Hoe kunnen bestuurders, planners en ontwerpers verder klossen en weven aan het stedelijk tapijt in het besef dat een complete sturing een illusie is

Transcriptie

1 1

2 Hoe kunnen bestuurders, planners en ontwerpers verder klossen en weven aan het stedelijk tapijt in het besef dat een complete sturing een illusie is (Dirk Sijmons, curator IABR Urban by Nature ). 2

3 Inleiding In april 2014 is in het Arnhemse coalitieakkoord "Met de Stad" een aantal uitspraken over de zuidelijke binnenstad gedaan. De ambitie voor de zuidelijke binnenstad en de urgentie om te vernieuwen is daarmee geenszins vervallen. De doelstellingen voor dit gebied zijn de samenhang tussen Rijn, binnenstad en Arnhem Centraal versterken en de kwaliteit van de openbare ruimte verbeteren, aantrekkelijke binnenstedelijke woonmilieus creëren en de zuidelijke binnenstad een plek laten zijn waar Arnhemmers trots op zijn. In de huidige tijd is de manier om dat te bereiken veranderd. De crisis en de toename van internetaankopen maken de toevoeging van winkelprogramma niet meer opportuun en het bereiken van de bovengenoemde doelstelling gebeurt veeleer door als overheid te investeren in de openbare ruimte, de structuren op orde te brengen en daarmee initiatieven uit de markt en investeringen in het gebied uit te lokken. Bij deze manier van ontwikkelen is het van belang de basisstructuren van de zuidelijke binnenstad in relatie tot de gehele binnenstad vast te leggen, zodat projecten in dit gebied kaders hebben van waaruit ze zich ieder voor zich in hun eigen tempo kunnen ontwikkelen. Het voorliggende document doet uitspraken over de basisstructuren, passend binnen de ruimtelijke kaders zoals die eerder in o.a. Meerjarenprogrammabegroting , Perspectiefnota 2014 en Schetsontwerp Nieuwstraat e.o. zijn vastgelegd. Op basis hiervan wordt een programma met projecten en activiteiten gedefinieerd met een bijbehorend investeringsplaatje. Deze kunnen vervolgens los van elkaar worden uitgevoerd afhankelijk van kansen en beschikbare middelen. 3

4 4

5 Inhoudsopgave Van gebiedsontwikkeling naar transitie 7 Binnenstad, principes 9 De zuidelijke binnenstad - Aanpak 13 - Basisstructuren 14 - Uitvoeringsprogramma 17 5

6 6

7 van gebiedsontwikkeling naar transitie De binnenstad is anno 2014 de huiskamer van Arnhem en biedt een scala aan mogelijkheden voor creatief ondernemerschap, beleven en wonen. De kracht van Arnhem is zijn creativiteit. Ondernemers, creatieve geesten en andere partijen weten elkaar en ons als gemeente steeds beter te vinden. Die op doen en opbrengst gerichte samenwerking zorgt ervoor dat er geïnvesteerd wordt in de Arnhemse binnenstad. Zowel door overheid als ondernemers. Denk daarbij aan de bouw van de nieuwe bioscoop bij het station en verbouwing van de vroegere bibliotheek. Het Rozetkwartier heeft bewezen dat overheidsinvesteringen in openbare ruimte en maatschappelijke voorzieningen leidt tot samenwerking en het uitlokken van investeringen van andere partijen in de stad. Als top10 succesfactoren voor sociaal-economische waardeontwikkeling van wijken en steden worden wel genoemd 1 1. Flexibiliteit 6. Dichtheid 2. Functiemenging 7. Identiteit 3. Landschappelijke kwaliteiten 8. Ontmoetingsplekken 4. Bereikbaarheid 9. Diversiteit 5. Gebruiker (invloed/overleg) 10. Voorzieningen Investeringen in de versterking van deze zwakke schil zullen relatief een groot effect sorteren, voor zowel het gebied zelf als voor de gezondheid van de structuur van de binnenstad als geheel. De traditionele benadering van gebiedsontwikkeling, waarbij de overheid met grootschalige bouwprojecten nieuwe functies forceert, is achterhaald. Daarom is een nieuwe benadering gewenst die uitgaat van een organische ontwikkeling, stap voor stap, gestimuleerd door investeringen van de overheid in de openbare ruimte en bereikbaarheid, gekoppeld aan een meer faciliterende rol van de gemeente. De investeringen door de overheid in de openbare ruimte ( de mal ) en bereikbaarheid leiden direct tot een verbetering van scores (3,4,7,8 en 9). En de openbare ruimte biedt vervolgens de basisstructuur ( de contramal ) voor organische ontwikkeling van stedelijke blokken, wat leidt tot verbetering van de overige scores (1,2,5,6,7,9,10) De binnenstad van Arnhem heeft vanuit deze top 10 gezien in de basis een prima uitgangspositie. Een compacte historische binnenstad, gelegen tussen groen van Sonsbeek, Veluwe, Rijn, Meinerswijk en Betuwe en een rijk cultureel vooorzieningenniveau in de volle breedte scoren hoog op deze succesfactoren. De positie van de binnenstad is in deze tijd echter niet meer vanzelfsprekend en vraagt continue aandacht Daarnaast tekent zich een duidelijke tweedeling af tussen de sterke middeleeuwse kern en de zwakke schil er omheen die vooral gevormd is in de wederopbouwperiode. 1. Bron: 7

8 8

9 Binnenstad, typering en waardering Binnenstad in 3 delen: de omarming Uiteenlopende gebiedskwaliteiten Binnenstad in 3 delen Kijkend naar de troeven van de binnenstad, dan neemt de historische stadskern met het kernwinkelapparaat letterlijk een centrale positie in. Compactheid, creatief ondernemerschap, economische bereikbaarheid en inzet op de beleving zijn hier belangrijke thema s. Bedreigingen voor de binnenstad zitten ook in de schil rondom deze kern: - de wederopbouwgebieden aan de west- en zuidkant - de noordoostzijde (Gele Rijders Plein en omgeving stadsschouwburg). Daar stokt het stedelijk leven: leegstand, weinig verblijfskwaliteit in de openbare ruimte. Opgaves Daarmee ontstaan opgaven voor de schil. - de historische stadskern raakt onthecht van zijn omgeving, waardevolle relaties staan onder druk tussen binnenstad en rivier, binnenstad en Sonsbeek, binnenstad en Coehoorn/Museum/Artez, binnenstad en Spijkerkwartier/ Modekwartier; - doembeeld: de historische stadskern drijft als een eiland in de leegte. Kwaliteit De gebiedskwaliteiten lopen dus sterk uiteen: een plus in de historische kern en aan de kade, slechtere scores in overige gebieden in de schil. Een Arnhemse kwaliteit is wel het naast elkaar bestaan van luwtegebieden en gebieden met reuring : rustig wonen met activiteit om de hoek. Kansen Deze typering en waardering laat ook meteen de kansen zien: - aanhechting van de historische stadskern aan zijn omgeving - inspelen op de luwte en reuring. luwte en reuring 9

10 10

11 Binnenstad, strategische principes Rode lopers Juist de diversiteit aan gebieden met veel stedelijke reuring naast gebieden met stedelijke rust is een grote kwaliteit van de binnenstad. Het moet dan gaan om een diversiteit van binnenstadmilieus in één verbonden binnenstad; één binnenstad die een palet aan aantrekkelijke verblijfsmilieus heeft te bieden. Dat vraagt aandacht voor het versterken van verbindingen, vooral tussen de middeleeuwse kern en de schil van de binnenstad rondom. Rode lopers Kansrijke verbindingen van de oude binnenstad naar buiten tekenen zich af. Dit zijn de corridors, oftewel de rode lopers, die de oude binnenstad aanhaken aan de stedelijke en landschappelijke omgeving, naar: - De Rijnkade met horeca-strip en de stap over de Rijn - De Rijnkade met groen balkon, witte vloot en Wo II-strip - Spijkerkwartier en Modekwartier - Arnhem-Centraal We hanteren drie strategische principes: 1. Blijvend investeren in de oude stadskern om de hoge gebiedskwaliteit te handhaven 2. De kwaliteit van de binnenstad als geheel verbeteren door de zwakke delen ervan te versterken, met een focus op de meest kansrijke gebieden die de binnenstad verbinden met de omliggende stad en landschap: de rode lopers 3. Organische gebiedsontwikkeling stimuleren door investeringen in openbare ruimte, bereikbaarheid en slimme inzet van eigen vastgoed: ieder zijn rol Ieder zijn rol De gemeente treedt niet meer op als superprojectontwikkelaar, maar stimuleert en faciliteert organische ontwikkeling vanuit haar eigenlijke kerntaken. Het ruimtelijke kader dat tot organische ontwikkeling moet uitnodigen wordt gecreëerd door middel van investeringen in de openbare ruimte en bereikbaarheid. Daarnaast zal de gemeente haar eigen vastgoed strategisch inzetten. De transitie van de binnenstad vindt plaats in dit samenspel van gemeente en initiatiefnemers in de stad: de goede vestigingscondities worden geboden voor de goede initiatieven. Goede gebiedsinitiatieven zijn initiatieven die er niet alleen zijn voor zichzelf maar ook wat bijdragen aan de binnenstad, aan de kwaliteit, de gewenste connectie, de gewenste levendigheid, en flexibiliteit voor weer nieuwe functies in de toekomst. 11

12 12

13 De Zuidelijke Binnenstad Aanpak Juist aan de zuidzijde van de binnenstad liggen opgaven voor de aanhechting van de historische kern aan de zuidelijke binnenstad "van breukzone naar voegwerk". Rode lopers Er zijn drie kansrijke rode lopers die we als opgave zien, ieder met hun eigen uitstraling: - de loper van station Arnhem-Centraal naar de historische binnenstad - de loper via de Nieuwstraat naar de Rijnkade met de horeca-strip - de loper via de markt naar het groene balkon, de witte vloot en de de WOIIstrip Deze rode lopers moeten aantrekkelijke looproutes zijn, die publiek van en naar de binnenstad, de Rijnkade en het station begeleiden. Dit vraagt publieksaantrekkende functies in de plinten (geen uitbreiding van het kernwinkelapparaat, maar ateliers, speciaalzaakjes, cultuurgerelateerde functies of horeca) en een kwalitatieve goede openbare ruimte. De gebieden ertussen zijn interessante woongebieden met een binnenstadskleur met ruimte voor groen. Ieder zijn rol Focus van de gemeentelijke inzet op openbare ruimte: kwaliteit, continuïteit en veiligheid. Aantrekkelijke openbare ruimte lokt gebiedsinitiatieven uit (bouwen, verbouwen, huren, tijdelijk gebruik, activiteiten binnen en buiten). Rode Lopers ( connectoren ), kansrijk voor levendige functies in de plint: -geen luwte-functies -geen functies winkel-reuring á la de historische binnenstad -cultuur(-gerelateerd) kansrijk Groen-blauwe lopers Breukzone In samenspel met de stad worden investeerders verleid: de goede vestigingscondities voor de goede ontwikkelingen. Goede gebiedsinitiatieven zijn initiatieven die er niet alleen zijn voor zichzelf maar ook wat bijdragen aan de binnenstad, aan de kwaliteit, de gewenste connectie, de gewenste levendigheid, en flexibiliteit voor weer nieuwe functies in de toekomst. De gemeente zet haar eigen vastgoed in om maximaal bij te dragen aan sterke rode lopers (de goede functies in gebouwplinten; tijdelijk gebruik of voor langere tijd) en de goede initiatieven van derden worden uitgelokt. Om initiatieven ieder in hun eigen tempo te kunnen faciliteren en op een organische manier tot gebiedsontwikkeling te komen, is van belang koers uit te zetten en structuren vast te leggen. Op de volgende kaartbeelden zijn deze inzichtelijk gemaakt. 13

14 Zuidelijke binnenstad Openbare ruimte de combinatie met volgende kaartbeeld mobiliteit geeft de totale inrichtingsopgave openbare ruimte Pleinverbetering: -schaal -inrichting: herbergzaam -optie: groen + (tijdelijke) paviljoens Parkeren optimaliseren + ruimtelijke kwaliteit Kwaliteitsimpuls openbare ruimte -verblijfskwaliteit -heldere routing -continuïteit: van breuk naar voegwerk Jansbeek, tracé nader inpassen Cultuur/ cultuurgerelateerd -Stabiliteit Hoge Kade >keur waterschap >nieuwe veiligheidsnormen Deltaprogramma -Continue promenade Horeca strip -ontwerpopgave: horecaplein doorgaande fiets-/ autoverbinding Blauwe loper Aantrekkelijke publieksfuncties Ontmoeting stad en rivier -veerstoep -trappartij naar rivier Op de rode lopers van Nieuwstraat en Markt: -levendige plinten -vanuit hist. Binnenstad: de lonkende overkant -aantrekkelijke routes en verblijfruimte Actieve strategie (vgl. Modekwartier/ vgl. Haarlemmer straat): de goede levendige functies in de plint ( geen mainstream maar niche ) Groene loper Bestaand evenemententerrein aanharken 14

15 Zuidelijke binnenstad Mobiliteit 15

16 16

17 Zuidelijke Binnenstad Uitvoeringsprogramma De voorgaande structuren geven het kader waarbinnen individuele projecten "uitgerold" kunnen worden. Ieder voor zich in hun eigen tempo. De gemeente treedt niet meer op als superprojectontwikkelaar, maar stimuleert, verleidt en faciliteert organische ontwikkeling vanuit haar eigenlijke kerntaken. Initiatiefnemers verleiden Om initiatiefnemers te verleiden te gaan investeren in de zuidelijke binnenstad is een pakket van maatregelen van belang. Enerzijds het investeren in de openbare ruimte, maar anderzijds ook het programmeren van het gebied met tijdelijke activiteiten al dan niet geïnitieerd door de gemeente (Roofgarden, Bartokpark etc) en stimuleringsmaatregelen om investeringen uit te lokken. En last but not least wordt ook het eigen vastgoed ingezet (Rozet en mogelijk Focus filmtheater). De gemeente kan daarnaast via investeringen in maatschappelijk vastgoed een impuls gegeven aan het gebied. Het Rozetkwartier heeft bewezen dat de investeringen door overheden in openbare ruimte en maatschappelijke voorzieningen leiden tot samenwerking en investeringen van ondernemers en vele anderen. Programmeren van het gebied Programmering van het gebied via tijdelijke initiatieven is van steeds meer belang in stedelijke dynamiek en organische ontwikkeling. Tijdelijkheid wordt gebruikt en gezien als strategie, als permanent onderdeel van de ontwikkeling van het gebied. Roofgarden, de kademarkten zijn voorbeelden van activiteiten, maar ook tijdelijke bouwwerken zouden hier onderdeel van kunnen zijn Focus op openbare ruimte Door te investeren in de kwaliteit van de openbare ruimte en de structuren van de zuidelijke binnenstad op orde te brengen, lokken we gebiedsinitiatieven uit. Belangrijke opgaven hierin zijn het bovengronds brengen van de Jansbeek, de aanpak van (de verblijfskwaliteit en oversteekbaarheid van) de Weerdjesstraat en het toevoegen van kwalitatief maaiveldparkeren op de Trans. Dit zijn daarmee de projecten die we voorrang geven in de zuidelijke binnenstad. Gemeentelijk bezit De gemeente heeft veel vastgoed in de zuidelijke binnenstad. Dit vastgoed is in het verleden grotendeels aangekocht om projecten mogelijk te maken. Dit tijdelijk vastgoed wordt ingezet om het gebied te programmeren (voorbeeld is het Mee-pand en Coehoorn), maar levert ook bouwkavels op waar marktpartijen kunnen investeren in ontwikkelingen die het gebied versterken. Meer wonen/groen in de luwte gebieden en combinaties in de Rode lopers/verbindingen. 17

18 18

19 Uitvoeringsprogramma Zuidelijke Binnenstad Financiële vertaling Het Uitvoeringsprogramma van de Zuidelijke Binnenstad is weergegeven in twee kaarten. Een kaart die de projecten in de openbare ruimte aangeeft en een kaart die de investeringen in gebouwen weergeven. Het Uitvoeringsprogramma is een dynamische programma gericht op te bereiken doelen en resultaten en geeft ruimte voor prioritering en fasering. De totale kosten voor het Uitvoeringsprogramma Zuidelijke Binnenstad bedragen grofweg ca. 100 miljoen euro. Hiervan is ca. 84 miljoen gedekt door eigen gemeentelijke middelen, subsidies van andere overheden en grondopbrengsten. Het totale programma heeft daarmee nu een tekort van ca. 16 miljoen euro. Projecten worden niet gestart als de financiële middelen hiervoor nog niet beschikbaar zijn. Zo houdt het bestuur (college en raad) controle over de financiële risico s. Binnen de vastgestelde kaders en beschikbare middelen starten we met onderdelen van het uitvoeringsprogramma. Naast de investeringen in de openbare ruimte, worden ook grote investeringen gedaan in bestaand en nieuw vastgoed in het gebied. Huidige inschattingen gaan uit van minimaal 150 miljoen euro en de verwachting is dat die nog verder kunnen toenemen als de investeringen in de openbare ruimte volledig worden uitgevoerd. 19

20 Uitvoeringsprogramma Zuidelijke Binnenstad Projecten openbare ruimte ( de mal ) 20

21 Uitvoeringsprogramma Zuidelijke Binnenstad Projecten Vastgoed ( de contramal ) 21

22 22