Waterschappen zeldzame steur. Heleen Sombekke. Kijk op H 2 O Online: Vakinformatie voor waterprofessionals Wasserijen kunnen de kringloop sluiten

Transcriptie

1 6 Maandblad voor waterprofessionals 27 juni ste jaargang Kijk op H 2 O Online: Vakinformatie voor waterprofessionals Wasserijen kunnen de kringloop sluiten 10 jaar vismigratie Waterschappen wachten op zeldzame steur Heleen Sombekke Flexibele schakel tussen onderzoek en bedrijfsleven

2 2 Achter de cover Tekst Roel Smit Fotografie Kees Hummel Wie? Heleen Sombekke (48) werkt sinds 2004 bij Wetsus in Leeuwarden. Ze is daar manager regionale en demonstratieprojecten. Wetsus is een samenwerkingsverband van kennisinstellingen en bedrijven. Heleen ondersteunt bedrijven in het ontwikkelingstraject van innovatieve technologieën vanuit het lab naar de markt. Ze werkt sinds 1990 toen ze haar universitaire studie civiele techniek afrondde in de watersector. Eerst bij het toenmalige KIWA Onderzoek en Advies, later bij waterschap Regge en Dinkel en Aqualink en daarna dus bij Wetsus. Heleen is geboren in Twente, waar ze ook nu weer woont. Waar? Heleen staat op een demo site op de rioolwaterzuivering Leeuwarden. Hier kunnen bedrijven experimenteren met allerlei soorten water. Heleen s rol is ervoor te zorgen dat nieuwe technologie in de praktijk kan worden getest. Ze zoekt de plekken waar dat mogelijk is, regelt financiering en helpt bij het opzetten van locaties waar bedrijven eenvoudig en op kleine schaal pilot- en demonstratieprojecten kunnen uitvoeren. Locaties waar ze ook klanten mee naar toe kunnen nemen. Andere experimenteerplekken voor bedrijven kwamen er mede dankzij Heleen in Noordbergum (voor drinkwatertechnologie) en in Harlingen (voor experimenten op het gebied van ontzilting en blue energy, het maken van energie uit de combinatie van zout en zoet water). En dan wordt op dit moment hard gewerkt aan een nieuwe demo site bij het ziekenhuis van Sneek, waar bedrijven nieuwe technologieën kunnen testen en demonstreren voor afvalwater van ziekenhuizen. Wat? Bij Wetsus wordt nieuwe technologie ontwikkeld tijdens vierjarige promotietrajecten, waarbij promovendi van over de hele wereld betrokken zijn. De onderzoeksvragen worden bepaald door het bedrijfsleven. Wetsus wordt voor de helft betaald door de bedrijven en de kennisinstellingen, voor de andere helft door de overheid. Tot voor kort was dit de rijksoverheid, maar inmiddels hebben de drie noordelijke provincies die rol grotendeels overgenomen. Zij zien watertechnologie als een speerpunt voor de economische ontwikkeling van deze regio. Eén van de leuke dingen van dit werk is dat je altijd met jonge mensen te maken hebt, vaak uit heel verschillende culturen, en dat je in aanraking komt met de allernieuwste technologie. Hoe? Je moet een beetje doorzettingsvermogen hebben om dit werk te kunnen doen. We willen snel, we lopen soms voor de muziek uit en dan moet je soms wat weerstand overbruggen. Wij willen namelijk dat nieuwe technologie zo snel mogelijk door marktpartijen wordt opgeschaald en gedemonstreerd. Dan gaan ontwikkelingen ook veel sneller. Een ondernemer vertelde me laatst dat de ervaring die je in laboratorium pas in zeven jaar opdoet, je in de praktijk soms al binnen een jaar hebt.

3 3 Inhoud Volgende editie: 8 augustus! Tijdens de zomermaanden verschijnt maandblad H 2 0 met een gecombineerde editie. Nummer 7/8 ligt omstreeks 8 augustus in uw brievenbus. Nummer 9 verschijnt weer op 26 september. NR 6, Juni Boeren en burgers doen waterbeheer zelf De vis(migratie) wordt duur betaald Gaan wasserijen de waterketen sluiten? Serie waterbedrijven : PWN Technologies VASTE RUBRIEKEN Waternetwerk Nieuws uit het netwerk van de waterprofessionals Hoogstandje Aardgas komt ook uit Assen Waterwerk Technische informatie uit de watersector Vuil water: daar zit wat in! Warmte, zonde om weg te spoelen Op pad met Annemarie van Wezel (KWR Watercycle Research Institute) Waterwetenschap Temporele vismigratie draagt bij aan KRW-doelen Afvalwater wordt bodemverbeteraar landbouw Randstad kan nat blijven bij droogte Verder op H2O Online Overzicht van de nieuwe vakinformatie op Colofon Maandblad H2O is een uitgave van de Stichting H2O. REDACTIE Monique Bekkenutte (hoofdredacteur), Roel Smit (producent/ eindredacteur); binckhorstlaan 36, M417, 2516 BE Den Haag, , Redactie@vakbladh2o.nl REDACtie raad René arninkhof, Matthijs van den Brink, Erwin de Bruin, Roberta Hofman-Caris, Henk Dekker, Daphne de Koeijer, Johan van Mourik, Jos Peters, joris Schaap, Peter schipper, Veerle Sperber, André Struker, Marlies Verhoeven, Marie-José van de vondervoort, Michiel van Willigen, en Jason Zondag. VORMGEVING Ronald Koopmans BLAD management Gerrit holtman ADVERTENTIEVERKOOP PSH Media Sales, Bart Lukassen, Postbus 30095, 6803 GM Arnhem, , bart.lukassen@pshmediasales.nl DRUK Senefelder Misset, Doetinchem ABON- NEMENTEN Secretariaat@vakbladh2o.nl nr6 / juni 2013

4 4 Tekst Barbara Schilperoort Foto s Sijmen Hendriks / Hollands Hoogte, Loek Caubo en Nils van Houts T Doe-het-zelvers in waterbeheer Meer regen, meer droogte. Allemaal krijgen we te maken met de gevolgen van klimaatveranderingen, maar zijn de zorgen van waterschappen ook écht onze zorgen? Anno 2013 raken steeds meer partijen rechtstreeks betrokken bij het waterbeheer. Boeren en burgers experimenteren op kleine schaal om uit te vinden hoe dat het beste kan. Twee voorbeelden.

5 Thema 05 Wim van Nieuwenhuijzen (Waterhouderij Walcheren) Zeeuwse boeren strijden om behoud van water Ik ben akkerbouwer, geen visser. Van water kan ik niet leven. Overtollig water wil ik zo snel mogelijk van mijn land afvoeren. Water vasthouden in een Waterhouderij? Straks moeten we weer in een bootje over de ondergelopen akkers naar Middelburg váren. Net zoals voor de oorlog regelmatig gebeurde! Collega-agrariërs reageren vaak niet-begrijpend op het concept van de Waterhouderij waarmee akkerbouwer Wim van Nieuwenhuijzen proefdraait. Hij heeft graslanden en verbouwt tarwe. Diverse keren zijn ook zijn oogsten door wateroverlast mislukt. Hij herinnert zich dat zijn vader (hij woont al zijn hele leven op dezelfde boerderij in Oostkapelle) na de strenge winter van 1963 zijn bieten met een smalspoorbaan van het land moest halen. In 74 kwamen militairen helpen bij het oogsten. En in 98 ontvingen getroffen agrariërs overheidssteun. Zoutwaterwoestijn Vroeger stond op Walcheren soms tot midden mei water op het land. Tegenwoordig vallen in het voorjaar al veel sloten droog. Ondanks de natte herfst en winter. Dit stukje Nederland is recordhouder zonuren én droogte. Met de zee rondom en zoute kwel in de ondergrond is zoet water schaars. We leven hier in een zoutwaterwoestijn. Ook mijn vader klaagde over de steeds drogere grond. Mijn grootvader deed dat overigens nooit. Na de watersnoodramp zijn onze kusten versterkt, de Deltawerken gerealiseerd en zijn vele extra gemalen geplaatst, die 24 uur per dag kunnen draaien. Van Nieuwenhuijzen verbeterde het vermogen van zijn grond om water vast te houden, maar het verschil tussen natte en droge periodes blijft groot en strest het gewas. Nooit haalde ik de maximale opbrengst uit mijn bedrijf InnovatieNetwerk Water valt op de verkeerde momenten, bevestigt Marco Arts, werkzaam bij adviesbureau Aequator Groen en Ruimte. Op uitnodiging van het InnovatieNetwerk een initiatief van het ministerie van Economische Zaken gingen Aequator, Rijkswaterstaat, Deltares, en ZLTO op zoek naar mogelijkheden om het neerslagoverschot vast te houden en weer te gebruiken als dat nodig is. Zo ontstond het concept van de Waterhouderij, met zelfvoorziening door en voor grondeigenaren als doel. Dat vereist brede samenwerking tussen ondernemers en andere grondgebruikers in het gebied. Water stroomt van hoog naar laag, langs het ene (boeren)bedrijf naar het andere. Daarom gingen we op zoek naar enthousiaste ondernemers die wilden proefdraaien. Met experimenten scheiden we zoet en zout water Gamma Wim van Nieuwenhuijzen en zijn buurman hadden daar wel oren naar. Zij zochten en vonden andere enthousiastelingen in de buurt. Uiteindelijk ging een groepje van ongeveer acht > nr6 / juni 2013

6 6 Nooit haalde ik de maximale opbrengst uit mijn bedrijf akkerbouwers en tuinders aan het werk in een proefgebied van 300 hectare in de driehoek Serooskerke, Oranjezon, Oostkapelle. We kregen zoutmeters om nauwkeurig in kaart te brengen waar zout en mogelijk zoet water zit. Met eigen ogen zagen we dat soms de ene sloot zout en die er pal naast zoet water bevat. Toen we tijdens die speurtocht naar het precieze waterverloop de stuw bij een kreekrug hoger zetten dan gebruikelijk, had ik opeens een stabiel waterpeil in mijn sloten. En schommelde het grondwaterpeil minder. Zo kregen we langzamerhand inzicht in hoe alle watergangen lopen en met elkaar samenhangen. Met experimenten scheiden we zoet en zout. Nu zit er een stop in de duiker onder de weg waar watergangen elkaar kruisen. Bij een paar stuwen staat het waterpeil nu wel 45 centimeter hoger dan toen het hele systeem nog was gericht op het afvoeren van water. Het waterschap plaatste in een aantal sloten drempels om het water daar vast te houden. Een Waterhouderij-fruitteler kan het peil van de drainage in zijn boomgaard zelf regelen. In de leidingen van het bestaande drainagesysteem zijn andere pijpen gestoken met een elleboogstuk. Water vasthouden? Dan draait hij het elleboogstuk omhoog. Lozen? Dan opzij. Deze pijpen zijn gewoon bij de Gamma te koop. Simpel, goedkoop en uiterst effectief. Omdat we geen andere aanvoer van zoet water hebben, moeten we gewoon anders gaan denken. Dit is daarvan het bewijs. aldus een enthousiaste Van Nieuwenhuijzen. Beregenen Het waterschap Scheldestromen faciliteert de Waterhouderij. Wij weten wat het systeem kan hebben, kijken mee, stellen onze kennis en kunde ter beschikking, geven vergunningen af, zegt beleidsmedewerker Acronius Kramer. We zien vooralsnog geen negatieve effecten. Enkel positieve, bevestigt waterschapbestuurder Luc Mangnus. Wat mij betreft kan het op deze manier doorgaan. Betrokken ondernemers zijn enthousiast. Ik ben erg benieuwd naar de uiteindelijke oogstresultaten. Maar daarvoor is het volgens Van Nieuwenhuijzen nog te vroeg. De opbrengst van zijn eigen bedrijf begint te stijgen. Als dat zo doorgaat kan hij misschien zelfs andere, meer veeleisende, gewassen gaan verbouwen. Een buurman-waterhouder spaart water voor een tweede veld met knolselderij en wil zelfs gaan beregenen. Dat was in deze contreien tot nu toe ondenkbaar Baukje Kothuis (WATERgraafsmeer) Stadsbewoners vergeten dat ze onder NAP leven Toen er plannen bekend werden om bomen op de Ringdijk te kappen omdat ze de dijk verzwakten, maakten de wijkbewoners zich meer druk om de bomen dan om de waterveiligheid. Terwijl we hier in de Amsterdamse Watergraafsmeer 5,5 meter ónder NAP wonen. Met dit voorbeeld toont wijkbewoonster en waterveiligheidsdeskundige Baukje Kothuis precies aan hoe het zit met waterbewustzijn van de gemiddelde Watergraafsmeerbewoner: beneden peil. De meesten realiseren zich niet dat we met z n allen in een metropool-polder wonen. De oudste en diepste polder aan de oostkant van Amsterdam, nu begrensd door Amstel en Amsterdam-Rijnkanaal, ontstond in De wijk was en is geliefd om zijn groene karakter. Parken en buitenplaatsen fungeerden ook als waterberging. Maar de bebouwing is in de loop der eeuwen enorm opgerukt. Groen en dus ook water krijgen steeds minder ruimte, terwijl er steeds meer regen valt. Kothuis: Daardoor worden onze tuinen steeds zompiger. En moeten de trams zich bij een flinke bui onder het treinviaduct een weg door het water ploegen.

7 Thema 7 Platform Stedelingen zijn in het algemeen weinig waterbewust, bevestigt Maarten Claassen, strategisch adviseur bij het Amsterdamse watercyclusbedrijf Waternet. Mensen maken zich geen zorgen. We hebben de hele watervoorziening zo goed geregeld dat water op afstand is komen te staan. Althans, in ieders hoofd. Herstructurering, het verbreden van de A10, de herinrichting van wegen: in dit gebied spelen vele ruimtelijke ontwikkelingen. Daarin moet water zijn plaats krijgen. We kunnen als Waternet niet zomaar een dijk verhogen, een waterbergende weg aanleggen of waterplein in de openbare ruimte inrichten. Daarbij moeten we breed samenwerken met organisaties én burgers. Samen slimme, innovatieve oplossingen bedenken én realiseren. Tegen die achtergrond namen Waternet en het Stadsdeel Oost een paar jaar geleden het initiatief tot WATERgraafsmeer. Een platform van bewoners, ondernemers, organisaties, bestuurders, wetenschappers, studenten en andere betrokkenen. Een netwerk van burgers, bedrijven én overheden. Zo willen we een gevoel van gemeenschappelijke verantwoordelijkheid stimuleren, kennis en ervaring uitwisselen, onderzoeksmogelijkheden bieden. De toekomst van een leefbare, duurzame stedelijke polder staat centraal. Een kernteam met medewerkers van beide organisaties faciliteert en fungeert als aanjager van initiatieven, plannen en projecten door gebruik te maken van het netwerk. Om het waterbewustzijn te stimuleren, zijn via WATERgraafsmeer al verschillende initiatieven genomen, zoals het inrichten van watertuinen en het terugplaatsen van een buurtfontein (beide naar een idee van omringende bewoners). Schoolkinderen vlochten samen met een kunstenaar boten van wilgentenen waarmee ze de historische Slag op de Watergraafsmeer naspeelden. Een echte aandachtstrekker. Raad van Inspiratie Baukje Kothuis is lid van de Raad van Inspiratie van WATERgraafsmeer. Deelnemers aan deze raad zijn professioneel betrokkenen en burgers die op de een of andere manier bij leefbaarheid en water zijn betrokken. Laatst bezochten de raadsleden een afwateringssloot die dringend uitgebaggerd moet worden. Lastig omdat hij ligt ingeklemd tussen de achtertuinen van woningen en een school. De wallekant is begroeid met bomen, een deel van de tuinen verzakt. Dan brainstormen we met zijn allen over de beste aanpak. Hoe krijg je bewoners mee? Hoe creëer je meer ruimte voor water? Ik pleit ervoor om betrokkenen al in een vroeg stadium te polsen en echt naar ze te luisteren. In de praktijk komt participeren vaak neer op informeren. Dan staan plannen eigenlijk al vast en dient een informatiebijeenkomst vooral om draagvlak te creëren. Dat is niet goed. Wijkbewoners maakten zich meer druk om de bomen dan om de waterveiligheid Dichtbij huis Zodra mensen begrijpen dat hun méédoen er echt toe doet, dan zijn ze zeker bereid om in actie te komen, merkte zij tijdens haar promotieonderzoek naar de rol van participatie bij waterveiligheidsmaatregelen. Vervolgens is het nodig aan te sluiten bij wat leeft. begin klein, dichtbij huis. Letterlijk. Bied oplossingen aan voor iets dat veel wijkbewoners als een probleem ervaren. Bijvoorbeeld de staat waarin veel achtertuinen in deze wijk verkeren. Vraag ze om kritisch mee te denken en doe daar iets mee. Zo niet, dan kunnen je plannen tégen je gaan werken. Hoe goed ze ook bedoeld zijn. Ze waardeert het enorm dat Waternet pioniert en ernaar streeft meer mensen en partijen te betrekken bij het water in de omgeving. Veel Watergraafsmeerbewoners voelen zich sowieso bij hun leefomgeving betrokken. Hier wonen veel bevlogen mensen. Wat zij met hun inzet bij WATERgraafsmeer kunnen winnen? Een prettiger leefomgeving en minder wateroverlast. nr6 / juni 2013

8 8 SKIW-symposium drukbezocht Bij Royal HaskoningDHV in Amersfoort werd op donderdag 18 mei het tweejaarlijkse Nationaal Watersymposium van de Stichting Kennisuitwisseling Industriële Watertechnologie (SKIW) gehouden. Een groot aantal belangstellenden bezocht het plenaire programma en de vele parallelsessies. Tijdens het symposium, dat Operational Excellence als motto had, was deze keer veel aandacht voor de mogelijkheden van hergebruik van afvalwater. SKIW-voorzitter Johan van Mourik heet de aanwezigen welkom Tussen de lezingen door kunnen aanwezigen netwerken en zich bij de stands op de hoogte stellen van de laatste diensten en producten Tijdens het Watersymposium vindt, naast het lezingenprogramma, ook een uitgebreide vaktentoonstelling plaats Andreas Giesen (Royal HaskoningDHV) gaat tijdens zijn bijdrage in op de laatste stand van zaken rond Nereda Waterapp gepresenteerd Tijdens het Nationaal Watersymposium van de SKIW werd de Waterapp officieel gepresenteerd. Deze app (gratis te downloaden voor Android en ios/ Apple) bevat nieuws van een groot aantal toeleveranciers uit de watersector. Sessievoorzitter Niels de Groot (Dow Benelux BV) geeft een introductie tijdens de parallelsessie Proces- en Koelwater Dagvoorzitter Henk van Dongen (Protea Chemicals)

9 Waternetwerk Nieuws uit het netwerk van waterprofessionals 9 Agenda 9 en 10 september, Assen Sensors 4 Water Congres over mondiale sensortoepassingen in water. Speciale gast: astronaut André Kuipers. Organisatie: Sensor Universe en Water Alliance september, Houten Veiligheid = mensenwerk Congres over veiligheid in de watersector. Het congres gaat onder andere over veilig gebruik van installaties en wet- en regelgeving. De rol van de opdrachtgever en risicobeheersing staan centraal. Organisatie: themagroep Veiligheid in de watersector van KNW en 27 september, Amsterdam Crossing the Currents: Water and Social Media Tweedaags international congres over de impact van sociale media in de watersector. Organisatie: IWC in samenwerking met KNW september, Utrecht Maxi- en minicursussen riolering Bijeenkomst met 21 cursussen van een dagdeel of een dag met praktijkinformatie voor rioleringsmedewerkers. Keuze uit techniek, beheer, beleid en regelgeving. Organisatie : Stichting RIONED september en 1 oktober, Leeuwarden Wetsus Congress 2013 Tweede lustrumcongres met als thema: Waarde van Kennis. Organisatie: Wetsus. Kort nieuws Aqua for All en SNV werken samen Aqua for All en drie veldkantoren van SNV (voorheen Stichting Nederlandse Vrijwilligers) in Afrika hebben een strategische samenwerkingsovereenkomst getekend. Aqua for All is een stichting die zich inzet voor verbetering van drinkwater- en sanitaire voorzieningen in de Derde Wereld. Aqua for All en SNV gaan samenwerken aan business development in het grote Football for Water programma, dat water en sanitatie (WASH) voorzieningen bij ruim scholen verdeeld over Ghana, Kenia en Mozambique gaat realiseren en onderhouden. WHAT TO DO WITH POO? Twee innovatieprijzen voor sanitatieoplossingen Wie ideeën heeft voor vernieuwende concepten op het gebied van sanitatie, kan deze inleveren om in aanmerking te komen voor twee innovatieprijzen. Er zijn namelijk twee initiatieven in het kader waarvan naar zulke vernieuwende concepten wordt gezocht: het FINISH-programma en What to do with poo? Het FINISH-programma is op zoek naar ideeën voor innovatieve, betaalbare en veilige individuele, gemeenschappelijke of multifunctionele toiletten om lokaal te produceren en te vermarkten. Deze wedstrijd richt zich voornamelijk op het begin van de sanitatieketen. De hoofdprijs bedraagt euro. Inzenden kan tot 1 november. What to do with the poo? is gericht op het einde van de sanitatieketen. Menselijke uitwerpselen hebben een hoge nutriëntenwaarde en worden daarom gebruikt in de landbouw. Maar wat zou je er nog meer mee kunnen doen of maken? Facilitators BoPInc en Enviu zijn op zoek naar creatieve businessconcepten die verder gaan dan marketing, distributie en verkoop van compost en urine voor agrarische doeleinden. Inzenden kan tot 9 oktober. Het winnende concept wordt gepresenteerd op de International Water Conference in Nairobi. De winnaar krijgt drie maanden business development ondersteuning om het concept verder te ontwikkelen. Informatie: Techniekpact voor extra technici Zestig overheidsorganisaties, onderwijsinstellingen en vertegenwoordigers van het bedrijfsleven hebben in mei het Nationaal Techniekpact getekend. Het pact bevat een groot aantal maatregelen die ervoor moeten zorgen dat op termijn jaarlijks extra technici op de arbeidsmarkt komen. Uit analyses van het researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) blijkt dat dit aantal nodig is om in de groeiende behoefte aan technisch personeel te voorzien. Het Techniekpact verenigt de ambities uit de bestaande plannen en initiatieven, maar wil die sneller (in 2020) en met meer daadkracht realiseren. Om dat te bereiken zetten de ondertekenaars van het pact in op drie actielijnen met als horizon 2020: Kiezen voor techniek, Leren in de techniek en Werken in de techniek. Het pact richt zich op basisonderwijs, voortgezet onderwijs, beroepsonderwijs, hoger onderwijs en scholing van werkenden. Uitgangspunten zijn: implementatie binnen regio s en sectoren; samenwerking tussen onderwijs, bedrijfsleven en werknemers; en techniekonderwijs over de volle breedte. nr6 / juni 2013

10 10 PERSONALIA Foto: Hermien Lam Boele Staal is benoemd tot lid van de raad van commissarissen van het drinkwaterbedrijf Vitens. De benoeming geldt voor een periode van vier jaar, tot juni De intentie is om Staal na een inwerkperiode per 1 januari 2014 te benoemen als voorzitter van de raad van commissarissen. In de tussentijd treedt de vicevoorzitter van de raad, Marie-Louise van Kleef, aan als voorzitter. Annemarie van Wezel, hoofd van de kennisgroep Waterkwaliteit & Gezondheid van KWR Watercycle Research Institute, is benoemd op de leerstoel Water Quality and Human Health aan de faculteit Geowetenschappen van de Universiteit Utrecht (UU). Met de benoeming wordt de wetenschappelijke samenwerking tussen de UU en KWR op het gebied van water en duurzaamheid verder verstevigd. Zie ook pagina 30 Het bestuur van de Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) heeft per 1 juli Joost Buntsma aangesteld als directeur. Joost Buntsma is in 1982 afgestudeerd aan de Technische Hogeschool Delft. In de jaren daarna heeft Joost functies bekleed bij diverse onderdelen van Rijkswaterstaat, bij twee provincies en bij het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Momenteel is Joost Buntsma secretaris van de Adviescommissie Water (tot voor kort onder voorzitterschap van de Prins van Oranje). Buntsma is de opvolger van Jacques Leenen. Sinds 15 mei werkt Marlies Batterink bij Aqua for All aan het thema 3R. Aqua for All is een stichting die zich inzet voor verbetering van drinkwater- en sanitaire voorzieningen in de Derde Wereld. 3R staat voor Recharge, Retention en Reuse (van regenwater). Batterink zal meewerken aan het verder uitbouwen en verankeren van 3R in waterprogramma s en projecten in onder meer ontwikkelingslanden. 3R is bedoeld als een krachtige benadering met effectieve maatregelen om goed om te gaan met de toenemende onzekerheid over de beschikbaarheid van zoet water. Sinds 1 juni is Ronald Hopman commercieel directeur van Dalkia Nederland. dalkia is een zusterbedrijf van Veolia Water en richt zich op dienstverlening aan en samenwerking met bedrijven en overheden op het gebied van energiemanagement en energie-efficiency. Hopman maakt hiermee een stap van de watersector naar de energiesector. Ron Thiemann Peter Struik Het Netherlands Water Partnership (NWP) heeft twee nieuwe bestuursleden verwelkomd. Namens de kennisinstellingen neemt Ron Thiemann van Deltares zitting in het bestuur. Hij volgt daarmee Harry Baayen van Deltares op. Daarnaast is ook Peter Struik, hoofdingenieur-directeur van de Waterdienst en Dienst Verkeer & Scheepvaart, namens de overheid toegetreden tot het bestuur van NWP. Hij volgt Luitzen Bijlsma van Rijkswaterstaat op. 9 oktober: Werken op de zuivering Op woensdag 9 oktober houdt Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW) de themamiddag Hoe werken we op zuiveringen? in Soest. Tijdens deze dag gaan we kijken wat er speelt op de werkvloer. Waar hebben operators vandaag de dag mee te maken? Tegen welke dingen lopen zij aan, en wat hebben zij nodig om hun werk goed te kunnen doen? De dag is bedoeld voor operators, werktuigkundigen (voorheen klaarmeesters), machinisten en zuiveringstechnici. Kortom, de gehele werkvloer die verantwoordelijk is voor beheer en onderhoud van de installatie. Op interactieve wijze gaan we met elkaar kijken naar allerlei praktische zaken, zoals werkvergunningen, het invullen van de wachtdienst, alarmeringen, chemicaliënbeheer, beheer op afstand en opleidingen. Aan het eind van de middag is een samenvatting en een netwerkborrel, waar je nieuwe en bekende collega s kunt spreken met wie je in de toekomst misschien kunt samenwerken of van kunt leren. Meer informatie:

11 Waternetwerk Nieuws uit het netwerk van waterprofessionals september: Veiligheid in de watersector Op woensdag 18 september wordt in Houten door de themagroep Veiligheid van koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW) het symposium Veiligheid = mensenwerk gehouden. Er worden steeds hogere eisen gesteld aan technologieën, kwaliteit, behandeling, infrastructuur, bescherming en assetmanagement. Om hieraan te voldoen zijn slimme oplossingen nodig. Het gaat daarbij niet alleen om technologische innovaties, maar ook om beter onderhoud en andere manieren van denken. Door de noodzaak om te bezuinigen komt het onderhoud van installaties de komende jaren echter onder druk te staan. Hoe voorkomen we dat de veiligheid in de watersector door deze ontwikkelingen in het geding komt? En hoe krijgen we management en werkvloer dichter bij elkaar? Over deze thema s gaat het op 18 september. Paul Duynstee (drinkwaterbedrijf PWN) is medeorganisator en voorzitter van KNWthemagroep Veiligheid. Duynstee: Na de themadag in 2010 bleek dat er behoefte was aan een vervolg. We hebben geïnventariseerd tegen welke dingen mensen in de praktijk aanlopen en op basis daarvan het programma samengesteld. Aan bod komen onder andere de thema s veilige werkomgeving, veiligheidsopleidingen, maatschappelijk verantwoord ondernemen, gezondheidsrisico s, PAS55, arboregelgeving en onderhoud van installaties. We richten ons niet alleen op vakspecialisten, maar ook op managers, engineers en uitvoerenden. Niet alle sectoren zijn even ver als het gaat om veiligheid, dus we kunnen veel van elkaar leren. De uitwisseling van kennis en ervaring is tweezijdig. Duynstee: We hebben bewust gekozen om de dialoog aan te gaan met elkaar en met de deelnemers. Er zijn workshoprondes waarin verschillende onderwerpen centraal staan. We verwachten daarbij een actieve rol van deelnemers. Het gaat niet alleen om wat je kunt halen, maar vooral ook om wat je komt brengen. Die uitwisseling is belangrijk. Ron Smits van de Onderzoeksraad voor de Veiligheid houdt een keynote speech. Hij vertelt over het onderzoek en over de ervaringen van de raad. Tegelijk kunnen wij hem ook iets bieden, zegt Duynstee. Door stageplaatsen aan te bieden aan onderzoekers, kunnen zij meer kennis en ervaring opdoen van de watersector. Zo helpen we elkaar een stapje verder. Correctie Op pagina 23 van H2O nummer 5 (23 mei 2013) staat het citaat: Alle koepels in één organisatie; ik kan me voorstellen dat je dan sneller resultaten boekt. De naam van degene die wordt geciteerd, is onjuist weerge geven. Het gaat hierbij om Maurice Luijten (zoals in het betreffende artikel wel juist staat vermeld). Op weg naar de International Water Week, die van 4 tot en met 8 november wordt gehouden in Amsterdam, bespreekt maandblad H2O in elke editie één van de onderwerpen die daar aan de orde zullen zijn. Deze keer: de Water Movie Challenge. De Water Movie Challenge is een filmwedstrijd voor jongeren, die wordt georganiseerd door Roel Burgers (Tijhuis ingenieurs), Liv Kaya Aabye (RU Groningen, student internationale betrekkingen) en Twan Brinkhof (Waternet, Jong KNW). De wedstrijd is bedoeld voor jongeren uit de gehele, internationale watersector. Thema is dit jaar: Show us your local water story, how secure is your water supply? Deelnemers sturen een filmpje of animatie in waarin ze laten zien hoe zijzelf en de mensen in hun omgeving het water beleven. De uitvoering hiervan is vrij, iedereen mag het thema interpreteren op zijn eigen manier. Door deze opzet hopen we op originele en vernieuwende ideeën over locale watersituaties, die de rest van de sector verbazen en prikkelen, aldus De winnaars van de Water Movie Challenge De winnende film werd gemaakt door Rick Blokdijk, Miquel Ballester, Andries van Wijhe en Daniel Arenas van de TU Delft Twan Brinkhof. Dat leidt hopelijk tot nieuwe, originele inzichten en dialogen met andere waterprofessionals. De Challenge wordt voor de tweede maal gehouden. In 2011 was het thema Where does your water come from and where does it go to, wat leidde tot 23 ingezonden filmpjes. De organisatie hoopt dit jaar qua aantal inzendingen minimaal op een evenaring. Brinkhof: Hoe meer filmpjes er zijn, hoe meer ideeën we hebben om met elkaar over te praten. Dat leidt tot meer nieuwe inzichten. De filmpjes worden beoordeeld op creativiteit, professionaliteit en de boodschap. Een jury bepaalt de uiteindelijke winnaar. Hoofdprijs is Meer informatie over de Challenge en over deelname is te vinden op Facebook: nr6 / juni 2013

12 12 Waternetwerk Nieuws uit het netwerk van waterprofessionals MIJN MENING Laat initiatieven niet verdrinken in regeltjes Martin de Haan Een zwemplasje voor campinggasten, een peuterbadje in een stadspark. Mooie locale initiatieven, maar vaak worden ze onmogelijk gemaakt door een veel te stringente overheid. Het moet wat flexibeler, zegt KNW-lid Martin de Haan. De overheid is steeds minder bereid en in staat om alles voor ons te regelen en verwacht van burgers en maatschappelijke organisaties steeds vaker eigen initiatief. Ook het waterbeheer biedt volop kansen voor deze trend, maar de betreffende overheden moeten daar dan wel meer voor open gaan staan. Dat betekent dat zij initiatieven moeten aanmoedigen in plaats van ontmoedigen en dat zij regelgeving wat minder strikt moeten toepassen. Neem bijvoorbeeld de campinghouder die een kraakhelder, met grondwater gevoed zwemplasje voor zijn campinggasten heeft gegraven. Die krijgt niet alleen te horen dat hij geen dag minder dan twee jaar lang de zwemwaterkwaliteit moet laten meten en dat hij alleen bij een goede kwaliteit daarna pas mag rekenen op een aanwijzing als officiële zwemwaterlocatie, ook moet hij er actief voor zorgen dat geen van zijn campinggasten in de verleiding komt om tot die tijd een teen in het water te steken. Of neem bijvoorbeeld de gemeente die een oud peuterbadje in een stadspark in ere wil herstellen. Die moet zoveel investeren in maatregelen om ieder gezondheidsrisico voor toekomstige gebruikers uit te sluiten dat het plan sneuvelt op financiële haalbaarheid. In bovenstaande voorbeelden beroepen de verantwoordelijke overheden (waterschap en provincie) zich op de geldende wet- en regelgeving. Die democratisch vastgestelde regelgeving is erop gericht risico s voor burger zoveel mogelijk uit te sluiten. Maar als we niet wat losser of creatiever met regels omgaan, dan worden veel goede initiatieven in de kiem gesmoord en blijven initiatiefnemers gefrustreerd achter. Dat het ook anders kan, wordt bewezen in waterrijke natuurspeeltuinen in Rotterdam. De voordelen van het spelen met water voor een gezonde ontwikkeling van kinderen worden daar, ondersteund door de plaatselijke GGD, belangrijker geacht dan het geringe gezondheidsrisico van het contact met water. Risico s van ziekteverwekkende organismen en andersoortige verontreiniging worden verder beperkt door goed ontwerp en beheer van het oppervlaktewater en toezicht, voorlichting en educatie. De strenge waterkwaliteitsnormen uit de zwemwaterwetgeving hoeven daar dan ook niet te allen tijde te worden gehandhaafd. Ook de Omgevingswet biedt hoop: deze wet moet leiden tot minder regels en onderzoekslasten en meer mogelijkheden voor innovatieve oplossingen en snellere besluitvorming. Dat zal meer maatwerk in bijvoorbeeld vergunningverlening mogelijk maken. Helaas zal de integratie van alle relevante wetten, zoals zwemwaterwetgeving, in de Omgevingswet nog wel even op zich laten wachten. Laten we ons voornemen om tot die tijd met elkaar goede initiatieven te omarmen en creatieve oplossingen te zoeken als er regeltjes in de weg staan. Martin de Haan Adviseur Water en Ecologie Royal HaskoningDHV Jacques Leenen (STOWA) neemt afscheid als directeur Op 15 mei heeft Jacques Leenen na bijna vijftien jaar - afscheid genomen als directeur van de Stichting Toegepast Onderzoek Water beheer (STOWA). Onder zijn leiding heeft de STOWA zich ontwikkeld tot een breed opererende, gezaghebbende en gewaardeerde organisatie. Als blijk van erkenning ontving Jacques bij zijn afscheid de Uniepenning van de Unie van Waterschappen. Met de STOWA hebben de waterschappen op het terrein van onderzoek en ontwikkeling een prachtig visitekaartje afgegeven. De STOWA heeft de afgelopen jaren samen met wetenschap en bedrijfsleven veel geslaagde innovaties in gang gezet, zoals de ijkdijk en Nereda. Jacques Leenen studeerde in 1979 af bij Civiele Gezondheidstechniek aan de TU Delft. Na een baan in het operationele waterbeheer kwam hij in 1985 bij de Unie van Waterschappen. Hij viel op bij de Unie door zijn grote inhoudelijke kennis, duidelijke mening, goede bestuurlijke gevoel en strategisch inzicht. In deze periode maakte hij belangrijke watergebeurtenissen mee zoals de bijna-ramp in het Rivierengebied in 1995 en de extreme wateroverlast van Zijn kwaliteiten als netwerker kwamen van pas om de internationale contacten van de Unie uit te bouwen. Zijn collega s noemen hem een plezierige manager met aandacht voor de menselijke kant van het werk en roemen zijn gevoel voor humor. Jacques blijft als adviseur verbonden aan STOWA. Peter Glas (voorzitter van de Unie van Waterschappen) heeft de Uniepenning uitgereikt aan Jacques Leenen (rechts)

13 Part of The world s leading trade event for process, drinking and waste water EXHIBITION 5-8 NOVEMBER AMSTERDAM NL 2013 Meet over 800 exhibitors, including all market leaders See the latest innovations and Aquatech Innovation Awards Network with over 21,500 global water professionals Get inspired from innovative sessions at the AquaStages Combine your visit with the International Water Week Enjoy the historic and eventful city of Amsterdam! Register for free entrance at Organised by Supported by grondwaterstanden & grondwaterstanden en overstort gegevens per FTP, en sms tot 5 sensoren per modem (alleen grondwater versie) realtime luchtdrukgecompenseerd dus geen extra barosensoren nodig batterijlevensduur 10 1meting per uur en 1 dataoverdracht per dag op afstand herprogrammeerbaar dataopslag in uw eigen beheer op basis van SQL database alarmeer functie &overstortgegevens diverse conversies, o.a. naar stijghoogte (NAP) en overstort volautomatische of handmatige export naar Delft FEWS, Hydras, CSV etc KELLER GSM2 modemlogger, life can be so simple... KELLER Meettechniek BV Postbus AB REEUWIJK Tel Fax E sales@keller-holland.nl

14 14 Tekst Roel Smit Fotografie Marcel Molle HOOGSTANDJE O H 2 Voor het grootste deel een gewone rioolwaterzuivering, waar het water wordt belucht (foto boven), gezuiverd en uiteindelijk als schoon oppervlaktewater in het Noord- Willemskanaal terecht komt. Foto rechts: de installatie die het biogas conditioneert met een H2S-filter. Op de achtergrond de bolvormige biogashouder

15 15 Aardgas komt ook uit Assen Bij het zuiveren van rioolwater kan biogas geproduceerd worden. Dat is bekend. Dat van dit biogas via kleinschalige opwerking aardgas kan worden gemaakt, is nieuw in nederland. Het waterschap Hunze en Aa s heeft in Assen de primeur. Op de rioolwaterzuiveringsinstallatie in Assen staat een blauwe zeecontainer, of in ieder geval iets dat daar op lijkt. Het ding maakt op het eerste gezicht weinig indruk, maar volgens het waterschap Hunze en Aa s is hier toch sprake van een innovatief project. De container bevat een kleinschalige opwerkingsinstallatie waarmee biogas wordt omgezet in aardgas. Het is voor het eerst dat deze installatie bij een rioolwaterzuivering wordt getest. De container waar biogas wordt omgezet in aardgas. Dat gebeurt via een compressor die het gas op een druk van 16 Bar brengt en membranen die het biogas scheiden in methaan en Co 2 Op de rioolwaterzuivering gaat jaarlijks ongeveer kubieke meter biogas de lucht in. Het gas ontstaat tijdens het zuiveringsproces en het wordt in principe gebruikt in de eigen warmtekrachtkoppeling (WKK), maar vaak is het aanbod van biogas groter dan de WKK kan verwerken. En als de gashouder dan vol is, dan moet het teveel aan biogas verbrand worden. Ook bij de navergister verdwijnt biogas in de lucht. Dat is zonde en vanwege het methaan dat in het biogas zit slecht voor het milieu. Het opwerken van biogas tot aardgas dat direct in het leidingnet kan worden gebracht, is geen nieuwe techniek. De problemen waren alleen dat het vaak op grote schaal toegepast moest worden of dat het weinig efficiënt gebeurde. De biogasopwerker van het Enschedese bedrijf HoSt maakt aan die problemen een einde. Het bedrijf kreeg voor zijn kleine biogasopwerker in 2012 de Jan Terlouw Innovatie Prijs van de stichting kiemt. De jury prees onder meer de eenvoudige opzet en de kleinschalige toepasbaarheid. In de installatie in Assen, die wordt gezien als een proefopstelling, wordt het biogas onder hoge druk door membraanrietjes geleid, waar de CO 2 wel door de membraanwand kan en het methaan niet. Hierdoor worden CO 2 en methaan met een efficiency tot 99 procent van elkaar gescheiden. De inzet van de biogasopwerker kon met beperkte aanpassingen aan de bestaande installatie gerealiseerd worden. Het aanleggen van enkele leidingen en het afdekken van de vergistingstank waren voldoende. Financiële risico s zegt het waterschap niet te lopen: het levert het biogas tegen betaling aan HoSt, die het in de vorm van aardgas weer doorlevert aan energiebedrijf Enexis. nr6 / juni 2013

16 16 T Waterbeheerders zetten zich in voor vismigratie De vis wordt duur betaald Net als trekvogels moeten vissen kunnen trekken: tussen de bron en de zee. Dat kan alleen als stuwen, sluizen en gemalen visvriendelijk worden gemaakt. Dat besef dringt langzamerhand wereldwijd door. Waterbeheerders, sportvissers en natuurfederaties bundelen hun krachten om vismigratie mogelijk te maken. Connectiviteit is het sleutelwoord. En dat mag wat kosten. Tekst Corien Lambregtse Foto s istockphoto

17 Thema 17 De laatste tien jaar is er veel veranderd voor de vis. Van China tot Australië, Canada, Oost-Europa en Scandinavië, overal zijn waterbeheerders, sportvisorganisaties en natuurbeheerorganisaties actief bezig om de visstand te verbeteren. Er is zelfs een wereldwijd waternetwerk dat kennis over vissen en vismigratie deelt. Het belang is groot, want de kwaliteit van de visstand is dé meetlat voor de waterkwaliteit en het watermilieu. Terecht dat men zich daar wereldwijd zorgen over maakt. In de Nederlandse wateren was het met die visstand ook slecht gesteld. Dat had verschillende oorzaken, vertelt Hans Roodzand, ecoloog bij het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Wij zijn het land van de sluizen en de gemalen: meer dan in het hele land. Die gemalen bleken vaak fataal als de vissen het waagden om ze te passeren. Vissen werden in stukken gehakt door de schoepen. Door al onze gemalen en sluizen waren de binnenwateren bovendien hermetisch afgesloten van de zee. Niet alleen vanwege de waterveiligheid, maar ook omdat we het zoute water buiten de deur willen houden. Daarnaast liet het watermilieu zelf veel te wensen over. In troebel en plantrijk water kunnen slechts tweederangs vissoorten gedijen, zoals de stekelbaars en de karper. Kaderrichtlijn water De laatste jaren hebben veel waterschappen maatregelen genomen om de waterkwaliteit te verbeteren. Dankzij ingrepen zoals het herstel van kronkelende beken, de inrichting van visvriendelijke oevers, periodiek baggeren en het maaien en afvoeren van riet, begint het water nu helderder te worden. Ook is er veel gedaan om sluizen en gemalen passeerbaar te maken voor vissen, met vistrappen en vishevels. Daarnaast zijn veel sluizen zo ingesteld dat ze s nachts automatisch schutten, omdat de vissen juist dan gaan trekken. De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) heeft daarin een belangrijke rol gespeeld. De KRW stelt niet zozeer eisen, maar heeft de waterbeheerders wel aangezet om zelf ambities te formuleren op het gebied van water en vismigratie. Veel waterbeheerders hebben tien jaar geleden op eigen initiatief ambitieuze plannen ingediend met als doel die in de periode tot 2027 te realiseren. We waren misschien wat minder ambitieus geweest als we die plannen in deze tijd van bezuinigingen hadden moeten indienen, zegt Roodzand. Herman Wanningen, ecoloog bij Wanningen Water Consult en een van de belangrijkste deskundigen op dit gebied, vindt dat het juist te vrijblijvend is geweest. Er zijn ook waterschappen die zich er van af hebben gemaakt door te zeggen dat allerlei maatregelen significante schade met zich mee zouden brengen, met name voor de landbouw. Zo konden ze hun ambitie verlagen. En dat is jammer. Want we kunnen pas echt iets bereiken als we met z n allen dezelfde ambities tonen. In Duitsland en België is dat meer centraal aangepakt dan in Nederland. > De helft van de sluizen en gemalen in Nederland moet nog visvriendelijk gemaakt worden nr6 / juni 2013

18 18 De helft van de sluizen en gemalen in Nederland moet nog visvriendelijk worden gemaakt. Dat gaat in totaal honderden miljoenen euro s kosten. Wanningen: Maar als je de maatregelen meeneemt tijdens de renovatie die bij elke sluis en elk gemaal eens in de vijftien jaar moet worden uitgevoerd, valt het wel mee. Bovendien zijn er allerlei geldpotjes beschikbaar voor visvriendelijke maatregelen. Het is een kwestie van goed zoeken en samen doorzetten. Connectiviteit Het kernwoord binnen de Europese Kaderrichtlijn Water is connectiviteit. Roodzand: Het is belangrijk dat watersystemen met elkaar worden verbonden. De vis houdt niet op bij de grens van een waterschap, maar zwemt gewoon door en komt ten slotte ook bij de sluizen van Kornwerderzand of IJmuiden. Hij wil naar buiten of juist naar binnen, omdat hij een voedingsgebied of een paaiplaats zoekt. Daarom moeten we als waterschappen, provincies en Rijkswaterstaat samenwerken om de vis vrij baan te geven. Artist Impression, Dienst Landelijk Gebied (DLG) Veel waterbeheerders kijken uit naar de terugkeer van de bijna uitgestorven steur Vismigratierivier Afsluitdijk Eén van de grootste barrières voor vismigratie is de Afsluitdijk. De 32 kilometer lange Afsluitdijk maakt de vistrek van zout naar zoet water en omgekeerd vrijwel onmogelijk. Maar er zijn grootse plannen in voorbereiding om die barrière te slechten met de vismigratierivier Afsluitdijk. De vismigratierivier wordt een 6 kilometer lange, slingerende ecologische verbinding, die via een buis van 100 meter dwars door de Afsluitdijk gaat. De lange rivier zorgt voor een geleidelijke overgang van zout naar zoet water. Dat hebben trekvissen nodig om van de Waddenzee naar het IJsselmeer of terug te kunnen zwemmen. Aan beide kanten is de rivier af te sluiten, om te voorkomen dat zout water uit de Waddenzee de zoetwatervoorraad in het IJsselmeer aantast, en ook om de veiligheid te garanderen. Het nieuwe gebied biedt ook kansen voor de ontwikkeling van broed-, rust- en foerageergebied voor diverse vogelsoorten. De vismigratierivier moet een toeristische trekpleister worden, ook vanwege een bezoekerscentrum waar alle informatie over vismigratie te vinden is. Het idee wordt door een groot aantal partijen gesteund, zoals het Programma Naar een Rijke Waddenzee, De Nieuwe Afsluitdijk (Provincie Noord-Holland, provincie Fryslân, Gemeenten Hollands Kroon, Súdwest-Fryslân en Harlingen), de Waddenvereniging en Sportvisserij Nederland. De aanleg van vismigratierivier gaat 60 tot 75 miljoen euro kosten. Uit een haalbaarheidsonderzoek begin 2013 is gebleken dat het project technisch en financieel haalbaar is. Daarmee is de aanleg van de vismigratierivier in 2016 een stap dichterbij gekomen.

19 Thema 19 Wanningen probeert die samenwerking op allerlei manieren te bevorderen. Recent heeft hij samen met internationale collega s het vismigratiehandboek From sea to source uitgebracht (zie kader Handboek vismigratie ). Ook brengt hij via het Platform vismigratie ecologen en civiel techneuten bij elkaar om oplossingen te vinden die zowel vanuit het oogpunt van techniek als ecologie meerwaarde bieden. Verder probeert hij coalities te smeden van partijen die een belang hebben bij een goede waterkwaliteit en visstand. Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier heeft zich als doel gesteld dat vissen hun hele levenscyclus kunnen doorbrengen in een watersysteem. Roodzand: Dat begint bij het visvriendelijk maken van gemalen en sluizen. Als waterschappen kunnen we de tussendeuren openzetten, maar het helpt allemaal pas echt als Rijkswaterstaat de voordeur naar de zee op goede momenten openzet, zodat de vissen er bij de sluizen in en uit kunnen. Dat moet dan wel heel slim gebeuren, want we willen wel de vis, maar niet het zoute water naar binnen halen. Paling Eén van de bedreigde vissoorten waarvoor die zoet-/zoutverbinding van groot belang is, is de aal, ofwel de paling. Kleine glasaaltjes trekken van de zee naar de rivier, om voedsel te zoeken en groot te worden. Grote, geslachtsrijpe palingen trekken naar de zee om een paaiplaats te zoeken. Roodzand: In het kader van de bescherming van vissoorten heeft Europa ons verplicht om 40 procent van de geslachtsrijpe alen te laten ontsnappen naar zee. Op die voorwaarde mogen de beroepsvissers in Nederland paling blijven vangen. Op dat gebied zie je nu coalities ontstaan. Beroepsvissers hebben er belang bij dat er genoeg aal blijft en helpen ons als waterschappen mee om te bevorderen dat de aal naar zee kan ontsnappen. Zij weten als geen ander waar de alen zitten. Om te kijken of de maatregelen effect hebben, wordt veel onderzoek gedaan door onderzoeksbureaus en vrijwilligers. Bij diverse sluizen en gemalen worden vissen in fuiken gevangen, geteld en vervolgens handmatig overgezet. Soms worden vissen van zendertjes of merktekens voorzien, om ze te kunnen volgen. Wanningen is in Noord-Nederland betrokken bij het project Ruim baan voor vis, een coalitie van waterbeheerders en sportvissers die nieuwe vispassages bouwt en onderzoek uitvoert. Bij intrekpunten langs de kust worden drie jaar lang de inkomende vissen in kruisnetten opgevangen en geteld. Dat onderzoek is tien jaar geleden ook uitgevoerd. In het eerste jaar waren de verschillen met tien jaar geleden niet significant, maar dit jaar zien we dat de glasaal in aantal toeneemt. Je hebt echter altijd goede en slechte jaren, daarom kunnen we de cijfers pas na het derde jaar echt vergelijken. Goed werk Door alle aandacht voor vismigratie is de houding ten opzichte van de visstand veranderd, ook bij de waterschappen. Roodzand: Vroeger draaide alles om veiligheid. En al staat veiligheid nog steeds voorop, we staan nu ook aan de lat om ecologische waarden na te streven. Daarom houden we rekening met het paaiseizoen en doen we ons best om de vissterfte bij gemalen en sluizen te beperken. Die massale slachtpartijen worden door het publiek niet meer geaccepteerd. En terecht. Het mooie is dat je aan de visstand kunt zien of wij als waterschappen ons werk doen. Als je bij het vissen steeds dezelfde vissoort vangt, dan is er voor het waterschap werk aan de winkel. Als je ook eens snoek, zilt, ruisvoorn of rivierprik tegenkomt, dan heeft het waterschap zijn werk goed gedaan. Wanningen: En waar veel water- en natuurbeheerders echt naar uitkijken, is de steur. De terugkeer van de bijna uitgestorven steur zou voor menig waterbeheerder de kroon op het werk zijn. Voor een artikel over onderzoek naar een zone voor temporele vismigratie zie pagina 34. Handboek vismigratie Wie interesse heeft in vismigratie, kan gratis het Engelstalige handboek vismigratie downloaden, met als titel: From sea to source. Het is gecoördineerd door Herman Wanningen en Peter Paul Schollema (waterschap Hunze en Aa s) en is bedoeld als internationale gids voor het herstel van verbindingen voor vismigratie. Zie com Als waterschappen zetten we de tussendeuren open, Rijkswaterstaat moet de voordeur open zetten nr6 / juni 2013

20 20 T Sluiten industriële wasserijen de kringloop? De industriële wasserijsector wil via het sluiten van de waterketen nog duurzamer gaan opereren. Keramische membraanfiltratie is het toverwoord. Maar: is die nieuwe techniek rendabel, ook voor middelgrote en kleinere partijen? Nog niet, maar lang zal dat niet meer duren, blijkt uit onderzoek van de branche in samenwerking met KWR Watercycle Research Institute. Tekst Sander Peters Foto istockphoto

21 Thema 21 Nederland telt ongeveer 100 reguliere ziekenhuizen. Gemiddeld heeft zo n ziekenhuis 500 bedden. Op ieder bed ligt in elk geval een onder- en bovenlaken, een deken en een kussensloop. De bijna onvoorstelbare berg linnengoed die deze ziekenhuizen wekelijks opleveren gemakshalve laten we nog alle verzorgings- en verpleeghuizen en psychiatrische instellingen buiten beschouwing moet gewassen worden. En dat doen ziekenhuizen niet zelf. Nee, dat gebeurt in grote industriële wasserijen, waar bijna letterlijk aan de lopende band vieze dekens en lakens omgetoverd worden in kraakhelder, schoon beddengoed. Een proces dat niet alleen aan zeer strenge wettelijke hygiënevoorschriften is onderworpen in een ziekenhuis zijn bacteriën natuurlijk uit den boze maar dat ook een stevige aanslag op het milieu vormt. Deze wasserijen gebruiken grote hoeveelheden drinkwater, verbruiken veel energie om het water te verwarmen en belasten het milieu door de lozing van vuil afvalwater met allerhande soorten milieubelastende stoffen daarin, legt onderzoeker Frank Oesterholt van KWR uit. Niet vreemd dus dat de sector al jaren en met succes energie steekt in de zoektocht naar duurzame processen. Alles om het beroep op water en energie terug te dringen. Forse winst In 2009 startte de Federatie Textielbeheer Nederland (FTN) samen met het Technologisch Kenniscentrum Textielbeheer (TKT) en KWR het onderzoeksproject Kring. Doel: de mogelijkheden in kaart brengen om de kringloop te sluiten, ook in wasserijen met een beperkte omvang. We hebben een model van een wasserij op papier gezet en onderzocht in hoeverre een kringloopsluiting een besparing op water en energie oplevert, legt Oesterholt uit. Wie de waterkringloop sluit, zuivert zelf het water zodat hergebruik van het nog deels warme water mogelijk is. Let op: dit was een volledig theoretische exercitie. Wat bleek? We zouden procent water inname kunnen besparen en 6-18 procent aan energiegebruik. Forse winst dus. Pas bij stap 2, in 2011, kwam de praktijk om de hoek kijken. Het vervolgproject Cycle bestond uit een maandenlange test op locatie. De keuze viel op Lips Textielservice (nu Synergy Health) in Tiel. Ook deze keer luidde weer de vraag: kan de wasserijsector besparen op water en energie? Maar belangrijker nog, legt Oesterholt uit, was > nr6 / juni 2013