INSTRUMENT VOOR BEOORDELING

Transcriptie

1 INSTRUMENT VOOR BEOORDELING VAN RICHTLIJNEN The AGREE Next Steps Consortium Mei 2009

2 Copyright Het AGREE II-Instrument is een product van The AGREE Next Steps Consortium. Dit document mag gekopieerd worden voor educatieve doeleinden, voor kwaliteitsbeleid en voor de beoordeling van klinische richtlijnen. Het mag niet gebruikt worden voor commerciële doeleinden of marketing. Disclaimer Het AGREE II-Instrument is een algemeen hulpmiddel voor richtlijnmakers en - gebruikers om de methodologische kwaliteit van klinische richtlijnen te beoordelen. De auteurs aanvaarden geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van onjuist gebruik van het AGREE II-Instrument. Financiering De ontwikkeling van het AGREE II-Instrument is gefinancierd door de Canadian Institutes of Health Research (Grant FRN77822). Vertaling De Nederlandse vertaling is tot stand gekomen door inbreng van het Belgisch Centrum voor Evidence Based Medicine CEBAM en het Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO. Te citeren als: AGREE Next Steps Consortium. Appraisal of Guidelines for Research & Evaluation (AGREE) II Instrument. AGREE Next Steps Consortium. AGREE II. Instrument voor de beoordeling van richtlijnen. Mei The AGREE Research Trust, May 2009 Voor nadere informatie over het instrument: - AGREE II Project Office, agree@mcmaster.ca - AGREE Research Trust Web site, - AGREE II Nederlandse vertaling: info@cebam.be; cbo@cbo.nl i

3 AGREE Next Steps Consortium Hoofdonderzoeker: Dr. Melissa C. Brouwers, McMaster University, Hamilton, Ontario, Canada Leden: Dr. George P. Browman, British Columbia Cancer Agency, Vancouver Island, Canada Dr. Jako S. Burgers, Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO, Nederland Dr. F. Cluzeau, voorzitter AGREE Research Trust, St. George s Hospital Medical School, Londen, Groot-Brittannië Dr. Dave Davis, Association of American Medical Colleges, Washington, DC, USA Dr. Gene Feder, University of Bristol, Groot-Brittannië Dr. Béatrice Fervers, Cancer et Environnement, Centre Léon Bérard, Frankrijk Dr. Ian Graham, Canadian Institutes of Health Research, Ottawa, Ontario, Canada Dr. Jeremy Grimshaw, Ottawa Health Research Institute, Ontario, Canada Dr. Steve E. Hanna, McMaster University, Hamilton, Ontario, Canada Ms. Michelle E. Kho, McMaster University, Hamilton, Ontario Canada Dr. Peter Littlejohns, National Institute for Health and Clinical Excellence, Londen, Groot-Brittannië Ms. Julie Makarski, McMaster University, Hamilton, Ontario, Canada Dr. Louise Zitzelsberger, Canadian Partnership Against Cancer, Ottawa, Ontario, Canada ii

4 INHOUDSOPGAVE I. INLEIDING... I. Overzicht... II. Toepassing van AGREE II... 4 III. Belangrijke bronnen en referenties... 4 II. HANDLEIDING: INSTRUCTIES VOOR GEBRUIK VAN AGREE II... 7 I. Voorbereiding... 7 II. Opbouw en inhoud van AGREE II... 7 III. Scoreschaal en handleiding... 8 IV. Het scoren met AGREE II... 9 V. Algemeen oordeel... 9 VI. per domein... 0 a) Domein : Onderwerp en doel... 0 b) Domein 2: Betrokkenheid van belanghebbenden... 4 c) Domein 3: Methodologie... 8 d) Domein 4: Helderheid en presentatie e) Domein 5: Toepassing... 3 f) Domein 6: Onafhankelijkheid van de opstellers g) Algemeen oordeel iii

5 I. INLEIDING I. Overzicht i) Doel van het AGREE II-Instrument Klinische richtlijnen ( richtlijnen ) zijn systematisch ontwikkelde aanbevelingen om zorgverleners en patiënten te helpen bij beslissingen over passende zorg in specifieke situaties (). Daarnaast kunnen richtlijnen een belangrijke rol spelen in het gezondheidszorgbeleid (2,3). De laatste jaren worden er ook richtlijnen ontwikkeld op gebied van gezondheidsbevordering, screening en preventie, waardoor zij alle sectoren in de zorg bestrijken. De potentiële voordelen van richtlijnen hangen samen met de kwaliteit van de richtlijn. Voor een succesvolle implementatie van de aanbevelingen moeten richtlijnen zorgvuldig worden ontwikkeld (4-6). De kwaliteit van richtlijnen varieert enorm en sommige kunnen de toets der kritiek niet doorstaan (7-9). Het AGREE (Appraisal of Guidelines for Research & Evaluation) Instrument (0) werd ontwikkeld om de kwaliteit van richtlijnen te bevorderen. Het is een hulpmiddel om de methodologie en transparantie van de richtlijnontwikkeling te beoordelen. Het oorspronkelijke AGREE instrument is bijgesteld, hetgeen resulteerde in een nieuwe versie AGREE II inclusief vernieuwde handleiding (). Het doel van AGREE II is om een kader te bieden voor:. het beoordelen van de kwaliteit van richtlijnen 2. het ontwikkelen van richtlijnen 3. het opnemen van noodzakelijke informatie in richtlijnen AGREE II vervangt het oorspronkelijke instrument en kan worden gebruikt als onderdeel van het kwaliteitsbeleid met als doel de kwaliteit van de zorg te verbeteren. ii) Geschiedenis van het AGREE Project Het oorspronkelijke AGREE Instrument werd gepubliceerd in 2003 door een internationaal samenwerkingsverband van richtlijnontwikkelaars en onderzoekers, The AGREE Collaboration (0), met als doel om een hulpmiddel te ontwikkelen voor het beoordelen van de kwaliteit van richtlijnen. Onder kwaliteit van richtlijnen werd verstaan het vertrouwen dat potentiële bronnen van vertekening bij het ontwikkelen van richtlijnen zo beperkt mogelijk zijn gebleven en dat de aanbevelingen zowel intern als extern valide zijn en haalbaar in de praktijk (0). De beoordeling van richtlijnen heeft betrekking op de methoden van richtlijnontwikkeling, de inhoud van de uiteindelijke aanbevelingen, maar ook op factoren die samenhangen met de acceptatie en invoering van de richtlijnen. De samenwerking binnen de AGREE Collaboration leidde tot het oorspronkelijke AGREE Instrument, met 23 items verdeeld over zes domeinen. Het instrument is in vele talen vertaald, geciteerd in meer dan 00 gepubliceerde artikelen, en formeel bekrachtigd door diverse organisaties in de gezondheidszorg. Meer informatie over het oorspronkelijke instrument en de bijhorende publicaties is beschikbaar op de website van the AGREE Research Trust ( het officiële orgaan dat de belangen van het AGREE Instrument behartigt. Zoals bij elk nieuw instrument, werd het belang ingezien van verdere ontwikkeling om de testeigenschappen en de bruikbaarheid in de praktijk te verbeteren. Op initiatief van een aantal leden van de AGREE Collaboration werd het AGREE Next Steps Consortium (Consortium) gevormd. De doelstellingen van het Consortium waren het verbeteren van de testeigenschappen van het instrument, waaronder de betrouwbaarheid en validiteit, het aanpassen van de formulering van de items met het oog op de behoeften van de doelgroepen, en het verbeteren van de handleiding, zodat het instrument met vertrouwen in de praktijk kan worden toegepast. Het resultaat van deze samenwerking is AGREE II,

6 met 23 items, verdeeld over dezelfde zes domeinen als het oorspronkelijke instrument en een vernieuwde handleiding. De handleiding is een beduidende aanpassing van de originele handleiding en voorziet expliciete informatie over elk van de 23 items. Tabel vergelijkt de items van het oorspronkelijke AGREE instrument met de items in AGREE II. Tabel : Vergelijking van de items van het oorspronkelijke AGREE instrument met de items in AGREE II. Oorspronkelijke AGREE Instrument Domein. Onderwerp en doel. Het doel van de richtlijn is specifiek beschreven. 2. De klinische vraag/vragen die in de richtlijn aan de orde komt/komen, is/zijn specifiek beschreven. 3. De patiëntenpopulatie waarop de richtlijn van toepassing is, is specifiek beschreven Domein 2. Betrokkenheid van belanghebbenden 4. De leden van de werkgroep die de richtlijn heeft ontwikkeld, komen uit alle relevante beroepsgroepen. 5. Het perspectief en de voorkeuren van patiënten zijn nagegaan 6. De beoogde gebruikers van de richtlijn zijn duidelijk benoemd. 7. De richtlijn is getest onder de beoogde gebruikers. Domein 3. Methodologie 8. Er zijn systematische methoden gebruikt voor het zoeken naar wetenschappelijk bewijsmateriaal 9. De criteria voor het selecteren van het wetenschappelijk bewijsmateriaal zijn duidelijk beschreven. 0. De gebruikte methoden om de aanbevelingen op te stellen, zijn duidelijk beschreven. Gezondheidswinst, bijwerkingen en risico s zijn overwogen bij het opstellen van de aanbevelingen. 2. Er bestaat een expliciet verband tussen de aanbevelingen en het onderliggende bewijsmateriaal. 3. De richtlijn is voor publicatie door externe experts beoordeeld. 4. Een procedure voor herziening van de richtlijn is vermeld. Onveranderd AGREE II De vraag/vragen die in de richtlijn aan de orde komt/komen, is/zijn specifiek beschreven. De populatie (patiënten/algemene bevolking) waarop de richtlijn van toepassing is, is specifiek beschreven. Onveranderd Het perspectief en de voorkeuren van de doelpopulatie (patiënten/algemene bevolking), zijn nagegaan. Onveranderd Verwijderd item. Verwerkt in de beschrijving bij item 9. Onveranderd. Item 7 geworden. Onveranderd. Item 8 geworden. Nieuw item 9. De sterke punten en beperkingen van het wetenschappelijk bewijsmateriaal zijn beschreven. Onveranderd Onveranderd Onveranderd Onveranderd Onveranderd 2

7 Oorspronkelijke AGREE Instrument Domein 4. Helderheid en presentatie 5. De aanbevelingen zijn specifiek en ondubbelzinnig. 6. De verschillende beleidsopties zijn duidelijk vermeld. 7. De kernaanbevelingen zijn gemakkelijk te herkennen. Domein 5. Toepassing 8. De toepassing van de richtlijn wordt ondersteund met hulpmiddelen. 9. De mogelijke organisatorische belemmeringen bij het toepassen van de aanbevelingen zijn besproken. 20. De mogelijke kostenimplicaties van het toepassen van de aanbevelingen zijn overwogen. 2. De richtlijn geeft de belangrijkste criteria om na te gaan en te toetsen of de richtlijn wordt gevolgd Domein 6. Onafhankelijkheid van de opstellers 22. De richtlijn is niet beïnvloed door de opvattingen of belangen van de financierende instantie. 23. Conflicterende belangen van leden van de werkgroep zijn vastgelegd. Onveranderd AGREE II Onveranderd (in de Nederlandse vertaling) Onveranderd De richtlijn geeft advies en/of hulpmiddelen voor toepassing van de aanbevelingen in de praktijk. EN verandering in domein (van Helderheid en presentatie) EN item 9 geworden De richtlijn beschrijft de bevorderende en belemmerende factoren bij het toepassen van de richtlijn. EN volgorde veranderd item 8 geworden De mogelijke implicaties van het toepassen van de aanbevelingen voor de kosten en benodigde middelen zijn overwogen. De richtlijn geeft criteria om te toetsen of de richtlijn wordt gevolgd. De opvattingen van de financierende instantie hebben de inhoud van de richtlijn niet beïnvloed. Conflicterende belangen van leden van de richtlijnwerkgroep zijn vastgelegd en besproken. 3

8 II. Toepassing van AGREE II i) Welke richtlijnen kunnen worden beoordeeld met AGREE II? Net als het oorspronkelijke instrument is AGREE II gemaakt voor de beoordeling van richtlijnen ontwikkeld door lokale, regionale, nationale en internationale organisaties of groepen. Met het instrument kunnen originele versies en herzieningen van bestaande richtlijnen worden beoordeeld. Het AGREE Instrument is generiek van aard en kan worden toegepast op richtlijnen over elk ziektebeeld en over elke stap in de zorgketen, inclusief, gezondheidsbevordering, maatschappelijke gezondheidszorg, screening, diagnostiek, behandeling of andere interventies. Het is geschikt voor richtlijnen zowel in gedrukte als elektronische vorm. AGREE II is niet ontworpen om de kwaliteit van documenten te bepalen die zich richten op de organisatie van zorg. De rol van AGREE II bij de beoordeling van 'health technology assessment'-rapporten is nog niet formeel geëvalueerd. ii) Wie kunnen het AGREE II Instrument gebruiken? Het AGREE Instrument is bedoeld voor de volgende groepen: zorgverleners die eerst de aanbevelingen zelf willen beoordelen alvorens ze over te nemen; richtlijnmakers, om een gestructureerde en zorgvuldige ontwikkelingsmethode te volgen, om een interne evaluatie te doen als waarborg dat hun richtlijnen kwaliteitsvol zijn, of om richtlijnen te evalueren van andere groepen met het oog op potentiële aanpassing naar hun eigen context. beleidsmakers, om hen te helpen beslissen welke richtlijnen worden aanbevolen voor gebruik in de praktijk of voor beleidsbepaling; docenten, ten behoeve van het onderwijs aan zorgverleners in het kritisch beoordelen van richtlijnen en om kerncompetenties te leren voor de ontwikkeling en verslaglegging van richtlijnen. III. Belangrijke bronnen en referenties i) AGREE Research Trust The AGREE Research Trust (ART) is een onafhankelijk orgaan, opgericht in 2004 na beëindiging van de activiteiten van de oorspronkelijke AGREE Collaboration. ART heeft AGREE II formeel bekrachtigd en behartigt de belangen van de AGREE onderneming, ondersteunt de onderzoeksagenda met betrekking tot AGREE, en is eigenaar van het copyright. The AGREE Research Trust website levert: gratis te downloaden versies van AGREE II links naar de AGREE II online trainingsinstrumenten lijsten van artikelen die AGREE II en het oorspronkelijke AGREE Instrument citeren gratis te downloaden versies van het oorspronkelijke AGREE Instrument informatie over AGREE projecten, the AGREE Next Steps Consortium, en de oorspronkelijke AGREE Collaboration ii) Hoe AGREE II te citeren? AGREE Next Steps Consortium (2009). The AGREE II Instrument [Elektronische versie]. Gedownload op < dag, maand, jaar > van AGREE Next Steps Consortium. AGREE II. Instrument voor de beoordeling van richtlijnen. Mei iii) AGREE II Online Training instrument Voor toegang tot het AGREE II Online Training Instrument, ga naar 4

9 iv) Referenties gerelateerd aan AGREE II AGREE II: Advancing guideline development, reporting and evaluation in healthcare. Parallel publications in progress v) Oorspronkelijke publicatie van het AGREE Instrument AGREE Collaboration. Development and validation of an international appraisal instrument for assessing the quality of clinical practice guidelines: the AGREE project. Qual Saf Health Care 2003 Feb;2():8-23. REFERENTIES. Woolf SH, Grol R, Hutchinson A, Eccles M, Grimshaw J. Clinical guidelines: potential benefits, limitations, and harms of clinical guidelines. BMJ 999;38(782): Committee to Advise the Public Health Service on Clinical Practice Guidelines IoM. Clinical practice guidelines: directions for a new program. Washington: National Academy Press; Browman GP, Snider A, Ellis P. Negotiating for change. The healthcare manager as catalyst for evidence-based practice: changing the healthcare environment and sharing experience. Healthc Pap 2003;3(3): Grol R. Success and failures in the implementation of evidence-based guidelines for clinical practice. Med Care 200;39(8 Suppl 2): Davis DA, Taylor-Vaisey A. Translating guidelines into practice: a systematic review of theoretic concepts, practice experience and research evidence in the adoption of clinical practice guidelines. CMAJ 997;57(4): Grimshaw J,.Russell I. Effect of clinical guidelines on medical practice: a systematic review of rigorous evaluations. Lancet 993;342: Shaneyfelt TM, Mayo-Smith MF Rothwangl J. Are guidelines following guidelines? The methodological quality of clinical practice guidelines in the peer-reviewed medical literature. JAMA 999:28(20): Grilli R, Magrini N, Penna A, Mura G, Liberati A. Practice guidelines developed by specialty societies: the need for critical appraisal. Lancet 2000;355: Burgers JS, Fervers B, Haugh M, Brouwers M, Browman G, Phillip T, Cluzeau FA. International assessment of the quality of clinical practice guidelines in oncology using the Appraisal of Guidelines and Research and Evaluation Instrument. J Clin Oncol 2004;22: AGREE Collaboration. Development and validation of an international appraisal instrument for assessing the quality of clinical practice guidelines: the AGREE project. Qual Saf Health Care 2003 Feb;2(): AGREE II: Advancing the guideline development, reporting and evaluation in healthcare. Parallel publications in progress. 5

10 AGREE II: HANDLEIDING VOOR GEBRUIK 6

11 II. HANDLEIDING: INSTRUCTIES VOOR GEBRUIK VAN AGREE II Deze handleiding is ontworpen om beoordelaars van richtlijnen te begeleiden in het gebruik van AGREE II. Lees eerst de volgende instructies alvorens het instrument te gebruiken. I. Voorbereiding i) Richtlijn en begeleidende documenten Voordat AGREE II wordt toegepast, dient de hele tekst van de richtlijn zorgvuldig te worden bestudeerd. Naast de richtlijn dienen de gebruikers vóór de beoordeling alle informatie over de totstandkoming van de richtlijn proberen te achterhalen. Deze informatie kan in hetzelfde document staan als de aanbevelingen of samengevat zijn in een apart technisch rapport, methodologische handleiding of beleidsstukken van de richtlijnorganisatie. Deze ondersteunende documenten kunnen gepubliceerd zijn of beschikbaar zijn via publieke websites. Terwijl het de verantwoordelijkheid is van de richtlijnauteurs om de lezers te verwijzen naar relevante technische en begeleidende documenten, dienen de AGREE II gebruikers er alles aan te doen om deze documenten te achterhalen ten behoeve van een betrouwbare beoordeling. ii) Aantal beoordelaars We raden aan elke richtlijn door ten minste twee en bij voorkeur vier beoordelaars te laten beoordelen, omdat dit de betrouwbaarheid van de beoordeling vergroot. II. Opbouw en inhoud van AGREE II Het instrument bestaat uit 23 items verdeeld over zes domeinen gevolgd door twee globale scoringsitems ( Algemeen oordeel ). Elk domein beslaat een aparte dimensie van de kwaliteit van richtlijnen. Domein : Onderwerp en doel betreft het doel van de richtlijn, de specifieke vragen waarop de richtlijn een antwoord geeft en de patiëntenpopulatie waarop de richtlijn van toepassing is (items -3). Domein 2: Betrokkenheid van belanghebbenden richt zich op de mate waarin de richtlijn werd ontwikkeld door de relevante belanghebbenden en de opvattingen van de beoogde gebruikers weerspiegelt (items 4-6). Domein 3: Methodologie hangt samen met het proces waarin bewijsmateriaal is verzameld en samengesteld en met de gebruikte methoden om aanbevelingen op te stellen en te herzien (items 7-4). Domein 4: Helderheid en presentatie gaat over het taalgebruik, de structuur en vorm van de richtlijn (items 5-7). Domein 5: Toepassing houdt verband met de mogelijke belemmerende en bevorderende factoren voor de implementatie, strategieën om de invoering te bevorderen en de financiële consequenties van het toepassen van de richtlijnen (items 8-2). Domein 6: Onafhankelijkheid van de opstellers houdt verband met het formuleren van aanbevelingen zonder de ongewenste invloed van conflicterende belangen (items 22-23). Het Algemeen oordeel bestaat uit de beoordeling van de totale kwaliteit van de richtlijn en of de richtlijn wordt aanbevolen voor gebruik in de praktijk. 7

12 III. Scoreschaal en handleiding Elk item wordt gescoord op een zevenpuntsschaal (van tot 7 Zeer Eens). De handleiding licht toe hoe elk item kan worden gescoord en bevat 3 secties die helpen bij de beoordeling. Dit zijn: Beschrijving item, Waar te vinden, en Hoe te scoren. i) Scoreschaal Elk item wordt gescoord op de volgende zevenpuntsschaal: Score () wordt gegeven als er geen informatie beschikbaar is die relevant is voor dit item of als er zeer slecht is gerapporteerd. Score 7 () wordt gegeven als de kwaliteit van de verslaglegging exceptioneel is en als aan alle criteria en overwegingen wordt voldaan die zijn beschreven in de toelichting bij het item Een score tussen 2 en 6 wordt gegeven als de verslaglegging niet geheel voldoet aan de criteria en overwegingen. De score hangt af van de volledigheid en kwaliteit van de verslaglegging. Naarmate aan meer criteria en overwegingen wordt voldaan, krijgt het item een hogere score. De sectie Hoe te scoren? geeft details over de beoordelingscriteria en specifieke overwegingen bij elk item. ii) Beschrijving item Deze sectie omschrijft het concept achter het item en geeft voorbeelden. iii) Waar te vinden Deze sectie leidt de beoordelaar naar de plaats in de richtlijn waar gewoonlijk informatie over het item kan worden gevonden. Dit bevat de meest gebruikelijke termen om onderdelen of hoofdstukken van richtlijnen aan te geven, doch het zijn slechts suggesties. Het is de verantwoordelijkheid van de beoordelaar om de gehele richtlijn en begeleidende documenten na te lopen voor een juiste beoordeling. iv) Hoe te scoren Deze sectie geeft details over de beoordelingscriteria en specifieke overwegingen bij elk item. De criteria omschrijven de elementen die de operationalisering van het item weerspiegelen. Naarmate aan meer criteria wordt voldaan, des te hoger de score op het betreffende item. De overwegingen zijn bedoeld om te helpen bij de beoordeling. Zoals bij elke evaluatie, moet er een oordeel gevormd worden door de beoordelaars. Naarmate er meer overwegingen zijn opgenomen in de richtlijn, des te hoger de score op het betreffende item. Het is belangrijk op te merken dat de criteria en overwegingen richting geven aan de oordelen maar deze niet vervangen. Daarom wordt bij geen van de items expliciet aangegeven wat de verwachtingen zijn bij elk van de 7 punten op de schaal. v) Overige overwegingen bij de toepassing van AGREE II In sommige gevallen kunnen bepaalde items niet van toepassing zijn voor de te beoordelen richtlijn. Bijvoorbeeld, een richtlijn over een klein onderwerp hoeft niet alle beleidsopties te vermelden (zie item 6). De scoreschaal van AGREE II bevat echter geen Niet van toepassing categorie. Er zijn verschillende strategieën om hiermee om te gaan. De beoordelaars kunnen het item schrappen in het beoordelingsproces of het item een scoren (afwezigheid van informatie) en de score toelichten. De gekozen strategie dient van tevoren kenbaar te worden gemaakt en expliciet te worden beschreven. Als er items 8

13 worden geschrapt, dan moet de berekening van de domeinscores worden aangepast. In principe wordt het uitsluiten van items in het beoordelingsproces afgeraden. IV. Het scoren met AGREE II Een kwaliteitsscore wordt berekend voor elk van de zes AGREE II domeinen. De zes domeinen zijn onafhankelijk en dienen niet te worden opgeteld tot één kwaliteitsscore. i) Berekening van domeinscores Domeinscores worden berekend door alle scores van de individuele items in een domein op te tellen en het totaal vast te stellen door het percentage te nemen van de maximaal mogelijke score voor dat domein. Voorbeeld: Als 4 beoordelaars de volgende scores geven voor domein (onderwerp & doel): Item Item 2 Item 3 Totaal Beoordelaar Beoordelaar Beoordelaar Beoordelaar Totaal Maximaal mogelijke score = 7 (zeer eens) x 3 (items) x 4 (beoordelaars) = 84 Minimaal mogelijke score = (zeer oneens) x 3 (items) x 4 (beoordelaars) = 2 De gestandaardiseerde domeinscore is dan: verkregen score - score maximaal mogelijke minimaal mogelijke - minimaal mogelijke score = score X 00 = 4 X 00 = x 00 = 57% 72 Als er items zijn uitgesloten, dan moet de berekening van de minimum- en maximumscore worden aangepast. ii) Interpretatie van domeinscores Hoewel de domeinscores nuttig zijn om richtlijnen te vergelijken en om te bepalen of een richtlijn wordt aanbevolen voor gebruik, heeft het Consortium geen minimale domeinscore of patroon van scores vastgesteld om onderscheid te maken tussen richtlijnen van hoge kwaliteit en slechte kwaliteit. Dit bepaalt de gebruiker met kennis van de context waarin AGREE II wordt gebruikt. V. Algemeen oordeel Naast de 23 items, bevat AGREE II twee items met een algemeen oordeel over de richtlijn. Het algemeen oordeel vereist dat de gebruiker een oordeel geeft over de kwaliteit van de richtlijn waarbij de relevante items worden meegenomen. De gebruiker wordt ook gevraagd of de richtlijn wordt aanbevolen voor gebruik. De volgende pagina s geven per domein toelichting bij elk van de 23 items van AGREE II bij het beoordelen van een richtlijn. Bij elk item wordt een beschrijving gegeven, suggesties gedaan waar informatie over het item kan worden gevonden en een handvat gegeven voor het scoren. 9

14 DOMEIN. ONDERWERP EN DOEL. Het doel van de richtlijn is specifiek beschreven. 2. De vraag/vragen die in de richtlijn aan de orde komt/komen, is/zijn specifiek beschreven. 3. De populatie (patiënten/algemene bevolking) waarop de richtlijn van toepassing is, is specifiek beschreven. 0

15 ONDERWERP EN DOEL. Het doel van de richtlijn is specifiek beschreven. Dit betreft de mogelijke impact van een richtlijn op de samenleving en doelpopulatie (patiënten/algemene bevolking)s. Het doel van de richtlijn dient in detail te zijn beschreven. De te verwachten gezondheidswinst van de richtlijn dient specifiek te zijn voor het onderwerp. Voorbeelden van specifieke formuleringen zijn: Preventie van (lange termijn) complicaties van patiënten met diabetes mellitus. Verlagen van het risico op nieuwe vasculaire incidenten bij patiënten met een doorgemaakt hartinfarct Meest effectieve strategieën voor screening op colorectaal carcinoom. Meest effectieve behandeling en begeleiding van patiënten met diabetes mellitus. Bestudeer de openingsparagrafen/hoofdstukken met een beschrijving van het onderwerp en doel van de richtlijn. Soms worden de geschiedenis en aanleiding voor de richtlijn in een apart document beschreven. Voorbeelden van titels van paragrafen of hoofdstukken waar deze informatie kan worden gevonden zijn: inleiding, onderwerp, doel, aanleiding en geschiedenis. gezondheidsdoelen (preventie, screening, diagnose, behandeling, etc.) te verwachten voordeel of uitkomst doelgroep (bijvoorbeeld patiëntpopulatie, samenleving). Is het item goed beschreven? Zijn de beschrijvingen helder en beknopt? Is het item eenvoudig te vinden in de richtlijn?

16 ONDERWERP EN DOEL 2. De vraag/vragen die in de richtlijn aan de orde komt/komen, is/zijn specifiek beschreven. De vragen waarop de richtlijn een antwoord geeft, dienen gedetailleerd te zijn beschreven, vooral met betrekking tot de kernaanbevelingen (zie item 7), hoewel deze niet als vragen geformuleerd hoeven te worden. Uitgaande van de voorbeelden in vraag : Hoe vaak per jaar moet het HbAc bij patiënten met diabetes mellitus worden gemeten? Wat is de aanbevolen dagelijkse dosis aspirine voor patiënten na een aangetoond myocardinfarct? Reduceert screening van de algemene bevolking door middel van de faeces occult bloedtest de sterfte aan colorectaal carcinoom? Is zelfcontrole van de bloedglucose effectief bij patiënten met diabetes mellitus type 2? Bestudeer de openingsparagrafen/hoofdstukken met een beschrijving van het onderwerp en doel van de richtlijn. Soms worden de uitgangsvragen in een apart document beschreven, bijvoorbeeld in een specificatie van de zoekstrategie. Voorbeelden van titels van paragrafen of hoofdstukken waar deze informatie kan worden gevonden zijn: (uitgangs)vragen, onderwerp, doel, aanleiding en geschiedenis. doelgroep interventie(s) of blootstelling vergelijkende interventies of factor(en), indien van toepassing uitkomst(en) setting in gezondheidszorg of context. Is het item goed beschreven? Zijn de beschrijvingen helder en beknopt? Is het item eenvoudig te vinden in de richtlijn? Zit er genoeg informatie in de vraag zodat ieder ander een richtlijn over dit onderwerp zou kunnen ontwikkelen en begrijpt over welke patiënten/cliëntengroep en welke context het gaat? 2

17 ONDERWERP EN DOEL 3. De populatie (patiënten/algemene bevolking) waarop de richtlijn van toepassing is, is specifiek beschreven. De populatie (patiënten/cliënten) waarop de richtlijn is gericht wordt helder beschreven. Leeftijd, geslacht, klinisch beeld en comorbiditeit kunnen vermeld zijn. Bijvoorbeeld: Een richtlijn over de behandeling van diabetes mellitus gaat alleen over patiënten met niet-insuline afhankelijke diabetes en sluit patiënten met cardiovasculaire comorbiditeit uit. Een richtlijn over het beleid bij depressie is uitsluitend gericht op patiënten met een ernstige depressie volgens de DSM-IV criteria, en sluit patiënten met psychotische symptomen en kinderen uit. Een richtlijn over de screening op borstkanker gaat alleen over vrouwen tussen de 50 en 70 jaar, zonder kanker in de voorgeschiedenis en zonder positieve familieanamnese voor borstkanker. Bestudeer de openingsparagrafen/hoofdstukken met een beschrijving van de doelpopulatie van de richtlijn. Het expliciet uitsluiten van sommige populaties (bijvoorbeeld kinderen) hoort ook bij dit item. Voorbeelden van titels van paragrafen of hoofdstukken waar deze informatie kan worden gevonden zijn: patiëntpopulatie, doelpopulatie, doelgroep, onderwerp en doel. doelpopulatie, geslacht en leeftijd klinisch probleem (indien relevant) ernst of stadium van de ziekte (indien relevant) comorbiditeit (indien relevant) uitgesloten populaties (indien relevant) Is het item goed beschreven? Zijn de beschrijvingen helder en beknopt? Is het item eenvoudig te vinden in de richtlijn? Is de beschrijving van de populatie specifiek genoeg zodat de juiste mensen de adviezen krijgen die in de richtlijn worden gegeven? 3

18 DOMEIN 2. BETROKKENHEID VAN BELANGHEBBENDEN 4. De leden van de werkgroep die de richtlijn heeft ontwikkeld komen uit alle relevante beroepsgroepen. 5. Het perspectief en de voorkeuren van de doelpopulatie (patiënten/algemene bevolking), zijn nagegaan. 6. De beoogde gebruikers van de richtlijn zijn duidelijk benoemd. 4

19 BETROKKENHEID VAN BELANGHEBBENDEN 4. De leden van de werkgroep die de richtlijn heeft ontwikkeld komen uit alle relevante beroepsgroepen. Dit item verwijst naar de professionals die in een bepaald stadium bij de richtlijnontwikkeling betrokken waren. Dit kunnen de leden van de stuurgroep zijn, het onderzoeksteam dat betrokken was bij de selectie en beoordeling van het wetenschappelijke bewijsmateriaal, en degenen die de uiteindelijke aanbevelingen hebben geformuleerd. Het gaat hier niet om de externe personen die de conceptrichtlijn hebben beoordeeld (zie item 3) en niet om de vertegenwoordiging van de doelpopulatie (zie item 5). In de richtlijn dient informatie te staan over de samenstelling, discipline en relevante deskundigheid van de leden van de werkgroep. Bestudeer de openingsparagrafen/hoofdstukken, verantwoording of totstandkoming, of bijlage met de samenstelling van de richtlijnwerkgroep. Voorbeelden van titels van paragrafen of hoofdstukken waar deze informatie kan worden gevonden zijn: methoden, richtlijnwerkgroep, verantwoording, totstandkoming, dankbetuiging, en bijlagen. Voor elk richtlijnwerkgroeplid wordt de volgende informatie gegeven: naam discipline of inhoudelijke expertise (bijvoorbeeld neurochirurg, epidemioloog) organisatie of instelling (bijvoorbeeld UMC St Radboud) plaats beschrijving van de rol in de werkgroep Is het item goed beschreven? Zijn de beschrijvingen helder en beknopt? Is het item eenvoudig te vinden in de richtlijn? Zijn de werkgroepleden geschikt met betrekking tot het onderwerp en doel van de richtlijn? Mogelijke kandidaten zijn relevante clinici, inhoudelijke experts, onderzoekers, beleidsmakers en managers in de zorg. Is er ten minste één methodologische expert opgenomen in de werkgroep (bijvoorbeeld epidemioloog, informatiespecialist, expert in systematische reviews etc.)? 5

20 BETROKKENHEID VAN BELANGHEBBENDEN 5. Het perspectief en de voorkeuren van de doelpopulatie(patiënten/algemene bevolking) zijn nagegaan. Informatie over de ervaringen van patiënten/cliënten en hun verwachtingen van de zorg dient bij de richtlijnmakers bekend te zijn. Deze informatie kan met diverse methoden en in de verschillende fasen van richtlijnontwikkeling worden vergaard. Bijvoorbeeld door formele consultatie van patiënten/cliënten om de onderwerpen van voorkeur vast te stellen, door participatie van vertegenwoordigers van patiënten/cliënten in de richtlijnwerkgroep, of door hen te betrekken bij de commentaarronde. Ook kan informatie worden verkregen door interviews met patiënten/cliënten of door literatuuronderzoek naar de waarden, voorkeuren en ervaringen van patiënten/cliënten. Het dient duidelijk te zijn dat enkele van deze processen hebben plaatsgevonden en dat de belangen van patiënten/cliënten zijn meegenomen. Bestudeer de paragrafen over het ontwikkelingsproces. Voorbeelden van titels van paragrafen of hoofdstukken waar deze informatie kan worden gevonden zijn: onderwerp, methoden, richtlijnwerkgroep, externe commentaarronde en patiënt/cliëntperspectief. omschrijving van de gebruikte strategie om het patiënt/cliëntperspectief mee te nemen (bijvoorbeeld participatie in richtlijnwerkgroep, literatuuronderzoek naar wensen en voorkeuren) methoden waarop wensen en voorkeuren zijn gezocht (bijvoorbeeld bewijsmateriaal uit literatuuronderzoek, vragenlijstonderzoek, focusgroepen) verzamelde uitkomsten en informatie over patiënt/cliëntperspectief beschrijving hoe de verzamelde informatie werd gebruikt in het richtlijnontwikkelingsproces en bij de formulering van de aanbevelingen. Is het item goed beschreven? Zijn de beschrijvingen helder en beknopt? Is het item eenvoudig te vinden in de richtlijn? 6