Amsterdam, mei 2010 In opdracht van Elsevier. Studie & Werk Hbo ers en academici van afstudeerjaar 2007/08 op de arbeidsmarkt

Transcriptie

1 Studie & Werk 2010

2

3 Amsterdam, mei 2010 In opdracht van Elsevier Studie & Werk 2010 Hbo ers en academici van afstudeerjaar 2007/08 op de arbeidsmarkt E.E. Berkhout T.H. Smid Roetersstraat WB Amsterdam - T (+31) F (+31) secretariaat@seo.nl ABN-AMRO Postbank KvK Amsterdam BTW B02

4 De wetenschap dat het goed is SEO Economisch Onderzoek doet onafhankelijk toegepast onderzoek in opdracht van overheid en bedrijfsleven. Ons onderzoek helpt onze opdrachtgevers bij het nemen van beslissingen. SEO Economisch Onderzoek is gelieerd aan de Universiteit van Amsterdam. Dat geeft ons zicht op de nieuwste wetenschappelijke methoden. We hebben geen winstoogmerk en investeren continu in het intellectueel kapitaal van de medewerkers via promotietrajecten, het uitbrengen van wetenschappelijke publicaties, kennisnetwerken en congresbezoek. SEO-rapport nr ISBN Copyright 2010 SEO Amsterdam. Alle rechten voorbehouden. Het is geoorloofd gegevens uit dit rapport te gebruiken in artikelen en dergelijke, mits daarbij de bron Elsevier/SEO duidelijk en nauwkeurig wordt vermeld.

5 STUDIE & WERK 2010

6

7 STUDIE & WERK 2010 Voorwoord No matter what the crisis, I refuse to live like this - Postmen (1999) - Deze veertiende editie van het SEO/Elsevier-onderzoek Studie & Werk verschijnt ten tijde van een grote economische crisis. Zoals voorspeld schijnt nu ook op de arbeidsmarkt de zon alleen nog achter de wolken, maar toch lijkt de lichting hoger opgeleiden die afstudeerde in het studiejaar 2007/2008 (net voor het begin van de crisis dus) zich daar nog maar weinig van aan te trekken. En terecht: ze zoeken gewoon wat langer en wat harder, accepteren vaker een tijdelijke baan, maar verdienen net zoveel als de alumni van vorige cohorten. En ook hun vertrouwen in de arbeidsmarkt op de lange termijn is nog immer groot, waardoor een studielening steeds normaler wordt en de geleende bedragen alsmaar stijgen. Al met al lijkt er dan ook nog geen reden voor startende hbo ers en academici om werkelijk ongerust te zijn: vergeleken met andere groepen is hun arbeidsmarktpositie nog steeds gunstig. Wel blijken de verschillen tussen de opleidingen onderling meer dan ooit van belang. Opleidingen met een traditioneel lage arbeidsmarktrelevantie vangen hier en daar wat klappen op, maar naar de meeste afgestudeerden is nog steeds voldoende vraag. Studie & Werk 2010 analyseert de huidige positie van afgestudeerden en de relevantie van hun opleidingen op basis van gegevens over de jaren Het meest recente cohort betreft afgestudeerden van hogescholen en universiteiten die tijdens het studiejaar 2007/2008 de arbeidsmarkt hebben betreden en in de eerste tweemaanden van 2010 zijn ondervraagd. Hoofdstuk 1 plaatst de huidige situatie in de context van eerdere jaren. Hoofdstuk 2 laat zien met welke opleidingen de afgelopen anderhalf jaar het snelst een baan werd gevonden, het effect van opleidingskeuze op het salaris komt aan bod in Hoofdstuk 3. De beste functies voor jonge hbo ers en academici en de sectoren met de gunstigste arbeidsvoorwaarden zijn geanalyseerd in Hoofdstuk 4, 5 en 6. Fraude tijdens de studie is het onderwerp van Hoofdstuk 7, terwijl in Hoofdstuk 8 wederom de pensioenplannen van de huidige generatie starters onder de loep genomen wordt. Tenslotte analyseren we, dit jaar voor het eerst, in Hoofdstuk 9 de ontwikkelingen rondom de studieschuld in de periode Bij dit rapport horen twee statistische bijlagen, met kerngegevens over het hbo en de universiteiten. Voor een juiste interpretatie van die kerngegevens is het raadzaam om eerst kennis te nemen van de inhoud van dit rapport. We hopen dat deze publicaties ook dit jaar weer een interessante bron zal zijn van informatie over hoger opgeleiden in het onderwijs, op de arbeidsmarkt en daar tussenin. Ernest Berkhout Theo Smid

8

9 STUDIE & WERK 2010 Inhoudsopgave 1 De arbeidsmarkt voor hoger opgeleiden Baanzoekduur Salaris Baanzekerheid Alumnivertrouwen Zoekgedrag Conclusie Zoekduur per opleiding Definities Individuele factoren wie vindt het snelst een baan? Opleiding met welke opleiding vindt ik het snelst een baan? Salaris per opleiding Definities Individuele factoren wie heeft het hoogste salaris? Opleiding met welke opleiding vindt ik het snelst een baan? Tevreden Twaalf : de beste startfuncties van Arbeidsvoorwaarden in sectoren Salaris en werkweek Een vast contract? Arbeidssatisfactie: maakt geld gelukkig? Secundaire arbeidsvoorwaarden Hotspots op de arbeidsmarkt Definitie Hotspots op de arbeidsmarkt Fraude in het hoger onderwijs Doorwerken of met pensioen? Wanneer met pensioen? De geplande pensioenleeftijd door de jaren heen Wat verklaart de geplande pensioenleeftijd? Studieschuld Wie lenen er? Hoeveel wordt er geleend? Studeren is investeren in human capital?... 66

10

11 STUDIE & WERK De arbeidsmarkt voor hoger opgeleiden Afgestudeerde hoger opgeleiden hoeven ondanks de economische crisis niet lang naar een baan op hun niveau te zoeken. Hbo ers zochten gemiddeld ruim tweeënhalve maand naar een baan en academici krap vier maanden. Voorspellingen laten echter wel zien dat de baanzoekduur vanaf 2009 fors gaat toenemen. Het salaris dat hbo ers en academici van het afstudeercohort 2007/08 gemiddeld verdienen is gelijk aan dat van het vorige cohort. Maar in de recent gestarte banen zijn de salarissen wel lager. Daarnaast is de kans op een vaste baan historisch laag en is het aantal sollicitaties van starters iets toegenomen. Toch blijft het langetermijnvertrouwen van alumni in hun arbeidsmarktpositie constant. Hoger opgeleiden genieten dus nog steeds een goede uitgangspositie op de arbeidsmarkt. Dit heeft er ook mee te maken dat de arbeidsmarkt in de afgelopen jaren ronduit krap was. Dit zijn de belangrijkste conclusies uit Studie & Werk, de jaarlijkse uitgave van SEO Economisch Onderzoek die de arbeidsmarktpositie van pas afgestudeerde hoger opgeleiden beschrijft. Dit jaar is het cohort ondervraagd dat in 2007/2008 is afgestudeerd. In dit eerste hoofdstuk wordt de arbeidsmarktsituatie van deze afgestudeerden in historisch perspectief geplaatst. Hierbij wordt gekeken naar vijf indicatoren: de zoekduur naar een passende baan, het salaris, de baanzekerheid, het vertrouwen van alumni in hun kansen op de arbeidsmarkt en de door hen gebruikte zoekkanalen. 1.1 Baanzoekduur De baanzoekduur van hbo ers en academici is laag, ondanks de economische crisis. Hoewel de zoekduur van hbo ers iets is gestegen, is deze met ruim tweeënhalve maand historisch nog steeds gunstig. De zoekduur van academici is gedaald tot krap vier maanden. Over de zoekduur van afgestudeerden die eind 2008 of later een baan zijn gaan zoeken, kunnen nog geen harde uitspraken worden gedaan. Voorspellingen laten wel zien dat de baanzoekduur vanaf 2009 fors gaat toenemen. Deze toename is voor hbo ers in 2008 zelfs al zichtbaar. De baanzoekduur is gedefinieerd als de tijd die een pas afgestudeerde heeft moeten zoeken om een baan op zijn eigen opleidingsniveau te vinden. 1 Figuur 1.1 illustreert de ontwikkeling van de gemiddelde zoekduur van pas afgestudeerde hbo ers en academici. De verticale as geeft het aantal maanden weer dat men gemiddeld naar een baan zocht, de horizontale as het kwartaal waarin men is begonnen met zoeken. Er is gebruik gemaakt van een voortschrijdend gemiddelde, zodat seizoensinvloeden geen invloed hebben op de verschillen tussen de kwartalen. De zoekduren van hbo ers en academici zijn iets dichter bij elkaar komen te liggen. Historisch gezien doen academici er ongeveer zes weken langer over om een baan op niveau te vinden. Uit de figuur blijkt verder dat de zoekduren vanaf 1998 snel zijn gedaald en daarna vanaf de eeuwwisseling een periode min of meer op hetzelfde niveau zijn gebleven: vierenhalve maand voor academici en drie maanden voor hbo ers. Academici kregen vanaf eind 2001 te maken met een stijgende baanzoekduur, hbo ers een half jaar later. In 2004 bereikte de baanzoekduur een dieptepunt : afgestudeerden die toen begonnen met zoeken deden er net zo lang over als in In hoofdstuk 2 wordt nader ingegaan op de precieze definitie van baanzoekduren.

12 2 HOOFDSTUK 1 Maar sinds 2004 laat de baanzoekduur weer een gunstige ontwikkeling zien, hoewel de bodem daarvan nu wel is bereikt. De gevolgen van de economische crisis zijn voorlopig beperkt gebleven voor het cohort afgestudeerden uit 2007/2008. Dit komt waarschijnlijk door het grote aantal vacatures dat nog bestond toen deze groep de arbeidsmarkt betrad, halverwege het jaar Figuur 1.1 De baanzoekduur van hbo ers en academici (kwartalen, ) Zoekduur naar een baan gemiddelde van de laatste 4 kwartalen maanden SEO/Elsevier 2010 hbo'ers academici Ramingen wijzen erop dat de crisis zal zorgen voor een snel stijgende zoekduur (in de figuur weergegeven door middel van een stippellijn). Ook in de afgelopen jaren werd zo n voorspelling gedaan op basis van de verhouding vacatures/werklozen; deze indicator is telkens vrij betrouwbaar gebleken. 1.2 Salaris De afgelopen twee jaar is het bruto reële maandsalaris van afstudeercohorten hbo ers en academici ongeveer op een gelijk niveau gebleven, nadat ze tussen 2006 en 2008 waren toegenomen. Daarom liggen de salarissen nu een stuk hoger dan tijdens de vorige recessie ( ). De huidige economische crisis is echter al wel zichtbaar in de salarissen van de recent gestarte banen. Deze zijn namelijk vanaf 2008 gedaald. Figuur 1.2 toont de ontwikkeling in het bruto reële maandsalaris van cohorten hbo ers en academici die pas de arbeidsmarkt hebben betreden. De weergegeven salarissen hebben betrekking op het moment van enquêteren, in januari van het aangegeven jaar, na correctie voor inflatie. De ondervraagden zijn ongeveer anderhalf tot twee jaar voor dat moment afgestudeerd. Het gemiddelde salaris is uitgedrukt in indexcijfers, met 2005 als basisjaar. De salarissen zijn gecorrigeerd voor achtergrondvariabelen zoals geslacht, niveau van de baan en regio. Hierdoor worden loonverschillen die het gevolg zijn van toevallige verschillen in de samenstellingen van de diverse cohorten geëlimineerd en kunnen de cohorten beter met elkaar worden vergeleken.

13 0BDE ARBEIDSMARKT VOOR HOGER OPGELEIDEN 3 Figuur 1.2 Reëel bruto maandsalaris naar enquêtejaar (indexcijfers) hbo'ers academici index (2005=100) SEO/Elsevier 2010 Een stijgende lijn betekent dat de salarissen sneller stijgen dan de gemiddelde prijzen. Bij een dalende lijn blijft de ontwikkeling van de salarissen achter bij de inflatie. Dit hoeft niet te betekenen dat een cohort nominaal minder verdient dan het voorgaande cohort, het geeft slechts aan dat de koopkracht van hun salaris lager is. Zo was bijvoorbeeld het bruto reële maandsalaris van ondervraagde academici in 2009 (die in 2006/2007 op de arbeidsmarkt zijn gekomen) lager dan van die uit 2008 (die in 2005/2006 de arbeidsmarkt hebben betreden). Het reële salaris van academici is de afgelopen vijf jaar iets meer toegenomen dan dat van hbo ers. De stijgende trend die zich tussen 2006 en 2008 voordeed, lijkt gebroken. Het niveau van de salarissen is historisch gezien nog altijd relatief hoog, maar wel lager dan in het topjaar Eerdere onderzoeksresultaten leren dat academici meer banen hebben gehad, vaker op een tijdelijk contract werken en een langere zoekduur hebben. Hieruit volgt dat ze doorgaans later zijn begonnen met hun huidige baan. Aangezien in Figuur 1.2 wordt gekeken naar het salaris op het moment van enquêteren, is het mogelijk dat er conjunctuurverschillen ontstaan in de salarisontwikkeling tussen hbo ers en academici puur doordat de banen van de laatste groep gemiddeld op een later moment zijn begonnen. Om deze mogelijke verschillen tussen hbo ers en academici te elimineren, toont Figuur 1.3 de salarisontwikkeling naar het startkwartaal van de huidige baan. Uit deze figuur blijkt dat de salarissen van hbo ers en academici ongeveer hetzelfde patroon volgen. Salarissen van academici vertonen in het derde kwartaal van 2008 een sterke daling. De salarissen van hbo ers hebben ook een daling ingezet, hoewel deze pas in het vierde kwartaal van 2008 begon. De invloed van de economische crisis op de arbeidsmarkt lijkt daarmee iets eerder te zijn begonnen voor academici

14 4 HOOFDSTUK 1 dan voor hbo ers. Academici die begin 2001 of 2008 met hun baan zijn begonnen, verdienen het meest. Hbo-alumni verdienen het meest als zij begin 2001 in hun baan startten. Figuur 1.3 Reëel bruto maandsalaris naar startkwartaal huidige baan (indexcijfers) index (2003q3=100) SEO/Elsevier 2010 hbo'ers academici 1.3 Baanzekerheid De kansen van hbo ers en academici op een vaste aanstelling zijn voor het tweede achtereenvolgende jaar afgenomen. Dit jaar had 43% van de onlangs afgestudeerde hbo ers binnen 18 maanden een vaste baan, terwijl dat twee jaar geleden nog tien procent meer was. Ook voor academici is de kans op een vaste aanstelling met ruim tien procent afgenomen, tot 33%. Figuur 1.4 illustreert de ontwikkeling in de baanzekerheid: de kans om 18 maanden na afstuderen een vaste baan te hebben. De resultaten zijn gecorrigeerd voor persoon- en opleidingkenmerken en voor verschillen in meetmomenten (niet iedereen wordt immers exact 18 maanden na afstuderen waargenomen). Hbo ers hebben over alle jaren een grotere baanzekerheid dan academici, hoewel de verschillen over de tijd zijn afgenomen. De kans op een vaste baan is na een korte opleving in 2008 voor het tweede jaar op rij gedaald. De baanzekerheid bevindt zich zelfs op een historisch dieptepunt, met name voor academici.

15 0BDE ARBEIDSMARKT VOOR HOGER OPGELEIDEN 5 Figuur 1.4 Kans op een vaste baan binnen 18 maanden na afstuderen Baanzekerheid hoger opgeleiden Kans op vaste baan binnen 18 maanden SEO/Elsevier 2010 hbo universiteit Figuur 1.5 op volgende pagina laat de ontwikkeling zien in de dienstverbanden van hbo ers door de jaren heen. 2 Een opvallende ontwikkeling is dat het aandeel hbo ers in tijdelijke contracten met uitzicht op vast de afgelopen twee jaar is gestegen. Afgelopen jaar heeft een duidelijke substitutie plaatsgevonden van vaste contracten naar tijdelijke contracten met uitzicht op vast. Het aandeel tijdelijke dienstverbanden, zelfstandigen en uitzend/detachering is gelijk gebleven. Een vergelijking met Figuur 1.6 maakt duidelijk dat beginnende academici minder vaak een vast contract hebben dan beginnende hbo ers. Het aandeel tijdelijke contracten met uitzicht op vast is ook bij academici de afgelopen twee jaar licht toegenomen, ten koste van vaste contracten. Daarnaast zijn de tijdelijke contracten zonder uitzicht op een vast dienstverband aan een duidelijke opmars begonnen. Hoewel tijdelijke contracten bij academici altijd al vaker voorkwamen, is het verschil met hbo ers de afgelopen twee jaar alleen maar toegenomen. Bij academici vindt vooral substitutie plaats van vaste contracten naar tijdelijke contracten zonder uitzicht op vast werk. 2 Op deze figuur zijn geen correcties toegepast, waardoor de resultaten mogelijk afwijken van de baankansen in Figuur 1.4.

16 6 HOOFDSTUK 1 Figuur 1.5 Arbeidsrelatie: vast, tijdelijk, zelfstandig of via een intermediair (hbo ers) Hbo'ers Uitzend/detachering Zelfstandige Tijdelijk Uitzicht op vast Vast Figuur 1.6 Arbeidsrelatie: vast, tijdelijk, zelfstandig of via een intermediair (academici) Academici Uitzend/detachering Zelfstandige Tijdelijk Uitzicht op vast Vast Bron: Elsevier/SEO (2010) 1.4 Alumnivertrouwen Het alumnivertrouwen op de korte termijn is voor het tweede jaar op rij gezakt. Zo is de kans die alumni zichzelf toedichten op het vinden van een baan op het eigen opleidingsniveau dit jaar wederom naar beneden bijgesteld. De

17 0BDE ARBEIDSMARKT VOOR HOGER OPGELEIDEN 7 verwachtingen van hbo ers en academici omtrent het salaris dat ze over 5 jaar denken te verdienen, zijn over de afgelopen twee jaar niet veel veranderd. Het dalende korte termijn vertrouwen vertaalt zich nog niet in een grotere verhuisbereidheid. Alumni passen hun gedrag vooralsnog dus niet aan de verslechterende arbeidsmarkt aan. Onder alumnivertrouwen wordt verstaan het subjectieve oordeel van jonge hoger opgeleiden over het klimaat op de arbeidsmarkt. Dit wordt gemeten aan de hand van drie kenmerken: Hoe groot is volgens alumni de subjectieve kans dat zij, wanneer zij nu hun baan kwijt zouden raken, binnen 6 maanden weer een baan van hetzelfde niveau krijgen? Hoeveel verwachten ze over 5 jaar bruto te verdienen? Hoe groot is de groep die bereid is om meer dan 100 km. te verhuizen voor een baan die past bij hun opleiding? Het eerste kenmerk geeft het vertrouwen op de korte termijn weer, het tweede is een indicator voor het vertrouwen op de lange termijn. Het derde kenmerk geeft aan of alumni ook daadwerkelijk bereid zijn om hun gedrag aan deze verwachtingen aan te passen. De drie vragen over het alumnivertrouwen worden in de rest van deze paragraaf beantwoord. Figuur 1.7 toont de gemiddelde kans die afgestudeerden zichzelf toedichten om binnen een half jaar een baan op een vergelijkbaar niveau te vinden, indien ze nu werkloos zouden worden. Dit vertrouwen is de laatste jaren gedaald, het komt zelfs al in de buurt van het dieptepunt uit Hbo ers schatten de kans om bij werkloosheid binnen 6 maanden weer een baan op hetzelfde niveau te vinden nu gemiddeld op 64%, academici op 66%. Het verschil tussen hbo ers en academici is vanaf 2007 kleiner geworden. Figuur 1.7 Korte termijn alumnivertrouwen Alumnivertrouwen hoger opgeleiden Kans op zelfde baan binnen 6 mnd. hbo universiteit SEO/Elsevier 2010

18 8 HOOFDSTUK 1 In Figuur 1.8 wordt het verwachte bruto salaris over 5 jaar weergegeven Deze cijfers zijn gecorrigeerd voor inflatie. Hierbij zijn alleen respondenten meegenomen die op het moment van enquêteren een fulltime baan hadden. Figuur 1.8 Lange termijn alumnivertrouwen Alumnivertrouwen hbo'ers Verwacht salaris over 5 jaar (voltijders) euro's, waarde SEO/Elsevier 2010 Alumnivertrouwen academici Verwacht salaris over 5 jaar (voltijders) euro's, waarde SEO/Elsevier 2010 Uit deze figuren komt een gemengd beeld naar voren. Afgestudeerde Hbo ers verwachten op de lange termijn iets minder te gaan verdienen dan vorig jaar het geval was. Ze denken over 5 jaar ongeveer 3125 te verdienen. Academici verwachten op de lange termijn ongeveer 4000,- te

19 0BDE ARBEIDSMARKT VOOR HOGER OPGELEIDEN 9 gaan verdienen, wat overeenkomt met hun lange termijn verwachtingen van vorig jaar. Het lange termijn vertrouwen van alumni heeft ondanks de economische crisis geen zware klappen gehad. Hbo ers hebben hun verwachtingen over het salaris dat ze over vijf jaar denken te verdienen iets naar beneden bijgesteld. Het lange termijn vertrouwen van academici is over de afgelopen twee jaar nauwelijks aangetast. Voor zover er sprake is van een daling in de verwachtingen omtrent het salaris, is deze veel minder scherp dan tussen 2002 en Bovendien ligt het verwachte salaris nog steeds hoger dan in het daljaar In het verleden liepen de verwachtingen over het toekomstige salaris steeds opvallend gelijk met de werkelijke verdiensten in de huidige baan. In deze jaargang van Studie & Werk geldt dit nog steeds voor het salaris van academici. Hbo ers hebben echter hun salarisverwachting naar beneden bijgesteld, terwijl hun werkelijke salaris is gestegen. Een verklaring zou kunnen zijn dat de meeste hbo ers met hun huidige baan zijn begonnen voor de crisis losbarstte en dat daarom hun huidige salaris er relatief gezien beter voorstaat dan hun salarisverwachting. Gezien het feit dat alumni in het verleden hun loonontwikkeling systematisch hebben overschat, lijken de hbo ers op dit punt in ieder geval realistischer geworden. Tot slot is het interessant om na te gaan in hoeverre alumni bereid zijn hun arbeidsmarktgedrag op hun toekomstverwachtingen af te stemmen. Dit gedrag wordt gemeten aan de hand van de bereidheid van afgestudeerden om meer dan 100 km te verhuizen voor een baan die past bij hun opleiding, weergegeven in Figuur 1.9. Uit de figuur blijkt dat de verhuisbereidheid onder hbo ers na de opleving in 2009 weer is gedaald. Dit jaar is 34% van de hbo ers bereid meer dan 100 km te verhuizen voor een geschikte baan, tegen 46% van de academici. Figuur 1.9 Verhuisbereidheid Alumnivertrouwen hoger opgeleiden Bereidheid 100 km. te verhuizen voor een baan hbo universiteit SEO/Elsevier 2010

20 10 HOOFDSTUK 1 De verhuisbereidheid ontwikkelde zich voorheen steeds tegenovergesteld aan de andere indicatoren van het alumnivertrouwen: hoe meer vertrouwen, des te lager de verhuisbereidheid. Dit jaar gaat deze relatie niet op omdat naast het alumnivertrouwen ook de verhuisbereidheid is gedaald. Verder valt op dat hbo ers meer regionaal georiënteerd zijn dan universitaire studenten. Hbo-studenten verhuizen minder snel naar een andere stad om daar te gaan studeren, en zijn ook na afstuderen meer geneigd in dezelfde regio te blijven. 1.5 Zoekgedrag Afgestudeerden van het cohort 2007/2008 solliciteerden iets vaker dan het cohort van een jaar daarvoor. Alumni zoeken het meest naar een baan via het internet en door te reageren op bestaande vacatures. Tussen de 60 en 7 van pas afgestudeerde hbo ers en academici zoekt via deze wegen naar een baan. Daarna is de open sollicitatie het meest gebruikte zoekkanaal: ongeveer de helft van de afgestudeerden maakt hier gebruik van. Figuur 1.10 geeft weer hoe vaak afgestudeerden hebben gesolliciteerd. Het aantal sollicitaties daalde vanaf 2006, maar is in 2010 voor het eerst weer toegenomen. Hbo ers en academici van het meest recente cohort (2007/2008) solliciteerden gemiddeld ongeveer negen keer. Hiermee hebben afgestudeerden van het meest recente cohort gemiddeld een keer vaker gesolliciteerd dan afgestudeerden van het cohort 2006/2007. Figuur 1.10 Aantal sollicitaties aantal sollicitaties SEO/Elsevier 2010 hbo'ers academici In elke editie van Studie & Werk wordt afgestudeerden gevraagd van welke zoekkanalen zij gebruik hebben gemaakt bij het zoeken naar een baan. Hierbij worden zes verschillende zoekkanalen onderscheiden:

21 0BDE ARBEIDSMARKT VOOR HOGER OPGELEIDEN Informeren en/of inschrijven bij een bemiddelaar, zoals een arbeid- of uitzendbureau; 2. Het reageren op een bestaande vacature; 3. Zoeken via het internet; 4. Zoeken via het eigen netwerk van vrienden en kennissen; 5. Schrijven van een open sollicitatiebrief; 6. Volgen van een stage. Figuur 1.11 op de volgende pagina geeft voor elk van deze zoekkanalen weer hoeveel afgestudeerden er door de jaren heen gebruik van heeft gemaakt. Zoeken via internet of via het eigen netwerk is populairder geworden. Zoeken via internet is vooral in de eerste jaren sinds de eeuwwisseling snels in populariteit toegenomen, het gebruik van dit medium de afgenomen jaren is gestagneerd. Dat hangt samen met het feit dat de internetpenetratie onder jonge afgestudeerden inmiddels bijna volledig is. Zoeken via het eigen netwerk van vrienden en kennissen is na een korte dip weer aan het toenemen. Mogelijk komt dit doordat het makkelijker is geworden het eigen netwerk via internet in stand te houden en uit te breiden. Bij de vier andere zoekkanalen schommelt de mate waarin er de afgelopen jaren gebruik van is gemaakt. Ze vertonen echter wel allemaal een relatief sterke stijging vanaf Deze stijging valt samen met een destijds verslechterende arbeidsmarkt voor hoger opgeleiden. Het ligt dan ook voor de hand dat wanneer het lastig is om een baan te vinden, men meer verschillende zoekkanalen gebruikt dan wanneer het vinden van een baan relatief eenvoudig is. Wanneer iemand al na het schrijven van een open sollicitatie een baan heeft gevonden, is er immers geen noodzaak meer om ook te gaan zoeken via een bemiddelend bureau of het eigen netwerk. Geheel in lijn met de verwachting is het gebruik van deze zoekkanalen bij de aantrekkende conjunctuur vanaf 2006 dan ook weer afgenomen. Na het uitbreken van de economische crisis in 2008 is het gebruik van de verschillende zoekkanalen echter weer aan het toenemen. De mate waarin hbo ers en academici gebruik maken van bepaalde zoekkanalen verschilt. Academici solliciteren bijvoorbeeld vaker op een bestaande vacature, terwijl hbo ers juist veel vaker via een stageplaats naar werk zoeken.

22 12 HOOFDSTUK 1 Figuur 1.11 Gebruik van diverse zoekkanalen om een baan te vinden (%) hbo'ers academici Bemiddelaar Bestaande vacature Internet Netwerk Open sollicitatie Stage SEO/Elsevier 2010

23 0BDE ARBEIDSMARKT VOOR HOGER OPGELEIDEN Conclusie De arbeidsmarktpositie van hoger opgeleiden die in 2007/2008 zijn afgestudeerd (en begin 2010 zijn ondervraagd) is ondanks de economische crisis nog redelijk goed. De baanzoekduur van hbo ers en academici is vergeleken met de vorige recessie aan de lage kant. Hbo ers zochten gemiddeld ruim tweeënhalve maand naar een baan en academici krap vier maanden. Prognoses laten echter wel zien dat de baanzoekduur vanaf 2009 fors gaat stijgen. Het reële maandsalaris van hbo ers en academici is dit jaar licht toegenomen, maar in nieuwe banen wel weer dalende. Daarnaast hebben voor het tweede jaar op rij minder afgestudeerden binnen 18 maanden na afstuderen een vast contract. Ook het kortetermijnvertrouwen van alumni in de arbeidsmarkt is dit jaar verder gedaald. Zo is de kans die alumni zichzelf toedichten op het vinden van een baan op het eigen opleidingsniveau gedaald. Het langetermijnvertrouwen van alumni blijft echter gelijk. De bereidheid om voor een baan te verhuizen is iets afgenomen. Ze passen zich dus niet aan de economische crisis aan. Wel solliciteren alumni dit jaar vaker, en gebruiken ze meer verschillende zoekkanalen.

24

25 STUDIE & WERK Zoekduur per opleiding 2.1 Definities De tijd dat een afgestudeerde hbo er of academicus actief op zoek is naar een baan heet de baanzoekduur. De gemiddelde baanzoekduur verschilt aanzienlijk per opleiding. Aangezien de baanzoekduur de verhouding weerspiegelt tussen het aanbod van en de vraag naar afgestudeerden, kan hij bijdragen aan de bepaling van de arbeidsmarktrelevantie van een opleiding. Immers, als binnen een bepaalde groep het aanbod de vraag overtreft zal men gemiddeld langer op zoek zijn naar een passende baan. De baanzoekduur is dan lang en de arbeidsmarktrelevantie laag. Is de arbeidsmarktrelevantie hoog dan zal dat gepaard gaan met gemiddeld kortere zoekduren. In Studie & Werk 2010 is de zoekduur gedefinieerd als de periode tussen het moment waarop de (bijna-) afgestudeerde begint met actief zoeken naar een baan en het moment waarop hij een baan vindt op het eigen niveau. Voor academici is dat een baan op universitair niveau, voor hbo ers een baan op minimaal hbo-niveau. Dit is de strenge definitie: De baanzoekduur is de tijdspanne tussen het moment waarop men begonnen is met actief zoeken naar een baan, en het moment waarop men in dienst treedt in een baan op het niveau van de gevolgde opleiding. Ook zou men de zoekduur als beëindigd kunnen zien wanneer iemand een baan accepteert op één niveau lager dan het niveau waarop hij of zij is opgeleid, dat wil zeggen hbo-niveau voor academici en mbo-niveau voor hbo ers. Het is daarom ook interessant om te kijken naar de zoekduren volgens deze ruimere definitie: De baanzoekduur is de tijdspanne tussen het moment waarop men begonnen is met actief zoeken naar een baan, en het moment waarop men in dienst treedt in een baan op het niveau van de gevolgde opleiding of één niveau daaronder. In de enquête bevinden zich zowel mensen die al een baan volgens deze definitie hebben gevonden als mensen die daar op het moment van enquêteren nog naar op zoek waren. De eerste groep zijn de baanvinders, hun zoekduur is voltooid. De tweede groep zijn de werkzoekenden, hun zoekduur is nog onvoltooid op het moment van waarnemen. 3 Simpelweg de gemiddelde waarneming berekenen zou daarom tot een flinke onderschatting van de zoekduur leiden. Om tot een correct gemiddelde te komen is het noodzakelijk de resterende baanzoekduur van de onvoltooide duren te schatten, met behulp van een zogenaamde survival-analyse. Met behulp van zo n baanzoekduurmodel wordt in dit onderzoek van iedereen de baanzoekduur bepaald. 4 Respondenten die aangeven niet in het betaalde arbeidsproces te willen participeren worden in de analyses niet meegenomen. Zij worden immers ook in de gangbare arbeidsmarktdefinities niet gerekend tot de beroepsbevolking maar tot de inactieven. 3 Overigens is het denkbaar dat een baanvinder op het moment van enquêteren al weer werkloos is. Hij wordt dan in onze analyse nog steeds tot de groep baanvinders gerekend. 4 Meer specifiek betreft het een Weibull-specificatie. De gepresenteerde uitkomsten zijn gemiddelden van de voorspelde mediane zoekduur.

26 16 HOOFDSTUK Individuele factoren wie vindt het snelst een baan? Afgestudeerden van de ene opleiding vinden gemakkelijker een baan dan die van de andere opleiding. Maar behalve studierichting zijn er nog andere factoren denkbaar die van invloed zijn op de snelheid waarmee men een baan vindt, zoals bv. werkervaring, tentamencijfers, arbeidsmarktvariabelen (regio, conjunctuur), geslacht, of sociaal-economische status. In dit hoofdstuk maken we onderscheid tussen individuele effecten en een zuiver opleidingseffect. Dat laatste wordt in een volgende paragraaf behandeld, deze paragraaf gaat kort in op de invloed van individuele factoren op de baanzoekduur, in het bijzonder: leeftijd bij aanvang van de studie; geslacht; etniciteit; opleiding van de ouders (als indicator voor sociaal-economische status); uitwonend of thuiswonend; regio; profielkeuze in Tweede Fase voortgezet onderwijs (t.o.v. geen profiel); relevante werkervaring; gemiddelde cijfer in het hoger onderwijs; buitenlandervaring; bestuurservaring; gevraagd voor huidige baan of gezocht; relatieve studieduur (t.o.v. studenten van dezelfde opleiding). D e mate waarin bovenstaande factoren de zoekduur naar een baan op het eigen niveau beïnvloeden blijkt nogal te verschillen tussen afgestudeerde hbo ers en academici. Grafisch is dit weergegeven in de figuren op de volgende bladzijden. De effecten zijn berekend t.o.v. een referentiepersoon. Wat de kenmerken van die referentiepersoon zijn is te zien aan bij welke categorie in de figuur staat. Hoeveel langer of korter je er met een ander kenmerk over doet is te zien aan de staven. Een positieve waarde staat voor een langere zoekduur, een negatieve waarde voor een kortere zoekduur. Hierbij dient te worden opgemerkt dat de zoekduur voor hbo ers over het algemeen korter is dan die voor academici. Een verschil van bv. 2 is voor hbo ers dus een kleiner verschil in dagen dan voor academici. 5 Tot slot zij nog opgemerkt dat de meeste individuele kenmerken weliswaar van invloed zijn op de baanzoekduur, maar dat de afzonderlijke effecten in belang allemaal geringer zijn dan het belang van de studie dat in de volgende paragraaf behandeld wordt. 5 Om stabielere schattingen te verkrijgen van de individuele effecten hebben we het meest recente cohort aangevuld met de vier voorgaande jaargangen, daarbij impliciet veronderstellend dat de individuele effecten over een periode van vijf jaar constant zijn. De relatieve studieduur is noch bij hbo noch bij universiteit statistisch significant, en daarom niet in de figuren opgenomen.

27 1BZOEKDUUR PER OPLEIDING 17 Figuur 2.1 Hoe beinvloeden individuele factoren de baanzoekduur? (hbo ers, ) Leeftijd 21 Leeftijd 22 Leeftijd 23 Leeftijd 24 Leeftijd 25 Leeftijd 26 vrouw man 3% 3% 7% 1 13% 17% autochtoon allochtoon OPLEIDING OUDERS: Middelbaar of lager Hbo/hts/kandidaats universiteit doctoraal 4% 2% 17% uitwonend thuiswonend 5% West NL Noord NL Oost NL Zuid NL 6% 17% 23% geen profiel Cultuur & Maatschappij Economie & Maatschappij Natuur & Gezondheid Natuur & Techniek 5% 1 26% geen relevante werkervaring wel relevante werkervaring CIJFER HBO: GEVRAAGD? nee, ik heb zelf gesolliciteerd ja, ik ben gevraagd 26% 2 14% 13% 7% 3% Bron: SEO/Elsevier (2010)

28 18 HOOFDSTUK 2 Figuur 2.2 Hoe beinvloeden individuele factoren de baanzoekduur? (academici, ) Leeftijd 23 Leeftijd 24 Leeftijd 25 Leeftijd 26 Leeftijd 27 Leeftijd 28 4% 9% 13% 18% 23% vrouw man 8% autochtoon allochtoon OPLEIDING OUDERS: Middelbaar of lager Hbo/hts/kandidaats universiteit doctoraal 2% 1% 1 uitwonend thuiswonend 24% West NL Noord NL Oost NL Zuid NL 3% 7% 14% geen profiel Cultuur & Maatschappij Economie & Maatschappij Natuur & Gezondheid Natuur & Techniek 4% 13% 13% 19% geen relevante werkervaring wel relevante werkervaring CIJFER WO: GEVRAAGD? nee, ik heb zelf gesolliciteerd ja, ik ben gevraagd 43% 34% 24% 1 13% 5% geen buitenlandervaring wel buitenlandervaring 8% geen bestuurservaring wel bestuurservaring 8% Bron: SEO/Elsevier (2010) Bij zowel hbo ers als academici is er een negatief effect van leeftijd: hoe ouder een afgestudeerde is hoe langer het duurt voordat hij of zij een baan heeft gevonden op het eigen niveau. Zesentwintigjarige hbo-alumni hebben een 17% langere zoekduur dan pas afgestudeerde hbo ers

29 1BZOEKDUUR PER OPLEIDING 19 die 21 jaar oud zijn. De 28-jarige pas afgestudeerde academici doen er 23% langer over dan hun 5 jaar jongere collega s. Pas afgestudeerde mannen blijken na een academische opleiding eerder een baan te vinden dan vrouwen (voor hbo ers is het effect niet statistisch significant). De oorzaak is onduidelijk: er is immers gecorrigeerd voor typische meisjesstudies en andere effecten. De verklaring voor dit verschil kan zowel liggen aan de vraagzijde (bij de werkgever) of aan de aanbodzijde (bij de werknemer). De werkgever zou bijvoorbeeld kunnen discrimineren bij de selectie van sollicitanten. In het tweede geval zou het zo kunnen zijn dat het bij vrouwen langer duurt voordat ze een baan vinden die voldoet aan hun looneisen. Pas afgestudeerde allochtone hbo ers en academici doen er respectievelijk 17% en 1 langer over om een baan op het eigen niveau te vinden dan autochtone pas afgestudeerde hbo ers en academici. Mogelijk stuiten zij op (meer) culturele barrières, waardoor hun gewenning aan het sollicitatieproces gemiddeld langer duurt. Het effect van thuiswonen op de baanzoekduur is relatief groot. Afgestudeerde hbo ers die nog thuis wonen (één vijfde van alle hbo-alumni) doen er iets langer over om een baan op hun eigen niveau te vinden, al is dat geen statistisch significant effect. Maar voor de relatief kleine groep academici die nog bij de ouders woont (7%) is het verschil veel groter: 24%. Dat uitwonenden een kortere zoekduur hebben is op zich aannemelijk: zij voeren een zelfstandige huishouding en kunnen dus minder makkelijk terugvallen op de zorgen van pa en ma. Financiële zelfstandigheid verwerven door het vinden van een goede baan is voor hen van groter belang. 6 Daarnaast zou het misschien zo kunnen zijn dat uitwonenden een groter relevant netwerk hebben en dat ze via dat netwerk vaak werk vinden. Waarom het effect bij academici zoveel sterker is dan bij hbo ers blijft vooralsnog onduidelijk. De regionale verschillen ten opzichte van de Randstad blijken voor hbo ers groter dan voor academici. Voor hbo ers in het noorden van het land duurt de zoekperiode fors langer dan voor hun collega s in de Randstad. Hier wordt wederom weerspiegeld (net als bij de verhuisbereidheid in het vorige hoofdstuk) dat hbo ers sterker aan de regio gebonden zijn dan academici. Het hebben van relevante werkervaring blijkt er eigenlijk alleen bij academici toe te doen voor de baanzoekduur: met relevante werkervaring doet men er 1 minder lang over om een passende baan te vinden. In de behaalde studieresultaten vinden we één van de belangrijkste predictoren voor baanzoekduur. Vooral voor academici geldt dat hoe hoger de cijfers op de einddiploma s, hoe eerder men een passende baan vindt. Blijkbaar zijn de betere studenten voor werkgevers aantrekkelijker, of zijn ze voor zichzelf beter in staat snel de juiste baan te vinden. Bestuurlijke- en buitenlandervaring zorgt alleen bij academici voor een kortere zoekduur. Mede als gevolg van verschillen tussen opleidingen in de samenstelling van de groep studenten (meer meisjes, betere of jongere studenten etc.), verschillen opleidingen in gemiddelde zoekduur: 6 Hun reserveringsloon (het minimaal acceptabele loon) zal dus lager liggen.

30 20 HOOFDSTUK 2 dit zijn zogenaamde samenstellingseffecten. De zuivere opleidingseffecten zijn de verschillen in baanzoekduren tussen verschillende opleidingen na correctie voor samenstellingseffecten, dus zonder alle in deze paragraaf beschreven verstorende factoren. Deze zuivere opleidingseffecten worden beschreven in de volgende paragraaf. 2.3 Opleiding met welke opleiding vindt ik het snelst een baan? In onderstaande figuren zijn voor respectievelijk hbo-opleidingen en universitaire studies de verschillen in baanzoekduur weergegeven. Bij de berekening is gecorrigeerd voor eventuele verschillen tussen opleidingen in de kenmerken van hun studenten. Verschillen in baanzoekduren die we vinden liggen daardoor ook echt aan de opleiding zelf en niet aan compositieverschillen. 7 De totale lengte van de staaf laat de zoekduur zien volgens de strenge definitie, een baan op het eigen niveau. De lengte van de witte staaf is de zoekduur volgens de ruime definitie, waarbij ook een baan één niveau onder het eigen niveau als passend wordt beschouwd. Als de gehele staaf gekleurd is betekent dit dat afgestudeerden aan de betreffende opleiding nooit onder hun niveau aan de slag gaan. Alle gerapporteerde effecten zijn gebaseerd op de groep afgestudeerden van het hoger onderwijs tijdens het studiejaar 2007/2008. De zoekduur van een gemiddelde afgestudeerde hbo er varieert van ongeveer 2 tot 4 maanden, afhankelijk van de gevolgde opleiding. Het valt op dat vooral economische en technische studies gewild zijn bij werkgevers. Degenen met een sociale of culturele achtergrond doen er relatief lang over om een baan op hbo-niveau te vinden. Waar de meeste hbo-opleidingen hun afgestudeerden na vier maanden wel aan het werk hebben, is menig academicus dan nog aan het zoeken. De zoekduur van een gemiddelde afgestudeerde academicus varieert afhankelijk van de gevolgde studie van 2 maanden tot ruim een jaar. Ook bij de universitaire opleidingen zijn het vooral de economische en technische opleidingen waarmee snel een baan wordt gevonden. Tandheelkundigen steken er -zoals bij wel meer arbeidsmarktindicatoren- met kop en schouders bovenuit. Een gemiddelde student die ervoor heeft gekozen om tandheelkunde te gaan studeren heeft nog geen twee maanden nodig om een baan te vinden. De culturele- en taalstudies en bungelen onderaan de lijst. 7 Althans, de gevonden verschillen liggen niet aan verschillen in de kenmerken waarvoor we corrigeren. Maar er zijn natuurlijk nog veel meer dingen waarop mensen van verschillende opleidingen van elkaar kunnen verschillen. Wij denken echter met deze uitgebreide reeks aan individuele kenmerken de belangrijkste compositieverschillen te ondervangen. Eenzelfde voorbehoud moet bij de analyse van de salarissen gemaakt worden. Ook daar hebben we voor veel kenmerken gecontroleerd, maar ook daar is niet uit te sluiten dat studenten van verschillende opleidingen op meer punten van elkaar afwijken.

31 1BZOEKDUUR PER OPLEIDING 21 Figuur 2.3 Zoekduur hbo-opleidingen, volgens ruime en strenge definitie. Fysiotherapie Logopedie Taal & Economie (inc Vertalen) Voeding en diëtiek Mondzorgkunde Bedrijfseconomie Financial Services Management Werktuigbouwkunde Bouwkunde Elektrotechniek (inc AOT) Lerarenopleidingen exact Communicatiesystemen Constructiestudies HBO - Rechten Leraar basisonderwijs (PABO) Vastgoed en Makelaardij Informatica Ergotherapie en Beweging Milieustudies Chemie en Chemische technologie Muziek Civiele techniek Management, Economie en Recht Bedrijfskunde en management Biologie en medisch laboratoriumonderzoek Hotelschool Ontwerpen Sociaal-juridische dienstverlening Personeel en arbeid Commerciële economie Small business Vervoer en logistiek Landbouw International Business and Management Communicatie Accountancy en fiscaal Lerarenopleiding talen Verpleegkunde Diagnostiek Ruimtelijke ordening en planologie Informatiestudies Voeding Academie lichamelijke opvoeding (ALO) Maatschappelijk werk en dienstverlening Zee- en Luchtvaart Culturele en maatschappelijke vorming Facility management Lerarenopleidingen maatschappijvakken Toerisme en Vrijetijdskunde Sociaal pedagogische hulpverlening (inc Toeg. Psychologie) Veiligheidskunde Mediastudies Creatieve therapie Journalistiek Toneel Pedagogiek Kunstacademie Dans Bron: SEO/Elsevier (2010)

32 22 HOOFDSTUK 2 Figuur 2.4 Zoekduur academische opleidingen, volgens ruime en strenge definitie. Tandheelkunde Diergeneeskunde en Dierwetenschappen Geneeskunde Bouwkunde en Civiele techniek Milieuwetenschappen Gezondheidswetenschappen Aardwetenschappen Informatiekunde Farmaceutische wetenschappen Toegepaste biowetenschappen Industrieel ontwerpen Informatica Constructiestudies Recht Sociale geografie en planologie Biologie Elektrotechniek Fiscaal recht Universitaire lerarenopleiding Fiscale economie Econometrie Natuur- en Sterrenkunde Psychologie Scheikunde en Chemische technologie Bèta en Beleid Criminologie Pedagogiek en Onderwijskunde Kunstgeschiedenis (inc Archeologie) Bestuur en organisatie Politicologie Sociologie en Sociale studies Kunstmatige Intelligentie Internationaal en Europees recht Bedrijfskunde Wiskunde Economie Nederlandse taal en cultuur Theologie en Levensbeschouwing Taal, Literatuur en Cultuur Geschiedenis Communicatie Culturele antropologie Kunst- en cultuurstudies Romaanse talen Engelse taal en cultuur Bron: SEO/Elsevier (2010)

33 STUDIE & WERK Salaris per opleiding 3.1 Definities Studie & Werk 2010 beschouwt alleen de salarissen van jonge afgestudeerden : personen die tussen de jaar waren bij aanvang van hun studie en jonger dan 40 jaar bij afstuderen. Er zijn verschillende manieren om hierover te rapporteren. Als eerste maat voor het salaris hanteren we het gemiddelde bruto salaris per maand in de huidige baan. In de praktijk kan deze informatie niet los gezien worden van de lengte van de werkweek die bij deze huidige baan hoort. De gemiddelde lengte van de werkweek verschilt namelijk per studie. Therapeuten en kunstenaars hebben bijvoorbeeld een relatief korte werkweek en werken dus minder lang voor hun maandsalaris. Als tweede maat vermelden we in de bijlagen daarom ook het gemiddelde uurloon in de huidige baan. Dit is gedefinieerd als (12 x maandloon)/(52 x werkweek in uren ) en wordt alleen berekend indien men aangeeft minstens 12 uur per week werkzaam te zijn. Ook bij deze maatstaf is de lengte van de werkweek van belang: vaak gaat een relatief hoog uurloon samen met een relatief korte werkweek (bv. bij mondverzorgers) of andersom (geneeskunde). Interessant is daarom om tegelijk met het uurloon ook te kijken naar de gewenste aanpassing in de werkweek: hoeveel uren wil men gemiddeld meer werken per week? In de tabellen in de bijlage worden voor alle opleidingen de gemiddelden vermeld, zonder verdere correcties. Op deze manier wordt in een oogopslag duidelijk wat de afgestudeerden van de verschillende opleidingen achteraf bekeken op de arbeidsmarkt waard zijn. Verschillen hierin zijn de zogenaamde ruwe effecten van de opleidingen. Maar deze opleidingsverschillen worden ook deels bepaald door verschillen in samenstelling van de alumnipopulatie; als bv. ouderen meer verdienen dan jongeren en in opleiding A is de gemiddelde leeftijd van alumni hoger dan in opleiding B, dan zal alleen al daarom het gemiddelde maandloon bij studie A hoger liggen. Het is dus niet zonder meer zo dat als aanstaande studenten nu voor studie A kiezen ze later meer zullen verdienen dan wanneer ze voor studie B kiezen. Om zoiets te kunnen bepalen moeten de ruwe opleidingsverschillen worden gecorrigeerd voor verschillen in achtergrondkenmerken (zogenaamde samenstellingseffecten ). Met behulp van een econometrische analyse is zo n correctie uitgevoerd teneinde in dit rapport te kunnen spreken over de zogenaamde zuivere effecten van opleidingen. 8 Op basis van de onderliggende econometrische analyse is het ook mogelijk om zelf je salaris te berekenen (theoretisch bepaald als het salaris 18 maanden na afstuderen, met de arbeidsmarktkrapte van februari 2010). Meer informatie daarover zal in de tweede helft van 2010 te vinden zijn via 8 Het betreft een loglineaire weighted least squares regressie.

34 24 HOOFDSTUK Individuele factoren wie heeft het hoogste salaris? Het gemiddelde salaris dat alumni anderhalf jaar na hun afstuderen verdienen wordt enerzijds bepaald door hun opleiding en anderzijds door individuele achtergrondkenmerken. Deze paragraaf analyseert de effecten op het maandloon van de volgende achtergrondkenmerken: 9 leeftijd (bij afstuderen); geslacht; thuis- of uitwonend; gemiddelde tentamencijfer tijdens de opleiding; relevante werkervaring; regio (noord, oost, zuid & west); inhoudelijke aansluiting functie-opleiding; profielkeuze in Tweede Fase voortgezet onderwijs (t.o.v. geen profiel); soort arbeidsrelatie (vast, tijdelijk met uitzicht op vast, tijdelijk, zelfstandig/freelance, via uitzendbureau); door werkgever gevraagd opleidingsniveau van de baan; bedrijfssector (15 sectoren); aantal werkuren volgens contract; tijdens studie bestuurlijk actief geweest; aantal maanden tussen afstuderen en meetmoment; relatieve studieduur (t.o.v. andere studenten in dezelfde opleiding); aantal maanden voor afstuderen dat men reeds actief naar een baan heeft gezocht. Omdat de schatting van de individuele effecten gebeurt op de jaargangen van 2005 tot en met 2010, 10 zijn de salarissen gedefleerd m.b.v. de consumentenprijsindex. Daarnaast is ook de arbeidsmarktkrapte een verklarende variabele in de analyse, 11 bij academici is een extra correctie opgenomen voor aio s. Tot slot is de analyse beperkt tot afgestudeerden met een baan van 24 uur of meer. De effecten zijn grafisch weergegeven in de onderstaande twee grafieken, apart voor respectievelijk hbo ers en academici. De effecten zijn berekend t.o.v. een referentiepersoon. Een positieve waarde staat hierbij voor een hoger salaris, de getallen geven het verschil aan in procentpunten. De categorie waar staat is steeds de referentiecategorie. De hboreferentiepersoon is hier dus een 21-jarige vrouw die niet meer bij haar ouders woont, gemiddeld een 6 als tentamencijfer heeft, niet bestuurlijk actief is geweest tijdens haar studie, geen relevante werkervaring heeft, in West-Nederland woont, werkt in een functie die alleen met haar opleiding te vervullen is, na afstuderen pas met actief zoeken is begonnen, een vast contract heeft voor een baan op het juiste niveau, in de zakelijke dienstverlening met een werkweek van 38 uur. 9 Voor het salaris blijkt het niet van belang of iemand allochtoon is. 10 Deze effecten kunnen hierdoor veel zuiverder geschat worden. De opleidingseffecten worden overigens wél voor de meest recente jaargang apart bepaald. 11 Arbeidsmarktkrapte wordt bepaald door de logaritme van de verhouding vacatures/werklozen Zie voor meer achtergronden over de relatie tussen salaris, zoekduur en arbeidsmarktkrapte: P.H.G. Berkhout (2004), Van bul naar baan, SEO rapport 719, Stichting voor Economisch Onderzoek, Amsterdam.

35 2BSALARIS PER OPLEIDING 25 Figuur 3.1 Invloed van individuele factoren op het bruto maandloon, hbo ers Leeftijd 21 Leeftijd 22 Leeftijd 23 Leeftijd 24 Leeftijd 25 Leeftijd 26 1% 2%3% 4% 6% vrouw man 4% uitwonend thuiswonend 2% gemiddeld tentamencijfer = 6 gemiddeld tentamencijfer = 7 gemiddeld tentamencijfer = 8 gemiddeld tentamencijfer = 9 gemiddeld tentamencijfer = 10 1%2% 3% 4% geen relevante werkervaring wel relevante werkervaring 4% West NL Noord NL Oost NL Zuid NL KWALITATIEVE AANSLUITING FUNCTIE OPLEIDING? alleen met mijn opleiding te vervullen ook met soortgelijke opleiding met elke andere opleiding te vervullen 5% 4% 2% 5% 1% geen profiel Profiel C&M Profiel E&M Profiel N&G Profiel N&T 1% 1% 2%3% een vast contract tijdelijk met uitzicht op vast tijdelijk contract zelfstandige/freelancer via uitzend of detacheringsbureau NIVEAU VAN DE BAAN vmbo havo mbo vwo hbo universitair 25% 19% 16% 13% 9% 11% 9% 4% 6% landbouw/visserij industrie (incl. uitgeverijen) nutsbedrijven (gas, water & elektricite bouwnijverheid groothandel detailhandel horeca transport, opslag en communicatie financiële instellingen zakelijke dienstverlening openbaar bestuur & overheidsdiensten onderwijs gezondheids en welzijnszorg cultuur, sport en recreatie overig 1 8% 3% 1% 1% 5% 3% 5% 7% 9% 7% 6% 1 werkweek 32 uur werkweek 36 uur werkweek 38 uur werkweek 40 uur 11% 4% 4% 3 25% 2 15% 1 5% 5% 1 15% Bron: SEO/Elsevier (2010)