Toekomstscenario s voor Volwasseneneducatie Investeren in een Leven Lang Leren

Transcriptie

1 Toekomstscenario s voor Volwasseneneducatie Investeren in een Leven Lang Leren Iedereen moet kunnen participeren in de samenleving. We moeten immers voorkomen dat er een kloof ontstaat tussen werkenden die volop kansen krijgen zich te ontplooien en zich gemakkelijk aanpassen aan veranderingen in de samenleving, en niet-werkenden die zich veel moeizamer aanpassen. Deze mensen moeten zich ook aan de eisen van de moderne samenleving kunnen aanpassen en zich daarin thuis voelen. Voor een aantal groepen is aanvullende scholing nodig om goed te kunnen functioneren in de samenleving. Ook om die reden is het belangrijk te investeren in Leven Lang Leren. Aldus staatssecretaris Mark Rutte van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in Actieplan Leven Lang Leren uit Volwassenen verdienen een tweede kans om zich via scholing een plek in de samenleving eigen te maken. Investeren in Leven Lang Leren Volwassenen verdienen een tweede of zelfs derde kans om zich via scholing een plek in de samenleving eigen te maken. Ondanks vergaande bezuinigingen bieden Gelderse initiatieven perspectief voor nieuwe samenwerkingsvormen tussen volwasseneneducatie en andere sectoren. De Gelderse initiatieven worden in deze brochure gepresenteerd als zeven toekomstscenario s voor volwasseneneducatie. Forse bezuinigingen versus Actief Burgerschap Bij het Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschappen staat een Leven Lang Leren hoog in het vaandel. Ongeveer een jaar geleden presenteerde het Ministerie een Actieplan voor Leven Lang Leren om dit thema goed op de politieke agenda te zetten. Ook in Europa zijn er voor elke lidstaat mogelijkheden een goede structuur voor dit actieplan neer te zetten en op projectbasis initiatieven te starten. Het jaar 2005 is zelfs uitgeroepen tot het jaar van Actief Burgerschap met een Europees gesubsidieerd programma waarin lokale initiatieven gestimuleerd worden. Toch is het huidige beleid tegenstrijdig met deze ontwikkeling. Zowel in de WEB (Wet Educatie en Beroepsonderwijs) als in de WIN (Wet Inburgering Nieuwkomers) wordt flink gekort in de volwasseneneducatie. Dit betekent dat in de meeste regio s van het land meer dan een derde van het budget voor het opleiden van volwassenen verdwijnt. In sommige plaatsen zelfs zo drastisch dat de capaciteit van de volwasseneneducatie wordt teruggebracht tot een negende deel. Vrijwel elk ROC (Regionaal Opleidingen Centrum) Deze cursus Gespreksvoering heeft mij meer zelfvertrouwen gegeven! heeft het zwaar te verduren. Tijdelijke contracten vervallen en nieuwe krachten moeten gedwongen ontslag nemen zodat alleen het bestaande aanbod nog kan worden uitgevoerd. Werken aan initiatieven staat niet boven aan de agenda aangezien de ROC s vooral bezig zijn de broek op te houden. Dit lijkt toch in strijd met het Europese jaar van Actief Burgerschap. De bezuinigingen kunnen ook als roep om verandering worden gezien, als een herijking van de beschikbare budgetten. Hoe zetten we volwasseneneducatie effectief in zodat kwetsbare groepen op een volwaardige manier kunnen participeren in de samenleving? Kwetsbare groepen zoals werklozen, analfabeten, ouderen en allochtonen zijn vaak mensen met zeer uiteenlopende behoeften en ontwikkelingsniveaus. Sommigen willen bijscholing voor het voeren van gesprekken, anderen ondersteuning in het assertief reageren tijdens sollicitatiegesprekken en weer anderen zoeken begeleiding bij het vrijwilligerswerk dat ze doen. Veel ROC s starten innovatieve projecten om hier op in te spelen.

2 Netwerk initieert en stimuleert Een aantal van die projecten is ontwikkeld binnen het Gelders ROC Netwerk. Alle Gelderse ROC-afdelingen Educatie komen drie keer per jaar bijeen op initiatief van Spectrum. In dit netwerk wordt bekeken hoe ondanks de bezuinigingen initiatieven gestart kunnen worden in samenwerking met de provincie. Elke instelling ziet het belang van onderwijs aan volwassenen die daar voorheen geen kans toe hebben gehad. Er zijn veel kwetsbare mensen in onze samenleving die daar behoefte aan hebben. ROC s zien de vraag naar educatie van mensen vanaf 23 jaar eerder groeien dan afnemen. Alleen al aan het aantal cursisten valt dit af te lezen. Uitzondering hierop vormt de groep analfabeten. Het wordt steeds ingewikkelder om deze groep mensen te bereiken. Daarom zijn Gelders ROC Netwerk Dit bestaat uit: ROC A12, ROC Aventus, ROC Graafschap College, ROC Nijmegen e.o., ROC Rivor, ROC Rijn IJssel onder begeleiding van Spectrum, Centrum Maatschappelijke Ontwikkeling Gelderland. zinvolle en gewenste dagbesteding heeft. Daarvoor kunnen dienstverlenende instellingen de kwetsbare volwassene doorverwijzen naar de volwasseneneducatie of in samenwerking met educatie een bijscholingsprogramma ontwikkelen. Woningcorporaties, zorginstellingen, vrijwilligerswerk, CWI s en niet te vergeten het welzijnswerk zijn signaleerders en doorverwijzers geworden. Instellingen voor volwasseneneducatie worden de coaches om deze doelgroepen naar een vereist niveau te brengen. Om dat te bereiken hebben veel educatieve instellingen een nieuwe onderwijsvorm ingevoerd: Competentiegericht Onderwijs. Bij volwassenen wordt gekeken welke competenties ze al bezitten (Eerder Verworven Competenties) en welke ontwikkeld kunnen worden voor optimale deelname aan de maatschappij. op provinciaal niveau twee projecten Vraaggericht werken gestart. Door de leervragen van mensen in de wijk te achterhalen wordt ook analfabetisme opgespoord en kan een aanbod op maat ontwikkeld worden. Met het vraaggericht werken willen de ROC s analfabeten beter bereiken en hen stimuleren om educatie te volgen. Men wordt hierbij gevraagd wat ze al kunnen en verder willen ontwikkelen, zonder eerst naar hun beperkingen te kijken. Samenwerking biedt perspectief ROC s zien steeds meer in dat samenwerking meerwaarde heeft. In de projecten die vanuit de provincie en Spectrum worden opgestart staat samenwerking met lokale organisaties uit andere sectoren voorop. Welzijn, wonen, arbeid, zorg en educatie hebben elkaar nodig en kunnen niet zonder elkaar. Er zijn veel kwetsbare wijkbewoners die op zoek zijn naar een zinvolle dagbesteding. Met name nietwerkenden lopen het risico in een sociaal isolement te raken. Onderzoek van Hortulanus (2003) wijst uit dat een derde van de Nederlandse bevolking risico loopt in een sociaal isolement te komen. Ook uit onderzoek van Spectrum in diverse Gelderse gemeenten blijkt dat eenzaamheidspreventie door de ouderen zelf als een van de belangrijkste actiepunten wordt gezien. Als we de ambitie hebben vrijwel iedereen in Nederland de kans te geven een dagbesteding te vinden die hij wil, moeten we wel samenwerken. Signaleren en coachen Woningcorporaties, zorginstellingen, CWI s en welzijnsinstellingen signaleren knelpunten bij kwetsbare volwassenen. Instellingen voor volwasseneneducatie spannen zich ervoor in de verborgen kwaliteiten van deze mensen te ontwikkelen en beperkingen om te zetten in competenties, zodat iedereen een Eindelijk kan ik de orders van het transportbedrijf lezen en mag ik ze zelf controleren. Erg spannend, maar wel fijn zo n cursus Nederlands! Samen met de dienstverlenende instelling wordt bepaald wat ontwikkeld moet worden. Een voorbeeld ter verduidelijking: Het CWI in Nijmegen zoekt samen met Meneer Tuinder naar een voor hem geschikte baan. Bart Tuinder is 45 jaar, heeft veel interesse in vrachtwagens en zou graag met een transportbedrijf uit Arnhem in gesprek komen over zijn mogelijkheden als vrachtwagenchauffeur. Zijn communicatieve vaardigheden laten echter te wensen over, omdat hij voor zijn zestiende jaar van het LBO is gegaan. Hier ligt een kans voor het ROC Nijmegen om Bart te leren het gesprek aan te gaan en van zijn hobby zijn werk te maken. Zo zijn er veel meer scenario s te bedenken waarbij de volwasseneneducatie iedereen de kans biedt volwaardig te participeren in de samenleving, en samen met de dienstverlenende instelling een gewenste dagbesteding creëert.

3 Zeven toekomstscenario s Recentelijk hebben de partners van het Gelders ROC Netwerk besproken wat de toekomst van de volwasseneneducatie moet zijn. Waar liggen taken en waar liggen nieuwe kansen? Gezien de bezuinigingen is herbezinning noodzakelijk. Op welke andere terreinen kan de sector volwasseneneducatie iets betekenen voor de maatschappij? We beschrijven zeven toekomstscenario s waarin het Gelders ROC Netwerk duidelijke kansen en taken voor de volwasseneneducatie ziet. Ieder toekomstscenario heeft als doel de volwassene een zinvolle dagbesteding en een volwaardige deelname aan het maatschappelijk leven te geven. Elk scenario is gebaseerd op een innovatief project van een Gelderse educatieve instelling en beschrijft een samenwerkingsopzet met partners uit een andere sector. Een traject dat in de toekomst in andere plaatsen kan worden gevolgd en waarbij volwasseneneducatie een duidelijke meerwaarde heeft voor volwassenen in de samenleving. het welzijnswerk en de gemeente bij de volwasseneneducatie die daarvoor een aanbod op maat maakt. Het begint bij de vrijwilliger die iets voor de wijk wil betekenen door het verzorgen van de huisbezoeken. Daarna kan de volwasseneneducatie, als expert in het ontwikkelen van competenties, de leervragen beantwoorden met een aanbod. Dit aanbod zal deels van de eigen instelling zijn en deels van het welzijnswerk of andere wijkbedrijven. Welzijn werkt zo in een sluitende keten samen met volwasseneneducatie. Educatie en Welzijn Wat leeft er in de wijk Tiel-Oost en waar willen de wijkbewoners zich in ontwikkelen? Tiel-Oost is een gemêleerde wijk met zeer uiteenlopende doelgroepen. De sociale cohesie in de wijk is niet optimaal en uit plaatselijke onderzoeken wordt duidelijk dat er mensen wonen die zich meer willen ontwikkelen en niet tevreden zijn over hun woonomgeving en dagbesteding. Hoe geef je deze mensen de kans om voor zichzelf (wel of niet Nooit gedacht dat ik zelf huisbezoeken zou afleggen. Goh, dat ik dat in mij heb! onder begeleiding) een zinvolle dagbesteding te creëren? In het project Rijk in de Wijk heeft Mozaïek, de plaatselijke welzijnsinstelling, samen met het vrijwilligerswerk sleutelfiguren in de wijk gemobiliseerd om als vrijwilliger huisbezoeken af te leggen. Huisbezoeken voor het traceren van leervragen bij de wijkbewoners en waarbij het ROC Rivor de opleiding voor deze vrijwilliger verzorgt. Als de leervragen eenmaal getraceerd zijn, organiseren Mozaïek en ROC Rivor een aanbod op maat. Dit houdt in dat ze de ene keer zelf een aanbod doen op vragen van wijkbewoners en een andere keer wijkbedrijven inschakelen. Een mooie samenwerking tussen welzijn en educatie waarbij welzijn als signaleerder werkt en volwasseneneducatie als coach. Het welzijnswerk weet wat er in de wijk speelt en welke actie er in de wijk moet worden genomen om wijkbewoners te activeren. Zij weten wat de precieze problemen zijn en hoe je de wijkbewoners moet benaderen. De signalen van de wijk komen via de analyse van Educatie en Arbeid Volwassenen op een laagdrempelige manier leiden naar (vrijwilligers)werk. Dat is wat de gemeenten Westervoort en Duiven in samenwerking met ROC Rijn IJssel beogen met de ZON-trajecten (Zicht Op Nieuwe Mogelijkheden). De Sociale Diensten van beide gemeenten signaleren dat sommige volwassenen diverse problemen en een grote afstand tot de arbeidsmarkt hebben. Binnen de ZON-trajecten is de praktijk van de deelnemer (via stage en vrijwilligerswerk) sturend voor de invulling van het scholingsprogramma. Er is sprake van individueel maatwerk. In de eerste periode wordt uitgezocht welke capaciteiten en wensen de deelnemer heeft en wat er nodig is. Vervolgens stelt men een trajectplan op dat door de casemanager van de gemeente geaccordeerd moet worden. Daarna zoekt men een praktijkplaats bij nonprofitorganisaties en bedrijven. Gedurende

4 het traject wordt scholing geleidelijk aan omgezet in stage. Uiteindelijk heeft iedere deelnemer een portfolio samengesteld met daarin een actieplan voor de eigen toekomst. Ook in deze casus is sprake van signaleren en doorverwijzen. De Sociale Dienst van de gemeente signaleert dat er behoeften bij volwassenen liggen om hun competenties beter te ontwikkelen en schakelt het ROC Rijn IJssel in. Dit centrum zorgt voor maatwerk zodat de kwetsbare volwassenen in het gewenste tempo naar arbeid en vrijwilligerswerk geleid worden. Zo snijdt het mes aan twee kanten: de sector arbeid zorgt voor een goede reïntegratie van volwassenen en de sector educatie coacht hen om een werkzame plek in de samenleving te verwerven en te behouden. deels jongeren die op deze manier gekwalificeerd worden voor werk in het bedrijfsleven, maar het project sluit ook aan bij volwassenen. Als het bedrijfsleven signaleert dat werknemers onvoldoende gekwalificeerd zijn kunnen zij de volwasseneneducatie inschakelen. Die ontwikkelen samen met de werknemer een leertraject, dat stap voor stap doorlopen wordt voor optimaal functioneren in het werk. Educatie staat dan in dienst van het bedrijfsleven. Educatie en Wonen Woongenot is een van de belangrijkste basisvoorwaarden om goed te kunnen leven. In goed? Nee? Wat zou u daar zelf aan kunnen en willen verbeteren? Tijdens een aantal bewonersavonden inventariseert het ROC Graafschap College op welke manier wijkbewoners hun woongenot willen verbeteren en wat ze daarvoor nodig hebben. Wijkbewoners gaven hierbij aan dat ze behoefte hadden aan buurtconciërges. Samen met de woningcorporatie bekijkt het ROC nu aan welke eisen buurtconciërges moeten voldoen, wat hun werkzaamheden zijn en hoe ze in de wijk aan de slag kunnen. Het ROC verzorgt het opleidingstraject en de woningcorporatie regelt de toekomstige begeleiding. In dit project werken de woningcorporatie en het ROC op een goede manier samen voor tevreden wijkbewoners en meer woongenot. Educatie en Bedrijfsleven De roep om gekwalificeerde vakmensen in het bedrijfsleven is groot. In de praktijk blijkt dat het aanbod veel te klein is, zo ook in de Regio Rivierenland. In samenwerking met het Technocentrum Zuidelijk Gelderland onderhoudt het bedrijfsleven contact met onder andere het ROC Rivor om mensen te kwalificeren voor het bedrijfsleven. Het project waarin deze samenwerking plaatsvindt heet Vrienden van Elektro. In samenspraak met het bedrijfsleven ontwikkelt het ROC Rivor scholingstrajecten, waar het volgen van gastlessen door mensen uit de praktijk en een stage onderdeel van zijn. Er wordt maatwerk geleverd doordat gekeken wordt welk traject bij welke deelnemer past. Bij het project Vrienden van Elektro is sprake van een samenwerkingsverband, waarbij de kloof tussen beroepspraktijk en scholing wordt gedicht. Momenteel zijn het een aantal gevallen moeten mensen gecoacht worden om dat te bereiken. ROC Graafschap College is een samenwerkingspartner van de gemeente en de welzijnsinstelling IJsselkring in het project De Buurtacademie in Doetinchem. De Buurtacademie is een project waarbij leervragen van volwassen wijkbewoners worden geïnventariseerd om vervolgens leertrajecten op maat samen te stellen. Een van de thema s waar mensen op bevraagd worden is het woongenot. Woont u hier Ik ben in mijn eigen tempo onder begeleiding van een coach aan het werk gegaan. Op een rustige manier heb ik mijn baan helemaal eigen kunnen maken! Educatie en Zorg De bewoners van het verzorgingshuis de Elsthof in Wijchen geven aan dat ze zich soms eenzaam voelen. Er klinken regelmatig geluiden dat het personeel te weinig tijd heeft voor een praatje. Ook merkt men dat mensen te lang op hun kamer blijven zitten als ze geen stok achter de deur hebben om iets te gaan doen. De Elsthof wil de vereenzaming tegengaan door bewoners de kans te geven bij de tijd te blijven en nieuwe contacten te maken in groepsverband. ROC Nijmegen, regiolocatie Wijchen, is benaderd om een cursus Geheugentraining te starten. In deze cursus zijn ouderen allereerst bezig met het rijke verleden dat hen bindt. Daarnaast worden actuele onderwerpen zoals de ontwikkelingen rondom het Koningshuis behandeld. Zo doet men een appèl op de mensen om zich ook met het nu bezig te houden. Aan het einde van de cursus krijgen

5 Tijdens de training heb ik twee vrouwen in het verzorgingshuis leren kennen. We drinken elke week bij elkaar koffie. Eindelijk iemand gevonden voor een praatje! ze handvatten om elkaar als groep te blijven ontmoeten. Op deze manier wordt educatie ingezet ter voorkoming van eenzaamheid. Educatie en Onderwijs Ook volwassenen kunnen voorkomen dat kinderen in een achterstandspositie raken. In Zevenaar is daarom de cursus Ouders en de basisschool van start gegaan. In samenwerking met de plaatselijke basisscholen, peuterspeelzalen, kinderopvang en thuiszorg heeft het ROC Rijn IJssel deze cursus voor ouders ontwikkeld. Met name de basisschool en peuterspeelzaal zien het belang van bijscholen van ouders in de communicatie en omgang, met zowel het eigen kind als de basisschool en de peuterspeelzaal. Resultaat is dat een eventuele achterstandspositie van het kind voorkomen of zelfs verholpen wordt door buiten schooltijd samen met school de De kloof tussen de burger en de lokale politiek wordt te groot en daarom komt er meer ruimte voor burgerinitiatieven. Zo kunnen wijkbewoners voorstellen indienen bij de gemeente over de besteding van het bestaande wijkbudget. Het Europese project BRIDGE (Building Real Inclusion and Democratic Governance through Education) wil de ontwikkelingen rondom burgerinitiatieven stimuleren. In samenwerking met instellingen voor volwasseneneducatie uit Denemarken, Roemenië en Estland gaan Spectrum en IPP (Instituut voor Publiek en Politiek) ter plekke vrijwilligers en ambtenaren opleiden voor het opstarten van deze projecten. Zo vormen sleutelfiguren in de wijk een brug (BRIDGE) tussen de lokale politiek en de wijkbewoners. In 2000 heeft de Europese Commissie een memorandum Levenslang Leren opgesteld waarin ze expliciete aandacht vraagt voor het stimuleren van volwassenenonderwijs. Sindsdien zijn er in Europees verband veel mogelijkheden voor lokale initiatieven op het gebied van volwasseneneducatie. De meeste subsidieaanvragen voor educatieve projecten zoals het project BRIDGE, worden gedaan in het kader van het Socratesprogramma. De zorginstelling is bij dit project de signaleerder en het ROC Nijmegen de coach die ouderen verder helpt en handvatten geeft voor een zinvolle dagbesteding. Als de ouderen in groepsverband gemotiveerd zijn elkaar te blijven ontmoeten, wordt eenzaamheid voorkomen. Een cursus met goede begeleiding zorgt ervoor dat ouderen met elkaar leren omgaan, elkaar leren waarderen en het gemeenschappelijke van elkaar vinden. Dat schept een band en is een mooie basis voor blijvende ontmoetingen. Met de afdeling activiteitenbegeleiding van de zorginstelling worden afspraken gemaakt over de minimale investering voor deze ouderen door hen te voorzien van informatie en het regelen van een ruimte met koffie en thee. Ook hier is sprake van een ketenaanpak; zorg signaleert, educatie coacht en vervolgens neemt de zorg het weer over. Dit is een voorbeeld uit de ouderenzorg, maar ook in zorginstellingen voor mensen met een beperking zijn dezelfde soort trajecten. ontwikkeling van het kind te stimuleren. Het ROC Rijn IJssel heeft de expertise in huis volwassenen in de omgang en communicatie met derden en het eigen kind te verbeteren. Deze knowhow is in het basisonderwijs te weinig aanwezig en door samen te werken kunnen beide partijen een gedegen opleidingstraject in de markt zetten. Door expertise te bundelen wordt het resultaat voor zowel volwassenen als kinderen vergroot. Educatie en Europa Binnen dit programma coördineert het Europees Platform voor het Nederlandse Onderwijs samen met de Europese Commissie, de Europese subsidieaanvragen voor onderwijs. Zo worden Europese gelden gebruikt om de vernieuwing in de volwasseneneducatie voort te zetten ondanks de beperkte financiële ruimte van de landelijke overheid. Een belangrijk criterium hierbij is dat het project een Europese dimensie moet hebben. Dit varieert van het uitwisselen van actuele ervaringen en informatie met Europese projectpartners tot het gezamenlijk ontwikkelen van een training zoals BRIDGE. De meerwaarde van de Europese samenwerking is de bundeling van expertise. Europa kan dus als partner worden gezien bij met name de innovatie van volwasseneneducatie en heeft in de loop der jaren via diverse organen gesignaleerd dat er grote behoefte aan is. Daarom krijgen de instellingen voor volwasseneneducatie de ruimte om met Europees budget vernieuwingen in gang te zetten.

6 Gelderse initiatieven zijn stimulans voor meer lokale samenwerking Ondanks landelijke bezuinigingen zijn er veel goede nieuwe initiatieven te bespeuren. Initiatieven waarbij educatieve instellingen nieuwe vormen van onderwijs (zoals het competentiegericht leren) invoeren om samenwerking met andere sectoren aan te gaan. Educatie staat dan in dienst van bijvoorbeeld arbeid, wonen, welzijn, zorg of het bedrijfsleven en zorgt ervoor dat mensen een plek in de samenleving kunnen verwerven. Want ieder mens heeft recht op een tweede kans om zich te kwalificeren voor de arbeidsmarkt, een ideale woonplek te creëren of het eigen welzijn te vergroten. De Gelderse toekomstscenario s maken duidelijk hoe educatie wordt ingezet en de samenwerking tot stand komt. De geschetste projecten lopen goed en positieve reacties hebben de overhand. Het verdient een aanzet te zijn tot het ontwikkelen van soortgelijke initiatieven in geheel Gelderland en het verankeren van de samenwerking tussen volwasseneneducatie en andere dienstverlenende instellingen. Een samenwerking waarbij de instellingen een aantrekkelijk aanbod creëren om elke deelnemer met een gevulde rugzak op pad te sturen. Meer informatie Verdere informatie over projecten en mogelijkheden met betrekking tot volwasseneneducatie kunt u verkrijgen bij Spectrum, Maurice de Greef, tel (026) m.de.greef@spectrum-gelderland.nl Spectrum, Centrum Maatschappelijke Ontwikkeling Gelderland Postbus 8007, 6880 CA Velp Tel. (026) Fax (026) info@spectrum-gelderland.nl Tekst: Maurice de Greef en Gelders ROC Netwerk Eindredactie: Riëtte van Rooij Vormgeving: Gerard Wagemans Drukwerk: Advadi Foto s: Marijke Schellekens April 2005