Pedagogiek van de jenaplanscholen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Pedagogiek van de jenaplanscholen"

Transcriptie

1 Onderwijskundige concepten. Jenaplan Algemeen 1. 1 Pedagogiek van de jenaplanscholen AUTEUR INHOUD Ad Boes (1) Beleidsmedewerker Nederlandse Jenaplanvereniging (2) 1. Inleiding 2. Peter Petersen ( ) 3. Kijken naar kinderen 4. School en samenleving 5. Heterogeniteit thuis en op school 6. Stamgroepen in plaats van jaarklassen 7. De taak van de leraar: leidinggeven 7.1. De pedagogische situatie 7.2. Twee vormen van leidinggeven 8. Verschillen tussen kinderen 8.1. Leren lezen als voorbeeld 8.2. De mentale leeftijd van kinderen 9. De centrale plaats van wereldoriëntatie 9.1. Het hoofdvak wereldoriëntatie 9.2. Open en halfopen plannen 9.3. Wereldoriëntatie: op school én thuis 9.4. Wereldoriëntatie en evaluatie (1) Contact: awboes@home.nl. (2) De auteur is sinds de jaren zestig actief in het onderwijs: eerst als onderwijzer basisonderwijs, later als docent en directielid in het HBO (hoger beroepsonderwijs). Hij was lange tijd voorzitter van de Stichting Jenaplan en was docent bij de (na)scholing van leraren. Nu is hij beleidsmedewerker bij de Nederlandse Jenaplan Vereniging (NJPV). Hij schreef diverse brochures en boeken over onderwijs, onderwijsbeleid en diverse pedagogische thema s (o.a. Kindbiografie). Oktober

2 Onderwijskundige concepten. Jenaplan Algemeen Bijzondere zorg voor kinderen Alle kinderen aan boord houden Extra hulp? Tussentijds naar een andere school 11. Basisactiviteiten 12. Literatuur KRACHTLIJNEN De auteur van dit artikel die zelf een jarenlange ervaring heeft in het onderwijs in het algemeen en met jenaplanscholen in het bijzonder verduidelijkt de achtergronden én de dagelijkse praktijk van het jenaplanonderwijs, een in Nederland succesvolle poging om tot ander onderwijs te komen. Het onderwijsconcept is onder leiding van Peter Petersen ( ) in Jena ontwikkeld. Jenaplan breekt met veel uit het traditionele onderwijs. De koppeling van leerjaren aan leerstof is sinds het ontstaan van de klassikale school een groot probleem, we hebben er het handnekkige zittenblijven en overmatig verwijzen naar buitengewoon onderwijs aan te danken. Bij jenaplan is die koppeling losgelaten en daarmee de jaarklas. Traditionele scholen kennen in methoden vastgelegde leerstof. In het jenaplanonderwijs zijn die afwezig, in het bijzonder geldt dat voor de zgn. zaakvakken, wereldoriëntatie geheten, en het taalonderwijs. Het belangrijkste evenwel is dat de school wordt opgevat als een leef- en werkgemeenschap waarbij onderwijs aan opvoeding ondergeschikt is gemaakt. Oktober

3 Onderwijskundige concepten. Jenaplan Algemeen Inleiding Het onderwijsconcept jenaplan staat in een lange traditie van vernieuwing van opvoeding en onderwijs. Te denken valt onder meer aan de invloeden van Comenius, Pestalozzi en Rousseau. In het begin van de vorige eeuw was het Ellen Key die baanbrekend werk verrichtte, ze schreef het bekende boek De eeuw van het kind. Mede in navolging van haar ontwikkelden Rudolf Steiner (vrijescholen of steinerscholen), Maria Montessori, Célestin Freinet, Helen Parkhurst (daltononderwijs) en Peter Petersen (jenaplan) nieuwe onderwijsconcepten. Ze worden in Nederland en Vlaanderen traditionele vernieuwers genoemd. vernieuwingsscholen in Nederland en Vlaanderen Opmerkelijk is het relatief grote aantal vernieuwingsscholen in Nederland en ook in Vlaanderen. Al in de jaren twintig van de vorige eeuw kende Nederland vrijescholen (1) en montessorischolen. De andere drie lieten hun invloed later gelden, jenaplan als laatste, in de jaren zestig van de vorige eeuw. In Vlaanderen blijken vooral scholen die geïnspireerd zijn door het gedachtegoed van Célestin Freinet en van Rudolf Steiner, grote belangstelling te genieten. Het aantal vernieuwingsscholen blijft in Nederland op peil, alleen het daltononderwijs maakt momenteel een groei door. Globaal bestrijken vernieuwingsscholen samen zo n 10 procent van de basisscholen. In het voortgezet onderwijs, nog altijd streng gescheiden van het basisonderwijs, blijft het aantal vernieuwingsscholen achter. Dat blijkt in Vlaanderen niet anders te zijn. In Nederland zijn er 210 scholen bij de Nederlandse Jenaplanvereniging (NJPV) aangesloten. Het gaat vooral om scholen in het basisonderwijs en een klein aantal in het voortgezet onderwijs. Vlaanderen telt vijf jenaplanscholen, in de buurt van Gent en van Antwerpen, en een in Brussel, allemaal basisscholen. 2. Peter Petersen ( ) een stukje geschiedenis De initiator van jenaplanonderwijs is Peter Petersen. In het begin van zijn loopbaan als leraar in Hamburg onderging hij de invloed van radicale onderwijsvernieuwers. In 1923 werd hij naar de Duitse universiteitsstad Jena geroepen als hoogleraar in de opvoedingswetenschappen. Dat betekende dat hij tegelijk leiding gaf aan de universitaire oefenschool waar pedagogische theorieën konden worden getoetst. De benoeming was pikant omdat de ideeën over opvoeding en onderwijs van Petersen op tal van punten haaks stonden op die van zijn voorganger, Wilhelm Rein ( ). Rein zette zich in voor het verbeteren van het klassikaal onderwijs dat zich onder meer kenmerkte door een strikte koppeling van leerjaar (en daarmee leeftijd) én leerstof. Petersen nam fors afstand van dat uitgangspunt, de strijd tegen de zogenaamde leerstofjaarklassen stond in zijn gedachtegoed zelfs centraal. Maar Petersen deed veel meer. Hij legde het fundament voor samenspel van allen die bij de opvoeding van kinderen zijn betrokken, (1) In Nederland gebruikt men de naam vrijeschool, in Vlaanderen is de benaming steinerschool gangbaar. Oktober

4 Onderwijskundige concepten. Jenaplan Algemeen 1. 4 ouders en leraren in de eerste plaats. Onderwijs lag bij Petersen in het verlengde van de huiselijke opvoeding. 3. Kijken naar kinderen De boodschap van alle vernieuwers van onderwijs is allereerst: kijk naar kinderen en vraag je daarna af hoe opvoeding en onderwijs vorm moeten krijgen. Terecht wordt dat uitgangspunt wel vom Kinde aus genoemd. Maar dat levert geen eensluidende visie op kinderen op. Zo zijn de opvattingen over kinderen en wat zij nodig hebben bij bijvoorbeeld Montessori en Steiner niet alleen verschillend, maar ook tegengesteld. het belang de grondkrachten Ook in het jenaplanonderwijs staat een visie op kinderen centraal. Een belangrijke bijdrage daartoe werd geleverd door Else Petersen, de vrouw van Peter Petersen. Zij deed in scholen onderzoek naar wat later is gaan heten de basisbehoeften van kinderen, door haar grondkrachten genoemd. Nauwgezet toonde ze aan hoe in veel onderwijs grondkrachten worden ontkend of genegeerd terwijl onderwijs daar juist voluit van zou moeten profiteren. Zo moeten kinderen ook op school voluit kunnen bewegen, niet in de laatste plaats ook omdat het onvolwassen lichaam van een kind daar om vraagt. Bewegen is voor groeien zelfs een levensvoorwaarde. Hier ligt een opmerkelijke parallel met de opvattingen van Maria Montessori, arts van professie. Zij fulmineerde tegen de schoolbank die bewegen zo goed als onmogelijk maakt. Een tweede grondkracht van kinderen is de behoefte om te zelfstandig zijn. Heel jonge kinderen zeggen al zelf doen. Ten derde willen kinderen graag met andere kinderen spreken, spelen en werken. En een feest vier je niet alleen. Ten slotte is er een sterke behoefte aan duidelijke leiding van iemand die iets te vertellen heeft, die gezag heeft. Wie die grondkrachten verwaarloost, brengt het kind grote schade toe. De grondkrachten geven de school een antropologisch fundament. 4. School en samenleving pleidooi voor een algemene vrije volksschool Ook de relatie tussen onderwijs, opvoeding en de samenleving als geheel is bij Petersen in het geding. Hij heeft de invloed van de staat, de kerk en de economie op de opvoeding van kinderen en het onderwijs als geheel kritisch onderzocht. Hij voerde een pleidooi voor de algemene vrije volksschool. Algemeen, want niet gebaseerd op een specifieke levensbeschouwing (vergelijk confessioneel onderwijs dat is gebaseerd op een godsdienstig uitgangspunt). Vrij, want bevrijd van directe beïnvloeding door de staat. Volksschool omdat het wenselijk is dat alle kinderen naar dezelfde school gaan, ongeacht rang of stand. Hier is er een sterke overeenkomst met het onderwijsconcept van Steiner, die eveneens pleitte voor een vrije school, niet gehinderd door al te directe beïnvloeding door over- Oktober

5 Onderwijskundige concepten. Jenaplan Algemeen 1. 5 heden, door economische belangen en door strikte levensbeschouwelijke uitgangspunten. Het zijn inzichten die in onze tijd lijken te zijn geaccepteerd. Er zijn echter ook tegenbewegingen die bijvoorbeeld de school in de eerste plaats, zo niet uitsluitend zien als het voorportaal van de arbeidsmarkt. 5. Heterogeniteit thuis en op school leven en leren in gemeenschappen Het onderwijs doet er verstandig aan zich te spiegelen aan de ontwikkeling die kinderen doormaken in een gezin. De leden van een goed gezin zijn in elkaar geïnteresseerd, staan voor elkaar in en voelen zich voor elkaar verantwoordelijk. Warmte is voelbaar, die vormt de basis voor de geestelijke groei die allen, jong én oud, omvat. Kinderen maken in het gezin een opmerkelijke ontwikkeling door waarbij hun positie door het ouder worden én door de komst van nieuwe gezinsleden aan ingrijpende verandering onderhevig is. Kinderen leven in gemeenschappen, eerst in het gezin, later in de school en nog weer later in het grotere verband van de samenleving, lokaal, regionaal, nationaal en bovennationaal. Wereldburgerschap staat bij Petersen uiteindelijk centraal, bij bijvoorbeeld Maria Montessori is dat niet anders. Petersen is als opvoeder realist, vrij van overspannen verwachtingen. Hij strijdt voor humanisering van mensen en hun samenleving en vindt dat een blijvende pedagogische opgave. Van romantische overschatting van de mogelijkheden die opvoeding biedt, neemt Petersen afstand. Hij heeft oog voor de aan het bestaan meegegeven schaduwkanten. 6. Stamgroepen in plaats van jaarklassen een leeftijdsheterogene groepering Terwijl de traditionele klassikale school kinderen met een gelijke leeftijd bij elkaar zet, kiezen Petersen en Montessori voor leeftijdsheterogene groepering, te vergelijken met het gezin. Bij jenaplan heet die groepering een stamgroep: kinderen van twee of drie leerjaren zitten bij elkaar in één groep. In de Engelstalige onderwijsliteratuur heet het heterogeen groeperen van kinderen trouwens family-grouping. Alleen uiterlijk lijkt een dergelijke groepering op de school van lang geleden waar kinderen van alle leeftijden bij elkaar zaten en hoofdelijk onderwijs kregen. Met de intrede van de leerplicht waren ingrijpende maatregelen nodig om onderwijs voor allen te kunnen organiseren. De jaarklas leek een voor de hand liggende oplossing. Maar al gauw bleek dat verschillen tussen kinderen van eenzelfde leeftijd zo groot zijn dat enerzijds kinderen afvielen en bleven zitten, en anderzijds (veel later opgemerkt) anderen juist tekortkwamen. Het proces dat nodig is om dat grote probleem definitief op te lossen, is nog altijd in volle gang. In jenaplanscholen in Nederland zitten in principe kinderen van drie verschillende leeftijden bij elkaar. In principe, want de meeste kinderen volgen in Nederland acht jaar basisonderwijs en dat laat zich niet door drie delen. De combinatie van twee- en driejarige stamgroepen ligt erg voor de hand. Dan zijn er drie soorten stamgroepen, groep 1 en 2 (in Vlaanderen: de kleuterklassen) samen in Oktober

6 Onderwijskundige concepten. Jenaplan Algemeen 1. 6 de onderbouw, de groepen 3, 4 en 5 (leerjaar 1, 2 en 3) in de middenbouw en de groepen 6, 7 en 8 (leerjaar 4, 5 en 6) in de bovenbouw. Dat betekent dat een kind eerst tot de jongsten behoort en daarna tot de oudsten in de onderbouw. In de midden- en bovenbouw is het respectievelijk jongste, middelste en oudste. De wisselende positie heeft grote gevolgen en rijke mogelijkheden. Er ontstaan, maar dan wel onder de voorwaarde van een voorbeeldig pedagogische klimaat, situaties waarin onderling hulp wordt ontvangen en gegeven. Daar ligt samenwerken voor de hand. Onderzoek in Jena leverde op dat de hulp die kinderen elkaar geven, opmerkelijk effectief is. Bovendien blijkt dat wie uitlegt, ook zelf veel leert. tien argumenten voor heterogeen groeperen Over de kenmerken van heterogeen groeperen valt nog veel op te merken. Ik beperk me hier tot een opsomming van de tien argumenten die Petersen in Der kleine Jenaplan geeft en voeg er enige toelichting aan toe. 1) Juist door verschillen in leeftijd binnen een stamgroep doen zich vruchtbare ontwikkelingsmomenten voor. Petersen en zijn medewerkers deden er onderzoek naar. Ze zagen dat tweedejaars kinderen de taak op zich nemen om jongste kinderen in te leiden in het gebruik van ontwikkelingsmateriaal, in de leefregels in de stamgroep en dat zij opmerkelijk hulpgedrag vertonen. Kinderen herinneren zich zelf geholpen te zijn toen zij als jongsten in de stamgroep kwamen. Derdejaars kinderen zijn geneigd in de stamgroep mede leiding te geven wanneer de situatie daar om vraagt. 2) Petersen vergelijkt de stamgroep met de drieling in het gildenstelsel waarbij leerlingen, gezellen en meesters worden onderscheiden. Ook in de stamgroep zijn er wisselende posities, die zich in elke opeenvolgende stamgroep opnieuw voordoen. Een sterke identificatie met wie jonger en ouder zijn, is daarvan onder meer het effect. 3) Begaafde kinderen ervaren als jongsten in de stamgroep dat capaciteiten met leeftijden samenhangen. Het is logisch dat oudere kinderen meer kunnen en weten. Omgekeerd ervaren oudere kinderen die minder begaafd zijn, dat zij in vergelijking met jonge kinderen tot veel in staat zijn. In dit opzicht is een stamgroep iets geheel anders dan een jaargroep. 4) Kinderen met leidinggevende capaciteiten moeten zich bij herhaling bewijzen. Ze kunnen daarbij door de mand vallen, ook dat is een nuttige ervaring. 5) Als jaarlijks niet meer dan een derde deel van de kinderen van groep wisselt, blijven tradities in de stamgroep behouden. 6) Het is voor het functioneren van een stamgroep gunstig dat er jaarlijks nieuwe kinderen aan de groep worden toegevoegd, ze zijn te vergelijken met nieuw bloed. 7) Voor de stamgroepleider (de term die men in jenaplanscholen gebruikt voor de leraar) is het een plezierige omstandigheid dat jaarlijks niet meer dan een derde van de kinderen nieuw is, hij kan alle kinderen op die manier gemakkelijk goed leren kennen. Er is zo ook meer gelegenheid om ieder kind thuis te bezoeken, waarvan het belang niet gemakkelijk kan worden overschat. 8) In de stamgroep krijgt de taak van de stamgroepleider in de eerste plaats een pedagogische invulling. Oktober

7 Onderwijskundige concepten. Jenaplan Algemeen ) De stamgroep biedt anders en beter dan de traditionele jaarklas gelegenheid voor een optimale sociale ontwikkeling. Er is leidinggeven en ontvangen, sturing en gestuurd worden en wederzijdse beïnvloeding. De kinderen gaan met elkaar om als goede buren. Een jaarklas kan gemakkelijk worden opgevat als een collectief waarin allen op dezelfde manier onderwijs ontvangen; in een stamgroep is dat onmogelijk. Een goed functionerende stamgroep en school vormen een leer- en leefgemeenschap. 10) In de stamgroep wordt het primaat van de opvoeding zichtbaar, die anders en meer omvat dan het overdragen van kennis en vaardigheden. In dit verband spreekt men van een pedagogische school, ook andere onderwijsconcepten zoals de vrijescholen kennen die kwalificatie. Nog meer dan in gewone scholen is het noodzakelijk dat de ouders en de school hun taken goed op elkaar afstemmen. Ouders en school zijn partners in de opvoeding. 7. De taak van de leraar: leidinggeven Petersen onderscheidt in zijn belangrijkste boek over onderwijs, Führungslehre des Unterrichts, twee vormen van leidinggeven. De titel van het boek maakt meteen duidelijk dat jenaplan en het aan kinderen volledig overlaten van wat er in de school gebeurt, onverenigbaar zijn. Jenaplan en antiautoritair opvoeden zijn dan ook onverenigbaar. Het is nodig om dat op te merken omdat het ontbreken van strak klassikaal georganiseerd onderwijs in een jenaplanschool de leraar spreekt en de kinderen luisteren veel ouders gemakkelijk doet oordelen dat er slechts van vrijheid, blijheid sprake is, én dat er ook niet of nauwelijks iets wordt geleerd. Wie nauwkeurig nagaat wat er allemaal in een goed functionerende stamgroep gebeurt, zal al gauw geheel anders oordelen De pedagogische situatie een ritmisch weekplan met vier basisactiviteiten Om het verschil tussen de twee vormen van leidinggeven duidelijk te kunnen maken, is een uitstapje nodig. Het traditionele onderwijs kent een verdeling van de tijd in gelijke porties van doorgaans 50 minuten. De inhoud wordt aangeleverd door vakinhouden. Je kunt precies weten hoeveel uren er wordt gerekend, bijvoorbeeld vijf uren rekenen in de week. Jenaplan kent geen voor ieder kind gelijk lesrooster met vakuren. Er is wel een ritmisch weekplan. Daarop staan geen vakken. Er zijn in plaats daarvan vier basisactiviteiten: gesprek, spel, werk en viering. Die krijgen vorm in zogenaamde pedagogische situaties die lesuren vervangen. Een voorbeeld. In de pedagogische situatie leeskring lezen en vertellen een of meer kinderen over een boek of gedicht dat ze hebben gekozen om aan de stamgroep te presenteren. Ze hebben een grondige voorbereiding achter de rug. De leraar dient, voor het zo ver is, vast te stellen dat die voorbereiding in voldoende mate heeft plaatsgevonden. Bij goede lezers kan dat tussen neus en lippen. Bij beginnende en matig gevorderde lezers vraagt die controle meer. Het mag immers niet voorkomen dat de groep zich verveelt omdat de presentatie kwaliteit Oktober

8 Onderwijskundige concepten. Jenaplan Algemeen 1. 8 mist. In een zogenaamde blokperiode bereiden de kinderen hun leeskring voor. In die lange periode die zo goed als elke dag op het weekplan voorkomt, kiezen kinderen waarmee ze bezig zullen zijn: alleen of samen, lang of in kort tijd? Ook kiezen ze de plaats die zich het beste voor de gekozen activiteit leent. De leeskring wordt wel boekpromotie genoemd. De leeskring is ook bedoeld om belangstelling voor een bepaald boek of voor andere boeken van dezelfde auteur te wekken. Na het voorlezen en vertellen, dat afwisselend kan plaatsvinden, wordt over het thema van het boek gesproken. Een goede leeskring kan een feest zijn om mee te maken. De kringopstelling maakt het mogelijk dat verstaanbaar met elkaar wordt gesproken. Oudere en jongere kinderen kunnen samen een leeskring verzorgen. Ook kan een kind dat samen met de stamgroepleider doen Twee vormen van leidinggeven direct leidinggeven indirect leidinggeven Direct leidinggeven in de pedagogische situatie zelf kan ontbreken, die is er vooral bij de voorbereiding. Er is voor gezorgd dat de kinderen weten wat er van hen wordt verwacht, zowel van de degenen die de leeskring hebben voorbereid, als van degenen die aan de leeskring als luisteraars en gesprekspartners deelnemen. De kinderen kennen de regels die gelden voor spreken in de kring. Er is bij de leeskring bijna uitsluitend sprake van de eerste vorm van leidinggeven die hier betrekking heeft op de voorbereiding. Leidinggeven tijdens de pedagogische situatie leeskring is doorgaans overbodig. Over vijf minuten begint de leeskring, is genoeg. De rest gaat als vanzelf. Een groot deel van de taken van de stamgroepleider valt onder een indirecte vorm van leidinggeven. Daartoe behoren ook onder meer het formeren van de stamgroep, het inrichten van de groepsruimte (die schoolwoonkamer wordt genoemd), het maken van een ritmisch weekplan. Hoe grondiger de voorbereiding van een pedagogische situatie is, des te minder behoeft die te worden onderbroken door direct leidinggeven. Als in een leeskring voortdurend om aandacht gevraagd moet worden, komt er van de bedoelingen van deze pedagogische situatie weinig terecht. Of en hoe leiding gegeven dient te worden hangt van het karakter van de pedagogische situatie af. Soms is voortdurende directe leiding nodig, bijvoorbeeld wanneer een instructie wordt gegeven. Tijdens een viering kan die zo goed als ontbreken. 8. Verschillen tussen kinderen 8.1. Leren lezen als voorbeeld Toen in de loop van de negentiende eeuw de klassikale school en een onderwijssysteem met leerstofjaarklassen werden ingevoerd, luidde de veronderstelling dat kinderen zich onder gelijke omstandigheden identiek ontwikkelen. Met behulp Oktober

9 Onderwijskundige concepten. Jenaplan Algemeen 1. 9 ieder kind heeft zijn eigen leesgeschiedenis van leerplicht zouden die omstandigheden waaronder wordt geleerd, gelijk worden getrokken. Kinderen van zeven (!) jaar gaan dan naar school en beginnen tegelijkertijd met lezen, schrijven en rekenen. Hun vorderingen zouden om die reden gelijk zijn. Al gauw bleek dat die veronderstelling een onjuiste is. Een deel van de kinderen blijft bij de anderen achter, vaak zo ver dat het zinloos is om hen naar een volgende jaarklas te laten gaan. Het zittenblijven deed al gauw zijn intrede, een probleem dat in veel scholen waar het onderwijs nog altijd op het systeem van de leerstofjaarklassen is gebaseerd, niet is opgelost. Onderwijsvernieuwers hebben de oplossing gevonden. Bij de onderwijsconcepten montessori en jenaplan is dat het duidelijkst. In beide schooltypen is de koppeling van leerstof en leerjaar ongedaan gemaakt. Dat betekent bijvoorbeeld dat het moment waarop systematisch leesonderwijs begint, per kind kan verschillen. Er zijn geen uitvallers, ieder kind heeft zijn eigen leesgeschiedenis. In de onderbouw kunnen kinderen zitten die al kunnen lezen, terwijl anderen daarmee pas beginnen als jongste of (zelfs) middelste kinderen in de middenbouw. Wanneer kan het beste met leesonderwijs worden begonnen? Niet voordat een kind spreekt in volledige zinnen én toont te willen gaan lezen. Het laatste roept wellicht vragen op, want hier lijkt sprake van laissez faire. Dat is zeker niet het geval. Het is een belangrijke taak van leraren die met jonge kinderen werken om hen te motiveren om te gaan lezen. Daarom zijn voorlezen en vertellen zo belangrijk in de onderbouw. Alle kinderen willen groot worden, en zelf kunnen lezen hoort daar bij. Het voorbeeld van kinderen in de stamgroep die al met leren lezen zijn begonnen en anderen die al kunnen lezen, werkt daarom sterk motiverend. Voorwaarde is dat een kind vroeg ontdekt dat je met lezen veel te weten kunt komen, dat je boeken en verhalen kunt kiezen. En ook dat je met voorlezen anderen een groot plezier kunt doen. Daarom wordt in het jenaplanonderwijs gesproken van functioneel aanvankelijk lezen. Vanaf het begin van het proces van leren lezen heeft lezen een functie, namelijk iets op een andere manier dan met behulp van mondelinge communicatie te weten komen. Kwalijk is het dat leesonderwijs vaak uitgaat van een overwegend technische benadering van het aanvankelijk leren lezen en van een koppeling van leesvorderingen aan de leeftijd van een kind en aan het leerjaar. Terwijl leraren er goed aan doen per kind te bepalen wanneer het proces van leren lezen begint, kunnen scholen in een sterk door de overheid bepaald curriculum worden afgerekend op gemiddelde vorderingen De mentale leeftijd van kinderen uitgaan van verschillen Kinderen komen heel verschillend de basisschool binnen. Elke suggestie dat onderwijs verschillen zou kunnen opheffen, is gebaseerd op een illusie. De spreiding in mentale leeftijd neemt in de periode dat een kind naar de basisschool gaat, eerder toe dan af. Die kan op vierjarige leeftijd oplopen tot ten minste tweeenhalf, bij twaalfjarigen is dat zelfs zeven jaar. De kwaliteit van basisonderwijs zou kunnen worden afgeleid van de wijze waarop met deze enorme verschillen wordt omgegaan. Voor het jenaplanonderwijs geldt dat van verschillen wordt Oktober

10 Onderwijskundige concepten. Jenaplan Algemeen z uitgegaan, dat daarvan wordt geprofiteerd. Een en ander betekent dat de periode waarin een kind basisonderwijs volgt, zou moeten kunnen variëren. 9. De centrale plaats van wereldoriëntatie 9.1. Het hoofdvak wereldoriëntatie onderwijs in samenhang drie werkelijkheidsgebieden In de Nederlandse Wet op het Primair Onderwijs (WPO) gaat aan de opsomming van voorgeschreven vakgebieden de eis vooraf dat onderwijs in de verschillende onderdelen van het curriculum waar mogelijk in samenhang dient te worden aangeboden. Ook de Vlaamse eindtermen en ontwikkelingsdoelen pleiten voor een horizontale samenhang tussen de leergebieden. Niets lijkt logischer dan dat, maar de praktijk is vaak anders. Doorgaans staat op het rooster aangegeven welke vak in een periode van (meestal) 50 minuten aan de orde is. Tussen het aanbod in de diverse lesuren bestaat veelal geen verband. In het jenaplanonderwijs wordt nadrukkelijk gezocht naar samenhang en een voortdurende wisselwerking tussen leren en toepassen van het geleerde. Wie kaarten wil gebruiken, heeft als dat middel nog onbekend is behoefte aan instructie. Wat betekenen de diverse symbolen? Op welke schaal is een gebied afgebeeld? Enzovoort. Het geleerde kan meteen worden toegepast en de zin van leren is voor kinderen overduidelijk. Het gebied dat zich bij uitstek leent voor onderwijs in samenhang, is in het jenaplanonderwijs het onderdeel wereldoriëntatie. Daarin zijn de zogenaamde zaakvakken opgenomen, maar niet met de strikte scheiding die typerend is voor vakgericht onderwijs in de gebieden aardrijkskunde, geschiedenis, biologie en natuurkunde. Petersen onderscheidt binnen het geheel aan wereldoriëntatie heel anders drie werkelijksheidsgebieden: Gott, Natur und Menschenwelt. Gott wordt daarbij niet opgevat als een leerstellig geheel aan godsdienstige opvattingen. Het is het gebied van het niet-zichtbare en het niet direct ervaarbare, in onze tijd spreken we van het bovennatuurlijke of het spirituele. Het is mogelijk om alle mogelijke onderwerpen binnen het geheel aan wereldoriëntatie in die driedeling een plaats te geven. Naar volledigheid wordt niet gestreefd, wel naar intensiteit, naar intensief ingaan op echte vragen van kinderen en naar het wekken van belangstelling. Grenzen tussen vakgebieden zijn dan alleen maar hinderlijk Open en halfopen plannen Onderwijskundig gezien past bij wereldoriëntatie geen strakke inhoudelijke planning, laat staan een methode die nauwgezet wordt gevolgd. Wenselijk is een halfopen planning. Daarbij kunnen thema s die in de loop van de jaren ten minste aan de orde moeten komen, worden vastgesteld. Het moment waarop dat gebeurt, ligt niet of slechts gedeeltelijk vast. In veel scholen is er een cyclus van Oktober

11 Onderwijskundige concepten. Jenaplan Algemeen z zeven ervaringsgebieden een voorbeeld onderwerpen gedurende twee of drie jaren, afhankelijk van het formeren van stamgroepen van twee of drie leeftijden. Kees Both, tot voor enkele jaren studiesecretaris van de Nederlanse Jenaplanvereninging (NJPV), heeft voor wereldoriëntatie zo n halfopen curriculum ontworpen. Hij onderscheidt daarbij een zevental ervaringsgebieden. De ervaringsgebieden dekken Nederlandse kerndoelen waarin het wettelijk voorgeschreven onderwijsaanbod is vastgelegd. De volgorde waarin die aan de orde komen, is niet van belang. Dat betekent dat wat buiten de school actueel is, in het onderwijs kan worden betrokken: nieuws van huizen, winkels (producten en prijzen in de supermarkt), een boom, kleine beestjes, vogels, iemand met een opmerkelijke levensgeschiedenis, de sterrenhemel, een opengebroken riool, straatmuzikanten, enzovoort. Optimale wereldoriëntatie speelt zich dan ook vaak buiten het schoolgebouw af, tijdens wandelingen en excursies. Omgekeerd komen mensen die beschikken over specifieke kennis of ervaring, waaronder ouders, in de school. Hun bezoek wordt grondig voorbereid. Een voorbeeld. Juf wat heeft u een mooie trui aan! Is die nieuw? En wat blijkt (want juf gaat graag op de vraag in)? Juf heeft de trui niet alleen zelf gebreid, maar de wol die daarvoor nodig was, heeft ze ook zelf gesponnen en geverfd. Het blijft niet uit. Er is grote belangstelling voor het bij de kinderen tot dan toe onbekende productieproces. Juf neemt een dag later haar spinnewiel mee, onbewerkte en bewerkte wol, verfstoffen en andere kleren die ze zelf heeft gemaakt. Ze organiseert een observatiekring. De kinderen zien hoe een spinnewiel werkt. Zij praten erover en stellen vragen. De kinderen mogen voorzichtig proberen of ze zelf kunnen spinnen. Eindigt deze les na 50 minuten? Dat zou absurd zijn. Er kan een groot project uit voortkomen over het maken van kleren van wol, of nog veel ruimer. Het kan bij één activiteit blijven die een uur of meer vraagt. Moeiteloos zijn de kinderen lang met dit rijke onderwerp bezig. En wat gebeurt er in het weekend? Dat hangt van het gezin af. Een van de kinderen gaat op zaterdag naar Drenthe, waar oma woont, en ze bezoeken een heideveld. Kijk eens, schapen, dat is voor de wol, zegt moeder. Ze is door het kind geïnformeerd over wat vorige week op school gebeurde. Neen mam, dit zijn Drentse schapen. Hun wol is niet geschikt om te spinnen. Mijn juf gebruikt wol van Texelse schapen. Als ze in de vakantie op het eiland Texel is, neemt ze enkele vachten mee. Die kosten tien euro per stuk. Juf vindt thuis een boekje over wol en spinnen. Een deel van de kinderen wil over het onderwerp nog veel meer weten. Wie nog niet kan lezen, vraagt daarbij de hulp van wie dat wel kan. Als onderwijs eens bestond uit een aaneenschakeling van gebeurtenissen zoals het project over wol en spinnen! Rijker onderwijs is nauwelijks denkbaar. Het geleerde wordt meteen toegepast, ook thuis. Maar, zo luidt vaak de vraag: komen alle vakken en het wettelijk voorgeschreven onderwijsaanbod zo in voldoende mate aan de orde? In het gegeven voorbeeld dat niet is bedacht, maar echt heeft plaatsgevonden zijn aardrijkskunde, geschiedenis (kleding vroeger en nu), biologie en handvaardigheid (waaronder textiele werkvormen), maar ook rekenen en taal en dat alles in samenhang, aanwezig. En er is nog veel meer mogelijk, Oktober

12 Onderwijskundige concepten. Jenaplan Algemeen z zoals liedjes en gedichten over schapen en lammetjes, het tekenen van een spinnewiel,... Als het kan, bezoekt de groep een schaapskudde. De vraag of alle vakken aan bod komen is niet relevant, wel of de mogelijkheden die het thema kent, zijn benut. Wanneer het wenselijk is om precies vast te leggen wat aan de orde is geweest daar valt veel voor te zeggen kan dat achteraf worden beschreven Wereldoriëntatie: op school én thuis de betrokkenheid van ouders Helaas zijn er kinderen van wie de ouders nooit vragen naar wat er op school heeft plaatsgevonden, laat staan dat zij het initiatief nemen om in het verlengde van wat op school aandacht kreeg, met hun kinderen activiteiten te ondernemen. Natuurlijk kan een school veel doen om betrokkenheid van ouders te bevorderen, maar niet altijd is dat succesvol. De betrokkenheid van ouders was in Jena, zo lang geleden al weer, groot. Pas toen ouders Petersen vroegen zijn opvattingen over onderwijs in de praktijk te brengen, ging hij op dat verzoek in. Omgekeerd mogen scholen er bij ouders op aandringen om voor het onderwijs belangstelling te tonen. Een stap verder is het als van ouders dringend wordt gevraagd in de school mee te helpen. Mits goed bewaakt, kunnen kinderen daar baat bij hebben Wereldoriëntatie en evaluatie alternatieve evaluatie Wereldoriëntatie kan met recht een of zelfs het hoofdvak in het jenaplanonderwijs worden genoemd, hoewel het Nederlandse noch het Vlaamse wettelijk kader zo n kwalificatie kent. De stamgroepleider maakt in het voorbeeld gebruik van de interesse van de kinderen. Gaandeweg worden mogelijkheden om met het onderwerp wat te doen, ontdekt. Terwijl in methoden alles vastligt, is er bij wereldoriëntatie alle gelegenheid om in te gaan op actuele thema s en om wensen van kinderen te honoreren. Daarbij past het zeker ook om achteraf vast te stellen wat kinderen van het onderwerp hebben geleerd. Ook bij een open of halfopen planning is evaluatie nodig. Dat kan zeker ook zonder gestandaardiseerde toetsen, die overigens voor veel onderdelen van wereldoriëntatie niet voorhanden zijn. Dat is dus geen probleem, hoewel daarover niet alleen in Nederland en Vlaanderen verschillend wordt gedacht. Het jenaplanonderwijs vraagt van overheden en instanties die op de kwaliteit van onderwijs moeten toezien, begrip voor andere opvattingen over onderwijs en evaluatie dan de gebruikelijke. Oktober

13 Onderwijskundige concepten. Jenaplan Algemeen z 10. Bijzondere zorg voor kinderen Alle kinderen aan boord houden Het was nadrukkelijk de bedoeling van Petersen en andere onderwijsvernieuwers om het onderwijs zo in te richten dat het zo veel mogelijk zou passen bij alle kinderen, zowel bij begaafde kinderen als bij kinderen die vergelijkenderwijze minder snel vorderen en/of leer- en gedragsproblemen vertonen. onderwijs op maat voor alle kinderen Actueel is momenteel de discussie of er voor begaafde kinderen aparte scholen moeten komen, tevens hoe kan worden voorkomen dat kinderen in het regulier onderwijs uitvallen. Ook in de tijd van Petersen groeide het buitengewoon onderwijs als nevenproduct van het klassikale onderwijs. Enkele eigenschappen van het jenaplanonderwijs zijn erop gericht om zo veel mogelijk kinderen binnenboord te houden. De al eerder besproken ontkoppeling van leerjaar en leerstof levert daaraan de belangrijkste bijdrage. In de meeste traditionele scholen is het een groot probleem als een kind de leerstof van een bepaald jaar niet beheerst, het kan niet langer mee met de groep. Er is dan slechts één oplossing: het jaar nog een keer overdoen, zittenblijven. In die vorm komt dat op jenaplanscholen niet voor. Het kan wel nodig zijn dat een kind, doorgaans om sociaal-emotionele redenen, langer in een stamgroep blijft. Dan is er geen sprake van het overdoen van wat onvoldoende is, maar van verdergaan waar het kind is gebleven Extra hulp? valkuilen van zorgverbreding Ook als de ontkoppeling van leerjaar en leerstof is doorgevoerd, kan het nodig of wenselijk zijn om aan de vorderingen van een kind extra aandacht te besteden. Veel scholen, zo niet alle, beschikken over een leraar die extra geschoold is op het gebied dat zorgverbreding wordt genoemd. Maar er zijn talrijke valkuilen. Een van de belangrijkste is een tendens om leerprocessen te vervroegen. Soms gaat het om een niet bewust gemaakte keuze als gevolg van de gewoonte om opbrengsten van scholen onderling te vergelijken. Wie later met iets begint, lezen bijvoorbeeld, legt het vanzelfsprekend af tegen scholen die eerder beginnen en helemaal als ze daaraan meer dan gemiddeld aandacht besteden. Bewust is de keuze om te vervroegen, met de redenering dat zo problemen in een vroeg stadium kunnen worden opgespoord. Dat leidt al te gemakkelijk tot vroegtijdige en vaak nutteloze etikettering met termen als dyslexie en ADHD. Die termen moeten met de grootst mogelijke voorzichtigheid worden gehanteerd. In veel onderwijs aan jonge kinderen is te zien dat het accent steeds vaker is komen te liggen op voorbereidend lezen, schrijven en taal, ten koste van de aandacht voor spel. Er wordt door critici wel gezegd dat het onderwijs zelf de grootste veroorzaker is van leer- en gedragsproblemen. Daar valt veel voor te zeggen. Oktober

14 Onderwijskundige concepten. Jenaplan Algemeen z Tussentijds naar een andere school vernieuwingsschool: een bewuste keuze Vernieuwingscholen krijgen te maken met kinderen die in het traditionele onderwijs zijn vastgelopen. Het gaat daarbij vaak om laatbloeiers en om kinderen voor wie de onmiskenbare vervroeging van leerprocessen in veel regulier onderwijs tot problemen leidt. Veel ouders kiezen bewust voor jenaplan of voor een van de andere vernieuwingsscholen. Zij vrezen dat hun kind niet aan de eisen van een reguliere school zal kunnen voldoen. Daarom kiezen ze voor een school waar in het perspectief van de eigen ontwikkeling over vorderingen wordt geoordeeld. Opmerkelijk is dat het daarbij in verreweg de meeste gevallen om jongens gaat. Of ligt dat erg voor de hand? Jongens blijven in de leeftijd van rond de zes jaar, vergeleken met meisjes, ongeveer een jaar in hun mentale ontwikkeling achter. In het jenaplan- en montessorionderwijs kan daarmee veel gemakkelijker rekening worden gehouden dan in het traditionele onderwijs. 11. Basisactiviteiten In plaats van uren met vakken zijn er in het jenaplanonderwijs vier basisactiviteiten: gesprek, spel, werk en viering. gesprek spel werk Gesprek wordt als eerste basisactiviteit genoemd omdat gesproken taal in de kinderlijke ontwikkeling centraal staat. Moeder begint ermee en het kind gaat steeds meer begrijpen. Even later gaat het zelf spreken. De school is, na het gezin, bij uitstek een oefenveld voor taalontwikkeling. Gesproken wordt er in de kring, in de tafelgroep en overal waar dat voor de hand ligt. Tot gesprek worden de diverse vormen van kringgesprek gerekend. De belangrijkste zijn: de vrije vertelkring; de leeskring; de verslagkring: een of meer kinderen doen verslag van een vrij gekozen activiteit op het gebied van wereldoriëntatie; de observatiekring: een object wordt grondig aan een gezamenlijk onderzoek onderworpen; de planningskring: er worden, vaak op maandag, plannen gemaakt voor wat er in de komende week aan de orde komt; de evaluatiekring: er wordt teruggeblikt, op het eind van een dag of op vrijdag, naar de afgelopen week: wat was waardevol, wat kan anders, beter, enz.; de vrije tekstenkring: kinderen lezen en bespreken wat ze hebben geschreven. Het belang van spel kan moeilijk worden overschat. Het is bij uitstek een bezigheid van jonge kinderen. Op latere leeftijd komen ander vormen van spel beschikbaar, waaronder drama. Onder werk vallen tal van activiteiten, veel meer dan in de traditionele school. Werken is doelgericht bezig zijn. Kinderen werken daarbij naar keuze samen of alleen. Ze doen wat moet én wat vrij wordt gekozen. Voor een bepaalde periode, een uur, dag, week of langer, worden over te verrichten activiteiten duidelijke Oktober

15 Onderwijskundige concepten. Jenaplan Algemeen z afspraken gemaakt. Die hebben het karakter van een contract en onderscheiden zich daardoor van onderwijs dat bestaat uit een aaneenschakeling van opgedragen taken. De dagelijks lange periode die daarvoor is gereserveerd, heet blokperiode. vieringen Vieringen lijken een Fremdkörper in het onderwijs, maar niet als de school wordt opgevat als een leef- en werkgemeenschap. Dan sta je natuurlijk stil bij verjaardagen, maar ook bij gebeurtenissen die hun oorsprong buiten de school hebben, zoals het gedenken van slachtoffers van de oorlog en nationale feestdagen. In bijeenkomsten met alle stamgroepen of met de hele school laten kinderen aan elkaar zien waarmee ze in de afgelopen periode zijn bezig geweest. Dat kan, ook hier goed voorbereid, heel feestelijk zijn! Samen eten en muziek maken zijn bij vieringen belangrijke ingrediënten. Er is een tendens om de taak van onderwijs tot het aanleren van taal en rekenen te beperken met jenaplan verdraagt die opvatting zich in het geheel niet. 12. Literatuur Boeken Boes, A.W., Kindbiografie, Heesdijk-Dinther, uitgeverij Esstede, Both, K., Jenaplan op weg naar de 21e eeuw, Amersfoort, CPS, Bouwmeester, T. en Both, K., Wereloriëntatie Jenaplan (algemene map), SLO, Enschede, De Boer, T. en Both, K., Jenaplan in een notendop, Baarn, Bekadidact, Petersen, P., Der kleine Jenaplan, Weinheim, Beltz, Petersen, P., Führunslehre des Unterrichts, Langensalza, Beltz, 1970 (oorspronkelijk 1937). Webadressen Nederlandse Jenaplanvereniging (NJPV): Jenaplan Vlaanderen: Oktober

JENAPLAN BASISONDERWIJS NEDERLAND. Ieder kind is uniek!

JENAPLAN BASISONDERWIJS NEDERLAND. Ieder kind is uniek! JENAPLAN BASISONDERWIJS NEDERLAND Ieder kind is uniek! WAT IS JENAPLANONDERWIJS? Nederland telt circa 7000 scholen voor basisonderwijs. In Nederland heeft iedere school de vrijheid om zijn eigen onderwijsconcept

Nadere informatie

Jenaplanschool Lindekring. brengt de wereld dichterbij. Liesmortel 19, 5435 XH St.Agatha. 0485-311611 info@lindekring.nl www.lindekring.

Jenaplanschool Lindekring. brengt de wereld dichterbij. Liesmortel 19, 5435 XH St.Agatha. 0485-311611 info@lindekring.nl www.lindekring. Liesmortel 19, 5435 XH St.Agatha. 0485-311611 info@lindekring.nl www.lindekring.nl In het kleine dorp St.Agatha vindt u een school van de toekomst. Jenaplanschool Lindekring brengt de wereld dichterbij

Nadere informatie

ONS PEDAGOGISCH PROJECT

ONS PEDAGOGISCH PROJECT WIE ZIJN WE Stedelijk onderwijs Gent Een jonge school van 7 jaar oud Sinds november 2017 na renovatie van bijna twee jaar in een oude school Een groeiende school (cap. 240) nu 7 klassen van 24 kinderen

Nadere informatie

Identiteitsdocument van Jenaplanschool de Sterrenwachter

Identiteitsdocument van Jenaplanschool de Sterrenwachter Identiteitsdocument van Jenaplanschool de Sterrenwachter Onze ideologie We zien iedereen als uniek en waardevol. Ieder kind heeft talenten en samen gaan we die ontdekken en ontwikkelen. Hierdoor kunnen

Nadere informatie

Ieder kind is uniek! Zoals jij is er maar één! Wij helpen jou op weg jezelf te worden!...kiezen voor een goede school!

Ieder kind is uniek! Zoals jij is er maar één! Wij helpen jou op weg jezelf te worden!...kiezen voor een goede school! Ieder kind is uniek! Zoals jij is er maar één! Wij helpen jou op weg jezelf te worden!! m o welk...kiezen voor een goede school! INFORMATIE Via deze folder willen wij u een beeld geven van het jenaplanonderwijs

Nadere informatie

1. Peter Petersen. De effectieve groepsleid(st)er. 1.1.Opvoeding is het leren zelf

1. Peter Petersen. De effectieve groepsleid(st)er. 1.1.Opvoeding is het leren zelf De effectieve groepsleid(st)er 1. Peter Petersen Voorwaarden om veel en breed te leren: uitgaan van positieve vermogens van kind; rijke en veelzijdige leerwereld creëren die vol zit met de meest verschillende

Nadere informatie

Basisscholen onderscheiden zich onder andere door hun levensovertuiging en de onderwijskundige stroming.

Basisscholen onderscheiden zich onder andere door hun levensovertuiging en de onderwijskundige stroming. Soorten basisscholen Basisscholen onderscheiden zich onder andere door hun levensovertuiging en de onderwijskundige stroming. Voor kinderen die extra begeleiding nodig hebben, zijn er scholen voor speciaal

Nadere informatie

Locatie Buitenbaan Je doet ertoe!

Locatie Buitenbaan Je doet ertoe! JENAPLAN Locatie Buitenbaan Je doet ertoe! BUITENGEWOON JENA een andere, succesvolle aanpak In Heerenveen kunnen leerlingen sinds 1997 in de onderbouw van Jenaplan-onderwijs volgen in heterogene klassen:

Nadere informatie

6.15.4.4 Relatie met basisactiviteiten. 6.15.4.6 Een pedagogische situatie rondom bewegingsonderwijs

6.15.4.4 Relatie met basisactiviteiten. 6.15.4.6 Een pedagogische situatie rondom bewegingsonderwijs Bewegingsonderwijs Jaap Meijer Inhoudsopgave 6.15.1 Samenvatting 6.15.2 Hoe te gebruiken 6.15.3 Achtergronden 6.15.4 Praktische uitwerkingen 6.15.4.1 Relatie met groepering 6.15.4.2 Relatie met ruimte

Nadere informatie

Verantwoording en toezicht

Verantwoording en toezicht Verantwoording en toezicht Ad Boes Inhoudsopgave.1 Samenvatting.2 Hoe te gebruiken.3 Verantwoording en toezicht.3.1 Externe verantwoording: het toezicht.3.2 Toezicht: het schoolbestuur.3.3 Toezicht: de

Nadere informatie

Een Jenaplanschool is ervaringsgericht:

Een Jenaplanschool is ervaringsgericht: Observatie gericht op Jenaplanonderwijs De zes kwaliteitskenmerken van een Jenaplanschool met bijbehorende indicatoren. (bron: Boek: Jenaplan, een school waar je leert samenwerken ) Een Jenaplanschool

Nadere informatie

Hieronder geven wij antwoord op een aantal vragen, die van belang kunnen zijn bij het kiezen van een school voor uw kind(eren).

Hieronder geven wij antwoord op een aantal vragen, die van belang kunnen zijn bij het kiezen van een school voor uw kind(eren). Waarom kiezen voor onze school? Het is geen gemakkelijke opgave, een goede basisschool te kiezen voor uw kind(eren). De basisschool vervult immers een belangrijke rol in de opvoeding en ontwikkeling van

Nadere informatie

Jenaplanschool De Feniks - Gent. Wat is jenaplan?

Jenaplanschool De Feniks - Gent. Wat is jenaplan? Jenaplanschool De Feniks - Gent Wat is jenaplan? Wat is jenaplan? Beetje geschiedenis Basisprincipes (20) Kenmerken JP Heterogene stamgroepen Schoolwoonkamer / gebruik ruimte Basisactiviteiten (4) Kwaliteitscriteria

Nadere informatie

E.H.B.O. Werkstuk Vera Kleuskens, groep 7

E.H.B.O. Werkstuk Vera Kleuskens, groep 7 E.H.B.O. Werkstuk Vera Kleuskens, groep 7 1 Vera Kleuskens groep 7 Inhoudsopgave Voorwoord... 3 Inleiding... 4 1. Wat is E.H.B.O... 5 2. E.H.B.O. vereniging... 6 3. Cursus... 7+8+9 4. Reanimatie en A.E.D....

Nadere informatie

Huiswerkbeleid Onderwijsteam 7

Huiswerkbeleid Onderwijsteam 7 Huiswerkbeleid Onderwijsteam 7 Inleiding: Het onderwijs op school is er onder meer op gericht de verantwoordelijkheid en zelfstandigheid van de leerlingen te vergroten. Ook het maken van huiswerk levert

Nadere informatie

HET RITMISCH WEEKPLAN in de Rozentuin

HET RITMISCH WEEKPLAN in de Rozentuin HET RITMISCH WEEKPLAN in de Rozentuin De schoolleider aan het woord We hebben al weer lang geleden de overgang gemaakt van een strak en weinig flexibel rooster naar een ritmisch weekplan. De daarin aangegeven

Nadere informatie

Ieder kind is uniek! Zoals jij is er maar één! Wij helpen jou op weg jezelf te worden!...kiezen voor een goede school!

Ieder kind is uniek! Zoals jij is er maar één! Wij helpen jou op weg jezelf te worden!...kiezen voor een goede school! Ieder kind is uniek! Zoals jij is er maar één! Wij helpen jou op weg jezelf te worden!! m o welk...kiezen voor een goede school! INFORMATIE Via deze folder willen wij u een beeld geven van het jenaplanonderwijs

Nadere informatie

CP3. Naar de basisschool

CP3. Naar de basisschool CP Naar de basisschool In Nederland gaan de meeste kinderen als ze vier jaar zijn, naar de basisschool. Vanaf hun vijfde jaar zijn kinderen leerplichtig. Dan moeten ze naar school. In deze cruciale praktijksituatie

Nadere informatie

JENAPLANSCHOOL DE PANDELAAR. samen in gesprek spelen werken vieren

JENAPLANSCHOOL DE PANDELAAR. samen in gesprek spelen werken vieren JENAPLANSCHOOL DE PANDELAAR samen in gesprek spelen werken vieren Uw kind naar onze jenaplanschool De Pandelaar Waarom? De Pandelaar is een basisschool die open staat voor alle kinderen en hun ouders,

Nadere informatie

Voorbeeldig onderwijs

Voorbeeldig onderwijs m a r i a va n de r hoe v e n Voorbeeldig onderwijs In de politieke arena wordt gedebatteerd over de vraag of het goed gaat met het Nederlandse onderwijs. Getuige het recente Oesorapport zijn we op onderdelen

Nadere informatie

Groepsverdeling schooljaar 2016-2017

Groepsverdeling schooljaar 2016-2017 Irenesirene maandag 6 juni 2016 nr. 15 Groepsverdeling schooljaar 2016-2017 -groep 1-2 a Saskia van Wijnen -groep 1-2 b Carla Markensteijn -groep 1-2 c Marieke de Jong (ma,di) en Marjolein Minderhoud (wo,do,vrij)

Nadere informatie

Achtergrond. Missie Onze missie op basis van deze situatie luidt:

Achtergrond. Missie Onze missie op basis van deze situatie luidt: Achtergrond Basisschool De Regenboog staat in de wijk Zuid-west in Boekel en valt onder het bestuur van Zicht PO. Evenals de andere scholen onder dit bestuur gaan wij de komende periode vorm geven aan

Nadere informatie

Juist in het openbaar onderwijs

Juist in het openbaar onderwijs Juist in het openbaar onderwijs Over de aandacht voor levensbeschouwing op de openbare school Legitimatie MARLEEN LAMMERS Wie denkt dat het openbaar onderwijs geen aandacht mag besteden aan levensbeschouwing,

Nadere informatie

Huiswerkbeleid Onderwijsteam 7

Huiswerkbeleid Onderwijsteam 7 Huiswerkbeleid Onderwijsteam 7 Inleiding: Het onderwijs op school is er onder meer op gericht de verantwoordelijkheid en zelfstandigheid van de leerlingen te vergroten. Ook het maken van huiswerk levert

Nadere informatie

2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1

2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1 2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1! " #$% & #& '$' '& + ()" *% $, $ -% 1 H. Jagersma en M. Vervenne, Inleiding in het Oude Testament, Kampen, 1992. J. Bowker, Het verhaal

Nadere informatie

completer is beter Meer weten? = leren + U heeft nu een beeld van onze school, en misschien wilt u daarom nog meer weten.

completer is beter Meer weten? = leren + U heeft nu een beeld van onze school, en misschien wilt u daarom nog meer weten. Meer weten? completer is beter U heeft nu een beeld van onze school, en misschien wilt u daarom nog meer weten. Op onze website www.rscollege.nl vindt u alle informatie. Daarnaast is het natuurlijk mogelijk

Nadere informatie

Vraag 4: Draagt u uw overtuiging actief over aan uw kinderen?

Vraag 4: Draagt u uw overtuiging actief over aan uw kinderen? Enquête identiteit. Vraag 1: Ik vul deze vragenlijst in: Alleen 30 (85) Samen, ouder/verzorger/kind 55 Vraag 2: Hoeveel kinderen heeft u op Het klinket: totaal 112 kinderen Vraag 3: Wat is uw religie of

Nadere informatie

Latijn en Grieks in de 21ste eeuw

Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Kiezen voor Latijn en/of Grieks? Als leerling in het laatste jaar van de basisschool sta jij voor een belangrijke keuze. Welke studierichting moet je gaan volgen in het

Nadere informatie

Visie Missie. De missie van onze stichting is de volgende: wie je morgen bent creëer je vandaag met de som van gisteren

Visie Missie. De missie van onze stichting is de volgende: wie je morgen bent creëer je vandaag met de som van gisteren Visie Missie De Jan Ligthartscholen van de Jan Ligthartgroep Tilburg hebben een duidelijk doel voor ogen: het onderwijs dusdanig inrichten dat het de basis vormt van het levenslang leren dat een mens doet.

Nadere informatie

Ouderbetrokkenheid in het voortgezet onderwijs

Ouderbetrokkenheid in het voortgezet onderwijs Ouderbetrokkenheid in het voortgezet onderwijs Een goede relatie tussen ouders en school komt het leerresultaat ten goede en dat is wat we allemaal willen! Convenant Impuls Kwaliteitsverbetering Onderwijs

Nadere informatie

Nypels Speelt. 8 ingrediënten voor verbindend samenwerken

Nypels Speelt. 8 ingrediënten voor verbindend samenwerken Nypels Speelt 8 ingrediënten voor verbindend samenwerken Inleiding Het Nypels wordt steeds leuker, doe jij ook mee? Nypels Speelt, onder die titel wordt op een nieuwe manier gewerkt aan de betrokkenheid

Nadere informatie

Reflectiegesprekken met kinderen

Reflectiegesprekken met kinderen Reflectiegesprekken met kinderen Hierbij een samenvatting van allerlei soorten vragen die je kunt stellen bij het voeren van (reflectie)gesprekken met kinderen. 1. Van gesloten vragen naar open vragen

Nadere informatie

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe

Nadere informatie

...paspoort naar grenzeloos onderwijs...

...paspoort naar grenzeloos onderwijs... OBS Waarom kiest u voor De Border? Engelse taal in elk lokaal! Wij bereiden onze leerlingen erop voor om goed te functioneren in de hedendaagse samenleving, die zowel binnen als buiten de Nederlandse grenzen

Nadere informatie

Het PENTA college in Hoogvliet is sinds augustus 2014 een gecertificeerde BUSINESS SCHOOL voor mavo en havo-top.

Het PENTA college in Hoogvliet is sinds augustus 2014 een gecertificeerde BUSINESS SCHOOL voor mavo en havo-top. Het PENTA college in Hoogvliet is sinds augustus 2014 een gecertificeerde BUSINESS SCHOOL voor mavo en havo-top. Heb je een mavo- of mavo/havo-advies en wil je het beste uit jezelf halen? Kom dan eens

Nadere informatie

CKV Festival 2012. CKV festival 2012

CKV Festival 2012. CKV festival 2012 C CKV Festival 2012 Het CKV Festival vindt in 2012 plaats op 23 en 30 oktober. Twee dagen gaan de Bredase leerlingen van het voortgezet onderwijs naar de culturele instellingen van Breda. De basis van

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

6,8. Sectorwerkstuk door een scholier 2110 woorden 6 januari keer beoordeeld. Maatschappijleer. Inleiding

6,8. Sectorwerkstuk door een scholier 2110 woorden 6 januari keer beoordeeld. Maatschappijleer. Inleiding Sectorwerkstuk door een scholier 2110 woorden 6 januari 2005 6,8 103 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Inleiding Mijn onderwerp van dit sectorwerkstuk is basisonderwijs, want er zijn verschillende reden

Nadere informatie

Ten slotte wens ik je veel plezier bij het lezen. Hopelijk geeft het de kennis en de inspiratie om ook zelf met je kinderen aan de slag te gaan!

Ten slotte wens ik je veel plezier bij het lezen. Hopelijk geeft het de kennis en de inspiratie om ook zelf met je kinderen aan de slag te gaan! inleiding Voor al mijn kinderen schrijf ik hun ontwikkelingen op in een schrift. Ik schrijf op wanneer en hoelang ze sliepen, wat ze aten, hoe ze speelden en hoe we samen de dag doorbrachten. Dat lijkt

Nadere informatie

Uitgegeven: 3 februari 2010. 2010, no. 10 PROVINCIAAL BLAD VAN FRYSLAN

Uitgegeven: 3 februari 2010. 2010, no. 10 PROVINCIAAL BLAD VAN FRYSLAN Uitgegeven: 3 februari 2010 2010, no. 10 PROVINCIAAL BLAD VAN FRYSLAN BELEIDSREGEL voor het verkrijgen van een partiële ontheffing voor het vak Fries in het primair en voortgezet onderwijs in de provincie

Nadere informatie

Nieuwe schooltijden schooljaar 2012 2013

Nieuwe schooltijden schooljaar 2012 2013 Nieuwe schooltijden schooljaar 2012 2013 Beste ouder(s), Zoals u weet gaan de schooltijden veranderen. Vorig jaar wees een enquête uit dat ongeveer 60 % van de ouders de voorkeur geeft aan een rooster

Nadere informatie

Box 2: Vaststellen beginsituatie Handelingsgericht werken op PABO s en lerarenopleidingen VO

Box 2: Vaststellen beginsituatie Handelingsgericht werken op PABO s en lerarenopleidingen VO Kees Dijkstra (Windesheim), Els de Jong (Hogeschool Utrecht) en Elle van Meurs (Fontys OSO). 31 mei 2012 Box 2: Vaststellen beginsituatie Handelingsgericht werken op PABO s en lerarenopleidingen VO Doel

Nadere informatie

STIJLEN VAN BEÏNVLOEDING. Inleiding

STIJLEN VAN BEÏNVLOEDING. Inleiding STIJLEN VAN BEÏNVLOEDING Inleiding De door leidinggevenden gehanteerde stijlen van beïnvloeding kunnen grofweg in twee categorieën worden ingedeeld, te weten profileren en respecteren. Er zijn twee profilerende

Nadere informatie

2. Waar staat de school voor?

2. Waar staat de school voor? 2. Waar staat de school voor? Missie en Visie Het Rondeel gaat uit van de Wet op het Basisonderwijs. Het onderwijs omvat de kerndoelen en vakgebieden die daarin zijn voorgeschreven. Daarnaast zijn ook

Nadere informatie

Uitleg boekverslag en boekbespreking

Uitleg boekverslag en boekbespreking Uitleg boekverslag en boekbespreking groep 7 schooljaar 2014-2015 Inhoudsopgave: Blz. 3 Blz. 3 Blz. 3 Blz. 4 Blz. 6 Blz. 7 Blz. 7 Stap 1: Het lezen van je boek Stap 2: Titelpagina Stap 3: Inhoudsopgave

Nadere informatie

5M Anders Leren. Aanvullende informatie schooltype 5M. Meer weten over 5M? Lees goed het boekje door en kom naar de voorlichtingsbijeenkomst

5M Anders Leren. Aanvullende informatie schooltype 5M. Meer weten over 5M? Lees goed het boekje door en kom naar de voorlichtingsbijeenkomst 5M Anders Leren Aanvullende informatie schooltype 5M Meer weten over 5M? Lees goed het boekje door en kom naar de voorlichtingsbijeenkomst Inleiding 5M Anders Leren (vanaf nu 5M) Bij 5M vinden wij het

Nadere informatie

Inhoud. Woord vooraf 7. Het allereerste begin 9. Oervaders 19. Israël als moeder 57. Wijsheid voor ouders en kinderen 83. Koninklijke vaders 113

Inhoud. Woord vooraf 7. Het allereerste begin 9. Oervaders 19. Israël als moeder 57. Wijsheid voor ouders en kinderen 83. Koninklijke vaders 113 Inhoud Woord vooraf 7 Het allereerste begin 9 Oervaders 19 Israël als moeder 57 Wijsheid voor ouders en kinderen 83 Koninklijke vaders 113 Profetische opvoedkunde 145 Kinderen in zijn koninkrijk 177 Leerling

Nadere informatie

Jenaplanschool Atlantis. Kalender Schuitenhuisstraat 5, 1069 WK Amsterdam

Jenaplanschool Atlantis. Kalender Schuitenhuisstraat 5, 1069 WK Amsterdam Jenaplanschool Atlantis Kalender 2016-2017 Schuitenhuisstraat 5, 1069 WK Amsterdam 020-6670001 Jenaplankernkwaliteit 1De relatie van het kind met zichzelf Zelfkennis In de eerste Jenaplankernkwaliteit

Nadere informatie

tevredenheidsonderzoek leerlingen 678 2015

tevredenheidsonderzoek leerlingen 678 2015 tevredenheidsonderzoek leerlingen 678 2015 Uitslagen Vragenlijst Basisschool 't Stekske Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 1 Inleiding... 2 De vragenlijst... 3 Gegevens... 3 Schoolgegevens... 4 Periode van

Nadere informatie

Opbrengsten. 5.1 Inleiding

Opbrengsten. 5.1 Inleiding Opbrengsten Ad Boes Inhoudsopgave 5.1 Ter inleiding 5.2 Opbrengstgericht 5.3 Ouders als consumenten 5.4 Toetsen en opbrengsten 5.5 Leerjaargebonden toetsen 5.6 Cursorisch onderwijs 5.7 Verschillen tussen

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Inleiding 4. Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10. Les 2. Denken Kunnen dieren denken?

Inhoudsopgave. Inleiding 4. Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10. Les 2. Denken Kunnen dieren denken? >> Inhoudsopgave Inleiding 4 Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10 Les 2. Denken Kunnen dieren denken? 14 Les 3. Geluk Wat is het verschil tussen blij zijn en gelukkig zijn?

Nadere informatie

Opleiding bouwcoördinator

Opleiding bouwcoördinator Opleiding bouwcoördinator Werken als bouwcoördinator vraagt veel van een meester of juf. Naast de verantwoordelijk voor een groep ook nog een team aansturen. Het is niet vanzelfsprekend dat een goede juf

Nadere informatie

Elk kind heeft talent

Elk kind heeft talent Elk kind heeft talent Samen met ouders werken aan zo go Elk kind heeft talent en elk kind mag er zijn. Dit geldt ook voor ouders en leerkrachten. Samen met ouders werken aan zo goed mogelijk onderwijs

Nadere informatie

Het gymnasium: iets voor jou?

Het gymnasium: iets voor jou? Het gymnasium: iets voor jou? Stel jezelf eens de vraag... Ben ik nieuwsgierig? Heb ik een brede belangstelling? Hou ik van onderzoeken? Ben ik gek op cultuur? Houd ik van nieuwe dingen leren? Ben ik kritisch?

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

Informatie. vakgebieden. Groep 3

Informatie. vakgebieden. Groep 3 Informatie vakgebieden Groep 3 Rekenen en wiskunde Gehanteerde methode: Wereld in getallen. Sinds een aantal jaren rekenen we met de nieuwe methode: De wereld in getallen. De inhoud van een rekenles bestaat

Nadere informatie

Latijn: iets voor jou?

Latijn: iets voor jou? : n j i t a L r o o v s iet jou? De Romeinen en wij Waar komen onze letters vandaan? Hoe komen we aan de namen van de maanden? De antwoorden op vele van deze vragen vind je vaak in het verleden bij de

Nadere informatie

Annette Koops: Een dialoog in de klas

Annette Koops: Een dialoog in de klas Annette Koops: Een dialoog in de klas Als ondersteuning bij het houden van een dialoog vindt u hier een compilatie aan van Spreken is zilver, luisteren is goud : een handleiding voor het houden van een

Nadere informatie

1. Doel 2. Soorten gesprekken 3. Vormen 4. Afspraken en regels. Kringen en kringgesprekken

1. Doel 2. Soorten gesprekken 3. Vormen 4. Afspraken en regels. Kringen en kringgesprekken 1. Doel 2. Soorten gesprekken 3. Vormen 4. Afspraken en regels Kringen en kringgesprekken 1. Visie 1.1.je voor de ander openstellen 1.2.inclusief denken bevorderen; alle gespreksdeelnemers zijn gelijkwaardig

Nadere informatie

Wat is de identiteit voor de schoolraad van de PBS?

Wat is de identiteit voor de schoolraad van de PBS? Wat is de identiteit voor de schoolraad van de PBS? 1. Levensbeschouwelijke (religieuze) identiteit : Over het algemeen geldt dat een ieder van het team zich achter de levensbeschouwelijke identiteit die

Nadere informatie

& Sociale Integratie. Beleidsstuk ACTIEF BURGERSCHAP. Actief burgerschap & Sociale integratie. Het Palet MeerderWeert 1

& Sociale Integratie. Beleidsstuk ACTIEF BURGERSCHAP. Actief burgerschap & Sociale integratie. Het Palet MeerderWeert 1 Beleidsstuk ACTIEF BURGERSCHAP & Sociale Integratie Actief burgerschap & Sociale integratie. Het Palet MeerderWeert 1 INHOUDSOPGAVE Hoofdstuk 1: Visie op actief burgerschap & sociale integratieactie Hoofdstuk

Nadere informatie

logoocw De heer prof. dr. F. P. van Oostrom 26 mei 2005 ASEA/DIR/2005/23876 Taakopdracht voor de commissie Ontwikkeling Nederlandse Canon geen

logoocw De heer prof. dr. F. P. van Oostrom 26 mei 2005 ASEA/DIR/2005/23876 Taakopdracht voor de commissie Ontwikkeling Nederlandse Canon geen logoocw De heer prof. dr. F. P. van Oostrom Den Haag Ons kenmerk 26 mei 2005 ASEA/DIR/2005/23876 Onderwerp Taakopdracht voor de commissie Ontwikkeling Nederlandse Canon Bijlage(n) geen Geachte heer Van

Nadere informatie

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave

Nadere informatie

H u i s w e r k b e l e i d

H u i s w e r k b e l e i d H u i s w e r k b e l e i d Voor maken. sommige een Voor kinderen aantal anderen kinderen een is complexe het levert huiswerk huiswerk taak echter waarbij geen een zij problemen bron een beroep van op,

Nadere informatie

Informatiegids stamgroep 3/4 2015 2016

Informatiegids stamgroep 3/4 2015 2016 Informatiegids stamgroep 3/4 2015 2016 Openbare Jenaplan basisschool de Triolier en PSZ de Boemeltrein basisschool en peuterspeelzaal onder één dak Inhoud Voorwoord 3 Onze school missie en visie 4 Jenaplan

Nadere informatie

Informatie. vakgebieden. Groep 6

Informatie. vakgebieden. Groep 6 Informatie vakgebieden Groep 6 Taal Gehanteerde methode: Taal in beeld - Spelling in beeld Uitgever: Zwijsen Taal in beeld is een taalmethode voor groep 4 tot en met 8 van het basisonderwijs. De methode

Nadere informatie

BESTE OUDER, HET GLAZEN HUIS OP SCHEPELWEYEN

BESTE OUDER, HET GLAZEN HUIS OP SCHEPELWEYEN 07-01-2016 Nr. 9 BESTE OUDER, Inmiddels ligt de Kerstvakantie achter ons, een vakantie vol feestdagen, waarin saamhorigheid en er voor elkaar zijn, belangrijke begrippen zijn. Nu zijn wij, vol goede moed

Nadere informatie

Nieuws. Flits 2 oktober 2013 Jaargang 05 NieuwsFlits 3

Nieuws. Flits 2 oktober 2013 Jaargang 05 NieuwsFlits 3 2 oktober 2013 Jaargang 05 Nieuws 3 Infobrief Bij deze Nieuws treft u een infobrief van de groep(en) van w kind(eren) aan. In deze infobrief staan de belangrijkste zaken die het komende schooljaar spelen

Nadere informatie

Interne Nieuwsbrief februari 2013

Interne Nieuwsbrief februari 2013 Interne Nieuwsbrief februari 2013 Een korte update van het nieuws op kinderopvanggebied: RIVM start onderzoek gezondheidsvignet kinderdagverblijven Ruben Fukkink bijzonder hoogleraar kinderopvang hoe kies

Nadere informatie

SPECIAAL ONDERWIJS TALENTEN CAMPUS VENLO GELUKT! ELK TALENT TELT! EEN INKIJK BIJ

SPECIAAL ONDERWIJS TALENTEN CAMPUS VENLO GELUKT! ELK TALENT TELT! EEN INKIJK BIJ SPECIAAL ONDERWIJS TALENTEN CAMPUS VENLO GELUKT! ELK TALENT TELT! EEN INKIJK BIJ GELUKT! Ik zit aan mijn ontbijt. Een beetje nerveus neem ik nog snel de krant door. Gek eigenlijk. Ik sta al jaren voor

Nadere informatie

Wat te doen met zwakke begrijpend lezers?

Wat te doen met zwakke begrijpend lezers? Wat te doen met zwakke begrijpend lezers? Cor Aarnoutse Wat doe je met kinderen die moeite hebben met begrijpend lezen? In dit artikel zullen we antwoord geven op deze vraag. Voor meer informatie verwijzen

Nadere informatie

HUISWERKBELEID. Inhoudsopgave... 1. Inleiding... 2. Het doel van dit huiswerkbeleid... 2. Voorwaarden huiswerkbeleid... 2

HUISWERKBELEID. Inhoudsopgave... 1. Inleiding... 2. Het doel van dit huiswerkbeleid... 2. Voorwaarden huiswerkbeleid... 2 HUISWERKBELEID Inhoudsopgave... 1 Inleiding... 2 Het doel van dit huiswerkbeleid... 2 Voorwaarden huiswerkbeleid... 2 Doelstellingen huiswerk... 3 Opbouw van het huiswerk... 3 Incidenteel huiswerk... 6

Nadere informatie

narratieve zorg Elder empowering the elderly

narratieve zorg Elder empowering the elderly narratieve zorg Elder empowering the elderly huisbezoek 1: KENNISMAKING - 2 - KENNISMAKING - huisbezoek 1- a kennismaking huisbezoek 1: KENNISMAKING a vertrouwelijkheid individueel in teamverband naar

Nadere informatie

HOE WERKEN ONZE HERSENEN IN HET KOOPPROCES?

HOE WERKEN ONZE HERSENEN IN HET KOOPPROCES? HOE WERKEN ONZE HERSENEN IN HET KOOPPROCES? EN WAT KUNNEN WE DAARVAN LEREN? Algemene inleiding (deel 1 uit een serie van 6) NIEUWE ONTDEKKINGEN IN DE NEUROLOGIE NIEUWE KANSEN IN HET VERKOOPGESPREK We are

Nadere informatie

Studie en gesprek over de inhoud van de jenaplankernkwaliteiten.

Studie en gesprek over de inhoud van de jenaplankernkwaliteiten. In dit document treft u de handleiding aan voor het gebruik van het zelfevaluatie-instrument op basis van jenaplankernkwaliteiten. Het document is opgebouwd in verschillende fasen. Feedback graag naar:

Nadere informatie

Opbrengstgericht werken in het Voortgezet onderwijs

Opbrengstgericht werken in het Voortgezet onderwijs Opbrengstgericht werken in het Voortgezet onderwijs Wat is opbrengstgericht werken? Opbrengstgericht werken is het systematisch en doelgericht werken aan het maximaliseren van de prestaties van leerlingen.

Nadere informatie

Waarom Wetenschap en Techniek W&T2015

Waarom Wetenschap en Techniek W&T2015 Waarom Wetenschap en Techniek W&T2015 In het leven van alle dag speelt Wetenschap en Techniek (W&T) een grote rol. We staan er vaak maar weinig bij stil, maar zonder de vele uitvindingen in de wereld van

Nadere informatie

Onderzoek Ouderbetrokkenheid in het basisonderwijs, het voortgezet onderwijs en het mbo

Onderzoek Ouderbetrokkenheid in het basisonderwijs, het voortgezet onderwijs en het mbo factsheet Onderzoek Ouderbetrokkenheid in het, het en het mbo Het Sociaal en Cultureel Planbureau heeft in 2012 een enquête over ouderbetrokkenheid gehouden onder ouders in het, het en het middelbaar beroepsonderwijs.

Nadere informatie

Doel Het vergroten van de motivatie en het zelfvertrouwen van de leerlingen, het bevorderen van de effectieve leertijd en sociale vaardigheden.

Doel Het vergroten van de motivatie en het zelfvertrouwen van de leerlingen, het bevorderen van de effectieve leertijd en sociale vaardigheden. Ontwikkelingslijn: Ontwikkelingsveld 2: Eigenaar: Coöperatief leren Tandemleren Inge Kiers Doel Het vergroten van de motivatie en het zelfvertrouwen van de leerlingen, het bevorderen van de effectieve

Nadere informatie

3. Wat betekent dat voor de manier waarop lesgegeven zou moeten worden in de - voor jou - moeilijke vakken?

3. Wat betekent dat voor de manier waarop lesgegeven zou moeten worden in de - voor jou - moeilijke vakken? Werkblad: 1. Wat is je leerstijl? Om uit te vinden welke van de vier leerstijlen het meest lijkt op jouw leerstijl, kun je dit simpele testje doen. Stel je eens voor dat je zojuist een nieuwe apparaat

Nadere informatie

Klimoppertje Datum: 9-10-2015

Klimoppertje Datum: 9-10-2015 Klimoppertje Datum: 9-10-2015 Activiteiten komende weken 14 oktober groep 6 uitstapje naar Weerterbos 18 oktober kledingbeurs 26 t/m 30 oktober herfstvakantie Nieuwe leerlingenraad Hallo allemaal Wij zijn

Nadere informatie

Eerwraak. Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman. Blz 1.

Eerwraak. Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman. Blz 1. Eerwraak Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman Blz 1. Vra!n. 1) Wat voor soort verhaal is je boek? Mijn boek is een eigentijdsverhaal/roman 2) Waar

Nadere informatie

De schoolbrochure. Jenaplanschool Lieven Gevaert. van het GESUBSIDIEERD OFFICIEEL LAGER ONDERWIJS

De schoolbrochure. Jenaplanschool Lieven Gevaert. van het GESUBSIDIEERD OFFICIEEL LAGER ONDERWIJS De schoolbrochure van het GESUBSIDIEERD OFFICIEEL LAGER ONDERWIJS Jenaplanschool Lieven Gevaert 2017-2018 1 Inhoudsopgave 1. Het pedagogisch project van Jenaplanschool Lieven Gevaert... 3 1.1. Inleiding

Nadere informatie

Kijkwijzer Jenaplan in het kort Jenaplan: dit willen we met kinderen bereiken en zo doen we dat!

Kijkwijzer Jenaplan in het kort Jenaplan: dit willen we met kinderen bereiken en zo doen we dat! Kijkwijzer Jenaplan in het kort Jenaplan: dit willen we met kinderen bereiken en zo doen we dat! Zelfanalyse instrument: Hoe zie je de Jenaplan terug op onze school! Of zelfevaluatie/visitatie instrument

Nadere informatie

> TAALWERKBLAD PARTICIPATIE

> TAALWERKBLAD PARTICIPATIE TAALWERKBLAD PARTICIPATIE aanpak coach cultuur deelnemen doel eigenschappen heden integreren kwaliteiten meedoen mentor nu plan samenleving toekomst vaardigheden verleden verwachtingen wensen DE WERKWOORDSTIJDEN

Nadere informatie

Samenvatting. Interactie Informatiewaarde Werkrelevantie Totale waardering 8,5 8,4 8,9 8,6

Samenvatting. Interactie Informatiewaarde Werkrelevantie Totale waardering 8,5 8,4 8,9 8,6 Samenvatting Scores Interactie Informatiewaarde Werkrelevantie Totale waardering 8,5 8,4 8,9 8,6 Zowel uit de beoordelingen in de vorm van een rapportcijfer als de aanvullende opmerkingen, blijkt dat de

Nadere informatie

VISITATIERAPPORT. MOntessorischool De Cilinder. Rob Los, Maaike Troost interim directie Marjolein Spaan Montessori coördinator

VISITATIERAPPORT. MOntessorischool De Cilinder. Rob Los, Maaike Troost interim directie Marjolein Spaan Montessori coördinator VISITATIERAPPORT MOntessorischool De Cilinder Directie Rob Los, Maaike Troost interim directie Marjolein Spaan Montessori coördinator Aantal leerlingen 120 Aantal leerkrachten 8 Namen leden visitatiecommissie

Nadere informatie

Inhoud. Inleiding 9. 5 Planning 83 5.1 Leerdoelen en persoonlijke doelen 84 5.2 Het ontwerpen van het leerproces 87 5.3 Planning in de tijd 89

Inhoud. Inleiding 9. 5 Planning 83 5.1 Leerdoelen en persoonlijke doelen 84 5.2 Het ontwerpen van het leerproces 87 5.3 Planning in de tijd 89 Inhoud Inleiding 9 1 Zelfsturend leren 13 1.1 Zelfsturing 13 1.2 Leren 16 1.3 Leeractiviteiten 19 1.4 Sturingsactiviteiten 22 1.5 Aspecten van zelfsturing 25 1.6 Leerproces vastleggen 30 2 Oriëntatie op

Nadere informatie

Enquête leerlingtevredenheid onderbouw DL jan.15

Enquête leerlingtevredenheid onderbouw DL jan.15 Enquête leerlingtevredenheid onderbouw DL jan.15 1. Vorig schooljaar was ik leerling in de afdeling: Respondenten 191 A. Havo 102 53% B. Atheneum 73 38% C. Gymnasium 16 8% 2. Dit jaar zit ik in klas: Respondenten

Nadere informatie

VISITATIERAPPORT. Passe Partout Apeldoorn

VISITATIERAPPORT. Passe Partout Apeldoorn VISITATIERAPPORT Passe Partout Apeldoorn Directie Robert Woudenberg Aantal leerlingen 196 Aantal leerkrachten 13 Namen leden visitatiecommissie Bas Moll Josine Cornelisse Tamme Wiegersma Datum visitatie

Nadere informatie

Voorwoord. Nienke Meijer College van Bestuur Fontys Hogescholen

Voorwoord. Nienke Meijer College van Bestuur Fontys Hogescholen 3 Voorwoord Goed onderwijs is een belangrijke voorwaarde voor jonge mensen om uiteindelijk een betekenisvolle en passende plek in de maatschappij te krijgen. Voor studenten met een autismespectrumstoornis

Nadere informatie

Gluren bij de buren Den Haag

Gluren bij de buren Den Haag Gluren bij de buren Den Haag Het Landelijk Steunpunt organiseert in de maanden maart en april zes bijeenkomsten van Gluren bij de buren. Tijdens Gluren bij de buren kunnen geïnteresseerden een kijkje nemen

Nadere informatie

Informatie. vakgebieden. Groep 4

Informatie. vakgebieden. Groep 4 Informatie vakgebieden Groep 4 Taal Gehanteerde methode: Taal in beeld - Spelling in beeld Uitgever: Zwijsen Taal in beeld is een taalmethode voor groep 4 tot en met 8 van het basisonderwijs. De methode

Nadere informatie

Portfolio. Gerrit Fronik. Inhoudsopgave. 1 Uitgangspunten. 1.1 Basisprincipe 17. 1.2 Basisprincipe 19

Portfolio. Gerrit Fronik. Inhoudsopgave. 1 Uitgangspunten. 1.1 Basisprincipe 17. 1.2 Basisprincipe 19 Portfolio Gerrit Fronik Inhoudsopgave 1 Uitgangspunten 1.1 Basisprincipe 17 1.2 Basisprincipe 19 2 Dat rapporteren kan zijn 3 Portfolio 1.3 Naast cognitieve doelen is er veel aandacht voor opvoedingsdoelen

Nadere informatie

lezen als de basis van leren

lezen als de basis van leren lezen als de basis van leren Lezen is een van de belangrijkste vaardigheden die we in ons leven leren. Door te lezen doen we nieuwe kennis op, kunnen we ons ontspannen en de wereld om ons heen beter begrijpen.

Nadere informatie

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie

Nadere informatie

Informatie. vakgebieden. Groep 5

Informatie. vakgebieden. Groep 5 Informatie vakgebieden Groep 5 Taal Gehanteerde methode: Taal in beeld - Spelling in beeld Uitgever: Zwijsen Taal in beeld is een taalmethode voor groep 4 tot en met 8 van het basisonderwijs. De methode

Nadere informatie

Handreiking bij 40 DAGEN GEBED voor groep 4-8 van de basisschool

Handreiking bij 40 DAGEN GEBED voor groep 4-8 van de basisschool Handreiking bij 40 DAGEN GEBED voor groep 4-8 van de basisschool NAAM September 2009 In september en oktober 2009 was de Levend evangelie Gemeente bezig met het onderwerp 40 DAGEN GEBED. Om gemeente breed

Nadere informatie

Het leerlingaantal op de Montinischool is de afgelopen jaren stabiel gebleken, zo rond de 275 leerlingen. We maken geen gebruik van leerling weging.

Het leerlingaantal op de Montinischool is de afgelopen jaren stabiel gebleken, zo rond de 275 leerlingen. We maken geen gebruik van leerling weging. NOTITIE PASSEND ONDERWIJS MONTINISCHOOL. Passend onderwijs Montinischool 2014-2015 In de afgelopen jaren heeft de Montinischool een brede deskundigheid opgebouwd op het gebied van extra ondersteuning binnen

Nadere informatie

Primair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444

Primair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444 Voorlichtingspublicatie Betreft de onderwijssector(en) Informatie CFI/ICO Primair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444 Wet van 9 december 2005, houdende opneming in de Wet op het

Nadere informatie