Heroverwegen relatie Omrin 2014

Transcriptie

1 Heroverwegen relatie Omrin 2014 Gemeentewurk, Oktober 2014

2 Inhoud 1. Inleiding/Aanleiding Relevante aspecten De rol van zowel aandeelhouder als klant De risico s van de REC Tarieven en marktprijzen Hergebruikdoelstellingen Bron- of nascheiding van kunststoffen Fusie met omliggende gemeenten (DDFK) De onderlinge relatie tussen Omrin en gemeenten Conclusie

3 1. Aanleiding In 2007 hebben Dantumadiel en Dongeradeel niet ingestemd met de langdurige leveringsovereenkomst aan de REC. Belangrijkste reden hiervoor waren destijds de langdurige leveringsverplichting, de risco s en de risicovolle investering van de REC en de aandeelhouder/klant relatie. Vervolgens hebben beide gemeenten na onderhandelingen met Omrin in 2011 een overeenkomst gesloten met Omrin waarbij tot eind 2017 wordt geleverd aan Omrin en de aandelen worden verkocht aan Omrin. Deze constructie leidt tot het uittreden als aandeelhouder uit Omrin. Om ieder jaar een deel van de aandelen over te kunnen dragen aan Omrin dienen de gemeenten een verzoek bij Omrin neer te leggen. Het verzoek om de eerste trance aandelen (over 2013) te kunnen overdragen, diende voor 1 april 2014 te worden ingediend. Het daadwerkelijk overdragen van de aandelen betekent een eerste -min of meer onomkeerbarestap om uit Omrin te stappen. Gezien de ontwikkelingen in de afvalbranche en de verbeterde relatie met Omrin sinds 2011 is door beide portefuillehouders/colleges de wens uitgesproken om het destijds ingenomen standpunt te heroverwegen. Beide gemeenten hebben een verzoek bij Omrin ingediend om uitstel te verlenen van de termijn om gebruik te kunnen maken van de overdracht van de aandelen tot 1 januari Hiermee is Omrin akkoord gegaan. Dit biedt uw college de tijd om het standpunt uit 2011 te heroverwegen. Hieronder volgt een analyse van de (belangrijkste) factoren die hierbij een rol spelen. Primaire reden om de leveringsrelatie op te zeggen waren de langdurige leveringsverplichting, de risco s van REC en de aandeelhouders-klant relatie. De andere aspecten hebben meer op de achtergrond een rol gespeeld. 3

4 2. Relevante aspecten 2.1 De rol van zowel aandeelhouder als klant Omrin heeft getracht doormiddel van een notitie richting aandeelhouders hierover meer duidelijkheid te scheppen. De notitie richt zich met name op de wijze van overleg binnen deze constructie. De rol van de gemeente als zowel aandeelhouder als klant blijft in de huidige constructie ongewijzigd. Hiermee zijn de toenmalige bezwaren die destijds een rol hebben gespeeld niet opgeheven. Gezien de forse verlaging van het uniform tarief, waarbij in principe zowel de klant als de aandeelhouder worden gediend, lijkt deze constructie de laatste jaren in zijn algemeenheid tot minder discussie te leiden. Indien beide gemeenten klant willen blijven, maar geen aandeelhouder willen zijn, zijn er (in theorie) twee alternatieven. Ten eerste zou Omrin doormiddel van een aanbestedingprocedure als verwerker de verwerking van het afval gegund kunnen worden. Omdat Omrin zich richt op zijn aandeelhouders, doet Omrin net mee bij aanbestedingen. Dit is dus geen optie. Een andere mogelijkheid is het verstrekken van het zogenaamde alleenrecht. De Veluwegemeenten hebben Omrin het alleenrecht gegeven als het gaat om de verwerking van afval. Omrin heeft hiermee dus zonder aanbesteding de verwerking gegund gekregen. Andere spelers in de afvalmarkt hebben hun vraagtekens bij deze constructie en hebben hiertegen bezwaar gemaakt bij de rechtbank. Pas na een uitspraak van de rechter wordt duidelijk of deze constructie juridisch houdbaar is. Een dergelijke constructie brengt een ongewenst juridisch risico met zich mee. 2.2 De risico s van de REC Destijds is de overcapaciteit en de langdurige leveringsverplichting een reden geweest om de leveringsrelatie met Omrin op te zeggen. Indien de REC niet op rendabele wijze zou draaien zou dit leiden tot een hoger verwerkingstarief. Op dit moment is er nog steeds een overcapaciteit in de markt, maar dit heeft niet geleid tot een onrendabele REC en hogere tarieven. Mede als gevolg van de aangescherpte hergebruikdoelstellingen daalt de hoeveelheid restafval in de markt nog steeds. Omrin heeft gekozen om zo veel mogelijk in te zetten op hergebruik. Belangrijk is hierbij vast te stellen dat meer hergebruik mag nadrukkelijk niet ten kost gaan van de noodzaak om de REC te vullen. De REC heeft een verbrandingscapaciteit van circa 300 ton. 150 ton is afkomstig uit Fryslan. 20 ton uit Groningen en 30 ton van de Veluwegemeenten. Om ook de REC zo rendabel mogelijk te krijgen wordt afval van elders gecontracteerd. Dit komt het uniformtarief ten goede. Op dit moment kan worden gesteld dat de REC op rendabele wijze draait en zorgt voor de door de aandeelhouders gewenste daling van het uniform tarief. Het risico zoals dat in 2007 Bovendien is de REC een moderne installatie, die doormiddel van de terugwinning van energie als meest duurzame AVI s in Nederland mag worden beschouwd. Wat betreft de afzet van Stoom gaat circa 80% naar Frisia. De overige 20% wordt omgezet in elektriciteit 4

5 doormiddel van een turbine. Omrin is voornemens om in 2015 nog een turbine in gebruik te nemen. Met het plaatsen van een tweede turbine levert Omrin vanaf 2015 een bijdrage aan het doel van de provincie Fryslân om in % duurzame energie (groene stroom) te produceren. De extra stroomlevering door Omrin is goed voor het verbruik van circa huishoudens. Figuur 1: Een nieuwe trede op de ladder van Lansink; Verbranden met terugwinning van energie. Kortom: Door levering aan de REC kan worden aangenomen dat wordt gekozen voor een (zeer) duurzame oplossing. De eerste verwerking van het afval vindt plaats in de SBI (optimale scheiding, terugwinnen van gas dat wordt hergebruikt) en bij de verwerking van afval in de REC wordt een grote hoeveelheid energie (warmte) teruggewonnen en hiermee wordt een grote hoeveelheid vermeden CO 2 -emissie gerealiseerd. De REC is van de nieuwste generatie installaties en behoort zowel qua uitstoot als qua energierendement tot de top van Nederland. De reden voor het hoge energierendement ligt met name aan de goede afzet van stoom (bron: onderzoeksbureau CE uit Delft). Een ander voordeel zijn de transportafstanden. Hoewel de CO 2 -emissie van transport slechts een marginale bijdrage levert bij de verwerking van afval, blijft het ongewenst om met afval te slepen. Vanzelfsprekend heeft het dan de voorkeur om het afval zo dicht mogelijk bij onze gemeentegrens te verwerken. Verder heeft omrin aangegeven dat zij afval willen importeren vanuit het buitenland. De vraag is of dit een goede of slechte ontwikkeling is? Financieel gezien is dit aanvaardbaar als Omrin op deze wijze ervoor zorgt dat het rendement van de REC op een goed niveau blijft. Omrin verwacht overigens dat het importeren van buitenlands afval een structurele invloed op de markt zal houden. Geconcludeerd mag worden dat ondanks de overcapaciteit van verbrandingscapaciteit van restafval, het risico van een niet rendabele REC met als gevolg hogere verwerkingstarieven niet meer aan de orde is. Omrin zegt zich in te spannen om ook na 2018 de verwerkingstarieven verder te kunnen laten dalen of op zijn minst stabiel te houden. 2.3 Tarieven en marktprijzen De tarieven in verhouding tot de marktprijzen hebben destijds ook meegespeeld bij het bepalen van het standpunt van de gemeenten. In 2010 lag het kale verwerkingstarief nog boven de 100,- Met de huidige overeenkomst zijn de tarieven behoorlijk gedaalt. Voor de verwerking van het huishoudelijk restafval van Dongeradeel gedurende de leveringsperiode worden de volgende verwerkings-tarieven (exclusief transport) door Omrin bij beide 5

6 gemeenten in rekening gebracht: - in 2013: 82,50 per ton; - in 2014: 75,00 per ton; - in 2015: 65,00 per ton; - in 2016: 65,00 per ton; - in 2017: 65,00 per ton, Omrin moet zicht hiervoor flink uitrekken. De kritsiche houding van Dantumadiel en Dongeradeel heeft zeker bijgedragen aan de totstandkoming van de huigie tarieven. Omrin heeft zich tot doel gesteld om in de toekomst bij de top 3 van laagste tarieven terecht te komen. Of het tarief na 2017 nog verder kan dalen is vanwege de grillige marktomstandigheden niet helemaal duidelijk. Wel is duidelijk dat het tarief rond de 65 euro zal uitkomen. Bij een aantal andere verwerkers die niet meedoen bij aanbestedingen ligt het huidige tarief rond de 70,- per ton. Figuur 2: ontwikkeling uniformtarief Omrin (bron: Omrin) Bij aanbestedingen komt het nog steeds voor dat er tarieven worden geboden van rond de 50,- per ton. Het beeld is dat deze tarieven onder de marktprijs liggen en uiteindelijk geen stand kunnen houden. Welke verwerkingstarieven er bij een eventuele aanbesteding uit de bus rollen blijft koffiedik kijken. Gezien de relatief lage hoeveelheid restafval (voor Dongeradeel en Dantumadiel samen circa ton) die beide gemeenten in de markt kunnen zetten lijken de bodemprijzen die de afgelopen jaren bij aanbestedingen zijn verkregen niet reëel. 6

7 De verwachting is echter dat de prijzen de komende jaren weer wat zullen stijgen richting circa 60,- a 65,- per ton, wat vermoedelijk wat meer in lijn ligt met de kostprijs die een AVI heeft om een ton te verbranden. Dit is vergelijkbaar met de tarieven van Omrin. Figuur 3: Verwerkingstarieven van de verschillende installaties 2014 (bron: Afvalstoffenheffing 2014: ministerie van infrastructuur en milieu) 2.4 Hergebruikdoelstellingen Met de filosofie van Omrin (combinatie van bron- en nascheiding) worden goede resultaten geboekt. De ambitieuze landelijke hergebruikdoelstellingen een hergebruikpercentage van huishoudelijk afval van 65% in 2015 en uiteindelijk 75% in 2020 kunnen hiermee (wellicht) worden gehaald. Momenteel ligt het hergebruikpercentage van de Friese gemeenten al ruim boven de 60%. In Dantumadiel en Dongeradeel ligt het hergebruikpercentage in 2013 al op 65%. Hiermee worden de doelstellingen van 2015 al behaald. 7

8 Jaaroverzicht bron- en nascheiding Dongeradeel 2013 in kg per inwoner Bronscheiding Nascheiding Omrin Brandbaar residu Omrin Totaal % Recycling GFT 130 Papier/karton 60 Glas Wit groen bruin bont 20 Bruin/witgoed ( AEEA ) 5 Kringloopspullen, textiel 19 Metalen 6 Kunststoffen 17 Biogas 11 Mineraal 22 Overig brandbaar 156 totaal % Jaaroverzicht bron- en nascheiding Dantumadiel 2013 in kg per inwoner Bronscheiding Nascheiding Omrin Brandbaar residu Omrin Totaal % Recycling GFT 129 Papier/karton 74,4 Glas Wit groen bruin bont 16 Bruin/witgoed ( AEEA ) 5 Kringloopspullen, textiel 9 Metalen 6 Kunststoffen 17 Biogas 11 Mineraal 22 Overig brandbaar 156 totaal 233, ,4 65% Figuur 4: Hergebruikpercentages Dongeradeel en Dantumadiel 2013 Met het oog op de circulaire economie is zowel de kwantiteit als de kwaliteit van gerecyclede afvalstromen van groot belang. Hoe beter de recyclingprestatie, hoe meer toepassingen er in beeld zijn. En, niet onbelangrijk, hoe hoger de prijs van de hernieuwde grondstoffen. Een verdergaand hergebruik zal in de toekomst moeten leiden tot minder verwijdering van afval en tot meer produktie van grondstoffen en dus een kostenvoordeel. De wijze hoe Omrin hier op in speelt sluiten goed aan bij de doelstellingen uit het Afvalstoffenbeleidsplan voor de gemeenten Dantumadiel en Dongeradeel. 2.5 Scheiding van kunststoffen Gemeenten hebben op basis van de Raamovereenkomst Verpakkingen de vrijheid om te kiezen voor bron- of nascheiding van kunstof verpakkingen. In Omrin-verband is in 2008 gekozen om voor nascheiding te kiezen. Voordelen hiervan zijn het niet in hoeven stellen van een inzamelsystematiek, gemak voor de burger (kunststoffen kunnen gewoon in de grijze container) en geen extra transportbewegingen (kunststoffen hebben veel volume en weinig gewicht). De nascheiding van Omrin is de afgelopen jaren steeds verbeterd en hiermee worden goede resultaten geboekt. Om eveneens inzicht te krijgen in de respons bij bronscheiding loopt momenteel een inzamelproef met bronscheiding van kunststoffen in Metslawier op basis van het zogenaamde omgekeerd inzamelen, waarbij veel service wordt verleend op de apart op de grondstoffen en minder service op het restafval. Indien wordt gekozen om de aandelen niet te verkopen hoeven gemeenten zich niet te conformeren aan de nascheiding van kunststoffen, maar dit ligt gezien de goede resultaten wel in de lijn. Vooruitlopend op de evaluatie van de proef in Metslawier kan verondersteld 8

9 worden dat de grootste voordelen van bronscheiding moeten worden gezocht in de mogelijkheden om SW-medewerkers in te zetten. Op basis van resultaten van de eerste 42 weken van de proef in Metslawier komt de inzamelrespons uit op 27,5 kg kunststoffen per huishouden per jaar. In een gemiddelde stedelijkheidsklasse 5 gemeente zonder diftar is de inzamelrespons 19 kg kunststoffen per huishouden per jaar. In die zin worden goede resultaten geboekt, echter in vergelijking met de nascheiding van Omrin vallen de resultaten tegen. Omrin komt momenteel al tot een respons van 40 kg kunststoffen per huishouden per jaar en verwacht ook voor komend jaar de respons nog te kunnen verhogen. Bovendien worden gemeenten die bronscheiden vanaf 1 januari 2015 niet alleen verantwoordelijk voor de inzameling van kunststoffen, maar ook voor de sortering en vermarkting. Gezien de specifieke kennis die hiervoor nodig is, is het niet gewenst om dit zelf te blijven doen. In de constructie met de nascheiding door Omrin is de verdere sortering en vermarkting eveneens gewaarborgt. Figuur 5: Nascheiden of bronscheiden van kunststoffen? De hoge respons van de nascheiding van kunststoffen heeft niet alleen tot gevolg dat dit een flinke bijdrage levert aan de hergebruikdoelstellingen. Daarnaast kan aanspraak gemaakt 9

10 kan worden op een hogere vergoeding uit het afvalfonds. De vergoeding wordt immers per ton (na)gescheiden kunststoffen uitgekeerd. Indirect levert dit meer vermeden verwerkingskosten op. Alle stromen die uit het restafval worden gescheiden en kunnen worden hergebruikt, hoeven immers niet te worden verwerkt in de REC. Per 1 janauri 2015 zal er (naar alle waarschijnlijkheid) eveneens een vergoeding op basis vande producentenverantwoordelijkheid in het leven worden geroepen voor scheiding van drankenkartons. Uit een proef met de nascheider is gebleken dat met enkele aanpassingen de huidige nascheidingsinstallatie eveneens goede resultaten kunnen worden geboekt met de nascheiding van drankenkartons. Hiermee kan Omrin met de huidige nascheidingsinstallatie ook een noemenswaardige bijdrage leveren aan de bovengenoemde hergebruikdoelstellingen. Omdat hier een vergoeding tegenover staat ontstaan geen extra kosten voor de gemeente. 2.6 Fusie met omliggende gemeenten (DDFK) Kollumerland en Ferwerderadiel hebben destijds de leveringsovereenkomst tot 2025 getekend en zijn tot die tijd verplicht tot levering aan Omrin en zijn derhalve ook aandeelhouder van Omrin. Met de aanstaande ambtelijke/bestuurlijk fusie en intentie om op termijn ook bestuurlijk samen te voegen met de omliggende gemeenten blijft de uiteindelijk te vormen nieuwe gemeente aandeelhouder van Omrin. In principe blijven DanDon (ook na uittreding) met een kleiner aandelenpakket aandeelhouder en kunnen blijven leveren aan Omrin. Bij de keuze voor een andere verwerker ontstaat een bedrijfseconische ongewenste situatie dat het afval uit één gemeente naar meerdere verwerkers gaat. Verder speelt nog de collectieve solidariteit in Omrin-verband. Binnen Friesland is afgesproken om samen op te trekken bij de verwerking van afval. Eerst in OLAF verband, later in Afvalsturing Friesland (Omrin) verband. Op basis van de solidariteitsgedachte is bijvoobreeld besloten om de transportkosten te verevenen. De eilanden (met hoge transportkosten) betalen evenveel als bijvoorbeel de gemeente Heerenveen, die vlakbij de Wierde in Aldehaske zit. Bij uittreden uit Omrin wordt de solidariteit defintief de rug toegekeerd. Verschillende gemeenten hebben destijds hun ongenoegen uitgsproken over het verbreken van de collectieve solidariteit in Omrin-verband door Dantumadiel en Dongeradeel. 2.7 De onderlinge relatie tussen Omrin en gemeenten De onderlinge verhouding tussen Omrin en de gemeente Dantumadiel en Dongeradeel is in de periode rond de besluitvorming voor het bouwen van het REC verminderd. Door de aanhoudende afwijkende standpunten kwamen beide gemeenten binnen de aandeelhoudersvergadering (AvA) min of meer in een isolement terecht, waarbij het functioneren binnen de AvA zeer werd bemoeilijkt. Hierdoor leek een constructieve bijdrage aan en het hebben van een invloed op het beleid van Omrin niet meer mogelijk. Vanzelfsprekend is dit bij de overwegingen destijds geen officieel punt geweest, maar heeft bij de besluitvorming op de achtergrond wel degelijk een rol gespeeld. De verhoudingen zijn sindsdien verbeterd. Bovendien heeft Omrin zich steeds meer gericht op de visie van de aandeelhouder, voor de aandeelhouder. 10

11 3. Conclusie Alles overwegende kan gesteld worden dat een terugkeer naar Omrin een reëele mogelijkheid is. Uitgezonderd de aandeelhouder/klantrelatie problematiek zijn de meeste relevante factoren sinds de besluitvorming om het aandeelhouderschap te beëindigen ten voordele van de gemeenten veranderd. Zo is het destijds gevreesde risico van het REC niet meer aan de orde en zijn de tarieven marktconform. Bovendien weet Omrin goed in te springen op de ontwikkelingen, waarbij het uniform tarief aanzienlijk is verlaagd en de filosie van Omrin een flinke bijdrage levert aan de landelijke hergebruikdoelstellingen en duurzaamheid. Indien ertoe wordt besloten om aandeelhouder te blijven moet verder worden onderhandeld over de voorwaarden van de levering na Mogelijk kan met Omrin afspraken worden gemaakt over de inzet van SW-medewerkers binnen de keten van de afvalinzameling en verwerking bij Omrin. Hiermee zouden de mogelijkheden van de inzet van SW-medewerkers bij bronscheiding van kunststoffen binnen de gemeente gecompenseerd kunnen worden. Een mogelijkheid om lokaal kleding te sorteren wordt op dit moment onderzocht. 11