Elementen van spelend leren in groep 2 voortzetten in groep 3

Transcriptie

1 Elementen van spelend leren in groep 2 voortzetten in groep 3 Aan het begin van dit schooljaar zijn veel discussies gevoerd naar aanleiding van het verschijnen van de brochure Doorstroom van kleuters: is het kind klaar voor groep 3 of is groep 3 klaar voor het kind? (Ministerie van OCW). Wij, leerkrachten van groep 3 van de Olga Hock José van Eeden Petra Bindels Josée Warnaar leerkrachten van de groepen 3 van de Molenwiek Dalton Molenwiek Dalton uit Haarlem, hebben deze brochure met aandacht gelezen. In de suggesties herkenden we echter niet de manier waarop wij een doorgaande route voor groep 2 en 3 hebben ontwikkeld. Gezien de aandacht voor de thematiek van doorstroom naar groep 3 delen we graag onze aanpak. Binnen die werkwijze maken we voor het aanvankelijk lezen gebruik van de methode Veilig leren lezen kim-versie. Voor rekenen werken we met Wizwijs. Met de werkwijze van 4x wijzer, creëren wij een betekenisvolle leeromgeving waarin spelend en zittend leren worden gecombineerd. Werkwijze in groep 3 De werkwijze in onze groepen 3 is gebaseerd op de volgende uitgangspunten: 1. Gebruikmaken van vaardigheden die in groep 1-2 zijn aangeleerd. 2. Gebruikmaken van routines waarmee de kinderen in groep 1-2 vertrouwd zijn geraakt. 3. Spelend en zittend leren combineren. 4. Leerstof verpakken in een betekenisvolle context. In onze aanpak valt spelend leren niet direct samen met het inrichten van een huis- of bouwhoek. Spelend leren is voor ons leren door middel van handelend, ontdekkend en samenwerkend bezig zijn binnen de context van een betekenisvolle leeromgeving. Op onze school vindt spelend leren plaats tot en met groep 8. Welke methodes worden gebruikt? De basis van onze aanpak wordt gevormd door de methodes Veilig leren lezen kim-versie voor aanvankelijk lezen en Wizwijs voor rekenen. Beide methodes zetten we echter zo in dat ze aansluiten bij onze werkwijze. Concreet houdt dit in dat we de thema s volgen van de verschillende ankers in Veilig leren lezen en die verder uitbouwen met de werkwijze van 4x wijzer. 4x wijzer is een werkwijze voor wereldoriëntatie waarbij taal, begrijpend lezen, muzische vakken en wetenschap en techniek geïntegreerd worden. Deze werkwijze wordt van groep 1 tot en met groep 8 gebruikt. De geïntegreerde leerstof wordt aan de hand van vijf kernvragen (die de kerndoelen dekken) aangeboden. Vooraf wordt de voorkennis van de kinderen geïnventariseerd, evenals de onderwerpen waarover de kinderen zelf nog meer willen leren. Er worden groepslessen gegeven die worden afgewisseld met werken aan keuzeopdrachten. Deze keuzeopdrachten zijn gebaseerd op de visie van Howard Gardner. Hierin staan acht domeinen van intelligentie centraal. Dagtaak en thematisch keuzewerk Het werken met een dagtaak en keuzewerk is kenmerkend voor onze werkwijze. De dagtaak bestaat uit verwerkingsopdrachten van Veilig leren lezen en Wizwijs. Deze verwerkingsopdrachten worden geclusterd tot een dagtaak en na de ochtendpauze gemaakt. De leerkracht maakt de dagtaak voor elk kind op maat qua inhoud en omvang. Kinderen die klaar zijn met hun dagtaak gaan verder met keuzewerk. Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 1 van 6

2 Keuzewerk bestaat uit twaalf opdrachten bij het thema. De keuzeopdrachten worden samengesteld uit de opdrachten van 4x wijzer, de integratielessen van Veilig leren lezen en zelf ontwikkelde opdrachten bij spel- en ontwikkelingsmaterialen. Uitgangspunt bij het samenstellen van het keuzewerk zijn de doelen van groep 3. Met het werken aan keuzeopdrachten wordt gewerkt aan brede doelen, ook wel de 21e-eeuwse vaardigheden genoemd. Op het planbord hangen foto s van de keuzeopdrachten. De kinderen hangen hun naamkaartje onder de gekozen opdracht. Tijdens een thema kunnen de kinderen drie weken lang uit deze opdrachten kiezen tijdens de inloop en na de dagtaak. De kinderen hoeven niet alle keuzewerkjes af te hebben in die periode van drie weken. In elk lokaal is een planbord en een registratiebord aanwezig, evenals een rode stip. De rode stip is een rond, rood kleed waarop kinderen presentaties geven van hun werk of iets voorlezen. Differentiatie Instructies worden klassikaal gegeven. De verwerking vindt plaats op drie niveaus (intensief-basis-plus; vergelijkbaar met ster-aanpak, maan-aanpak, zon-aanpak). Doel is de kinderen met een intensieve aanpak de minimumdoelen te laten bereiken. Tijdens het zelfstandig werken is er een extra leerkracht in de klas. Zij zit, evenals de groepsleerkracht, aan een instructietafel. Beide leerkrachten werken met groepjes kinderen aan de uitvoering van het groepsplan. De groepsleerkracht begeleidt de intensieve en pluskinderen, de extra leerkracht de basiskinderen. Inrichting van een lokaal van groep 3 Aan de zijkanten van onze lokalen staan kieskasten en zijn stevige werkschappen aangebracht met plaats voor in totaal achttien kinderen. In het lokaal zijn ook twee groepstafels aanwezig die afwisselend gebruikt worden als instructie- en werktafel. Op de werkschappen en groepstafels staat het meeste keuzewerk uitnodigend uitgestald. Kinderen kunnen keuzewerk dat niet af is, laten liggen tot er weer tijd is om eraan te werken. Er is ook keuzewerk dat in de kieskasten staat en aan de leerlingtafels gebruikt wordt. In het midden van het lokaal zijn de leerlingtafels in groepjes van vier opgesteld waardoor alle kinderen een oog- en een schoudermaatje hebben. De prikwanden van het lokaal hebben een duidelijke tweedeling. Eén deel wordt gebruikt om de kinddoelen voor de diverse vakken op te hangen, evenals geheugensteuntjes voor de leerstof. Het grootste deel van de prikwanden wordt gebruikt als themamuur. Lokalen stralen daardoor altijd de sfeer van het thema uit. Kinderen ervaren dat leren leuk is: er valt steeds iets nieuws te beleven, keuzeopdrachten liggen uitnodigend klaar. Aansluiten bij de routines van groep 1-2 Onze werkwijze sluit aan bij routines van groep 1-2: werken rondom een ankerverhaal, het vullen van de themamuur, oefenen met de woordenschat rondom het thema, werken met de thematafel en keuzeopdrachten. Een kijkje in de praktijk van de groepen 3 van de Molenwiek Dalton uit Haarlem. Hoe ziet een dag in groep 3 eruit? Het dagprogramma ziet er als volgt uit: uur Zelfstandig werken aan keuzewerk bij het thema uur Vrij lezen uur Instructie voor lezen, spelling, schrijven en rekenen uur Instructie over het werken aan de dagtaak uur Kleine hap en voorlezen of filmpje over het thema uur Buitenspelen op het kleuterplein uur Zelfstandig werken aan de dagtaak gevolgd door keuzewerk bij het thema uur Lunch en buitenspel uur Borging rekenen-lezen-spelling-schrijven uur Thematische lessen en keuzewerk Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 2 van 6

3 uur: Zelfstandig werken aan keuzewerk bij het thema De kinderen komen aan het begin van de dag met hun ouders binnen en starten zelfstandig met hun keuzewerk. Tot 8.20 uur zijn ouders welkom in het lokaal om te ervaren hoe hun kind aan het werk gaat. Ze kunnen zien welk thema centraal staat, wat de kinderen daarmee doen en wat ze ervan leren. Als kinderen s morgens het lokaal binnenkomen, geven ze de leerkracht een hand en gaan verder met het keuzewerk waaraan ze de vorige dag al zijn begonnen of ze hangen hun naamkaartje bij een nieuwe activiteit op het planbord. Aan het begin van het schooljaar werken de kinderen tijdens de inloop aan een weektaak. Dit is een voortzetting van de weektaak waarmee ook in groep 1-2 gewerkt wordt. In groep 1-2 bevat de weektaak taakjes die, als ze achter elkaar gemaakt zouden worden, een klein uur per week in beslag nemen. Het zijn taakjes op het gebied van ruimtelijke oriëntatie, muzische vorming en spel. Er is ook altijd een maatjesopdracht bij. Doel van het werken aan de weektaak in groep 1-2 is, naast cognitieve ontwikkeling, het leren samenwerken, het registreren van een taak volgens de principes die tot en met groep 8 ingezet worden, en het leren verantwoordelijkheid te nemen voor een taak die aan het eind van de week klaar moet zijn. In groep 3 wordt de weektaak tot de herfstvakantie voortgezet. De taakjes bestaan uit opdrachten bij het thema waarbij ontwikkelingsmaterialen worden ingezet die ook in groep 1-2 gebruikt worden. Hierdoor worden de leerlijnen van groep 1-2 verder uitgebouwd. De materialen en werkwijze bieden veel herkenning voor de kinderen en doen een beroep op de vaardigheden die ze al in groep 1-2 geleerd hebben. Tijdens de inloop maken de kinderen de overgang van de thuissfeer naar de schoolsfeer en wordt er veel samengewerkt en overlegd. Vanaf de herfstvakantie wordt de organisatievorm van de weektaak voortgezet. De inhoud van de opdrachten verandert echter naar keuzewerk bij het thema. Bij elk thema worden twaalf keuzeopdrachten gemaakt. Vier thematische toepassingsopdrachten bij lezen en spellen en acht opdrachten bij 4x wijzer. Na de herfstvakantie start namelijk het werken aan thema s volgens de werkwijze van 4x wijzer. Foto s van de twaalf keuzeopdrachten hangen op het planbord, de materialen staan zoveel mogelijk klaar op de werkschappen. Bij een aantal keuzeopdrachten zijn handelingswijzers gemaakt. Een handelingswijzer is een kaart waarop de opdracht wordt uitgelegd aan de hand van een aantal foto s met korte tekst. Dit bevordert het zelfstandig werken aan de opdracht. De kinderen werken s morgens tijdens de inloop en na de dagtaak aan dit keuzewerk en enkele keren per week in de middag na de groepslessen over het thema uur: Vrij lezen Om 8.45 uur klinkt er een muziekje zodat de kinderen weten dat er opgeruimd moet worden. Werk dat niet klaar is, wordt geordend klaargelegd voor de volgende keer dat ermee gewerkt wordt. Werk dat klaar is, wordt opgeruimd en geregistreerd. Wie klaar is, gaat lezen. Aanvankelijk in prentenboeken en de eerste boekjes van de leesseries van Veilig leren lezen. Vanaf januari lezen alle kinderen uit de klassenbieb en na april mogen ze ook boeken uit de grote schoolbieb lenen uur: Instructie voor lezen, spelling, schrijven en rekenen Vervolgens start het instructiemoment. Hierbij geeft de leerkracht instructie volgens de leerdoelen en de basislessen van de methodes. Die instructie voor de verschillende domeinen wordt afgewisseld met coöperatieve werkvormen met het oog- of schoudermaatje waardoor instructies interactief en effectief zijn. Tijdens de coöperatieve werkvormen bewegen de kinderen ook veel waardoor ze niet al te lang achter elkaar hoeven te zitten. Elke instructie start met een korte en bondige klassikale instructie aan de hand van de leerkrachtmaterialen. Vervolgens gaan de kinderen verder met een korte verwerkingsopdracht in de vorm van duolezen uit Veilig Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 3 van 6

4 & vlot, een kort dictee, de schrijfletter oefenen en de werkboekopdrachten van Wizwijs. Verdere zelfstandige verwerking uit de basislessen van de methodes vindt nadien plaats tijdens de dagtaak. Dankzij de korte verwerkingsopdracht tijdens het instructiemoment zijn de kinderen bekend met de opdracht voor hun zelfstandig werk. Daaraan hoeft om uur dus geen aandacht meer besteed te worden uur: Instructie over het werken aan de dagtaak Tijdens de dagtaak verwerken de kinderen zelfstandig wat ze tijdens de instructie hebben geleerd. De kinderen weten wat van hen verwacht wordt en hoe ze de taak moeten uitvoeren. Ze hebben immers een korte verwerkingsopdracht gemaakt tijdens het instructiemoment. Om die reden is er bij het starten van de dagtaak alleen nog aandacht nodig voor de organisatie van het zelfstandig werken. Werk uitdelen en klaarleggen in de volgorde waarin je het wilt maken. Dagtaak inschrijven (vanaf januari). Even stilstaan bij het keuzewerk: tips voor het verhogen van de kwaliteit of het samenwerken. Herhalen van bepaalde aspecten van het werkgedrag tijdens zelfstandig werken uur: Kleine hap en voorlezen of filmpje over het thema Om uur lassen we, net als in de kleutergroepen, een kwartiertje rust in. Tijdens dat kwartier nuttigen de kinderen hun kleine hap en wordt input voor het thema gegeven door het voorlezen van een prentenboek of het bekijken van een filmpje over het onderwerp dat centraal staat uur: Buitenspelen op het kleuterplein Het is heel fijn voor de kinderen uit groep 3 om s morgens op het kleuterplein te spelen met materialen die ze nog kennen uit hun kleuterperiode. En gelukkig duurt de pauze ruim een halfuur. Na dat halfuur zijn de kinderen weer fit om aan hun dagtaak te beginnen. Spelend leren is voor ons leren door middel van handelend, ontdekkend en samenwerkend bezig zijn binnen de context van een betekenisvolle leeromgeving uur: Zelfstandig werken aan de dagtaak, verlengde instructie en keuzewerk Om uur komen de kinderen na het buitenspelen het lokaal binnen en gaan meteen met hun dagtaak aan de slag. Elk kind kiest een eigen volgorde van het te maken werk. Om uur komt er een extra leerkracht (of leerkrachtondersteuner) in de klas. Zij gaat, net als de leerkracht, aan een eigen instructietafel zitten. Volgens het groepsplan begeleidt de groepsleerkracht de intensieve en pluskinderen, de extra leerkracht begeleidt de basiskinderen. De fase verlengde instructie uit het lesmodel van Veilig leren lezen is dus opgenomen in het uur zelfstandig werken. Er wordt o.a. gerichte hulp gegeven aan risicolezers. De Molenwiek gebruikt het leerlingbudget dat zij via het samenwerkingsverband passend onderwijs ontvangt voor extra handen in de klas, waardoor elke groep een uur per dag een extra leerkracht of leerkrachtondersteuner kan inzetten tijdens zelfstandig werken. Om uur is elk kind aan het werk en is het heel stil in de klas. Om de beurt rouleren er groepjes kinderen langs de instructietafels van de leerkracht of de extra leerkracht. Alle kinderen komen twee tot drie keer per week aan bod. Dit maakt dat kinderen zich gezien en gehoord voelen. Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 4 van 6

5 uur: Lunch en buitenspel Tussen de middag spelen de kinderen buiten op het grote plein met de kinderen van groep 4. Hier is geen buitenspelmateriaal van groep 1-2 aanwezig. De kinderen vermaken zich met het grote en kleine klimrek en in de voetbalkooi uur: Borging lezen-spelling-schrijven-rekenen In het halfuur na het buitenspelen herhalen we de leerdoelen. Die zijn s morgens geïnstrueerd en geoefend tijdens het zelfstandig werk. De kinderen schrijven in het schrijfschrift, maken een dictee, we flitsen de letters, lezen met de Leerkrachtassistent en doen automatiseringsoefeningen voor rekenen. Er wordt een relatie gelegd met de kinddoelen voor de diverse vakken, de kinderen weten met welk doel ze oefenen, op welke manier ze oefenen en of ze hun doel gehaald hebben uur: Thematische lessen en keuzewerk Gedurende het laatste uur van de dag staat het thema voorop. Er worden lessen gegeven die bestaan uit een combinatie van de integratielessen van Veilig leren lezen en groepslessen van 4x wijzer. Er zijn klassikale werkvormen waarin coöperatief leren is opgenomen, er wordt ook aan het keuzewerk gewerkt. Op de rode stip geven de kinderen regelmatig een korte presentatie van de resultaten van hun keuzewerk en wat ze ervan geleerd hebben. De themamuur groeit. De leerkracht heeft de vragen die centraal staan in het thema opgehangen. Hierbij hangt ook werk van de kinderen dat antwoord geeft op die vragen. Hier is zichtbaar welke voorkennis de kinderen hadden en wat zij nog meer over het thema wilden leren. Tot slot De voornaamste eigenschappen in onze werkwijze kunnen we als volgt samenvatten: Tijdens het werken aan de weektaak en het keuzewerk wordt gebruikgemaakt van vaardigheden die in groep 1-2 aangeleerd zijn: kiezen van een keuzebord, handelend bezig zijn met concrete materialen op verschillende plekken in het lokaal, samenwerken en overleggen, plannen en registreren. Door de inzet van materialen zoals de magnetische letterdoos en het klikklakboekje van Veilig leren lezen zorgen we ervoor dat de kinderen ook tijdens instructies handelend bezig zijn. De thema s zorgen voor een betekenisvolle context. De vaardigheden die s morgens geleerd en geoefend worden, vinden hun toepassing tijdens het werken aan het thematische keuzewerk. Kinderen ervaren zo dat leren zinvol is, spelend en zittend leren worden gecombineerd. Bij het werken aan de thema s wordt gebruikgemaakt van routines waarmee de kinderen in groep 1-2 vertrouwd zijn geraakt: werken rondom een ankerverhaal, het vullen van de themamuur, oefenen met de woordenschat rondom het thema, werken met de thematafel en keuzeopdrachten. Voor ons hoeft spelend leren niet direct het inrichten van een huis- of bouwhoek te zijn. Spelend leren is voor ons leren door middel van handelend, ontdekkend en samenwerkend bezig zijn binnen de context van een betekenisvolle leeromgeving. Deze leeromgeving is dusdanig ingericht dat kinderen zich bekwamen in de specifieke leerdoelen van groep 3. De manier van werken bewerkstelligt daarnaast dat kinderen aan bredere doelen werken, veelal 21e-eeuwse vaardigheden, zoals communiceren, samenwerken en creatief denken. Op onze school vindt spelend leren plaats tot en met groep 8. Mensen die kennismaken met onze werkwijze vragen zich vaak af hoe het dan is met de leerresultaten die wij met onze leerlingen bereiken. Zij zijn vooral benieuwd naar onze eindresultaten voor aanvankelijk lezen; lezen is immers een zeer belangrijke vaardigheid waarvoor in groep 3 een stevige basis moet worden gelegd. Ook vragen zij zich af of onze werkwijze wel te combineren is met een methode als Veilig leren lezen. Onderstaande punten zijn in dit verband van belang: Wij gebruiken alle materialen die bij de methode Veilig leren lezen zijn ontwikkeld. Ook maken wij in onze werkwijze gebruik van de Speelleesset bij Veilig leren lezen. Omdat Veilig leren lezen de mogelijkheid biedt om de verschillende instructiemomenten te verdelen over de dag zijn spelend en zittend leren goed af te wisselen. Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 5 van 6

6 Wij toetsen zeer regelmatig de vorderingen van onze leerlingen met behulp van de methodetoetsen van Veilig leren lezen en de Cito-toetsen. Wij zijn trots op de resultaten die we met onze leerlingen bereiken. Aan het eind van het jaar zijn de leesresultaten op het niveau van het landelijke gemiddelde, de spellingresultaten liggen er ruim boven. Met de werkwijze die wij hierboven hebben beschreven, willen we een leeromgeving creëren waarin kenmerken van het rijke aanbod uit groep 1-2 herkenbaar blijven en elementen uit spelend leren zijn verweven. Dankzij die herkenningspunten stromen de kinderen vlot door van groep 2 naar groep 3. Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 6 van 6