelde intensiteit. Door zulke gepolariseerde stroom op de huid te laten inwerken, loopt men dezelfde risico's als met een galvanische stroom, d.w.z. het risico op etsing in alle gevallen en soms ionisatie in de nabijheid van osteosynthesemateriaal uit metaal. 5 Gecompenseerde impulsen met een elektrisch gemiddelde gelijk aan nul: om neveneffecten van polarisatie te vermijden. Om het probleem van de polarisatie op te lossen, moet men de positieve golf compenseren met een negatieve golf met een gelijke hoeveelheid elektrische lading. Op de grafische voorstelling hebben beide dezelfde oppervlakte (fig. 8). Aldus wordt het elektrisch gemiddelde gelijk aan nul, de stroom heet dan volledig gecompenseerd en de risico's inherent aan de polarisatie worden opgeheven. fig. 8 het elektrisch gemiddelde = 0 Rechthoekige gecompenseerde impuls; S = S dus elektrisch gemiddelde = 0

12 GUIDE PRATIQUE-nl.qxp:AS /03/07 9:5 Page Fundamentele principes ELEMENTAIRE BEGRIPPEN VAN DE ELEKTROFYSIOLOGIE VAN DE STIMULATIE Wanneer de lokale potentiaal V op zijn rustwaarde Vo wordt teruggebracht, volgt een exponentiële terugkeer van S naar zijn beginwaarde So, met λ als tijdconstante volgens de mathematische formule: ds dt = (S - So) λ Die vergelijking is voor S wat vergelijking () is voor V, met λ in de plaats van k. () 3 Fundamentele principes Wanneer een elektrische stroom door een prikkelbaar levend weefsel gaat, veroorzaakt hij een wijziging van de rustpotentiaal (Vo). De aldus gewijzigde rustpotentiaal heet lokale potentiaal (V). Indien de wijziging van de lokale potentiaal voldoende intens is en in de goede richting verloopt, ontstaat er een instabiliteit en treedt het fenomeen van de prikkeling, d.w.z. de actiepotentiaal, op. De waarde die de lokale potentiaal V moet bereiken om een actiepotentiaal te verwekken, wordt de stimulatiedrempel (So) genoemd. De lokale potentiaal V, teweeggebracht door de elektrische ladingen van de stroom die door het prikkelbare weefsel gaat (dat we gelijkstellen met een zenuwcel), valt terug op zijn beginwaarde Vo zodra de stroom wordt uitgeschakeld. Die terugkeer naar de rusttoestand gebeurt niet onmiddellijk, maar wel geleidelijk, op dezelfde manier als de ontlading van een condensator. De mathematische formule van die terugkeer is de volgende: - dv dt = V-Vo k () Daarin heeft k een tijdsdimensie en is ze de constante van de stimulatietijd. Die constante karakteriseert het feit dat de lokale potentiaal de neiging heeft met een zekere snelheid naar zijn beginwaarde terug te keren wanneer de zenuwcel niet meer door de stroom wordt beroerd. A: Inleiding Wanneer de stroom wordt toegediend, ontstaat de lokale potentiaal V niet onmiddellijk, maar op een exponentiële wijze zoals het opladen van een condensator, met k als tijdconstante. Die constante definieert de neiging van de zenuwcel om zich te verzetten tegen de potentiaalveranderingen die worden veroorzaakt door de elektrische ladingen van de stimulatiestroom. Het fenomeen lijkt op het opladen van een condensator. Laten we duidelijk stellen dat k geenszins afhankelijk is van de karakteristieken van de stimulatiestroom. Het is een eigenschap van de zenuwcel zelf, die een uitdrukking is van de tijdsfactor van haar neiging om de potentiaal van haar membraan terug te voeren tot de rusttoestand. De kritieke waarde die de lokale potentiaal V moet bereiken (namelijk de drempelwaarde So) om een prikkel te verwekken, is alleen dan een constante waarde wanneer de duur van de stroomtoevoer uiterst kort is. Wanneer de stroomtoevoer echter langer duurt, komt de drempel hoger te liggen (S). Dat fenomeen wordt gedemonstreerd door het feit dat een langzaam versterkte stroom een hogere waarde moet bereiken om te stimuleren dan een snel versterkte stroom. De verhoging van de stimulatiedrempel wordt accommodatie genoemd. De accommodatie is een verhoging van de drempel S als gevolg van de wijziging van de lokale potentiaal, teweeggebracht door de elektrische ladingen van de stroom die door de zenuwcel loopt. Die drempelverhoging komt niet plots tot stand, maar wel geleidelijk en tegen een zekere snelheid. Er verschijnt dus een tweede tijdsfactor (t) in het proces van de stimulatie, die een maat is voor de verandering van de drempelwaarde S. De elektrische ladingen die door de stroom door de zenuwcel worden gestuurd, wijzigen de membraanpotentiaal. Ze produceren een lokale potentiaal V en die veroorzaakt een verhoging van drempel S. De stimulatie volgt zodra de fig. rusttoestand Het proces van de stimulatie wordt dus bepaald door twee tijdconstanten: k stimulatieconstante λ accommodatieconstante Die zijn onafhankelijk van elkaar. Men kan inderdaad, bij wijze van experiment, λ onafhankelijk van k in grote mate veranderen, door de ionenconcentraties van Ca te veranderen. De twee constanten zijn totaal verschillend van elkaar, maar λ is altijd veel groter dan k (00 tot 00 keer). Wat de menselijke motorische zenuwen betreft kan toevoer stimulatiestroom met verhoging van V en S t k V = V-Vo = Vm ax (-e ) toevoer van elektrische ladingen voldoende is om de lokale potentiaal op de drempelwaarde te brengen, m.a.w. als V = S (fig. ). moment van exitatie optreden van het actiepotentiaal men het bij benadering houden op gemiddelde waarden van 300 µs voor k en 50 ms voor λ. Het is inderdaad nodig dat k kleiner is dan λ om het stimulatieproces mogelijk te maken. Aldus kan de lokale potentiaal V sneller stijgen dan de drempel S en hem op die manier bereiken. Indien k groter was dan λ, zou de drempel vlugger stijgen dan de lokale potentiaal en dus nooit kunnen worden bereikt. B: Studie van het stimulatieproces door een constante stroom Om de zaken te vereenvoudigen, zullen we ons hier tevreden stellen met het nagaan van het verloop van een stimulatie die door een constante stroom werd verwekt. Dezelfde studie kan worden gemaakt over exponentiële, sinusoïdale, lineaire of progressieve stromen, of over eender welke andere stroomvorm. De resultaten zouden gelijkaardig zijn. Laten we voor ons voorbeeld eenvoudige getallen nemen: k = msec. λ = 50 msec. Het probleem van het stimulatieproces bestaat erin te weten of V S zal kunnen bereiken of dat S de tijd zal hebben om te ontsnappen?

13 GUIDE PRATIQUE-nl.qxp:AS /03/07 9:5 Page Fundamentele principes De lokale potentiaal V vertrekt op het niveau Vo en stijgt exponentieel volgens de relatie: naar een eindwaarde die afhangt van de stroomintensiteit. t k V = V-Vo = Vmax (-e ) De drempel S vertrekt op het niveau So en stijgt volgens een meer gecompliceerde curve, waarvan enkel een deel kan worden getoond, tot aan een waarde die afhangt van de stabiele eindwaarde van V, in de veronderstelling dat de stimulatie ondertussen niet heeft plaatsgevonden. In fig. a wordt de intensiteit van de stroom geregeld op een waarde ( in dit geval) die, zolang er geen accommodatie is, V fig. Kathode zou toelaten het niveau So te bereiken en een stimulatie te verwekken. In feite bereikt V de waarde So, maar ondertussen is de drempel gestegen en kan de stimulatie niet optreden omdat V = So < S. Om te zorgen dat V de waarde S bereikt, moet men de intensiteit van de stroom met 8% verhogen. Dat wordt voorgesteld in fig. b, waar de drempel op precies 4 msec wordt bereikt (zie pijl), wat de belangrijkste nuttige tijd is. In grafiek c wordt een sterkere stroom met een waarde, gebruikt en V kruist de drempel na,85 msec. In fig. d wordt een nog sterkere stroom gebruikt (waarde = ) en V = S na 0,7 msec. C: Stimulatie door een stroom van gelijk welke vorm Het is mogelijk de vergelijking van de lokale potentiaal V op te stellen en op gelijk welk moment voor gelijk welke stroomvorm zijn waarde te berekenen. Zo kan men ook een vergelijking opstellen voor de evolutie van de drempelwaarde. Die vergelijkingen vergen een degelijke mathematische kennis en behoren aldus tot het domein van de specialisten in de De chronaxie is een waarde die kenmerkend is voor de prikkelbaarheid van een weefsel. Het is dan ook interessant te bepalen welke relatie ze heeft met een andere karakteristieke factor van de stimulatie, namelijk k. elektrofysiologie. Daarom achten we het niet nuttig ze uiteen te zetten in het kader van dit werk. Laten we niettemin opmerken dat het mogelijk is dankzij die vergelijkingen, die de veranderingen van V en S aantonen, het stimulatieproces te bestuderen bij gelijk welke stroomvorm en duur. D: Relatie chronaxie - stimulatieconstante De chronaxie is de nuttige tijd die eigen is aan een stimulatiestroom waarvan de intensiteit het dubbele is van de rheobase, namelijk lo. Het is dus eenvoudig de relatie chronaxie - stimulatieconstante te vinden, als men vertrekt van de formule die de relatie intensiteit - duur weergeeft. Fundamentele principes l = l o -t ê - e We hebben hier dus een voorstelling van de relatie intensiteit duur, waarin we zien op welk moment V de drempel S kruist bij verschillende stroomintensiteiten. De nuttige tijden zijn korter naarmate de stroom intenser is (fig. 3). t is de chronaxie (tch) wanneer dus l = l o l o = l o - e t ch - k fig. 3 t ch - l o ( - e k ) = l o l l = 0 t - - e k met lo = rheobase k = stimulatieconstante t - ( k ch - e ) = - e t - k ch t - k ch e = = De relatie is van toepassing op stromen van zeer korte duur vergeleken met de accommodatieconstante. Aldus kan de accommodatie worden verwaarloosd en treedt de stimulatie op als V = So. Daarom speelt de stimulatieconstante k alleen een rol in de relatie intensiteit - duur. De duur van de gebruikte stromen heeft immers waarden die dicht bij k liggen (van 0, ms tot 3 ms). in overweging nemen, aangezien de rheobase zijn waarde lo niet behoudt, maar stijgt naar een waarde I > Io, die wordt bepaald door de accommodatie- en stimulatieconstante. De reële rheobase lo is verbonden met de genoemde rheobase l volgens de relatie: e t - k ch e l t ch k t ch k = = e = ln = t ch k Indien de tijden van de toegepaste stromen langer zouden zijn, zou de drempel hoger gaan liggen, en de stimulatie zou enkel plaatsvinden indien V gelijk zou worden aan S. In die gevallen moet men de relatie intensiteit - duur opnieuw l λ = ( ) l k 0 λ k - DUS d.w.z. chronaxie = 0,693 t ch = (ln)k

14 GUIDE PRATIQUE-nl.qxp:AS /03/07 9:5 Page Fundamentele principes Het is mogelijk een hydraulisch model uit te tekenen dat het fenomeen van de stimulatie precies weergeeft. Dankzij dat model kan men de stimulatie beter begrijpen en kan men de evolutie van de lokale potentiaal en de drempel onder invloed van stromen met wisselende duur en vorm afbeelden (fig. 4). Uit reservoir A wordt water naar reservoir B gestuurd door middel van pomp P, de stimulator (stroomgenerator). Het waterdebiet komt overeen met de intensiteit van de stimulatiestroom en het van A naar B verplaatste watervolume komt overeen met de hoeveelheid elektrische ladingen. Het waterpeil in reservoir B bereikt een zekere hoogte, die de waarde voorstelt van de membraanpotentiaal (rustpotentiaal Vo en lokale potentiaal V). De stimulatiedrempel wordt voorgesteld door punt D op vlotter C. De stimulatie treedt op als niveau V in reservoir B het punt D bereikt en de vlotter onderdompelt. Terwijl pomp P vloeistof van A naar B doet stromen en niveau V doet stijgen, stroomt een gedeelte van het water terug naar A door kraan k, die de stimulatieconstante k voorstelt. In reservoir B is vlotter C verbonden met zuiger E, die in werking wordt gesteld door het niveau van de vloeistof in reservoir F. Dat reservoir is met reservoir B verbonden via kraan L, die de accommodatieconstante λ voorstelt. E: Hydraulisch model van de stimulatie TWEE VOORBEELDEN A - Stromen van lange duur en met zwakke intensiteit Om niveau V de drempel D te doen bereiken, is een zeker volume water nodig (een zekere hoeveelheid elektrische ladingen). Indien dat volume traag wordt aangevoerd door de pomp (stroom van lange duur en met zwakke intensiteit), dan heeft een gedeelte van de vloeistof de tijd via L weg te stromen en zuiger E op te lichten en aldus de drempel te verhogen (accommodatie). De hoeveelheid vloeistof (stroom) die moet worden aangevoerd, zal dus veel groter moeten zijn, want niveau V moet het nu hoger liggende punt D bereiken. Anderzijds vloeit ook nog een belangrijke hoeveelheid vloeistof van B terug naar A, via kraan k. Het spreekt vanzelf dat al die supplementaire volumes die P moet aanvoeren, wijzen op een ongunstige manier van stimuleren. B - Stromen van korte duur en met hogere intensiteit De tijden die we hier bedoelen, liggen in de buurt van stimulatieconstante k. Aangezien in die gevallen het debiet hoger ligt, zal de werking van de pomp van korte duur zijn. Een uiterst kleine hoeveelheid vloeistof passeert door L, de vlotter stijgt bijna niet en de accommodatie is dus te verwaarlozen. Een zekere hoeveelheid water stroomt niettemin via K terug en moet dus door P worden gecompenseerd. Het is op die stroomtypes dat de wet van Weiss toepasselijk is (zie de fundamentele wet van de elektrostimulatie). fig. 4 Fundamentele principes Q = q + it of I t = q + it Q is daarin de totale hoeveelheid vloeistof die door P wordt aangevoerd I = intensiteit van de stimulatiestroom t = impulsduur q is het vloeistofvolume dat Vo van So scheidt, d.w.z. de hoeveelheid lading die nodig zou zijn als er geen verlies was langs k, of nog anders uitgedrukt, indien de membraanpotentiaal ogenblikkelijk zou veranderen en niet exponentieel volgens de tijdconstante k. it is de hoeveelheid vloeistof die via k terugstroomt van B naar A.

15 GUIDE PRATIQUE-nl.qxp:AS /03/07 9:5 Page 8 8 9

16 GUIDE PRATIQUE-nl.qxp:AS /03/07 9:5 Page STANDAARD PROGRAMMA S REVALIDATIE Preventie van amyotrophie Pagina 3 Behandeling van amyotrophie Pagina 33 Spierversterking Pagina 35 Heup prothese Pagina 37 Patellasyndroom Pagina 37 Rotatoren cuff Pagina 38 VKB Pagina 38 Spierscheur Pagina 39 Motorisch punt Pagina 40 Lumbago Pagina 44 Epicondylitis Pagina 44 Torticollis Pagina 44 Arthralgie Pagina 45 VASCULAIR Zware benen Pagina 45 Veneuze insufficiëntie Pagina 47 Arteriële insufficiëntie Pagina 49 Kramppreventie Pagina 5 Capillarisatie Pagina 5 SPECIFIEKE PROGRAMMA S STANDAARD PROGRAMMA S REVALIDATIE Preventie van amyotrophie Als, na een operatie of een botbreuk, een lidmaat of een deel daarvan wordt geïmmobiliseerd, dan vertonen de spieren van dat lichaamsdeel spoedig symptomen van amyotrophie. Die snelle afname van het spiervolume is in hoofdzaak te wijten aan reflexinhibitie en het totale gebrek aan enige vorm van activiteit. Het is bovendien belangrijk te weten dat deze atrofie voornamelijk de spiervezels van type I treft. Om atrofie te voorkomen, moet de elektrostimulatie de totale inactiviteit van de spier compenseren door een reeks contracties te verwekken, die vergelijkbaar zijn met de soorten arbeid die de spier bij normale activiteit moet verrichten. De voornaamste fasen van de behandeling zullen worden uitgevoerd met de gebruikelijke frequenties voor de trage vezels om de amyotrophie te compenseren die vooral daar optreedt. Om de normale dagelijkse belasting zo dicht mogelijk te benaderen, moet de behandeling van lange duur zijn. 3 ANTALGISCH Contractuur Pagina 40 TENS (Gate Control) Pagina 4 Endorphine Pagina 4 Nekpijn Pagina 43 Hoge rugpijn Pagina 44 Lage rugpijn Pagina 44 Lumbo-ischialgie Pagina 44 Agonist Antagonist Pagina 53 Behandeling van incontinentie Pagina 55 Programma's voor hemofilie Pagina 58 Hemiplegie Spasticiteit Pagina 60 Esthetiek Pagina 63 De Voorbereiding' komen aan de orde in de verrijkte elektronische versie van deze gebruiksaanwijzing (zie gebruiksaanwijzing op de cd). Daarom is het volgende noodzakelijk: Werk eenpolig: plaats een grote neutrale elektrode (negatief) en een kleinere actieve (positief) op het motorisch punt van de spier die moet worden gestimuleerd. Gebruik tweefasige, asymmetrisch gecompenseerde impulsen want het is immers dit impulstype dat bij een bepaalde elektrische intensiteit het grootste gebied bereikt, d.w.z. het grootste aantal motorische eenheden activeert. 3 Gebruik een impulsbreedte die overeenkomt met de chronaxie van de motorische zenuwen van de spieren die moeten worden gestimuleerd. In het kader van standaardprogramma s bieden wij 7 verschillende impulsbreedtes. Het gebruik van de functie m-3 maakt het mogelijk de impulsbreedte aan te passen aan de patiënt. 4 Gebruik frequenties die overeenkomen met de frequenties bij werking van de trage vezels. 5 Er worden twee niveaus geboden zodat de behandeling kan worden aangepast op basis van de resultaten behaald met de patiënt. 6 Het aanwenden van de maximumenergie is vaak onmogelijk wegens een gipsverband of andere belemmeringen in de postoperatieve periode. In ieder geval moet de therapeut ervoor zorgen dat de energie voldoende sterk is om zo veel mogelijk spiervezels te mobiliseren. Dat moet vermijden dat een groot aantal motorische eenheden helemaal niet wordt aangesproken.

17 GUIDE PRATIQUE-nl.qxp:AS /03/07 9:5 Page Een van de sleutelfactoren voor de efficiëntie van de meeste elektrostimulatieprogramma s is dat u werkt met de hoogst mogelijke energie die u kunt verdragen. Hoe hoger de stimulatieenergie, hoe groter het aantal spiervezels die werken en hoe groter de geboekte vooruitgang. In vele klinische situaties wordt de streek rond de te stimuleren spiergroep getroffen door een pijnlijk syndroom met variabele intensiteit. Die pijn kan de patiënt ervan weerhouden om te werken met de vereiste hoge stimulatieenergie. De Compex 3 maakt het mogelijk dat programma te combineren met een programma TENS. Die combinatie is optioneel en moet vooraf worden geactiveerd door de gebruiker. - Kanalen en : spierarbeid opgelegd door het programma Preventie amyotrophie. - Kanalen 3 en 4: programma TENS. Wanneer die combinatie ingeschakeld is, verschijnt de vermelding TENS op het scherm tegenover het kanaal of de kanalen waarop de behandeling actief is. De praktische gebruiksregels zijn de normale regels van de elektrostimulatieprogramma s die arbeid aan de spieren opleggen en de pijnstillende behandeling van het type TENS. Daarbij dient zorgvuldig rekening te worden gehouden met de verdeling van de programma s over de verschillende stimulatiekanalen. - Kanalen en : spierarbeid opgelegd door het programma Preventie amyotrophie. Elektroden geplaatst zoals aangeduid voor de te stimuleren spier. Maximaal verdraagbare stimulatie-energie. - Kanalen 3 en 4: programma TENS Twee of vier grote elektroden geplaatst op de pijnlijke streek. Voldoende stimulatie-energie om een duidelijk tintelend gevoel te verkrijgen. Als de combinatie TENS wordt gekozen, zijn de m functies behalve m 3 niet meer beschikbaar. Om de functie m 3 actief te maken, moet de kabel voorzien van het m 4 systeem verbonden zijn met kanaal of (of kanaal, of 3). 8 De totale duur van de behandelingen is 53 minuten, verdeeld over 3 fases: - Een eerste fase bestaat uit een opwarming met een duur van min. en een frequentie van 6 Hz. - Een arbeidsfase van 48 min. met tetanische contracties van 30 Hz afgewisseld met actieve rustfasen (4 Hz). - Een laatste herstelfase van 3 min. met een frequentie van 3 Hz. Parameters van het programma Preventie amyotrophie niveau Opwarming Contractie Actieve rust Herstel Frequentie 6 Hz 30 Hz 4 Hz 3 Hz Stijgtijd,5 s 3 s,5 s,5 s Duur van de fase mn 5 s 4 s 3 mn Afvaltijd s 0,75 s 0,5 s 3 s Parameters van het programma Preventie amyotrophie niveau Behandeling van amyotrophie Na een lange periode van immobilisatie en verminderde activiteit slinkt het volume van een normaal geïnnerveerde spier in grotere of kleinere mate. Die volumevermindering hangt af van de graad en duur van de inactiviteit. Die amyotrophie tast de verschillende spiervezels niet in dezelfde mate aan. Het zijn vooral de trage vezels (type I) die worden getroffen. Het is dan ook logisch dat men frequenties gebruikt die een tetanische contractie van die spiervezels veroorzaken, om aldus de getroffen spier flink te doen werken, zodat ze haar volume terugkrijgt. De recuperatie gaat dan veel vlugger dan met gelijk welke actieve methode. Het is eveneens logisch dat men de duur van het programma na enkele sessies verlengt, en dat gewoonlijk na een week (d.w.z. dat men de aan de spieren opgelegde arbeid vergroot). Daarvoor is het volgende noodzakelijk Werk eenpolig: plaats een grote neutrale elektrode (negatief) en een kleinere actieve (positief) op het motorisch punt van de spier die moet worden gestimuleerd. Gebruik tweefasige asymmetrisch gecompenseerde impulsen, want het is dat impulstype dat bij een bepaalde elektrische intensiteit het grootste gebied bereikt, d.w.z. het grootste aantal motorische eenheden activeert. Opwarming Contractie Actieve rust Herstel Frequentie 6 Hz 40 Hz 4 Hz 3 Hz Stijgtijd,5 s 3 s,5 s,5 s Duur van de fase mn 6 s s 3 mn Afvaltijd s 0,75 s 0,5 s 3 s 3 Gebruik een impulsbreedte die overeenkomt met de chronaxie van de motorische zenuwen van de spieren die moeten worden gestimuleerd, opdat het comfort van de patiënten optimaal zou zijn. In het kader van standaard bieden wij 7 verschillende impulsbreedtes. Het gebruik van de functie m-3 maakt het mogelijk de impulsbreedte aan te passen aan de patiënt. 4 Gebruik frequenties die een tetanische contractie van vezels type I veroorzaken, zoals men die in de literatuur terugvindt, om een maximale contractiekracht te bekomen. 5 Gebruik de maximumenergie. De eerste en tweede sessie zullen de patiënt helpen om aan de behandelingsmethode te wennen. De energie moet na elke 3 tot 4 contracties worden verhoogd (de patiënt is altijd tegen een hogere energie bestand dan hij denkt). 6 Een van de sleutelfactoren voor de efficiëntie van de meeste elektrostimulatieprogramma s is dat u werkt met de hoogst mogelijke energie die u kunt verdragen. Hoe hoger de stimulatieenergie, hoe groter het aantal spiervezels die werken en hoe groter de geboekte vooruitgang. In vele klinische situaties wordt de streek rond de te stimuleren spiergroep getroffen door een pijnlijk syndroom met variabele intensiteit. Die pijn kan de patiënt ervan weerhouden om te werken met de vereiste hoge stimulatieenergie.

18 GUIDE PRATIQUE-nl.qxp:AS /03/07 9:5 Page De Compex 3 maakt het mogelijk dat programma te combineren met een programma TENS. Die combinatie is optioneel en moet vooraf worden geactiveerd door de gebruiker. - Kanalen en : opgelegd door het programma Amyotrophie. - Kanalen 3 en 4: programma TENS. Wanneer die combinatie ingeschakeld is, verschijnt de vermelding TENS op het scherm tegenover het kanaal of de kanalen waarop de behandeling actief is. De praktische gebruiksregels zijn de normale regels van de elektrostimulatieprogramma s die arbeid aan de spieren opleggen en de pijnstillende behandeling van het type TENS. Daarbij dient zorgvuldig rekening te worden gehouden met de verdeling van de programma s over de verschillende stimulatiekanalen. - Kanalen en : spierarbeid opgelegd door het programma Amyotrophie. Elektroden geplaatst zoals aangeduid voor de te stimuleren spier. Maximaal verdraagbare stimulatie-energie. - Kanalen 3 en 4: programma TENS. Twee of vier grote elektroden geplaatst op de pijnlijke streek. Voldoende stimulatie-energie om een duidelijk tintelend gevoel te verkrijgen. Als de combinatie TENS wordt gekozen, zijn de m -functies behalve m 3 niet meer beschikbaar. Om de functie m 3 actief te maken, moet de kabel voorzien van het m 4 systeem verbonden zijn met kanaal of. 7 Om het programma aan te kunnen passen aan de vooruitgang die de patiënt boekt, bieden wij een programma voor de eerste twee weken en een programma voor de weken daarna. Elk programma bestaat uit drie fasen: - de e fase bestaat uit een opwarming met een duur van min. en een frequentie van 6 Hz. - de e fase is de arbeidsfase met een afwisseling van contractie - rust van de tetanische contracties met tetanisatiefrequenties van de trage vezels afgewisseld met rustfasen met zeer lage frequenties om de circulatie te verbeteren en te zorgen voor een betere metabolische recuperatie van de spiervezels tussen elke tetanische contractie. - de 3e fase is een herstelfase, met een duur van 3 min. Dat maakt het mogelijk na de arbeidsfase de spier beter te ontspannen en de metabolieten sneller te verwijderen, wat fenomenen als contractuur en spierpijn vermindert. Parameters van het programma Amyotrophie niveau Opwarming Contractie Actieve rust Herstel Frequentie 6 Hz 35 Hz 4 Hz 3 Hz Stijgtijd,5 s,5 s 0,5 s,5 s Duur van de fase mn 6 s 7 s 3 mn Afvaltijd s 0,75 s 0,5 s 3 s Parameters van het programma Amyotrophie niveau Laten we vooraf stellen dat we onder spierversterking verstaan: het vergroten van de kracht van een spier met een normaal of quasi normaal volume. De hier beschreven zijn dus niet bestemd voor de preventie of de behandeling van amyotrophie. Ze worden bijvoorbeeld wel gebruikt voor de volgende gevallen: Om opnieuw kracht te geven aan spieren die, nadat ze door amyotrophie waren getroffen, hun volume hebben teruggewonnen dankzij elektrostimulatie volgens de schema's voor de behandeling van amyotrophie. Een krachttoename kan ook worden verkregen bij spieren die door een operatie of na een periode van immobilisatie een vrijwel normaal volume hebben bewaard dankzij elektrostimulatie volgens de schema's voor de preventie van amyotrophie. Het versterken van de peroneusspieren bij de behandeling en preventie van enkelverstuiking. Het ontwikkelen van spierkracht van de schouderspieren die een rol spelen bij de fixatie van de humeruskop voor de behandeling en de preventie van schouderluxaties. Daarvoor is het volgende noodzakelijk: Werk eenpolig: plaats een grote neutrale elektrode (negatief) en een kleinere actieve (positief) op het motorisch punt van de spier die moet worden gestimuleerd. Opwarming Contractie Actieve rust Herstel Frequentie 6 Hz 45 Hz 4 Hz 3 Hz Stijgtijd,5 s,5 s 0,5 s,5 s Duur van de fase mn 6 s 5 s 3 mn Afvaltijd s 0,75 s 0,5 s 3 s Spierversterking Gebruik tweefasige symmetrisch gecompenseerde impulsen, voor een zo groot mogelijke ruimtelijke rekrutering bij een welbepaalde elektrische intensiteit. 3 Gebruik een impulsbreedte die overeenkomt met de chronaxie van de motorische zenuwen van de spieren die moeten worden gestimuleerd, opdat het comfort van de patiënten optimaal zou zijn. In het kader van standaard- bieden wij 7 verschillende impulsbreedtes. Het gebruik van de functie m-3 maakt het mogelijk de impulsbreedte aan te passen aan de patiënt. 4 Gebruik frequenties die een tetanische contractie van vezels van type IIb, de vezels voor kracht en snelheid, veroorzaken. 5 Gebruik de maximale stimulatie-energie. De eerste en de tweede sessie zullen de patiënt helpen om aan de behandelingsmethode te wennen. De stimulatie-energie moet na elke 3 tot 4 contracties worden verhoogd (de patiënt is altijd tegen een hogere stimulatie-energie bestand dan hij denkt). De therapeut speelt een voorname rol door de patiënt te overtuigen en hem ertoe te brengen een behandeling met de sterkst mogelijke contracties te ondergaan.

19 GUIDE PRATIQUE-nl.qxp:AS /03/07 9:5 Page Een van de sleutelfactoren voor de efficiëntie van de meeste elektrostimulatieprogramma s is dat u werkt met de hoogst mogelijke energie die u kunt verdragen. Hoe hoger de stimulatieenergie, hoe groter het aantal spiervezels die werken en hoe groter de geboekte vooruitgang. In veel klinische situaties wordt de streek rond de te stimuleren spiergroep getroffen door een pijnlijk syndroom met variabele intensiteit. Die pijn kan de patiënt ervan weerhouden om te werken met de vereiste hoge stimulatie-energie. De Compex 3 maakt het mogelijk dat programma te combineren met een programma TENS. Die combinatie is optioneel en moet vooraf worden geactiveerd door de gebruiker. - Kanalen en : spierarbeid opgelegd door het programma Spierversterking. - Kanalen 3 en 4: programma TENS. Wanneer die combinatie ingeschakeld is, verschijnt de vermelding TENS op het scherm tegenover het kanaal of de kanalen waarop de behandeling actief is. De praktische gebruiksregels zijn de normale regels van de elektrostimulatieprogramma s die arbeid aan de spieren opleggen en de pijnstillende behandeling van het type TENS. Daarbij dient zorgvuldig rekening te worden gehouden met de verdeling van de programma s over de verschillende stimulatiekanalen. - Kanalen en : spierarbeid opgelegd door het programma Spierversterking. Elektroden geplaatst zoals aangeduid voor de te stimuleren spier. Maximaal verdraagbare stimulatie-energie. - Kanalen 3 en 4: programma TENS. Twee of vier grote elektroden geplaatst op de pijnlijke streek. Voldoende stimulatie-energie om een duidelijk tintelend gevoel te verkrijgen. Als de combinatie TENS wordt gekozen, zijn de m functies behalve m 3 niet meer beschikbaar. Om de functie m 3 actief te maken, moet de kabel voorzien van het m 4 systeem verbonden zijn met kanaal of. Er bestaan twee verschillende niveaus voor deze behandeling. Het e niveau is voor de eerste twee weken, het e niveau voor de volgende weken. Elk programma bestaat uit 3 stimulatiefasen die elkaar automatisch opvolgen: - de e fase bestaat uit een opwarming met een duur van min. en een frequentie van 6 Hz. - de e fase is de arbeidsfase: afwisseling van contractie - rust van de tetanische contracties met tetanisatiefrequenties van de snelle vezels gevolgd door rustfasen met een duur die ten minste het dubbele is van de contractiefase. Tijdens die rustfase verhoogt een zeer lage frequentie (4 Hz) de bloeddoorstroming, waardoor de recuperatie tussen twee tetanische contracties verbetert. - de 3e fase is een herstelfase. Dat maakt het mogelijk na de arbeidsfase de spier beter te ontspannen en de metabolieten sneller te verwijderen, wat fenomenen als contractuur en spierpijn vermindert. De duur bedraagt 3 min. Parameters van het programma Spierversterking niveau Opwarming Contractie Actieve rust Herstel Parameters van het programma Spierversterking niveau De chirurgische orthopedische ingrepen aan de heup, en in het bijzonder de plaatsing van protheses, hebben een spieratrofie van de bilspieren tot gevolg, waardoor krachtverlies en een minder goede heupstabiliteit tijdens het lopen optreedt. Naast oefeningen en actieve kinesitherapie is neuromusculaire elektrostimulatie van grote en middelgrote bilspieren een techniek die speciaal geïndiceerd is voor de doeltreffende behandeling van de insufficiëntie van die spieren. De zeer lage frequenties, zoals die van de periodes van de opwarming, de actieve rust tussen de tetanische contracties en de Opwarming Contractie Actieve rust Herstel Frequentie 6 Hz 85 Hz 4 Hz 3 Hz Stijgtijd,5 s,5 s 0,5 s,5 s Duur van de fase mn 4 s 8 s 3 mn Afvaltijd s 0,75 s 0,5 s 3 s Heup prothese ontspanning aan het einde van de behandeling, genereren geïndividualiseerde spierschokken die trillingen ter hoogte van het prothesemateriaal veroorzaken. De 3 niveaus van het programma Heup prothese corresponderen respectievelijk met de : Amyotrophie, niveau, Amyotrophie, niveau en Spierversterking, niveau waarvoor de zeer lage frequenties zijn geëlimineerd. De 3 niveaus van het programma Heup prothese veroorzaken dus enkel tetanische contractiefases gescheiden door fases van volledige rust. Frequentie 6 Hz 75 Hz 4 Hz 3 Hz Patellasyndroom Stijgtijd,5 s,5 s 0,5 s,5 s Duur van de fase mn 4 s 0 s 3 mn Afvaltijd s 0,75 s 0,5 s 3 s Externe subluxaties van de patella, veel voorkomend bij jonge meisjes, worden veroorzaakt door een gebrek aan evenwicht tussen de verschillende spierbundels van de quadriceps. Er is sprake van een relatieve zwakte van de vastus medialis ten opzichte van de vastus lateralis, wat leidt tot een externe verplaatsing van de patella en een overdruk tussen de externe condylus van de femur en het betreffende patellaoppervlak. De specifieke arbeid van de vastus medialis, uitsluitend mogelijk via elektrostimulatie, is de aangewezen behandeling voor deze aandoening. Externe subluxaties van de patella, veel voorkomend bij jonge meisjes, wordt veroorzaakt door een gebrek aan evenwicht tussen de verschillende spierbundels van de quadriceps. Dat laatste brengt de actieve stabiliteit van het gewricht in gevaar en verergert de pijn. Die vicieuze cirkel kan worden doorbroken dankzij de elektrostimulatie van de quadriceps.

20 GUIDE PRATIQUE-nl.qxp:AS /03/07 9:5 Page De parameters van de programma s Patella syndroom zijn speciaal aangepast om elke spierschok met ongewenste bijwerkingen voor de patella te vermijden (pijn). De 3 niveaus van het programma Patella syndroom corresponderen respectievelijk met de : Amyotrophie, niveau, Amyotrophie, niveau en Spierversterking, niveau waarvoor de zeer lage frequenties zijn geëlimineerd. De 3 niveaus van het programma Patella syndroom veroorzaken dus enkel tetanische contractiefases gescheiden door fases van volledige rust. Het programma VKB is bedoeld voor het specifieke probleem van ligamentplastiek van de VKB, door een serie van in de tijd versprongen co-contracties te bieden. De stimulatie begint op de hamstringspieren Parameters van het programma VKB (kanaal en ) en terwijl deze contractie wordt aangehouden begint eveneens de stimulatie van de quadriceps (kanaal 3 en 4). Zo word elk risico op het schuiflade-effect vermeden. Vanwege hun anatomische situatie, die hen bijzonder blootstelt aan belangrijke belasting, vertegenwoordigen de tendinopathieën van de rotatorencuff een echt probleem voor de volksgezondheid. Uit een studie in het Verenigd Koninkrijk uit 986 blijkt dat 0% van de bevolking een arts heeft geraadpleegd voor schouderklachten. De pathogenese van dergelijke tendinopathieën is multifactorieel: intrinsieke factoren (gebrek aan vascularisatie, structurele anomalie van de collageenvezels,...) of extrinsieke factoren (mechanische overbelasting, bewegingsfouten,...) soms geassocieerd, kunnen verantwoordelijk worden gesteld voor die peesaandoeningen. De bewegingsfouten lijken een doorslaggevende rol te spelen, aangezien ze het vaakst resulteren in beperkingen van de gewrichtsbewegingen, pijn en functionele hinder. De beperkingen van de gewrichtsbewegingen die via specifieke tests worden opgespoord, betreffen de flexie (antepulsie) en/of abductie. Een beperking van de flexie wijst op een anterosuperieure decentrering, terwijl een beperking van de abductie het symptoom is van een decentrering van de spin bij een mediale rotatie. Het herstel van de gewrichtsamplitude Rotatoren cuff wordt verkregen na correctie van de gewrichtsdecentreringen, wat met de gepaste technieken moet worden bewerkstelligd. De neuromusculaire controle moet gericht zijn op de coaptatiespieren, de neertrekkende spieren van de humerale kop en de laterale draaispieren. De prioriteit die al vele jaren aan de grote rug- en borstspieren wordt gegeven, wordt vandaag ernstig in vraag gesteld vanwege de component van de mediale rotatie van deze spieren. In feite zijn de enige spieren die aan die mechanische vereisten kunnen voldoen de m. supraspinatus en m. infraspinatus, die bij de neuromotorische revalidatie, met inbegrip van de elektrostimulatie, prioriteit zullen krijgen. De 3 niveaus van het programma Rotatoren cuff corresponderen respectievelijk met de : Amyotrophie, niveau, Amyotrophie, niveau en Spierversterking, niveau. Excessieve uitrekking of contractie van een spier, hetgeen leidt tot spanningen die de mechanische mogelijkheden van de spiervezels overstijgen, bijvoorbeeld bij plotse of explosieve bewegingen, zoals aan de start van een sprint, kunnen verantwoordelijk zijn voor verlengingen en zelfs verrekkingen of scheuren van de spier. Die spierscheur kan min of meer omvangrijk zijn, gaande van een gewone uitrekking van een klein groepje vezels tot een zware scheur met bloeding en vorming van een hematoom. Naast de normale e contractie e contractie Actieve rust Frequentie 40 Hz 40 Hz 4 Hz Stijgtijd 3 s,5 s 0,5 s Duur van de fase 6 s 3 s 8 s Afvaltijd 0,75 s 0 s 0,5 s Spierscheur behandeling die in dergelijke situaties wordt toegepast (immobilisatie, koude, compressie, enz.), vergemakkelijkt een progressieve behandeling met elektrostimulatie een snellere terugkeer naar een normale activiteit. Het programma Spierscheur is ontwikkeld om de spier heel progressief onder druk te zetten gedurende meerdere seconden. Zo wordt elke plotselinge belasting vermeden. VKB Parameters van het programma Spierscheur Opwarming Contractie Actieve rust Herstel Het scheuren van de voorste kruisbanden (VKB) van de knie is een van de frequentste blessures in de sporttraumatologie. De reconstructieve chirurgie van de voorste kruisband is de voorbije decennia blijven evolueren en heeft aanzienlijke vooruitgang geboekt, met name dankzij het gebruik van artroscopische technieken. Een herneming van de sportactiviteit vereist enerzijds voldoende stevigheid van het peestransplantaat, dat bestand moet zijn tegen een grote mechanische belasting, maar ook en vooral een goede actieve stabiliteit van het gewricht. Die actieve gewrichtsstabiliteit vereist een musculatuur die zo snel mogelijk kan weerstaan aan vaak fenomenale belastingen, via de proprioceptieve reflex. Een chirurgische ingreep heeft onder meer steeds een belangrijke amyotrophie van de quadriceps tot gevolg; de behandeling ervan is een van de eerste doelen van de orthopedagoog. Bij de revalidatie van de quadriceps zijn gedurende de eerste 3 tot 4 maanden oefeningen in open kinetische keten uit den boze, omdat daartoe de schuifladetest van het onderbeen behoort, die het peestransplantaat tijdens de avascularisatiefase in gevaar kan brengen. Frequentie 6 Hz 40 Hz 4 Hz 3 Hz Stijgtijd,5 s 6 s,5 s,5 s Duur van de fase mn 3 s 0 s 3 mn Afvaltijd s,5 s,5 s 3 s