Combinatiegroep 2/3. Verschillen tussen groep 2 en 3 Verschillen in aanbod en tijd. Verbindingen bij lezen en spellen

Transcriptie

1 Combinatiegroep 2/3 Susan van der Linden Een combinatiegroep 2/3 is voor een leerkracht niet alleen een heel bijzondere uitdaging, het is vaak ook een opgave om het programma van deze groepen zó op elkaar af te stemmen dat het onderwijs in beide groepen optimaal gegeven kan worden. Dat laatste zal zeker niet gemakkelijk zijn. Vooral in de eerste helft van het schooljaar vraagt groep 3 veel aandacht wat betreft instructie. Dat zal moeten worden afgestemd op het eveneens intensieve programma van groep 2. Hoewel wij geen voorstander zijn van een combinatie met groep 3, weten we dat scholen vaak gedwongen zijn om groepen samen te voegen. Wij zijn ons ervan bewust dat leerkrachten in een combinatie met groep 3 vele hobbels tegenkomen, maar weten ook dat er kansen liggen. In dit artikel geven we adviezen voor een goede afstemming. We belichten verschillende aspecten, vooral vanuit het perspectief van kansen. Het maken van verbindingen en een goed klassenmanagement vormen hierbij de kern. Verschillen tussen groep 2 en 3 Verschillen in aanbod en tijd Als we het aanbod van groep 2 en 3 naast elkaar zetten, zien we verschil in leerstof (leerlijn en/of methode) en leertijd. Verschillende methoden kunnen weliswaar op elkaar aansluiten, maar ze hebben toch een eigen programma en leerlijn. Soms verschillen de thema s. Het zoeken naar verbindingen in dat aanbod maakt het verschil kleiner. Het tweede verschil is de leertijd. Groep 2 heeft vaak meer tijd voor taal en daarnaast is er meer speeltijd in het rooster. We zien een kans in het benutten van die verschillen. In het vervolg van dit artikel worden beide keuzes duidelijk. Balans in aandacht Bij een combinatiegroep zal de leerkracht keuzes moeten maken in het geven van aandacht aan een van de twee groepen. Dat kan alleen als de andere groep dan zelfstandig kan werken met uitgestelde aandacht van de leerkracht. Dat zal zeker voor een jonge groep 2-leerling moeilijk zijn. Een ijzersterk klassenmanagement met routines en een goed opgebouwde balans tussen zelfstandig werken en instructie zijn basisvoorwaarden voor een goede combinatiegroep. Inhoud naast elkaar of met elkaar In groep 3 wordt uitgegaan van leerstofaanbod volgens een methodisch opgestelde leerlijn. Lessen voor vakgebieden als lezen, rekenen, spellen en schrijven worden in groep 3 vaak aangeboden via een methode. De instructie wordt vooral klassikaal ingeroosterd, waarna differentiatie volgt gedurende de les. In groep 2 wordt vaker gewerkt vanuit projecten, waarin activiteiten worden gepland die gerelateerd zijn aan de doelen binnen een ontwikkelingsgebied. Er wordt niet specifiek gewerkt aan een afgebakend onderdeel van een leerlijn, maar kinderen krijgen opdrachten die gericht zijn op verder liggende doelen in een ontwikkelingsgebied. Zo wordt bij de overgang naar groep 3 verondersteld dat de auditieve vaardigheden op peil zijn en dat kinderen al enkele letters kennen. Welke letters is niet belangrijk, terwijl een methode als Veilig leren lezen juist in groep 3 kortetermijndoelen stelt en die in een secuur opgebouwde leerlijn aanbiedt. Dat maakt het bieden van een specifieke instructie aan groep 3 op gezette tijden noodzakelijk. Binnen een aanbod van groep 3 kan echter worden gezocht naar herkenbare doelen voor groep 2. Kinderen hoeven dan niet naast elkaar verschillend les te krijgen, maar leren met elkaar en van elkaar waar dat kan. In de combinatie 2/3 zoeken we naar dit soort verbindingen. Verbindingen bij lezen en spellen Met verbindingen bedoelen we dat in het aanbod van de ene groep aansluiting gevonden kan worden op de doelen van de andere groep. Bij het plannen van activiteiten zijn de doelen van beide groepen het uitgangspunt. Sommige doelen van groep 3 zijn herkenbaar voor groep 2. Waar voor groep 3 het woordje moet staat, zie je voor groep 2 vaak nog het begrip mag. Zaken waar groep 2 Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 1 van 6

2 aan snuffelt, zijn gerichte doelen voor groep 3. We geven enkele voorbeelden. Fonemisch bewustzijn Kinderen in groep 2 oriënteren zich op letters en klanken in woorden. Voor groep 3 is het doel om een specifieke letter te leren en er woorden mee te lezen. Kinderen in groep 2 experimenteren, kinderen in groep 3 moeten doelgericht gaan oefenen. De doelen liggen in elkaars verlengde. Het kind van groep 3 leest het verhaal voor. Samen praten ze over wat ze gelezen en gehoord hebben. Kan de leerling van groep 2 het verhaaltje navertellen? Klanken ontdekken in woorden Tijdens de overstap naar de zoekwoorden mag de leerling van groep 2 afhaken. Hij hoeft immers niet op basis van reeds opgebouwde letterkennis woorden te zoeken die hij kan lezen en maken. Maar hij kan wel op zoek gaan naar woorden waarin die klank voorkomt. Of hij kan in een klanksorteerspel (zoals Raad je woord) woordjes sorteren met die klank. Het maken van een lettermuur of letterposter van die klank en die letter is eveneens een prima vervolgactiviteit. Je eigen klikklakboekje Kinderen van groep 2 kunnen, net als kinderen van groep 3, een eigen klikklakboekje hebben. Het boekje van de groep 2-kinderen zal niet zo snel groeien als dat van de leerlingen in groep 3, maar er zal zeker sprake zijn van een persoonlijke opbouw van letterkennis. Dankzij een persoonlijk klikklakboekje kan dit leiden tot het verkennen en maken van nieuwe woorden, ook door een leerling van groep 2. Woorden maken In een lees-schrijfhoek gaan kinderen die al wat letters kennen en daarmee woorden willen maken, met stempels en los lettermateriaal aan de slag. Kinderen van groep 2 hebben meestal nog niet de vaardigheid om de letter correct te schrijven. Magnetische letterdozen en stempeldozen zijn daarom zeer geschikt voor het produceren van woorden. Niet het zelf maken, maar het naleggen van woorden is een zinvolle activiteit. Dat kan bijvoorbeeld met eenvoudige woorden binnen een thema. foto: Sjef Meeus Verbindingen in thema en woordenschat Ankerverhalen In de kim-versie van Veilig leren lezen is het heel goed mogelijk om de integratielessen van het ankerverhaal en woordenschat en thema met de hele combinatiegroep te doen. De ankerverhalen uit Veilig leren lezen worden elk jaar voorgelezen; aan groep 3 vanwege de directe relatie met de integratielessen van de methode, aan groep 2 vanwege het aanbod van verhalen en woordenschat. Voor groep 2 is het steeds een nieuw verhaal. De kinderen van groep 3 horen het verhaal voor de tweede keer, maar dit is geen enkel probleem. Vaak vinden kinderen herhaald voorlezen juist leuk. Met het thema en het ankerverhaal geeft u aan beide groepen een passend woordenschatpakket. Een thematafel heeft altijd herkenning voor alle niveaus. Groep 3 leest voor aan groep 2 Bij vrij lezen of het oefenen van een leestekst kan een kind van groep 3 een stukje voorlezen aan een kind van groep 2. U geeft daarbij de opdracht aan het kind van groep 2 om met behulp van de illustraties het verhaal te voorspellen. foto: Renate Reitler Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 2 van 6

3 Thema Veilig leren lezen Kern start: Jij en ik Kern 1: Beestenboel Kern 2: Dag en nacht Kern 3: Hoe voel jij je? Kern 4: Waar woon jij? Invalshoeken de wereld om je heen / kennismaken huis-dierentuin-boerderijdieren of dieren uit een ei of niet. dagritme met maaltijden en activiteiten of klok en datum. ziek zijn/gezond zijn en lichaamsschema begrippen in en om het huis, woonvormen, hoe wonen mensen in een dorp, in een stad? hoe wonen dieren? Kern 5: Mag dat wel? Kern 6: Verhalen in je buik Kern 7: Spannend! Kern 8: Wat kan jij? Kern 9: Hoe kan dat? Kern 10: Kijk eens om je heen Kern 11: Wat bewaar jij? Kern afsluiting: Een wereld vol boeken lief / stout of verboden te-regels, hoe ga je met elkaar om? (Sinterklaas) je eigen verhaal/winterverhalen, kerstverhaal, rijmpjes wat vind jij eng of spannend? talenten, hobby s techniek natuur, je eigen omgeving verzamelen, kunst, musea vakantieplannen, vakantieverhalen, terugkijken op afgelopen schooljaar, activiteiten einde schooljaar Overlap en samensmelting van lijsten is zeker denkbaar. Voor groep 3 is het een herhaling, voor groep 2 mag selectief worden omgegaan met de activiteiten in de integratielessen. Het is wel zinvol om het thema dat geïntroduceerd wordt door het ankerverhaal om het jaar te benaderen vanuit een andere invalshoek. In het schema hierboven geven we varianten voor de verhalen van groep 3. Op pagina 4 staat een overzicht waarin de relatie met Schatkist-thema s wordt gevonden. Thema groep 2 leidend? Misschien is niet het thema van Veilig leren lezen uitgangspunt voor projecten, maar juist het programma van groep 2. U kunt er dan voor kiezen om het ankerverhaal te laten voor wat het is en groep 3 mee te nemen in de activiteiten van groep 2, maar met hoger gestelde doelen. Als thema s elkaar aanvullen, kunt u ze samenvoegen tot één overkoepelend thema. Bijvoorbeeld het thema Dieren van Schatkist met het thema Dieren van kern 1 van Veilig leren lezen. Het ene jaar kiest u diersoorten als basis, het andere jaar boerderijdieren, dierentuindieren of dieren die uit een ei komen. Werken binnen hetzelfde thema biedt mogelijkheden voor het gezamenlijk verkennen van woorden op de thematafel en de themamuur. U betrekt enkele woorden in het aanbod van fonemisch bewustzijn van beide groepen. Daarnaast draagt groep 2 bij in het aanleveren van tekeningen tijdens de creatieve schrijfactiviteiten in de lessen woordenschat. Afhankelijk van wat beide groepen kennen en kunnen, wordt erbij getekend, gestempeld of geschreven. Daardoor kan woordenschat voor beide groepen tegelijkertijd worden ingeroosterd. Het woordenaanbod is in principe voor beide groepen geschikt, maar binnen het aanbod kunt u een selectie maken voor groep 2 en groep 3. Elk tweede jaar worden woorden van het eerste jaar herhaald en vindt uitbreiding plaats, eventueel vanuit de andere invalshoek bij het thema. Op pagina 4 ziet u enkele voorbeelden van ankers uit Schatkist in combinatie met Veilig leren lezen en mogelijke gezamenlijke onderwerpen. Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 3 van 6

4 Anker Schatkist Anker Veilig leren lezen Onderwerpen Een nieuw schooljaar kern start: Jij en ik Kennismaking, regels, elkaar helpen Dagritme, tijd Dieren kern 1: Beestenboel Dieren verzorgen, dieren van ver, gevoelens voor dieren kern 4: Waar woon jij? Dag- en nachtdieren, winterslaap Waar en hoe wonen dieren? Herfst kern 1: Beestenboel Dieren in het bos kern 4: Waar woon jij? Tijd, de seizoenen, binnen of buiten Welke dieren wonen in het bos? Boeken kern 1: Beestenboel Informatie over dieren zoeken in boeken, verhalen over dieren kern 3: Hoe voel jij je? Boeken over tijd, verhalen over tijd Gevoelens bij verhalen/boeken Vriendjes kern 5: Mag dat wel? Hoe ga je met elkaar om, als vriendjes? Wat is vriendschap? kern 6: Verhalen in je buik kern 7: Spannend! kern 8: Wat kan jij? Verhaal schrijven/bedenken Gevoelens Talenten, hobby s van de kinderen Feest in december kern 5: Mag dat wel? Lief/stout zijn (Sinterklaas) Een nieuw jaar kern 6: Verhalen in je buik Kerstverhaal/kerstverhalen/Sinterklaasgedichten kern 7: Spannend! Sinterklaas Winter kern 6: Verhalen in je buik Winterverhalen Lente kern 9: Hoe kan dat? Groeien en bloeien Veranderingen in de natuur De wereld rond kern 9: Hoe kan dat? Passen en meten kern 11: Wat bewaar jij? Je eigen plek, verhuizen Een museum/huis inrichten Vertel t maar kern 6: Verhalen in je buik Je eigen verhaal kern 9: Hoe kan dat? Techniek (proefjes doen met water) Leven rond het water Familie kern 7: Spannend! Familie, logeren, brief naar papa en mama Buiten spelen kern 9: Hoe kan dat? Bouwen kern 11: Wat bewaar jij? Huizen in de wijk, bouwen, kleine beestjes, verkeersborden Verzamelen Zomer kern 9: Hoe kan dat? Zon en schaduw Seizoen, zon en schaduw Eropuit Uitstapjes maken, kamperen, speurtocht kern afsluiting: Een wereld vol boeken Vakantieplannen Einde schooljaar kern 11: Wat bewaar jij? Wat hebben we geleerd? Wat neem je mee naar volgend jaar? kern afsluiting: Een wereld vol boeken Vakantieplannen, afscheid nemen Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 4 van 6

5 Klassenmanagement Het zoeken naar verbindingen is één aspect dat het werken in een combinatiegroep ondersteunt. Een tweede en zeker zo belangrijk aspect is het klassenmanagement. Hoe krijgt u het in de groep zo georganiseerd dat u recht doet aan voldoende instructietijd en aandacht voor beide groepen? Juist de organisatie van een combinatiegroep zorgt soms voor hoofdbrekens. Extra handen in de klas zijn bijna een must in een combinatiegroep. Toch zijn er meer mogelijkheden om een combinatie 2/3 goed te laten functioneren. De leerlingen van groep 2 kunnen op sommige momenten aansluiten bij groep 1, bijvoorbeeld met buitenspeeltijden. Ondersteuning vanuit de kleutergroep 1 kan soms ingezet worden voor het bewaken van een goede, zelfstandige werksfeer in groep 3 terwijl de groepsleerkracht zich richt op instructie aan groep 2. Zoek daarom oplossingen niet alleen binnen de groep, maar ook bij collegagroepen en ondersteuners. Zorg er altijd voor dat kinderen zelfstandig kunnen werken en bekend zijn met de routines van materialen en opdrachten. Een ideaal materiaal daarbij is een planbord. Registratielijsten waarop kinderen zien wat hun taken zijn en waarop ze de gemaakte taken kunnen afstrepen, helpen ook. Gezamenlijke of gescheiden instructie Het is een goede zaak om kinderen van de ene groep de keuze te geven of ze willen deelnemen aan de instructie aan de andere groep. Door naast de basisinstructiekringen ook te werken met kleinere instructiekringen, krijgen de zwakke leerlingen van groep 2 en 3 een verlengde instructie of een interventie op hiaten in hun eigen ontwikkeling. Vaak zie je in een combinatiegroep 2/3 dat groep 3 ook instructie krijgt in de tijd dat groep 2 speeltijd op het rooster heeft staan. De kinderen van groep 2 gaan dan onder supervisie van een collega-leerkracht buiten spelen. Op sommige scholen zie je ook dat door inzet van een ondersteuner of andere leerkracht de kinderen van groep 3 korte tijd in kleinere groepjes instructie krijgen, vaak in een andere ruimte, waarna ze terugkomen in de klas om daar hun zelfstandige taak af te maken. Een voorbeeld van een rooster in groep 2/ uur gezamenlijke kring, thema- en taalactiviteiten (keuze uit woordenschatactiviteiten, anker, activiteiten woordenschatles) uur buitenspelen groep 2 Instructie groep 3 verlengde instructie/zelfstandig werken groep 3 (basisles) uur vervolgopdrachten groep 3 instructieactiviteiten groep uur fruit eten (voorlezen)/buiten spelen uur gezamenlijke werkles waarbinnen schrijfles aan groep 3 kleine instructiekring voor groep 2 (ondersteuning) uur rekenen groep 3 kleine instructiekring groep 2 (ondersteuning) uur middagpauze uur integratieles anker/woordenschat bij integratieles lezen: vrij lezen groep 2 of werken aan software uur circuit creatieve vakken/gymles Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 5 van 6

6 Om te voorkomen dat de leerkracht die geen instructie geeft aan groep 3 wezenlijke observaties in het leerproces mist, is het raadzaam de instructie en begeleiding af te wisselen. Registratielijsten, werklijsten en contractwerk zijn vaak hulpmiddelen om de aansluiting van instructie en werken in de stamgroep te bevorderen. Regels en routines Regels en routines zijn essentieel voor het slagen van het klassenmanagement in een combinatiegroep. Elke leerkracht bepaalt zelf welke regels gelden. Bij duobanen is afstemming van die regels noodzakelijk. Investeer in de eerste weken van een schooljaar vooral in het aanleren van die regels en routines in beide jaargroepen, zoals: Gebruik van een planbord. De routines van maatjeswerk en groepswerk. Wat doe je als je iets niet weet? Hoe en waar vind je de materialen die je nodig hebt? Hoe registreer je wat je hebt gedaan? Hoe kun je zien wat je allemaal kunt of moet doen? Wanneer mag je de leerkracht wel of niet iets vragen? Wat mag je wel en niet tijdens zelfstandig werken? Eerder starten met Veilig leren lezen? De verleiding bestaat dat u met snelle leerlingen van groep 2 methodisch gaat werken met Veilig leren lezen. Dat raden we echter af. Een vroegtijdige start verstoort namelijk de opbouw in groep 3. Het is geen goede zaak als een leerkracht in groep 3 met twee verschillende niveaus moet beginnen die anders zijn dan de niveaus zon en maan. Kinderen die door de activiteiten in groep 2 een beginnend leesniveau opbouwen, vinden uitstekend een uitdaging in opdrachten met de magnetische letterdoos en hun eigen klikklakboekje. Bied de kinderen een rijk aanbod van klank-lettermateriaal voor groep 2 aan. Laat bij een zich werkelijk snel ontwikkelend leesproces in groep 2 de kinderen zo nu en dan werken met basismaterialen van groep 3 zoals Veilig gespeld en het meelezen van de samenleespagina s. Bij een duidelijke leesontwikkeling is er een mogelijkheid om het kind te laten meedoen met groep 3, maar dat kan alleen als een eventueel zon-niveau als start in groep 3 zich duidelijk aftekent. foto: Mirjam Faessen Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 6 van 6