B R UIS EN DE BINNENSTED EN A AN D E RIVIER. Bruisende Binnensteden aan de Rivier

Transcriptie

1 ICO O N P R OG RA M M A B R UIS EN DE BINNENSTED EN A AN D E RIVIER 1

2 2

3 VOORAF De gemeenten Arnhem en Nijmegen en de provincie Gelderland bundelen hun krachten ter versterking van de economie in het stedelijke netwerk Arnhem Nijmegen. Dit betreft het gebied van Arnhem en Nijmegen plus alle regiogemeenten. Arnhem, Nijmegen en provincie richten zich op het verbeteren van het innovatieklimaat voor de sectoren Health en Energy. Het investeren in beide binnensteden is de derde pijler. De drie partijen gaan hiervoor een tienjarige verbintenis met elkaar aan, omdat het succesvol versterken van een innovatieklimaat een langdurige inspanning vereist. Arnhem, Nijmegen en provincie hebben over de richting en de eerste invulling van de investeringsagenda gesproken met veel partijen. De richting is nu bepaald. Om op langere termijn succesvol te zijn, willen ze bij de verdere invulling nog meer aansluiten bij initiatieven in de samenleving en ideeën van belangrijke partners als regiogemeenten, kennisinstellingen en bedrijven. 3

4 Uit: Polemographia. Willem Baudartius, Arnhem-Nijmegen,

5 InLEIDING Arnhem en Nijmegen vormen de motor van de regionale en provinciale economie. Levendige binnensteden zijn hiervoor essentieel. Het zijn ontmoetingsplaatsen en verschaffen innovatievermogen. Juist hierdoor worden jonge en talentvolle mensen aangetrokken. Stedelijke voorzieningen zoals detailhandel en het culturele aanbod dragen bij aan de aantrekkelijkheid. Dat is niet alleen zo voor inwoners van de regio, maar ook voor mensen in een groter gebied, dat zich uitstrekt tot in Duitsland. Jaarlijks trekken de binnensteden van Arnhem en Nijmegen zo n 25 miljoen bezoekers. De Beleidsverkenning Versterking Vestigingsklimaat Nederland (BVNL) voor Gelderland van het ministerie van Infrastructuur en Milieu stelt dat het voorzieningenniveau in de binnensteden onder druk staat. Oorzaak: het verdwijnen van grote winkelketens en uitblijven van vernieuwing in de binnensteden. De rapportage beveelt een vergroting van de agglomeratiekracht aan. Arnhem en Nijmegen zetten hier al jaren stevig op in. Ze richten zich nu ook als gezamenlijk stedelijk netwerk op de herontwikkeling en profilering als levendige en leefbare steden. Levendige centra waarin mensen wonen, verblijven, werken en genieten. Kortom: leven. Met andere woorden: bruisende binnensteden. Mobiliteit is een grote opgave en een absolute voorwaarde voor de bereikbaarheid en leefbaarheid van de beide (binnen)steden. De opgave beperkt zich niet tot het icoon Bruisende Binnensteden maar heeft ook directe betekenis heeft voor de twee andere iconen. Deze wordt in dit deel niet uitgewerkt. Wel worden voor zowel Arnhem als Nijmegen een eerste aanzet gegeven voor de toekomstige visie van bereikbaarheid van de binnenstad. In het vervolg op dit document is er een opsomming van de projecten die voortvloeien uit deze visie (zie bijlagen 1 en 2). Dit programma beziet de lange lijnen van de geschiedenis en formuleert de opgaven voor de bruisende binnensteden. Voor de korte, middellange en lange termijn. 5

6 ARNHEM (1560) en NIJMEGEN (1557) (JACOB VAN DEVENTER) 6

7 HET DNA VAN ONZE REGIO De binnensteden van Arnhem en Nijmegen hebben een lange geschiedenis. Hun historie is ook nu nog van belang. Wie het verleden van beide steden kent, krijgt begrip voor wie ze zijn en hoe ze functioneren. Als steden en in samenwerking met de regio. Arnhem en Nijmegen kenmerken zich beiden als historische steden in een groene omgeving, gelegen aan rivier en stuwwal. Hun ontstaansgeschiedenis is echter heel verschillend. Daardoor zijn beide (binnen)steden geworden tot wat ze vandaag de dag zijn. Onderscheid vanuit historie beschreven Arnhem Hertog van Gelre: bestuurdersstad, hoofdkantoren, militaire basis Trek van elite uit westen naar mooie omgeving; landgoederen met veel personeel In hoogtijdagen zijn landgoederen ontstaan, Musis Sacrum en school hogere kunsten Beperkte industrialisatie voor arbeiders en teloorgang landgoederen Oorlog: grote wonden in de stad en effect op bevolking door evacuatie Rivier is naar de stad gebracht. Van de rand naar centraal in de stad Creativiteit vanuit innovatief bedrijfsleven en creatief, toegepast onderwijs Nijmegen Strategische ligging op heuvel aan de rivier van belang voor geschiedenis en ontwikkeling Oudste stad: frontstad van de Romeinen en de Bataven Keizerstad (van de palts van Karel de Grote, Hendrik V en Frederik Barbarossa). Sloop van vestingmuren, verlate industrialisatie, katholiek reveil, frontstad Tweede Wereldoorlog Komst en groei van de katholieke universiteit, introductie kennisstad en studentenstad Stad aan de rivier: van het temmen van de rivier naar het omarmen Samenleving is een smeltkroes, waarin autochtonen een minderheid vormen ten opzichte van import uit grote delen van Gelderland, Brabant en Limburg; bourgondisch klimaat Innovatiekracht van Nijmegen geworteld in enerzijds wetenschap en anderzijds eigenzinnigheid, creativiteit van onderop en hang naar onafhankelijkheid Opgaven voor de bruisende binnensteden aan de rivier De binnensteden van Arnhem en Nijmegen hebben vergelijkbare en verschillende opgaven Vergelijkbare opgaven Arnhem en Nijmegen De beide binnensteden delen opgaven als: Omgaan met de krimp in het winkelbestand. Daling omvormen door toepassing van innovatie en creativiteit Nog betere benutting van de ligging van de binnensteden aan de rivier Inzetten van de groene omgeving voor bevorderen toerisme Cultuurhistorie nadrukkelijker een plek geven bij profilering Blijvend investeren in de bereikbaarheid Binnensteden beter benutten als woon- en werklocaties Onderscheidende opgaven Arnhem en Nijmegen Naast hetgeen Arnhem en Nijmegen delen zijn er ook verschillen in opgaven voor de binnensteden. Die komen voort uit de geschiedenis en bepalen vandaag de dag nog steeds mede de actualiteit, zowel vanuit sterkte als vanuit de bedreiging. 7

8 Arnhem + Jarenlange traditie als stad van bestuurders biedt kansen voor profilering van het bestuurskwartier, waarin provincie, gemeente, Openbaar Ministerie en advocatuur een plek hebben. + Internationaal bekende podium-en toneelgezelschappen als Introdans, Oostpool en Gelders Orkest leveren in combinatie met ArtEZ een uitmuntende culturele- en kunstsector. - Station Arnhem Centraal heeft met de internationale treinverbinding ICE een kracht van bovenlokale betekenis. Die kan nog meer de toegang naar Duitsland vormen. - De oorlog heeft diepe wonden achtergelaten, ook in ruimtelijke zin. Het stedelijk weefsel is nog niet op orde. Nijmegen + Rijksmonument park het Valkhof en de belendende ontwikkelingen bieden kansen voor profilering van het cultuurhistorische Valkhofkwartier, inclusief museum Het Valkhof. Het gaat om ontwikkelingen als de bouw van museum De Bastei, de herbouw van de donjon (middeleeuwse reuzentoren), de herinrichting van de historische Lindenberghaven en de reconstructie van de Waalkade aansluitend op de Ooijpolder. + Internationaal bekende evenementen als de Vierdaagse en de Zevenheuvelenloop in combinatie met de popconcerten in het Goffertpark, de binnenstad en Doornroosje leveren een sterk concept voor meerdaagse bezoeken aan de stad. + Ondernemerschap is eigengereid, creatief en bouwt vernieuwing van onder op. Met de universiteit en de studenten is alle potentie aanwezig om nieuwe wegen in te slaan. - Station Nijmegen Centraal als vervoersknooppunt sluit nog onvoldoende aan bij de binnenstad. - Aansluiting tussen boven-en benedenstad kan worden verbeterd. Rigoureuze sloop en nieuwbouw in de benedenstad in de jaren 70 heeft de verbinding met de rivier belemmerd. Met het voorgaande als referentie komen we tot de volgende profilering voor onze binnensteden: Arnhem & Nijmegen: groen en blauw op een steenworp afstand Arnhem: Het bestuurlijke centrum van Gelderland (en heel Oost-Nederland) Cultuurstad met de grote C Spoorknooppunt van oost naar west, zuid naar noord en omgekeerd Herdenken en herinneren Tweede Wereldoorlog/Slag om Arnhem Nijmegen: Oudste stad van Nederland met schat aan cultuurhistorie Studentenstad en kennisstad Evenementenstad Duurzame stad en European Green Capital 2018 Binnensteden maken Nederland aantrekkelijk. Een middeleeuws centrum met mooie pleintjes en smalle straatjes, prachtige panden en veel verrassende winkeltjes. Een binnenstad met gezellige kroegjes, kunst en cultuur dicht bij elkaar, het liefst aan een blauwe rivier, met een groen randje. De binnenstad is het kloppende hart van de stad. Mensen werken er, winkelen, wonen, gaan uit, ontmoeten elkaar. Het lijkt zo vanzelfsprekend, een centrum vol beleving. Ondanks de sterke verstedelijking staan de binnensteden als gevolg van economische, technologische en maatschappelijke ontwikkelingen onder druk. Waar in de afgelopen periode vooral de recreatieve winkelfunctie dominant was in de binnenstad werken we nu aan de transformatie van place to buy naar place to meet. Het gaat de consument in toenemende mate om dynamiek, lifestyle, cultuur, beleven en shoppen. 8

9 Het krimpende winkelbestand zorgt voor leegstand in de gebieden om het echte kernwinkelgebied heen. De aanloopstraten en ringstraten vragen om een specifieke aanpak. Zo wordt voorkomen dat de kernwinkelgebieden gaan drijven als een eiland in de leegte en daarmee hun aansluiting op de omgeving verliezen. De gemeenten voelen juist in die gebieden een rol. Bij het versterken van de binnensteden en het omvormen naar een place to meet, maken we gebruik van de kracht zoals die is vastgelegd in de profielen. Daar liggen immers de aanknopingspunten voor de economische kracht en het DNA dat tot in de haarvaten van de steden zit. Bestaand vastgoed wordt gemoderniseerd. Arnhem, Nijmegen en de provincie Gelderland geven prioriteit aan investeringen die de potentie van de binnensteden vergroten op bovenstaande gemeenschappelijke en onderscheidende opgaven. Dit is vertaald naar programmalijnen. Arnhem Nijmegen Investeringen in Arnhemse en Nijmeegse binnenstad Natuurlijk hebben Arnhem en Nijmegen de afgelopen jaren niet stilgezeten. We beginnen niet vanaf nul. Er worden op dit moment al enorme investeringen in de binnensteden gedaan. De jaarlijkse investeringen op het gebied van cultuur, openbare ruimte, evenementen en economische ontwikkeling van overheidswege bedraagt in de Arnhemse en Nijmeegse binnenstad samen 40 tot 50 miljoen. Daarnaast wordt tot 2022 in de binnenstad van Arnhem door lokale, provinciale en rijksoverheden ruim 150 miljoen geïnvesteerd, nog los van de restauratie van de Eusebiuskerk. Dat geld gaat onder andere naar vernieuwing en verbetering van de zuidelijke binnenstad, het provinciehuis, het Korenkwartier en naar cultuurhuisvesting zoals Musis Sacrum, Focus Filmtheater en Museum Arnhem. In Nijmegen wordt tot 2022 voor de binnenstad door lokale, provinciale en rijksoverheden meer dan 200 miljoen geïnvesteerd. Dat wordt besteed aan het Waalfront ( 65 miljoen), Station Nijmegen Centraal, inclusief Doornroosje/studentenhuisvesting SSHN ( 120 miljoen), Valkhofkwartier ( 15 miljoen), en het hart van de Binnenstad, exclusief de nieuwe infrastructuur mobiliteit ( 2,5 miljoen). De gebiedsopgaven die op deze kaartjes geduid worden geven uitwerking aan meerdere programmalijnen. Praktisch zijn op de volgende bladzijden projecten behorend bij deze gebiedsopgaven ondergebracht bij de meest relevante programmalijn. De lijst met projecten is niet uitputtend. Door de aantrekkende economie zien we het effect van overheidsinvestering ook ontstaan. De markt pakt de omvorming van vastgoed in de binnenstad op: van kantoor- naar andere functies. 9

10 Programmalijn 1: Het versterken van de complementariteit van Arnhem en Nijmegen. Dit kan door het versterken van een onderscheidend en aantrekkelijk aanbod aan voorzieningen en het karakter van de beide steden. Het wordt steeds belangrijker om de complementariteit van de steden Arnhem en Nijmegen te benadrukken met voor elk een onderscheidend, aantrekkelijk aanbod en karakter. Een geïntegreerde aanpak kan de complementariteit bevorderen. Beide steden beschikken over een grote diversiteit aan hoogwaardige opleidingen, kennisinstellingen, interessant cultureel erfgoed en groot cultureel aanbod. Een regio met twee herkenbare en tevens onderscheidende gezichten trekt een groter publiek aan. Deze gezichten komen voort uit de wederzijdse historie. In Arnhem komt dat tot uiting bij de vormgeving van het bestuurlijk centrum en de verbeelding van de tweede wereldoorlog in het Slag om Arnhemkwartier. Daarnaast laat de stad zich gelden als cultuurstad en wil deze positie versterken. Nijmegen etaleert zich als historische stad en wil het Valkhofkwartier als historische hotspot de entree naar deze universiteitsstad laten zijn. Daarnaast laat de stad zich gelden als duurzame en evenementenstad. Door een goede afstemming van het culturele aanbod van de twee steden wordt dit nog versterkt. Aanpak Korte termijn - Bestendigen en waar mogelijk versterken van het Bestuurlijk Centrum van Arnhem; onder andere de herontwikkeling Prinsenhof (provinciale gebouwen en openbare ruimte). - Versterken van de toeristische infrastructuur Slag om Arnhem Kwartier: o Slag om Arnhem Paviljoen en openbare ruimte en herinrichting Oranjewachtstraat. - Versterken van de culturele samenwerking en aanbod door productie en presentatie podiumkunsten te verbinden. Denk aan Koningsplein: procesbegeleiding en ondersteuning Lauwersgrachtalliantie. - Het realiseren van het Valkhofkwartier als cultuurhistorische hotspot: o Onder andere de Bastei, Restauratie en verbeelding muren Valkhofburcht, Herstel historische aansluiting Burchtstraat-Valkhofpark. - Renovatie De Vereeniging. - WO II portal Nijmegen. Lange termijn - Versterken van de culturele samenwerking en aanbod zoals zoals de gezamenlijke programmering Rijksgezelschappen, integratie huisvesting Introdans, Oostpool en Stadstheater en regionale afstemming podiumkunsten Nijmegen en Arnhem. - Maar ook de renovatie stadstheater Arnhem en restauratie Eusebiuskerk en het verder realiseren van het Valkhofkwartier als cultuurhistorische hotspot. Programmalijn 2: het versterken van het ondernemerschap in de binnensteden, onder andere door anders met leegstand om te gaan. Ook kan gedacht worden aan investeringsregelingen, gebiedsprofielen en het verder versterken van de creatieve industrie in de steden. In de binnenstad is er sprake van leegstand van gebouwen, bijvoorbeeld als gevolg van de krimpende vraag naar winkelvastgoed. Transformatie van dit vastgoed in de binnensteden is noodzakelijk vanwege de gevolgen voor onze (boven)regionale aantrekkingskracht op inwoners en ondernemers. Wij willen de binnensteden weerbaar maken voor veranderingen die gaande zijn, andere functies als cultuur en ambachten stimuleren. Daarom pakken we de leegstand actief aan. Leegstand benutten voor nieuwe initiatieven werkt niet alleen op de sociale en ruimtelijke kwaliteit van de binnensteden, maar biedt ook ruimte voor starters en creatieve bedrijvigheid. 10

11 Aanpak Korte termijn - Het concreet aanpakken van aandachtsgebieden in de binnenstad waar leegstand problematisch. Bijvoorbeeld: o Investeringsregeling panden Nijmegen; o Transformatie opgave Bloemerstraat en Hertogstraat Nijmegen, Korenkwartier en Gele Rijderplein Arnhem. Lange termijn - Verdere concretisering transformatieopgave binnenstad Arnhem en Nijmegen waaronder de nieuwe functie Korenbeurs Arnhem, herontwikkeling van het Nymakwartier en gedeeltelijk behoud en transformatie Honig Complex Nijmegen. Programmalijn3: het versterken van de relatie tussen de rivier, de binnenstad en de groene omgeving. De binnensteden zijn beide gelegen aan de rivier. Rivieroevers met veel potentie. Niet voor niets spreekt men in Arnhem van het Rijngoud en wil Nijmegen de Waal omarmen. De culturele, economische en groene (her)ontwikkeling van de rivieroevers versterken de band tussen de stad en het groene karakter van de Waal- en Rijndelta. De rivier is het hart van de stad, de stad omarmt de rivier. De rivier is niet langer een barrière, maar een kwaliteit. Aanpak Korte termijn - Versterking van de toeristische infrastructuur rondom de Waal aan de zijde van de binnenstad zoals ondermeer door reconstructie en vergroenen oostelijke Waalkade (in samenhang met evenemententerrein en autoluwe kade). - Versterking van de binnenstad door betere verbinding met de Rijn, uitnutten van de kwaliteiten en economische potentie van de rivier bijvoorbeeld middels een verkennend onderzoek en haalbaarheidsstudie herontwikkeling hoge Rijnkade. - Versterken van de verbinding van Rozet, Coehoorn Centraal, Arnhem Centraal, ArtEZ, de Rijn en het Museum Arnhem ondermeer door kwaliteitsverbetering verblijfsklimaat Roermondsplein. Lange termijn - Realisatie van een goede programmering met en vestiging van creatieve instellingen in het Creatieve Corridorgebied. Bijvoorbeeld door herhuisvesting Showroom Arnhem en ver-/ nieuwbouw Museum Arnhem. - Verbetering van de entree naar de binnenstad van Arnhem, de bereikbaarheid en de routing naar museum Arnhem door vitalisering van het Coehoorngebied en ontwikkeling huisvesting ArtEZ. - Versterking van de binnenstad door betere verbinding met de Rijn, uitnutten van de kwaliteiten en economische potentie van de rivier door het deltaproof maken van de Rijnkade het herinrichten van de Hoge Rijnkade. - Versterking van de toeristische infrastructuur rondom de Waal aan de zijde van de binnenstad. Bijvoorbeeld: o doorontwikkeling Waalfront, waaronder brug Waalhaven, Honigkwartier o Waalpromenade binnenstad Programmalijn 4: het versterken van de relatie tussen de stations en de binnensteden. Ze zijn logische onderdelen daarvan en geen barrières. De bereikbaarheid is een belangrijke randvoorwaarde voor de economische positie van het stedennetwerk Arnhem-Nijmegen en van het functioneren van de bruisende binnensteden. De regio als aantrekkelijk gebied om te wonen, werken en recreëren heeft behoefte aan bereikbare binnensteden. De stationsgebieden van Arnhem en Nijmegen zijn belangrijke toegangspoorten voor hun binnensteden. Na de grootschalige gebiedsaanpak bij Arnhem Centraal is nu ook de gebiedsontwikkeling van Nijmegen Centraal aan de orde in relatie tot de realisatie van het 11

12 programma Hoogfrequent Spoor Nijmegen. Ook bij Arnhem ligt er nog een opgave zoals de iceverbinding en het uitnutten van het nieuwe station Arnhem Centraal. Voor beide steden geldt dat een betere aansluiting en verbinding van de stations met de binnenstad onderdeel van de opgave is. Aanpak Korte termijn - Gebiedsontwikkeling van station Nijmegen waarbij een tweezijdige oriëntatie gerealiseerd wordt. Begonnen wordt met het verbeteren van de openbare ruimte aanlooproutes stationsplein, Burg. Hustinxstraat/aansluiting Smetiusstraat; voorrang aan de voetganger. Lange termijn - Realisatie gebiedsontwikkeling van station Nijmegen door realisatie Programma Hoogfrequent Spoor Nijmegen, realisatie westelijke stations entree, vernieuwing stationshal, wachtvoorzieningen bus, fietsenstallingen oostzijde en openbare ruimte Maar ook de gebiedsontwikkeling westzijde stationsgebied. Programmalijn 5: een transformatie te bewerkstelligen van de binnensteden van place to buy (gericht op detailhandel) naar place to meet (gericht op ontmoeten, beleven en verblijven). Het voorzieningenniveau in de binnensteden staat onder druk door het uitblijven van vernieuwing en trends zoals internetaankopen. Een vergroting van de agglomeratiekracht en zoals al gezegd het werken aan de verdere complementariteit van Nijmegen en Arnhem is aanbevolen. Daarnaast staat het beleven van de steden centraal. We kunnen dit duiden als een verandering van place to buy naar place to meet. Naast winkelen worden andere functies als cultuur, evenementen en horeca steeds belangrijker. Het sociale en culturele karakter van de binnensteden verandert hierdoor. Dit stelt eisen aan de sociale, culturele en recreatieve beleving van de binnensteden. Arnhem en Nijmegen hebben een uitgebreide visie op leegstand geformuleerd. Nijmegen fungeert als voorbeeldproject in het kader van de Retailagenda van het Rijk. Voorbeeldprojecten worden geëntameerd, proefprojecten gestart, prioriteitsgebieden onderscheiden en transformaties in teamverband integraal en gebiedsgericht aangepakt. Daarbij worden veranderingsprocessen ondersteund die de binnensteden leefbaarder en aantrekkelijker maken. De binnensteden worden omgevormd naar prettige verblijfsgebieden die ruimte bieden voor stedelijk leven. Daarbij is het belangrijk om niet alleen te investeren in ruimtelijke ontwikkelingen maar juist ook in de aanpak van de software. Het stimuleren van het ondernemerschap in de binnensteden is daarvan een belangrijke exponent die tevens kan leiden tot een toename van de regionale werkgelegenheid op vmbo en mbo niveau. Aanpak Korte termijn - Versterking van de binnenstad als voorzieningenhart voor de regio door het Uitvoeringsprogramma binnenstad van de toekomst Nijmegen en het Ondernemersfonds Stichting Platform Binnenstad Arnhem en de transformatieopgaves in beide binnensteden. Lange termijn - De verdere uitvoering programma binnenstad van de toekomst Nijmegen en uitvoering ondernemingsplan Arnhem

13 13

14 14