De groeperingsvormen (uit de Rozentuin)

Transcriptie

1 De groeperingsvormen (uit de Rozentuin) Schoolstructuur De Rozentuin heeft acht stamgroepen, twee in de onderbouw en drie in de midden- en bovenbouw. De onderbouwstamgroepen omvatten de 4-6-jarigen, de middenbouwgroepen de 6-9-jarigen en de bovenbouwgroepen de 9-12-jarigen. Daarbinnen en daar omheen bestaan andere groeperingswijzen. Eerst geven we het woord aan de schoolleider over de manier van groeperen en de argumenten daarvoor. De schoolleider aan het woord Onze stamgroepen zijn leeftijd-heterogeen samengesteld. De voordelen daarvan zijn voor alle teamleden duidelijk. Zij kunnen de argumenten daarvoor met behulp van voorbeelden leveren. Ouders worden bij de toelating van hun kind tot de school nadrukkelijk met deze keuze geconfronteerd en weten dat die niet ter discussie staat. De wijze waarop stamgroepen worden gevormd is afhankelijk van het aantal kinderen per bouw en dat is, zo blijkt regelmatig, aan sterke schommelingen onderhevig. Na een lange discussie, die we ook in regioverband hebben gevoerd, is er voor gekozen om kinderen van een bepaalde stamgroep zoveel mogelijk naar een en dezelfde stamgroep in de volgende bouw te laten doorstromen. Gezien het aantal stamgroepen is dat tussen onder- en middenbouw helaas niet mogelijk, wel tussen midden- en bovenbouw. Het aardige is dat er als gevolg daarvan tussen een midden- en bovenbouwgroep als vanzelf een hechte relatie ontstaat. We willen in verband daarmee in de toekomst de mogelijkheden van peetschappen, die in Het kleine Jenaplan worden genoemd, verder uitwerken. Peetschappen Onder peetschappen verstaat Petersen in Het kleine Jenaplan (blz. 50/51) vriendschappelijke en zorgende relaties tussen oudere en jongere kinderen, meestal tussen kinderen in verschillende bouwen. Peetschappen zijn er bijvoorbeeld tussen kinderen in de bovenbouw en kleuters. Petersen meldt dat de peetschappen niet gearrangeerd werden. Er is een vrije keuze. Wel kan een klimaat geschapen worden dat zulke relaties tussen oudere en vaak veel jongere kinderen kunnen ontstaan, bijvoorbeeld doordat bovenbouwers in de midden- of onderbouw kunnen werken, voor zichzelf en als hulp voor de groepsleid(st)ers. Er zijn kinderen met een speciaal talent voor het werken met jongere kinderen en die kunnen dit zo ontdekken. Het is ook, zo meldt Petersen reeds, een middel om gefixeerde rollenpatronen te doorbreken. Een jongen maakte zich in Jena nooit belachelijk als hij met kleintjes speelde In schoolvieringen zitten beide vrienden bij elkaar. Er zijn Jenaplanscholen waar de bovenbouwers hun kleuter ophalen voor de weeksluiting. In onze tijd, waarin gezinnen veel kleiner zijn dan in Petersens tijd, is het mogelijk om ervaringen als deze op te doen nog belangrijker dan toen. Ook zal er reflectie nodig zijn op deze ervaringen: Hoe ervaar je dit beide? Is er een sterke afhankelijkheid of geef je elkaar ruimte?

2 Net zoals veel andere zaken in het schoolleven is ook dit een facet van de wereldoriëntatie, van het ervaringsgebied Samenleven : leren samenleven en leren nadenken over samenleven. Het mentorschap lijkt op het peetschap, maar is toch iets anders. Een mentor is een ouder kind dat een kind dat nieuw is in de stamgroep helpt kind ingroeien in de stamgroep. Mentor en jonger kind horen meestal tot dezelfde tafelgroep. Het mentoraat duurt zolang het nodig is De heterogeniteit in de stamgroepen omvat in de onderbouw twee en in de andere bouw drie leeftijdsgroepen, voor respectievelijk de leeftijden 4 en 5, 6 tot 9 en 9 tot 12. We gebruiken de term leerjaar al enige tijd niet meer, om niet de suggestie te wekken dat daar een bepaalde hoeveelheid leerstof bijhoort. Hetzelfde geldt overigens voor de term achterstand, die een gemiddelde ontwikkeling suggereert, die voor alle kinderen gelijk zou zijn. Er is een overlap van het onderwijsaanbod in de diverse stamgroepen, zodat leerstofbeheersing nooit de doorslag hoeft te geven bij een plaatsing of overgang. Het moet wel gezegd worden dat deze situatie de vrucht is van een jarenlange ontwikkeling. Daarmee is een einde gekomen aan moeilijke discussies, vooral met ouders, of een kind, gelet op de gemaakte vorderingen, in aanmerking kan komen voor overgang naar een volgende stamgroep. Dat probleem speelde vooral tussen onder- en middenbouw. De invoering van De Leeslijn en de principes van functioneel aanvankelijk lezen hebben sterk bijgedragen aan het vinden van een goede oplossing. De te kiezen leesdidactiek neemt naar onze ervaring hier een sleutelpositie in. Een goede voorlichting aan ouders over de gekozen leesdidactiek blijkt bij de beeldvorming over het onderwijs in de school heel belangrijk te zijn Beginnende groepsleiders in onder- en middenbouw werken met de Leeslijn en met de Leesweg voor kinderen die meer structuur nodig hebben. Wie ruime ervaring heeft met leesonderwijs gaat er flexibeler mee om. In dat geval blijkt een nog sterkere koppeling van wereldoriëntatie en leesonderwijs mogelijk. Daarmee bereiken wat we in de Wet op het Primair Onderwijs staat: Zo mogelijk in samenhang. Inscholing - instructiegroepen Voor de oudste kinderen van de middenbouw en voor de bovenbouw zijn er voor rekenen en wiskunde vorderingengroepen voor de cursorische onderdelen van dat vakgebied. Het is mogelijk gebleken om die instructie te beperken tot drie maal een uur in de week. Sinds dit jaar doen we dat in de stamgroep, daarvoor organiseerden we het buiten de eigen stamgroep. Dat laatste heeft grote voordelen. Een nadeel dat voor ons steeds zwaarder ging wegen was het gebrek aan speelruimte tussen de ochtendkring en het werkuur rekenen. Je moet om negen uur klaar zijn, omdat de kinderen naar hun niveaugroep moeten. Dat ging ons zo hinderen dat we, zo goed mogelijk voorbereid inscholing van samenwerkend rekenen, een goede organisatie van werkmiddelen, goed overdenken van de organisatie van de instructie binnen de stamgroep deze stap gewaagd hebben. We houden overigens, door de opzet van ons ritmisch weekplan (zie hoofdstuk 4), de mogelijkheid om tijdelijk dergelijke cursussen buiten de stamgroep te organiseren. De overige instructies worden ook in de eigen stamgroep gegeven. De oudste middenbouwkinderen zijn een middag per week meer op school dan de derde en vierde jaars. Bij ons wordt deze tijd gebruikt voor extra inscholing voor wereldoriëntatie, met name voor vaardigheden rond ruimte en tijd en verschillende onderzoeksvaardigheden. We gebruiken daarbij de opzet van het leerplan WO- Jenaplan van de SLO.

3 Blokperioden Kinderen kunnen in de blokperioden, die voor een groot deel in de hele school op hetzelfde moment plaatsvinden, in ieder geval dagelijks (behalve woensdag) van half twee tot drie uur, na overleg ook in andere stamgroepen bezig zijn. Dat heeft het voordeel dat niet alle materialen in elke groepsruimte aanwezig behoeven te zijn. We hebben een paar dure weegschalen en een hele goede microscoop (binoculair): de kinderen weten waar die staan. Stamgroepoverstijgend De school is begonnen met stamgroepoverstijgende peetschappen. Zoals gezegd willen we verder werken aan de uitwerking van die praktijk. Kinderen kunnen tutor zijn. De eerste ervaringen daarmee bij het leesonderwijs zijn erg gunstig. Er wordt bevestigd dat de leereffecten voor zowel helpers als geholpenen groot zijn. Zeker zo belangrijk is dat tussen de diverse stamgroepen relaties zijn ontstaan waarbij men elkaar uitnodigt voor het bijwonen van groepsvieringen, van presentaties op het gebied van wereldoriëntatie en het verzorgen van leeskringen. Ook andere stamgroepoverstijgende activiteiten worden georganiseerd. Voorbeelden daarvan zijn de vieringen met de hele school, die om de veertien dagen aan het eind van de week worden georganiseerd. In de andere weken vindt de afsluiting van de week in de eigen stamgroep plaats. Het komt echter ook voor dat stamgroepen elkaar daarbij uitnodigen. Er zijn speciale vieringen rond de herfst, het Sinterklaasfeest, voor de Kerstvakantie, rond 21 maart als het voorjaar begint en aan het einde van het cursusjaar. In de schoolkrant wordt aangegeven of en zo ja welke ouders bij vieringen welkom zijn. Dat is nodig omdat de ruimte in de school beperkt is en de belangstelling groot. Tafelgroepen In midden- en bovenbouw hebben kinderen vaste plaatsen in tafelgroepen. Aan het begin van het jaar, wanneer een deel van de groep weg is en er nieuwe kinderen bij komen, wordt deze plaats gekozen. Natuurlijk kan in de loop van de tijd een verandering in de samenstelling van een tafelgroep nodig zijn. Dat gaat echter altijd in overleg met de kinderen zelf. De tafelgroep is de thuisbasis van de kinderen. Daar worden ervaringen gedeeld en worden in eerste instantie problemen opgelost. Er zijn in elke groepsruimte, hoewel dat niet overal zo gemakkelijk te realiseren bleek, meer werkplaatsen gecreëerd dan het aantal kinderen in de groep. Dat heeft het voordeel dat een kind een plaats kan kiezen die het beste bij een activiteit past, zonder dat het anderen stoort. Er is afgestapt van het systeem waarbij kinderen een paar keer per jaar van plaats en tafelgroep moesten wisselen, omdat de structuur van de groep daardoor zonder noodzaak wordt doorbroken. Aan die praktijk lag de gedachte ten grondslag dat elk kind met alle andere kinderem moet leren werken: achteraf gezien is dat een onzinnige gedachte. Er zijn tal van situaties waarin kinderen leren samenwerken met anderen dan hun directe vrienden. Wij vinden dat je dat niet door collectieve maatregelen moet forceren.

4 De samenstelling van de tafelgroepen is vrij binnen de volgende grenzen: iedere tafelgroep is heterogeen samengesteld wat betreft leeftijd (leerjaar) en sexe. In iedere groep zitten vier of (bij voorkeur) drie kinderen. Discussie Ook bij ons is vaak gediscussieerd over de samenstelling van de stamgroepen: moet die bij voorkeur driejarig zijn, is het verschil tussen de jongste en oudste in de bovenbouw niet te groot, en (gelukkig lang geleden ) krijgen de derdejaars in de middenbouw wel voldoende aandacht? De laatste vraag verviel toen we kozen voor een niet leerjaargebonden aanpak van met name het leesonderwijs. Naar onze ervaring is de in het actuele basisschoolconcept uitgesproken voorkeur voor driejarige stamgroepen terecht, vooral omdat die de groepsleid(st)er nog meer dwingt om uit te gaan van verschillen tussen kinderen en na een jaar de traditie in een groep als vanzelf wordt doorgegeven. We hebben onlangs besloten dat kinderen niet met meer dan twee stamgroepleid(st)ers tegelijkertijd te maken krijgen en dat een LIO-stagiaire de leiding van een groep niet meer overneemt. De aanwezigheid van stagiaires is goed, maar de continuïteit in de stamgroep komt in gevaar als de verantwoordelijkheid over teveel mensen verdeeld wordt. We zijn op de hoogte van praktijken waarbij er stamgroepen zijn met tweede- en derdejaars. Een van de scholen in de regio werkt zo. We volgen hun ontwikkelingen met bijzondere belangstelling en het is niet ondenkbaar dat we nog eens zo gaan werken. Het model is voor ons heel interessant, zodra er koppelingen gemaakt gaan worden tussen basisscholen en peuterspeelzalen. Beelden Na dit interview geven we weer enkele beelden uit de school: Het is vrijdagochtend. Werk dat kinderen zich voor deze week hadden voorgenomen wordt afgerond. Peter (bovenbouwer, zevendejaars) gaat naar een middenbouwgroep om Jeroen (derdejaars) te helpen met lezen. Jeroen heeft moeite met het aanvankelijk lezen, wat Peter zelf ook niet onbekend is. Hij had er moeite mee en zijn technisch lezen is nog steeds niet perfect, evenals zijn spellingvaardigheid trouwens. Nu is hij tutor van Jeroen. En een hele goede, juist omdat hij de leesproblemen van Jeroen maar al te goed herkent. Met eindeloos geduld oefent hij met Jeroen de letters en klankherkenning. Hij gebruikt daarvoor de spelletjes die de groepsleid(st)er hem eerst heeft uitgelegd en voorgedaan. Verder schrijven ze samen alle lastige letters op het bord. Jeroen mag de letters met bordkrijtjes in allerlei kleuren overtrekken. Ook mag Jeroen woordjes bedenken waarin dezelfde letter voorkomt. Die woordjes schrijft hij erbij op het bord. Peter is apetrots als hij ziet dat zijn leerling vooruitgaat. En Jeroen is blij met zo n helper. Ze krijgen een hele speciale relatie, deze twee. In de pauze zie je ze vaak samen. En Jeroen heeft ook al eens bij Peter gelogeerd. s Middags, tegen de tijd dat de gezamenlijke weeksluiting begint, zien we bovenbouwers naar de onderbouw lopen. Even later komen ze met een onderbouwer aan de hand terug en gaan naar de grote zaal. Daar zitten ze ook bij elkaar.

5 Het is een mooi, ontroerend gezicht, zo n lange lummel uit de bovenbouw met een kleuter. Het helpen in de onderbouw is populair in de bovenbouw, ook en vooral (maar beslist niet alleen) bij kinderen met sociaal-emotionele problemen. Het is op de een of andere manier helend voor hen. In de weeksluiting valt het op dat de bovenbouwers heel betrokken zijn bij wat de kleuters, vaak nog onbeholpen, presenteren. Dat blijkt ook uit het applaus. Goed dat deze school zulke mogelijkheden biedt voor sociaal-emotioneel leren. (beeld mede naar Vosse, 1995) Verwijzingen naar literatuur: Kees Both, Jenaplanonderwijs op weg naar de 21 e eeuw, CPS, Amersfoort, blz. 93, e.v. over groeperingsvormen Ad Boes/Kees Both, Impressies uit Oxford (3), Elk kind een expert!, Mensen-kinderen, maart 1990 Marjan Kranenburg/Rineke Oomen, Een onderzoek naar groeperingsvormen, Mensen-kinderen, jan Arie-Wout Littel, De leefwerkgemeenschap als effectieve school, Mensen-kinderen, mei 1989 Chris Meijer, Oudste kinderen en kleuters spelen samen, Mensen-kinderen, mei 1990 Agnes Vosse, Kinderen als tutor begeleiden andere kinderen op school, Mensen-kinderen, nov. 1995, met verwijzing naar het boek Kinderen begeleiden kinderen bij leerachterstanden Wolters- Noordhoff) en een reactie van Felix Meijer